Połączenie wyników badań terenowych, laboratoryjnych i modelowych według przyjętej metodyki pozwoliło na realizację celu pracy i udowodnienie postawionych tez. Szczegółowa charakterystyka środowiska gruntowo-wodnego w rejonie Nowej Dęby umożliwiła opracowanie modeli numerycznych, a przeprowadzone wielowariantowe symulacje migracji TCE i PCE w warstwie wodonośnej dla zaproponowanych metod remediacji pozwoliły na wybór efektywnych rozwiązań. Wykazano, że skuteczność likwidacji zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem wód podziemnych TCE i PCE, z wykorzystaniem proponowanych aktywnych metod remediacji, jest zależna od stopnia zrozumienia procesów, jakim podlegają zanieczyszczenia w środowisku wodno-gruntowym, ze szczególnym uwzględnieniem ich biodegradacji (biotransformacji) i sorpcji. Rezultaty badań wykluczyły natomiast możliwość oparcia remediacji wód podziemnych dla modelowego obszaru (rejon Nowej Dęby) o procesy samooczyszczania.
Wykonane badania pozwoliły również na sformułowanie następujących wniosków szczegółowych:
1. Czwartorzędowe utwory piaszczyste budujące warstwę wodonośną w rejonie Nowej Dęby charakteryzują się słabymi właściwościami sorpcyjnymi i niskim współczynnikiem opóźnienia ze względu na sorpcję (RTCE = 1,011,67, RPCE = 1,01,86).
2. W badanym rejonie samoistna biodegradacja chlorowanych etenów nie zachodzi lub jest pomijalnie mała i nie ma wpływu na ich migrację w warstwie wodonośnej.
3. W badaniach modelowych uzyskano szacunkowe czasy niezbędne do osiągnięcia celu remediacji („dobry” stan chemiczny) dla poszczególnych rozwiązań: (I) MNA: Ia – 54 lata , Ib – 60 lat, Ic – 65lat, (II) „pompuj i oczyszczaj”: IIa – 40 lat, IIc – 22 lata, IId – 43 lata, IIe – 45 lat, (III) PRB: IIIa – 56 lat, IIIb – 58 lat, (IV) samooczyszanie wspomagane ISCO: IV – 48 lat.
4. Zaproponowana analiza wielokryterialna okazała się pomocnym narzędziem w wyborze efektywnej metody remediacji wód podziemnych zanieczyszczonych TCE i PCE.
5. Za efektywną metodę remediacji wód podziemnych rejonu Nowej Dęby dla przyjętych kryteriów uznano metodę „pompuj i oczyszczaj”; czas niezbędny do uzyskania przyjętego celu remediacji oszacowano na 20 lat.
6. Połączenie modelowania hydrodynamicznego i transportu mas daje dobre rezultaty w projektowaniu efektywnej remediacji zanieczyszczonych wód podziemnych, pod warunkiem ich kalibracji w oparciu o obserwacje terenowe migracji zanieczyszczeń lub wyniki eksperymentów z użyciem sztucznych znaczników.
7. W przypadku przeprowadzenia remediacji konieczna jest rozbudowa systemu monitoringu: wykonanie dodatkowych piezometrów (np. typu multi-level), pozwalających na ocenę skuteczności prowadzonych działań oraz rozszerzenie przeprowadzanych analiz. Dzięki temu możliwe będzie dokładniejsze śledzenie zmian jakościowych wód podziemnych, a przez to kontrola skuteczności remediacji.
8. Przedstawiona w pracy metodyka wyboru efektywnej metody remediacji może być z powodzeniem stosowana w przypadku stwierdzenia zanieczyszczenia wód podziemnych TCE i PCE w innych rejonach.
Literatura
Aeolion C.M., Höhener P., Hunkeler D., Aravena R. (red.), 2010. Environmental Isotopes in Biodegradation and Bioremediation. CRC Press, Boca Raton.
AFCEE, 2004. Principles and Practices of Enhanced Anaerobic Bioremediation of Chlorinated Solvents. Air Force Center for Environmental Excellence, Brooks City-Base.
AFCEE, 2008. Technical Protocol for Enhanced Anaerobic Bioremediation Using Permeable Mulch Biowalls and Bioreactors. Air Force Center for Engineering and the Environment, Technical Directorate, Environmental Science Division, Technology Transfer Outreach Office, Lackland.
Akyol N.H., Yolcubal I., Yüksel D.I., 2011. Sorption and transport of trichloroethylene in caliche soil. Chemosphere 82(6): 809–16.
Allen-King R.M., Groenevelt H., Warren C.J., Macay D.M., 1996. Non-linear chlorinated-solvents sorption in four aquitards. Journal of Contaminant Hydrology 22: 203–221. Allen-King R.M., McKay L.D., Trudell M.R., 1997. Organic Carbon Dominated
Trichloroethene Sorption in a Clay-Rich Glacial Deposit. Ground Water Blackwell Publishing Ltd, 35(1): 124–130.
Aulenta F., Di Fazio A., Leccese M., Majone M., Petrangeli Papini M., Rosetti S., Stracqualursi N., Tandoi V., Viotti P., 2005. Assessing the potential for natural or enhanced in situ bioremediation at a TCE-contaminated site by coupling process analysis and modeling. [W:] Nützmann G., Viotti P., Aagaard P., (red.). Reactive transport in soil and groundwater: processes and models. Springer, Berlin, 266–277. Aziz C.E., Newell C.J., Gonzales J.R., Haas P., Clement T.P., Sun Y., 2000. BIOCHLOR.
Natural Attenuation Decision Support Sytem. User’s Manual. Version 1.0. USEPA National Risk Management Research Laboratory, Office of Research and Development, Cincinnati.
Benker E., Davis G.B., Barry D.A., 1998. Estimating the retardation coefficient of trichloroethene for a sand aquifer low in sediment organic carbon – a comparison of methods. Journal of contaminant hydrology 30: 157–178.
Beyke G., Fleming D., 2002. Enhanced removal of separate phase viscous fuel by electrical resistance heating and multi-phase extraction. Proceedings 9-th Ann. Int. Petroleum Environmental Conference. Albuquerque.
Bombach P., Richnow H.H., Kästner M., Fischer A., 2010. Current approaches for the assessment of in situ biodegradation. Applied microbiology and biotechnology 86(3): 839–52.
Borum E., 2002. Bioremediation of Chlorinated Solvents in Fractured Bedrock: Characterization and Case Studies. USEPA, Office of Solid Waste and Emergency Response. Technology Innovation Office, Arlington.
Bourg A.C.M., Philippe D., Mouvet C., Sauty J.P., 1993. Migration of chlorinated hydrocarbon solvents through Coventry sandstone rock columns. Journal of Hydrology 149: 183–207.
Bouwer E., Mercer J.W., Kavanaugh M.C., Digiano F.A., 1988. Coping with groundwater contamination. Ground Water 60(8): 1415–1427.
Bradley P.M., 2000. Microbial degradation of chloroethenes in groundwater systems. Hydrogeology Journal 8(1): 104–111.
Bradley P.M., 2003. History and Ecology of Chloroethene Biodegradation: A Review. Bioremediation Journal 7(2): 81–109.
Van Breukelen B.M., Hunkeler D., Volkering F., 2005. Quantification of sequential chlorinated ethene degradation by use of a reactive transport model incorporating isotope fractionation. Environmental science & technology 39(11): 4189–97.
Brown R.A., 2010. Chemical oxidation and reduction for chlorinated solvent remediation. [W:] Stroo H.F., Ward C.H. (red.). In situ remediation of chlorinated solvent plumes. Springer, New York, 537–571.
Brusseau, M.L, 1992a. Transport of rate-limited sorbing solutes in heterogeneous porous media: Application of a one-dimensional multifactor nonideality model to field data. Water Resources Research 28: 2485-2497.
Brusseau, M.L, 1992b. Non equilibrium transport of organic chemicals: the impact of pore- water velocity. Journal of Contaminant Hydrology 9: 353-368.
Brusseau, M.L., Larsen, T. and Christensen, T.H., 1991. Rate-limited sorption and non- equilibrium transport of organic chemicals in low organic carbon aquifer materials. Water Resources Research 27:1137-1145.
Brusseau M.L., Schnaar G., Johnson G.R., Russo E., 2012. Nonideal transport of contaminants in heterogeneous porous media: 10. Impact of co-solutes on sorption by porous media with low organic-carbon contents. Chemosphere 89(11): 1302–6.
Bryant J.D., Wilson J.T., 1999. Case Studies of In Situ Chemical Oxidation using the Geo-Celanse® Process. [W:] Abiotic In Situ Technologies for Groundwater Remediation Conference. Proceedings. USEPA, Dallas, 33–36.
Buchner D., Loganathan M., Behrens S., Laskov C., Haderlein S., 2010. Enhanced natural attenuation - determining the potential for reductive dechlorination in an oxic aquifer. [W:] gQ10: Grounwater Quality Management in a Rapidliy Changing World (Proc. 7th International Groundwater Quality Conference held in Zurich, Switzerland, 13-18 June 2010).
Carey M.A., Finnamore J.R., Morrey M.J., Marsland P.A, 2000. Guidance on the Assessment and Monitoring of Natural Attentuation of Contaminants in Groundwater. Environmental Agency, Bristol.
Cha K.Y., Borden R.C., 2012, 2012. Impact of injection system design on ISCO performance with permanganate — mathematical modeling results. Journal of Contaminant Hydrology 128(1–4): 33–46.
Christ J.A., Goltz M.N., Huang J., 1999. Development and application of an analytical model to aid design and implementation of in situ remediation technologies. Journal of Contaminant Hydrology 37(3-4): 295–317.
Cichocka D., Siegert M., Imfeld G., Andert J., Beck K., Diekert G., Richnow H.H., Nijenhuis I., 2007. Factors controlling the carbon isotope fractionation of tetra- and trichloroethene during reductive dechlorination by Sulfurospirillum ssp. and Desulfitobacterium sp. strain PCE-S. FEMS microbiology ecology 62(1): 98–107. Clement T.P., Johnson C.D., Sun Y., Klecka G.M., Bartlett C., 2000. Natural attenuation of
chlorinated ethene compounds: model development and field-scale application at the Dover site. Journal of Contaminant Hydrology 42(2-4): 113–140.
Clement T.P., Truex M.J., Lee P., 2002. A case study for demonstrating the application of U.S. EPA’s monitored natural attenuation screening protocol at a hazardous waste site. Journal of Contaminant Hydrology 59(1-2): 133–162.
Curtis G.P., Roberts P.V., Reinhard, M., 1986. A natural gradient experiment on solute transport in a sand aquifer. 4. Sorption of organic solutes and its influence on mobility. Water Resources Research 22: 2059–2067.
Declercq I., Cappuyns V., Duclos Y., 2012. Monitored natural attenuation (MNA) of contaminated soils: state of the art in Europe – a critical evaluation. The Science of the total environment 426: 393–405.
Dowgiałło J., Kleczkowski A.S., Macioszczyk T., Różkowski A. (red.), 2002. Słownik hydrogeologiczny. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Edel H., Szewczyk M., Dittmar C., 2009. Chemiczne utlenianie in situ: praktyczne zastosowanie do oczyszczania wód podziemnych zanieczyszczonych węglowodorami chlorowanymi. [W:] Malina G (red.) Rekultywacja i rewitalizacja terenów zdegradowanych. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Poznań, 111–115.
EEA, 2009. Overview of contaminants affecting soil and groundwater in Europe. Dostęp on-line 21.03.2013, http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/overview-of-contaminants-affecting-soil-and-groundwater-in-europe.
ESTCP, 2002. Final Technical Report for Reductive Anaerobic Biological In Situ Treatment Technology (RABITT) Treatability Testing. U.S. Department of Defence, ESTCP Program Office, Arlington.
ESTCP, 2003. Reductive Anaerobic Biological In Situ Treatment Technology (RABITT) Treatibility Testing. Cost and Performance Report. U.S. Department of Defence, ESTCP Program Office, Arlington.
Fetter C.W., 1999. Contaminant Hydrogeology. Prentice Hall Inc., Upper Saddle River. Fetter C.W., 2001. Applied hydrogeology. Prentice Hall, Upper Saddle River.
Field J., Sierra-Alvarez R., 2004. Biodegradability of chlorinated solvents and related chlorinated aliphatic compounds. Reviews in Environmental Science and Bio/Technology 3(3): 185–254.
Frank U., Barkley N., 1995. Remediation of low permeability subsurface formations by fracturing enhancement of soil vapor extraction. Journal of hazardous materials 40: 191–201.
Freeze R.A., Cherry J.A., 1979. Groundwater. Prentice Hall Inc., Englewood Cliffs.
FRTR, 2012. Federal Remediation Technologies Roundtable Meeting Summary. Dostęp on-line 6.11.2013, http://www.emsus.com/frtr/pdf/meetings/jun12/FRTR_mtg_summary_ June20.pdf.
Gavaskar A.R., 1999. Design and construction techniques for permeable reactive barriers. Journal of hazardous materials 68(1-2): 41–71.
Gillham R.W., Vogan J.L., Gui L., Duchene M., Son J., 2010. Iron barrier walls for chlorinated solvent remediation. [W:] Stroo H.F., Ward C.H. (red.). In situ remediation of chlorinated solvent plumes. Springer, New York, 537–571.
Goltz M.N., Roberts P.V., 1986. Interpreting organic solute data from a field experiment using physical nonequilibrium models. Journal of Contaminant Hydrology 1:77 93. Grathwohl P., 1990. Influence of Organic Matter from Soils and Sediments from Various
Origins on the Sorption of Some Chlorinated Aliphatic Hydrocarbons: Implications on Koc Correlations. Environmental Science & Technology 24(11): 1687–1693.
Gupta N., Fox T.C., 1999. Hydrogeologic modeling for permeable reactive barriers. Journal of hazardous materials 68(1-2): 19–39.
Góra G., Król M., 2010. Bomby ekologiczne. [W:] Jaroń-Warszyńska R. (red.). Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2009 roku. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Rzeszów, 138–142.
Van der Haar A.J., Van Roekel G., 1993. HCH contamination in the Pyrenees. A case study. [W:] Eijsacers H.J.P., Hamers T. (red.). Integrated Soil and Sediment Research: A Basis for Proper Protection, Kluwer Academic Publishers, Amsterdam, 641–644. Heino T., Travers J., Wasserman B., Henry B., 2008. Bioremediation of chlorinated solvents
using a Permeable Mulch Biowall System at the Ash Landfill Site, Senca Army Depot Activity, New York. [W:] Final Technical Protocol for Enhanced An-aerobic
Bioremediation using Permeable Mulch Biowalls and Bioreactors, Air Force Center for Engineering and the Environment. Technical Directorate, Environmental Science Division, Technology Transfer Outreach Office, Lackland, F.1-1–F.1-25.
Hellerich L.A., Nikolaidis N.P., 2005. Sorption studies of mixed chromium and chlorinated ethenes at the field and laboratory scales. Journal of environmental management 75(1): 77–88.
Hinz C., 2001. Description of sorption data with isotherm equations. Geoderma 99(3-4): 225– 243.
Huling S.G., Pivetz B.E., 2006. Engineering Issue In-Situ Chemical Oxidation. U.S. Environmental Protection Agency, Cincinnati.
Hunkeler D., Aravena R., Berry-Spark K., Cox E., 2005. Assessment of degradation pathways in an aquifer with mixed chlorinated hydrocarbon contamination using stable isotope analysis. Environmental science & technology 39(16): 5975–81.
Hunkeler D., Meckenstock R.U., Sherwood Lollar B., Schmidt T.C., Wilson J.T., 2008. A Guide for Assessing Biodegradation and Source Identification of Organic Ground Water Contaminants using Compound Specific Isotope Analysis (CSIA). USEPA, Ada.
IARC, 1995. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans. Volume 63. Dry Cleaning, Some Chlorinated Solvents and Other Industrial Chemicals World Health Organization. International Agency for Research on Cancer, Lyon. IMGW, 2010. Dane meteorologiczne dla stacji Kolbuszowa. Instytut Meteorologii
i Gospodarki Wodnej, Oddział Kraków, Kraków (nie publikowane).
IOŚ, 2007. Przewodnik w zakresie reagowania na awarie zagrażające środowisku. Część II. Techniki kontroli zanieczyszczeń. Dostęp on line 12.11.2012, http://www.ios.edu.pl /pol/river/dokumenty/techniki_kontroli_zanieczyszczen_przewodnik_2.pdf.
Itakura T., Airey D.W., Leo C.J., 2003. The diffusion and sorption of volatile organic compounds through kaolinitic clayey soils. Journal of contaminant hydrology 65(3-4): 219–43.
Janczarek K., Malina G., 2003. Wybrane modele matematyczne migracji zanieczyszczeń w strefie saturacji. [W:] Bielawska-Jankowska H., Jaworska-Szulc B. (red.). Współczesne Problemy Hydrogeologii Tom XI. Wydział Budownictwa Wodnego i Inżynierii Środowiska Politechniki Gdańskiej, Gdańsk, 309–317.
Janica R., Otwinowski J., Brzezińska A., 2013. Rozpoznanie zasięgu zanieczyszczeń wód podziemnych związkami chlorowcopochodnymi na przykładzie ujęć w Bornem Sulinowie i Nowej Dębie. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 456: 219– 224.
Jo Y.-J., Lee J.-Y., Yi M.-J., Kim H.-S., Lee K.-K., 2010. Soil contamination with TCE in an industrial complex: contamination levels and implication for groundwater contamination. Geosciences Journal 14(3): 313–320.
Jones N.L., Clement T.P., Hansen C.M., 2006. A three-dimensional analytical tool for modeling reactive transport. Groundwater 44(4): 613–617.
Kania J., Witczak S., 2011. Modele migracji zanieczyszczeń. [W:] Dąbrowski S., Kapuściński J., Nowicki K., Przybyłek J., Szczepański A. (red.). Metodyka modelowania matematycznego w badaniach i obliczeniach hydrogeologicznych. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 311–332.
Kasela T., Grzegorzewska I., Szrek M., Czudec Ł., 2009. Ekspertyza hydrogeologiczna dla rozpoznania strumienia wód zanieczyszczonych tri- i tetrachloroetenem w obszarze spływu wód podziemnych do ujęcia wody w Nowej Dębie. Hydrogeotechnika Sp. z o.o., Kielce (nie publikowane).
Kazimierski B., 2008. Monitoring wód podziemnych – przykład zastosowania lokalnego. Przegląd Geologiczny 56(4): 54–57.
Kiecak A., Kret E., Cichostępska M., Malina G., 2013a. Assessment of Intrinsic Biodegradation Potentials in an Aquifer Contaminated with Chlorinated Ethenes in the Vicinity of Nowa Deba. Ecological Chemistry and Engineering S 20(2): 265–278. Kiecak A., Kret E., Malina G., 2011a. Zanieczyszczenie użytkowych poziomów wód
podziemnych tri- i tetrachloroetenem: Charakterystyka, zagrożenia, migracja i remediacja. [W:] Malina G. (red.). Rekultywacja i rewitalizacja terenów zdegradowanych. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Poznań, 53–70.
Kiecak A., Kret E., Malina G., 2011b. Conceptual Model of Contaminants’ Transport in Groundwater in the Area of Nowa Dęba. Proceedings of 2nd Geosciences Student Conference. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków.
Kiecak A., Kret E., Malina G., Szklarczyk T., 2013b. Model numeryczny transportu TCE i PCE jako narzędzie projektowania efektywnej remediacji wód podziemnych. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 456: 275-280.
Kiecak A., Kret E., Malina G., 2013c. Ocena opóźnienia migracji TCE w ośrodku porowatym na podstawie testów statystycznych. Przegląd Geologiczny 61(1): 62–66.
Kimani Njorge B.N., Ball W.P., Cherry R.S., 1998. Sorption of 1,2,4-trichlorobenzene and tetrachloroethene within an authigenic soil profile: Changes in Koc with soil depth. Journal of contaminant hydrology 29: 347–377.
Kitanidis P.K., McCarty P.L. (red.), 2012. Delivery and Mixing in the Subsurface: Processes and Design Principles for In Situ Remediation. Springer, New York.
Kleczkowski A.S. (red.), 1990. Główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) w Polsce – własności hydrogeologiczne, jakość wód, badania modelowe i poligonowe. Zakład Graficzny AGH, Kraków.
Kleczkowski A.S. (red.), 1984. Ochrona wód podziemnych. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Klimiuk E., Łebkowska M., 2003. Biotechnologia w ochronie środowiska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kmiecik E., 2001. Optymalizacja gęstości opróbowania sieci monitoringowych jakości wód podziemnych. Rozprawa doktorska. Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica, Kraków (nie publikowane).
Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Konieczyńska M., Choromański D., Wołkowicz W., 2010. Możliwości zastosowania MNA
(Monitored Natural Attenuation) w Polsce w świetle istniejących przepisów. [W:] Malina G. (red.). Rekultywacja i rewitalizacja terenów zdegradowanych. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Poznań, 131– 136.
Kowalczyk A., Rubin H., Rubin K., Trybulec K., 2001. Zanieczyszczenie wód podziemnych w utworach węglanowych triasu w rejonie Tarnowskich Gór trichloroetenem i tetrachloroetenem. [W:] Bocheńska T., Staśko S. (red.). Współczesne Problemy Hydrogeologii. Tom X. Sudety. Oficyna Wydawnicza Oddziału Wrocławskiego PTTK, Wrocław, 219–229.
Kresic N., Mikszewski A., 2012. Hydrogeological conceptual site models: data analysis and visualization. CRC Press, Boca Raton.
Kret E., 2013. Krążenie wód podziemnych zanieczyszczonych tri- i tetrachloroetylenem w warunkach eksploatacji ujęcia Nowa Dęba. Praca doktorska. AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków (nie publikowane).
Kret E., Grajales Mesa S.J., Kiecak A., Malina G., 2013. Tri- and tetrachloroethylene in groundwater exploited by a municipal waterworks: numerical modelling and mitigative measures. [W:] Bor U. (red.) Water contamination emergencies: managing the threats. RSC Publishing, Cambridge, 71–85.
Kret E., Kiecak A., Malina G., Szklarczyk T., 2011a. Ocena stanu chemicznego czwartorzędowych wód podziemnych w strefie ochronnej ujęcia Nowa Dęba. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 445: 329–336.
Kret E., Kiecak A., Malina G., 2011b. Chemical characteristics of useful Quaternary aquifer in Nowa Dęba region. [W:] Proceedings of 2nd International Field Workshop for Young Hydrogeologists: The Impact of Human Activities on Groundwater. Student Scientific Association of Hydrogeologists ,,Aqua”, IAH Commission on Groundwater Protection, Centre for Innovation. Technology Transfer and Development Foundation of University of Silesia, Złoty Potok, 16–17.
Kuchovsky T., Sracek O., 2007. Natural attenuation of chlorinated solvents: a comparative study. Environmental Geology 53(1): 147–157.
Kueper B.H., Wealthall G.P., Smith J.W.N., Leharne S.A., Lerner D.N., 2003. An illustrated handbook of DNAPL transport and fate in the subsurface. Environmental Agency, Bristol.
Kulma R., Zdechlik R., 2009. Modelowanie procesów filtracji. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków.
Kwapisz B., 1987. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski [w skali] 1:50000 [arkusz] 922 – Baranów Sandomierski Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Kwiatkowska-Malina J., 2012. Monitoring środowiska przyrodniczego. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.
Kästner M., Fischer A., Nijenhuis I., Geyer R., Stelzer N., Bombach P., Tebbe C.C., Richnow H.H., 2006. Assessment of Microbial In Situ Activity in Contaminated Aquifers. Engineering in Life Sciences 6(3): 234–251.
Larsen T., Kjeldsen P., Christensen T.H., Skov B., Refstrup M., 1989. Sorption of specific organics in low concentrations on aquifer materials of low organic carbon content: laboratory experiments. [W:] Kobus H.E., Kinzelbach W. (red.). Contaminant Transport in Groundwater. Balkema, Rotterdam, 133-140.
Lemming G., Friis-Hansen P., Bjerg P., 2010. Risk-based economic decision analysis of remediation options at PCE-contaminated site. Journal of Environmental Management 91: 1169–1182.
Lenczewski M., Jardine P., McKay L., Layton A., 2003. Natural attenuation of trichloroethylene in fractured shale bedrock. Journal of contaminant hydrology 64(3-4): 151–68.
Leśniak P.M., 2006. Zastosowanie badań izotopowych w hydrogeologii. [W:] Macioszczyk A. (red.). Podstawy hydrogeologii stosowanej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 305-332.
Li L., Benson C.H., Lawson E.M., 2006. Modeling porosity reductions caused by mineral fouling in continuous-wall permeable reactive barriers. Journal of contaminant hydrology 83(1-2): 89–121.
Liang H., Falta R.W., 2008. Modeling field-scale cosolvent flooding for DNAPL source zone remediation. Journal of contaminant hydrology 96(1-4): 1–16.
Limousin G., Gaudet J.-P., Charlet L., Szenknect S., Barthès V., Krimissa M., 2007. Sorption isotherms: A review on physical bases, modeling and measurement. Applied Geochemistry 22(2): 249–275.
Lu C., Bjerg P.L., Zhang F., Broholm, M.M., 2011. Sorption of chlorinated solvents and degradation products on natural clayey tills. Chemosphere 83(11): 1467–74.
Lu X., Kampbell D.H., Wilson J.T., 2006. Evaluation of the Role of Dehalococcoides Organisms in the Natural Attenuation of Chlorinated Ethelenes in Ground Water. USEPA National Risk Management Research Laboratory, Office of Research and Development, Cincinnati.
Ma C., Wu Y., Sun C., Lee L., 2007. Adsorption characteristics of perchloroethylene in natural sandy materials with low organic carbon content. Environmental Geology 52(8): 1511–1519.
Macioszczyk A., 1987. Hydrogeochemia. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Macioszczyk A., Dobrzyński D., 2007. Hydrogeochemia strefy aktywnej wymiany wód podziemnych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Mackay D.M., Ball W.P., Durant M., 1986. Variability of aquifer sorption properties in a field experiment on groundwater transport of organic solutes: methods and preliminary results. Journal of contaminant hydrology 1: 119–132.
Maksymowicz B., Rybka A., Szczygieł I., Opęchowski S., Lis M., Biskupska B., Kulczykowski A., 2004. Program ochrony środowiska dla miasta Kielce wraz z planem gospodarki odpadami stanowiącym jego część. Część I: Program ochrony Środowiska dla miasta Kielce. Urząd Miasta Kielce, Kielce.
Malina G., 1999. Biowentylacja (SBV) strefy aeracji zanieczyszczonej substancjami ropopochodnymi. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.
Malina G., 2007. Likwidacja zagrożenia środowiska gruntowo-wodnego na terenach zanieczyszczonych. Seria Monografie 132. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.
Malina G., 2010. Zrównoważona remediacja środowiska gruntowo- wodnego na terenach zanieczyszczonych. [W:] Malina G. (red.). Rekultywacja i rewitalizacja terenów zdegradowanych. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Poznań, 187–199.
Malina G., 2011. Likwidacja zagrożenia środowiska gruntowo-wodnego na terenach zanieczyszczonych. Wydanie drugie – rozszerzone i zaktualizowane Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Poznań. Marciniak M., Małoszewski P., Okońska M., 2006. Wpływ efektu skali eksperymentu
kolumnowego na identyfikację parametrów migracji znaczników metodą rozwiązań analitycznych i modelowania numerycznego. Geologos 10.
Małecki J.J. (red.), 2006. Wyznaczanie parametrów migracji zanieczyszczeń w ośrodku porowatym dla potrzeb badań hydrogeologicznych i ochrony środowiska. Poradnik metodyczny Uniwersytet Warszawski Wydział Geologii, Warszawa.
McCarty P.L., 2002. Strategies for in situ bioremediation of chlorinated solvent contamiated groundwater. [W:] Thornton S.F., Oswald S.E. (red.) Groundwater Quality: Natural and Enhanced Restoration of Groundwater Pollution, International Association of Hydrological Sciences, Wallington, 319–324.
McGuire T.M., Newell C.J., Looney B.B., Vangelas K.M., Sink C.H., 2004. Historical analysis of monitored natural attenuation: A survey of 191 chlorinated solvent sites and 45 solvent plumes. Remediation Journal 15(1): 99–112.
Mercer J.W., Skipp D.C., Giffin D., 1990. Basics of Pump-and-Treat Ground-Water Remediation Technology. USEPA, Ada.
Mizera, J., 2010. Sterowanie eksploatacją wód podziemnych w celu ochrony zasobów ujęcia Łobodno przed zanieczyszczeniem azotanami. Praca doktorska. Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków (nie publikowane).
Morse J.J., Alleman B.C., Gossett J.M., Zinder, S.H., Fennell, D.E., Sewell, G.W., Vogel C.M., 1998. Draft Technical Protocol. A Treatability Test for Evaluating the Potential Applicability of the Reductive Anaerobic Biological In Situ Treatment Technology
(RABITT) to Remediate Chloroethenes. Air Force Research Laboratory, Tyndall AFB.
Mouvet C., Barberis D., Bourg A.C.M., 1993. Adsorption isotherms of tri- and tetrachloroethylene by various natural solids. Journal of Hydrology 149(1-4): 163– 182.
Mulligan C., Yong R., Gibbs B., 2001. Surfactant-enhanced remediation of contaminated soil: a review. Engineering Geology 60(1-4): 371–380.
Naftz D., Morrison S.J., Fuller C.C., Davis J.A. (red.), 2002. Handbook of Groundwater Remediation using Permeable Reactive Barriers: Applications to Radionuclides, Trace Metals, and Nutrients. Academic Press, San Diago.
Nijenhuis I., Nikolausz M., Köth A., Felföldi T., Weiss H., Drangmeister J., Grossmann J., Kästner M., Richnow H.H., 2007. Assessment of the natural attenuation of chlorinated ethenes in an anaerobic contaminated aquifer in the Bitterfeld/Wolfen area using stable isotope techniques, microcosm studies and molecular biomarkers. Chemosphere 67(2): 300–11.
Nowicki Z., Olędzka D., 2009. Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna zweryfikowanych JCWPd. Zadania Państwowej Służby Hydrogeologicznej w 2009 r. Dostęp on-line 28.10.2012, www.psh.gov.pl/plik/id,5140,v,artykul_3722.pdf.
Okońska M., 2006. Identyfikacja parametrów migracji zanieczyszczeń w porowatym ośrodku hydrologicznym metodą modelowania eksperymentu kolumnowego. Geologos 9. Osmęda-Ernst E., 1991. Wybrane metody badań migracji substancji zanieczyszczających
(badania laboratoryjne). [W:] Ochrona wód podziemnych w Polsce. Stan i kierunki badań. Publikacje CPBP 04.10., z. 56: 201-215., Zakład Graficzny AGH, Kraków, 217–237.
Osmęda-Ernst E., Witczak S., 1991. Parametry migracji wybranych zanieczyszczeń w wodach podziemnych. [W:] Ochrona wód podziemnych w Polsce. Stan i kierunki badań. Publikacje CPBP 04.10., z. 56: 201-215., Zakład Graficzny AGH, Kraków, 201–215.
Paczyński B., 1995. Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500000. Wyd. Państwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa.
Paczyński B., Sadurski A. (red.), 2007. Hydrogeologia regionalna Polski. Tom I – Wody słodkie. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Pant P., Pant S., 2010. A review: Advances in microbial remediation of trichloroethylene (TCE). Journal of Environmental Sciences 22(1): 116–126.
Parker X., 2009. Hydrogen Release Compound (HRC®) Barrier. Application at the North of Basin F Site, Rocky Mountain Arsenal Innovative Technology Evaluation Report National Risk Management Research Laboratory. Office of Research and