i
Szkolenie pilotów w lataniu bez widoczności okazało się niezbędnym. Konieczna jest również stała zapraw a pilotów w lataniu z pomocą przyrządów , gdyż b rak zapraw y może być przyczyną w ypadków przy trudnych w arunkach lotu. żeby zapewnić każdem u z pilotów 1 0 0% opanowanie ślepego pilo
tażu trzeba się liczyć z pow ażnym nakładem czasu i kosztów.
Było to zagadnienie, które się domagało prostszego rozw iąza
nia. Obecnie przez wynalezienie odpowiedniego ap aratu jest umożliwiona zapraw a w locie ślepym bez bran ia udziału w rze
czywistym locie. D aje to ogrom ny zysk na sprzęcie i paliwie oraz duże zaoszczędzenie w ysiłku personelu.
Zam iast zapraw y na samolocie z kabiną bez widoczności, w której uczeń przez kilka godzin nabierał ru ty n y wr opano
waniu przyrządów , zapraw a przy użyciu niedawno wynalezio
nego ap ara tu odbywa się na ziemi. Ten godny uw agi ap arat zbudowała jedna z w ytw órni am erykańskich. Znaczną ilość takich urządzeń w prowadzono w użycie w Ameryce, a także zamówiono dla lotnictw a angielskiego i japońskiego.
II.
W stęp do zapraw y na aparacie Link Trainer.
Uczeń zajm uje miejsce w kabinie, orzed nim znajduje się znorm alizow ana tablica przyrządów pokładowych. W kabinie są prócz tego inne urządzenia, podobnie jak w samolocie.
A więc drążek sterowy, orczyk, dźwignie sterow ania silnika
itd. Śród p rzyrząd ów p ok ład ow ych sp ostrzegam y na tab licy p ilota przede w sz y stk im te, k tóre są n iezb ęd ne do lotu ślep e
go. W k o lejn o ści u sp raw ied liw ion ej w ażn ością p o szczeg ó l
n ych p rzyrząd ów zajm u ją one m iejsca na tab licy. N aczeln e m iejsca zajm ują: b usola, szyb k ościom ierz, liczn ik ob rotów , w ariom etr, ży r o sk o p o w y w sk a źn ik kursu i sztu czn y w id n o
krąg. „Link T rainer" u ży w an y dla p ilotów lin ii k o m u n ik acy j
n ych jest w y p o sa żo n y prócz tego w od biorn ik i p rzekaźnik ra
d io w y zaw iera ją cy w sk a źn ik sam oczyn n y, o strzega jący p ilo ta o inn ym sa m olocie lecącym po ty m sam ym k u rsie rad io
w y m (ry c. 3 ).
Ryc. 1. N a zdjęciu w id a ć p rz y rz ą d „L ink T ra in e r ” w czasie u ż y tk o w a n ia. D rz w i k a b in y i p o k ry w a o tw a rte .
K abina w k ształcie m ałego sa m olotu jest u m ieszczon a o b ro to w o na czop ie i szeregu m o cn y ch m iechów , k tóre u m o
żliw iają m o d elo w i zajęcie p ołożen ia w zależn o ści od ru ch ów steram i. P rzy n aciśn ięciu orczyk a aparat w y k o n y w a zw rot, a ru ch y drążkiem stero w y m na bok p ow od u ją p o ch ylen ie jak przy d ziałaniu lotek na sam olocie. G dyby p och ylen ie b oczn e b yło n ied ostateczn e w stosu n k u do danego zakrętu, w sk a zó w ka sk rętom ierza oraz kulka w yk azu ją ślizg na jedną lub d ru gą stronę. Ś ciąganie drążka sterow ego na sieb ie lid) o d p y ch a n ie go w p rzód p o w od u ją p ołożen ie m od elu jak p rzy w yn osze
niu lub n urkow aniu . P o m y sło w e urządzenie spraw ia, że w sk a zan ia przyrządów' są zu p ełnie od p ow ied n ie do zm ian p ołożenia
modelu i dokonują się jak w rzeczywistym locie. Tak np. przy ściągnięciu drążka sterowego na siebie możemy spowodować położenie wznoszenia aż do kąta 50 stopni. Ruch taki spow o
duje odpowiednie w skazanie sztucznego w idnokręgu, a rów nież zareaguje nań w ariom etr. Jednocześnie wysokościomierz wykaże uzyskaną różnicę wysokości, a na szybkościomierzu poziomym i liczniku obrotów silnika zauw ażym y spadek. Przy pociągnięciu za rączkę gazu w zrastają obroty silnika; ponie
waż jednak na aparacie „Link T rain er“ nie m a silnika, licznik obrotów jest przerobiony w taki sposób, aby dawał w skazania w zależności od w ym agań „lotu“. Podobnie i wysokościomierz, k tó ry np. po 30 m inutach „wznoszenia" m a w ykazać 5000 m, podczas gdy rzeczywista wysokość ap aratu w ynosi zaledwie około 1,5 m. Toteż niektóre z przyrządów są z góry przezna
czone jedynie do uzupełnienia obrazu lotu, k tó ry jest dzięki tem u łudząco upodobniony do rzeczywistości. Z tej przyczyny również np. sztuczny w idnokrąg jest pozbawiony żyroskopu, a w skaźnik skrętu także w ym agał niezbędnych przeróbek, aby uzyskać w skazania podobne jak na samolocie podczas lotu.
D rążek sterow y oraz orczyk ap ara tu już przy użyciu b a r
dzo małej siły pow odują odpowiednie reakcje, czułość przy
rządu zapewnia pilotom w ykonyw ającym rzeczywiste loty ślepe uniknięcie zwykłych błędów, m ianow icie błędów nie po
wodowanych sam ym sterow aniem . Dzięki tem u ogólny wpływ' ćwiczeń w ykonyw anych na aparacie „Link T rain er" daje w w yniku zwiększenie czucia i polepszenie praw idłow ości ru chów. A parat nie m ając żadnej „stateczności w rodzonej" wy
m aga dużego skupienia uwagi oraz właściwych i dokładnych ruchów sterow ania. Pilot czy uczeń m ający rozpocząć naukę n a tym aparacie m usi mieć przynajm niej kilkanaście godzin samodzielnych lotów, a do ślepego latania przystąpić według system atycznego program u.
Fil
W y ty c zn e program u szk olen ia w stęp n ego.
N aprzód uczeń m u si opanow ać lo t p ro sty i poziom y. D zie
je się to przy otw artej p ok ryw ie kabiny. T en ok res m ożn a b y n a zw a ć okresem zap raw y na tym „sa m o lo cie11. Gdy uczeń opa
now ał „ lo t11 p rosty i p oziom y, m oże rozpocząć zak ręty o n ie w ielkiej k rzy w iźn ie. A czk olw iek ćw iczen ie to b ęd zie uw
idocz-Ryc. 2. Szkolenie na a p a ra c ie „L ink T r a i n e r ”.
n ion e przez w sk azan ia sk rętom ierza i ży r o sk op ow eg o w s k a ź nika kursu, p ow in n o b yć p odaw ane głosem przez instru ktora.
P rzy tym in stru k tor ok reśla czas trw an ia zak rętu w sek u n dach lub też podaje u czn io w i w p rost ilo ść stop n i sk rętu do w yk on an ia, a u czeń sam sob ie oznacza czas jeg o trw ania. Po op an ow an iu za k rętó w łago d n y ch n ależy p rzystąp ić do n auk i zak rętów szyb k ich i o m a ły m p rom ieniu. Jest przy tym pożą
dane p ośw ięcen ie dużo staran n o ści i u w agi rów n ież szyb k im zak rętom o 180 stop n i, w reszcie n iezb ęd ne jest ćw iczen ie w y prow adzania z k ork ociągu , k tóry na aparacie „L ink T rain er11 m o ż e b yć zu p ełnie realny. Przy w yp ro w ad zen iu z k ork ociągu
n a leży p o stąp ić w n a stęp u jący sposób: naprzód zatrzym ać obrót, n astęp n ie starać się u m iejsco w ić kulkę w rurce chyło- m ierza p oprzeczn ego w p ołożen iu śro d k o w y m oraz w sk a zó w k ę skrętom ierza, po czy m nabrać szyb k ości niezbędnej do lotu
poziom ego.
Gdy uczeń op anu je aparat na tyle, że m o że w yk o n y w a ć ,.lo t“ p rosty i poziom y, zak ręty p ow oln e i szyb k ie oraz w p ro w ad zić i w yp ro w a d zić „ sa m o lo t” z k ork ociągu , jest p rzy g o to w a n y do rozp oczęcia zap raw y ślepej.
IV
D alszy ciąg szk olen ia,
W ed łu g program u szk ół am eryk ań sk ich dalsze szk olen ie od byw a się zg o d n ie z niżej podanym sch em atem , p rzy czym ,.lo ty “ od b yw ają się przy p ok ry w ie opuszczonej.
Ryc. 3. Z n o rm a liz o w a n a ta b lic a p rz y rz ą d ó w p o k ła d o w y c h jed n ej z am e
ry k a ń sk ic h linii p rze w o z o w ej. G órny szereg od le w e j: busola, szybko
ściom ierz, sk ręto m ierz, w a rio m e tr, licznik o b ro tó w . Ś ro d k o w y szereg od le w e j: w sk aź n ik ra d io g o n io m e try e z n y , czuły w y so k o ścio m ierz, kur- som ierz ży ro sk o p o w y , sztuczny h o ry z o n t, ta b lic a rad io . D olny szereg
od le w e j: w sk aź n ik do ślepego lą d o w a n ia , k u rso m ie rz rad io , zegar.
— N au k a zak rętó w o m ałej k rżyw iźn ie, opa
n ow a n ie p rzyrząd ów p ok ład ow y ch 30 m in.,
- - w prowadzenie sam olotu na kurs busoli, pro
— odnajdyw anie kursu, rozpoznanie położenia względem stacji
Ć w iczenia z kontrolą o siągn iętych p ostępów w edłu g m apy.
P rzy tych ćw iczen iach in stru k tor m a przed sobą m apę terenu nad k tó ry m m a się od b yw ać „ lo t44. Po m ap ie p oru sza się trzy k o ło w y w ózeczek , k tóry reagu je p rop orcjonaln ie i jed n ocześnie na każd y ruch „L ink T rain era“ . W ó ze cze k jest p o
łączon y z ap aratem w a łk iem giętk im , i porusza się po m ap ie z szyb k ością p rop orcjonaln ie zm n iejszon ą w sto su n k u do p rzy
jętej szyb k ości sam olotu , „lecącego 41 w p ew n y m kierunku.
V
h y c . 4. „L ink T ra in e r ” w u ży tk o w a n iu .
W czasie ruchu w ó zeczek p o zostaw ia ślad w p o sta ci lin ii k tó ra jest zm n iejszo n y m obrazem p rzebytej ponad teren em drogi.
T ren in g p ilo tó w w o jsk o w y c h w y m a g a bardziej p ed an tyczn e
go trak tow an ia jeśli ch od zi o n ab ycie ru ty n y w lo cie ślepym . A czk olw iek m a tu m n iejsze zasto so w a n ie lot po k u rsie radio to w łaśn ie dlatego, zd an i w y łą czn ie na w łasn e siły, m u szą oni zd ob yć zupełną ła tw o ść orien tacji 1). w. R ów n ież zadania lotu
m o g ą b yć w ięcej sk o m p lik ow an e i bardziej różnorodn e. T re
n in g p ilo tó w w o jsk o w y c h n ależy u zu p ełn ić przez za sto so w a
li yc. 5. S tół in s tru tk o rs k i. In s ta la c ja ra d io z lew ej, a m a p a po k tó rej p o ru sz a się w ózek ry su ją c y tra s ę „ lo tu ” - z p ra w e j stro n y .
Iiyc. 6. S iatk a n a m ap ie, po k tó re j p o ru sz a się sp rzę żo n y z m odelem w ózeczek.
n ie n adajnik a p rzy p o m ocy k tórego u czeń otrzy m u je rozkaz lotu na podan y kurs. P o w p row adzeniu na k urs in stru k to r
nadaje kluczem sygnały alfabetem Morsea przy czym może podaw ać sygnały głośniej lub ciszej a uczeń w nioskuje z tego czy znajduje się bliżej lub dalej od stacji. Umieszczając wóze- czek na północ lub na południe „prom ienia" radio nakazuje uczniowi odszukanie k ursu przy czym uczeń winien obrać w ła
ściwy kierunek lotu i lecieć praw ą stroną kursu.
R y c . 7. P r z e s y ł a c z s y g n a ł ó w r a d i o .
In stru k to r może utru dn ić pilotowi ćwiczącemu zadanie, polecając m u uwzględnić siłę w iatru i jego kierunek wzgl. nowe w arunki lotu, przy czym zapomocą specjalnego urządzenia
model może być w strząsany podobnie ja k się to dzieje z sa
m olotem przy spotkaniu burzliwej pogody. Również cieka
wym ćwiczeniem jest „lot“ w trójkącie przy czym uczeń sam m a oznaczyć kiedy należy w ykonać skręty po uwzględnie
niu szybkości własnej i szybkości oraz kierunku w iatru. N a
niesiona równocześnie na m apę trasa, którą „sam olot1' przy
był i jej zgodność z założeniem in stru k to ra będzie dowodem postępów osiągniętych przez ucznia.
Urządzenie do ćwiczenia w locie b. w. w zasięgu radiostacji
Polecone przez jedną z am erykańskich w ytw órni u rzą
dzenie radio do ap aratu „Link train er" służy do nadaw ania sygnałów dla pilota i kontroli w ykonywanego ćwiczenia. Urzą
dzenie składa się ze słuchawek dla pilota i instru ktora, m ik ro fonu, przyrządu do w ysyłania i zm iany sygnałów oraz wario- m etru. Za w yjątkiem słuchawek dla pilota zn ajduje się z
bo-VI
portow ej.
ku przy stanow isku in stru k to ra przyrząd do zm iany sygna
łów obsługiw any przez instru ktora. Gdy koniec wskazów
ki przyrządu skierow any jest na zero są wysyłane po w łą
czeniu klucza sygnały „na kursie14. Skoro w skazów ka poruszo
na zostanie w kierunku „N“ lub „A“ nadaw any jest sam oczyn
nie sygnał — . lub . - k tó ry brzm i zrazu lekko na syg
nale „na kursie11. W m iarę oddalania się w skazówki od zera, sygnały „N11 lub „A11 stają się coraz głośniejsze wreszcie syg
nał „na ku rsie11 cichnie zupełnie.
P - f n
p a /
R y c . 9. T r a s a p r z e l o t u B. W . z p o r t u „ X ” d o p o r t u „ Z ” .
In stru k to r m usi mieć na uwadze, że snop sygnałów radio wysyłany przez radiostację nadaw czą goniom etr z portu lotni
czego rozszerza się stopniowo w kierunku od stacji a m ianow i
cie od około 18 m przy stacji do ok. 15 k m w odległości 160 km od niej. Przeto bliżej po rtu (rad io stacji) zm iana sygnałów w in
na być więcej raptow na niż w m iarę oddalania się. T ak np. sy
gnał „A11 lub „N11 może być słyszany w raz z sygnałem „na k u r
sie11 około 40 km od słyszanego oddzielnie sygnału „na k u r
sie11 w odległości 80 km od radiostacji nadawczej. N atom iast w odległości około 1 0 km snop sygnałów jest wązki i dlatego zm iana sygnałów w inna być dość raptow na.
P rzy pomocy ap aratu „Link tra in e r11 i w. wyrn. urządze
nia dodatkowego jest możliwym odtw orzyć ściśle przebieg przelotu b. w. z jednego portu lotniczego do innego ja k rów
nież podejście do lądow ania 1). w. Poniższy szkic uplastycznia sposób w ykonania ćwiczenia lotu z m iasta x do m iasta z, Przypuśćm y że samolot opuszca port X lecąc w kierunku por
tu Z „na kursie“ . In stru k to r spostrzega podług swej busoli zboczenie pilota w ćw iartkę „N “. W pow ietrzu przedstaw iałby się ruch sam olotu ja k między 1 i 2. W ówczas in stru k to r
prze-H y c . 10. K a r t a o r i e n t a c y j n a u ż y w a n a d o n a u k i l o t u B. W . p o k u r s i e r a d i o .
suwa ram ię samoczynnego sygnalizatora nieco w stronę „N“ . Na tle sygnału „na kursie" zaczyna być słyszalnym sygnał
„ n “ ( — .). Przypuśćm y że pilot nie odrazu zauw aża swój niewłaściwy kierunek i leci dalej do 3. W tym wobec coraz głośniejszych sygnałów „N“ spostrzega że leci zanadto na po
łudnie i w kracza w ćw iartkę „N“ . Zw raca się przeto w kie
runku więcej na północ i /.nachodzi się kolejno w pozycji jak
1 i 5. In stru ktor, k tó ry śled/.i zw rot ucznia, zaczyna nadaw ać znów sygnały „na kursie". Jednocześnie wobec przebycia po
łowy odległości zcisza sygnały co oznacza dla ucznia iż zasięg docelowego: oczywiście aby się nie zdezorientować, potrzeba dużej prak ty ki i przerobienia wielu podobnych ćwiczeń. zum owanie następujące: Skoro po straceniu orientacji znaj
duje się na wschód od portu, to po w ykonaniu zw rotu o 90
stacji goniom etrycznej (,,N “ ) wykonywa zw rot o 180 stopni w praw o i tym razem m usi n atrafić n a prom ień; następnie postępuje ja k wyżej. P rzykłady 7 i 8 są podobne do 3 i 5, z tą różnicą że słysząc wzmocnienie sygnału bez jego zm iany, pi
lot decyduje się na zw rot o 90 stopni w lewo po czym, lecąc przez pewien czas, powinien napotkać promień.
Trasę lotu ucznia w w ypadku niestosow ania przy ap ara
cie „Link train e r“ sprzężonego wózeczka — w ykre
śla in stru k to r. Koła współśrodkowe rysuje się w zależności od
przyjętej szybkości sam olotu. Odległość między kołam i może skrzydła, stateczniki i stery jest przym ocowana do obrotowej podstawy. Podstaw a w raz z kadłubem jest osadzona w łożysku urucham iany drążkiem sterowym. Jednocześnie umyślne u rzą
dzenia pow odują właściwe i proporcjonalne do nachylenia wzno
szenia lub nurkow ania w skazania szybkościomierza, licznika obrotów itd. Dalsze 2 m iechy w 'podobny sposób służą do u ru
chowanie się przyrządów pokładowych w yczerpuje wszystkie możliwe położenia sam olotu w powietrzu.
*
* *
Koszt godziny pracy na „Link train erze“ wynosi około 25 gr. Koszty konserw acji i obsługi są m inim alne, gdyż kon
serw acja i obsługa sprow adza się do spraw dzenia instalacji oraz sm arow ania łożysk i silników.
A parat umożliwia ćwiczenie bez względu na porę roku, w arun ki atm osferyczne i porę dnia lub nocy, a przy seryjnym za
stosowaniu szybką produkcję dobrze przygotow anych pilo
tów.
Zestawił por. Ludwik Krzysztoff
Ź R Ó D Ł A .
— F l i g h t n r . 7505.
— L i n k A -v ia tio n T r a i n e r , F a k t o r y — p r o s p e c t .
— Tylko len, kto z przeżyć własnych pozna służbę, życie i myśli żołnierza lotnictwa, kto się sam nauczy słuchać, może dobrze szkolić, wychowywać i rozkazywać.