Jakie wnioski mo˝na wyciàgnàç w odniesieniu do realizowania zró˝nicowanej in-tegracji po rozszerzeniu, porównujàc jej ró˝ne formy? Na poziomie politycznym dys-kusja na temat konstytucji dla Europy oraz propozycji instytucjonalnych wysuni´tych w trakcie Konwencji w sprawie przysz∏oÊci Europy manewruje mi´dzy bardziej fede-ralnymi a bardziej mi´dzyrzàdowymi strukturami. Czy proces ten mo˝e sprawiç, ˝e Unia zmieni si´ w federacj´ paƒstw europejskich, która zdecyduje si´ na danie Eu-ropie podstawy konstytucyjnej, o ile paƒstwa cz∏onkowskie zdecydujà si´ na dalsze przeniesienie kompetencji? Innà opcjà jest stworzenie unii celnej de luxe obejmujà-cej oko∏o 25 lub 30 ƒstw cz∏onkowskich, w ramach której polityki o szerszym zakre-sie mogà byç realizowane wy∏àcznie poprzez wzmocnionà wspó∏prac´ kilku z tych paƒstw.202Analizujàc obecny projekt konstytucji, w ramach Konwencji podj´to decy-zj´ o wyjaÊnieniu status quo, przy czym ju˝ w trakcie poprzednich konferencji mi´-dzyrzàdowych omówiono kilka nowych elementów, takich jak po∏àczenie filarów i nadanie Unii Europejskiej jednorodnej osobowoÊci prawnej. Wskutek wszystkich tych okolicznoÊci powsta∏a swoista mieszanina obu elementów, konfederacyjnych i mi´dzyrzàdowych. Zatem dzia∏ania zmierzajàce do upraszczania i nadania Unii Europejskiej bardziej wyrazistych struktur konstytucyjnych mogà obejmowaç dwa przeciwstawne elementy: wi´ksze zró˝nicowanie, lecz jednoczeÊnie wi´kszà elastycz-noÊç struktury. Bardziej homogeniczna struktura powstanie w wyniku zlikwidowania skomplikowanego systemu ró˝nicowania,203obejmujàca klauzule typu opt-in i opt-out (dobrowolnego uczestnictwa lub rezygnacji z uczestnictwa) i ró˝ne zakresy stosowa-nia dorobku UE. Z drugiej strony, ta sztywnoÊç mo˝e sprawdziç si´ przy mocnej klauzuli elastycznoÊci, która pozwoli na sprostanie wszelkim ewentualnoÊciom nie wpasowujàcym si´ w konstytucyjny „kaftan bezpieczeƒstwa”.204
Ponadto powstaje konkretne pytanie: czy rozszerzenie doprowadzi do wi´kszej ela-stycznoÊci spowodowanej zastosowaniem ogólnej klauzuli upowa˝niajàcej. Jest to
ma-∏o prawdopodobne ze wzgl´dów prawnych i politycznych opisanych wy˝ej.205 Jednej z g∏ównych przeszkód mo˝na upatrywaç w znaczàcych ró˝nicach mi´dzy paƒstwami
202 Bertelsmann Forschungsgruppe Politik Centrum für angewandte Politikforschung Universität München, Das entgrenzte Europa, str. 7.
203 Przynajmniej mo˝na odnieÊç takie „wra˝enie” w trakcie lektury projektu konstytucji.
204 W tym wzgl´dzie patrz klauzula otwarcia w odniesieniu do dobrowolnego wystàpienia z Unii Europejskiej i ÊciÊlejszej wspó∏pracy w zakresie obronnoÊci.
205 Jednak˝e, w nowych paƒstwach cz∏onkowskich mo˝na by∏o dostrzec elastycznoÊç sàdowà i administracyjnà prowadzàcà do negatywnych skutków ubocznych, mimo ˝e paƒstwa te uczestniczy∏y w zakrojonych na szerokà skal´ przygotowaniach przedakcesyjnych, obejmujàcych kwestie konstytucyjne oraz szkolenie s´dziów w zakresie prawa UE.
UE-15 a UE-10 ustanowionych w traktatach o przystàpieniu. Przyst´pujàce paƒstwa cz∏onkowskie korzystajà z derogacji tymczasowych bez konkretnych ograniczeƒ czaso-wych, umo˝liwiajàcych odst´pstwo od stosowania ró˝nych cz´Êci dorobku z Schengen oraz dorobku Unii Gospodarczo-Walutowej. Ponadto mogà obowiàzywaç potencjalne derogacje w kluczowych obszarach w zakresie Rynku Wewn´trznego bez konkretnych ograniczeƒ czasowych. Istnieje ponadto abstrakcyjna mo˝liwoÊç rozszerzenia tych de-rogacji za pomocà szerokiego wachlarza klauzuli ochronnych.206
W konsekwencji wspomniane derogacje, obowiàzujàce przyst´pujàce i dotych-czasowe paƒstwa cz∏onkowskie, powodujà wàtpliwoÊç, czy sà one nadal zgodne z fundamentalnymi zasadami prawa UE, i czy ograniczajà one mo˝liwoÊç zró˝nico-wania paƒstw cz∏onkowskich. Takie ograniczajàce zasady mo˝na dostrzec w zobo-wiàzaniach w zakresie spójnoÊci i jednoÊci prawa, solidarnoÊci, równoÊci mi´dzy paƒ-stwami oraz demokracji i paƒstwa prawa. Wszystkie z tych zasad sà wzajemnie po∏à-czone i stanowià fundament struktury konstytucyjnej Unii Europejskiej, a tak˝e sto-sunków mi´dzy paƒstwami cz∏onkowskimi oraz wobec instytucji wspólnotowych, co znajduje odzwierciedlenie w art. 10 WE oraz w art. 1 UE.207
Warunki przystàpienia nowych paƒstw cz∏onkowskich ewoluowa∏y i stawa∏y si´ bar-dziej rygorystyczne w porównaniu z poprzednimi rozszerzeniami, z uwagi na ewolucj´
prawa UE, rozmiar obecnego procesu rozszerzenia, a tak˝e sytuacj´ polityczno-gospo-darczà nowych paƒstw cz∏onkowskich. Ponadto rola Komisji w procesie poakcesyjnym zosta∏a wzmocniona. Wprowadzono nowe formy Êrodków ochronnych, które przenoszà warunkowoÊç na pierwszy rok po przystàpieniu. Ocena tych Êrodków w przysz∏oÊci za-le˝y od roli Komisji Europejskiej w miesiàcach poprzedzajàcych przystàpienie oraz w okresie trzech lat po przystàpieniu. Rola Trybuna∏u SprawiedliwoÊci b´dzie
wymaga-∏a rozszerzenia, a s´dziowie b´dà musieli bardziej wnikliwie rozpatrywaç konkretne przypadki stosowania elastycznoÊci akcesyjnej okreÊlonej w akcie przystàpienia, przede wszystkim po to, aby ustanowiç przeciwwag´ dla uprawnieƒ administracyjnych Komisji, a tak˝e elastycznych oraz nieprzejrzystych Êrodków krajowych przyj´tych w obszarze przep∏ywu si∏y roboczej. To zró˝nicowanie prawa i polityki UE, konieczne z uwagi na ró˝nice polityczne i gospodarcze mi´dzy nowymi a starymi paƒstwami cz∏onkowski-mi, a tak˝e z uwagi na brak zaufania mi´dzy paƒstwami cz∏onkowskicz∏onkowski-mi, nasuwa pyta-nie, w jaki sposób budowaç pomost mi´dzy po˝àdanà minimalnà jednoÊcià a niemo˝li-wà do unikni´cia ró˝norodnoÊcià lub, innymi s∏owy, ile ró˝norodnoÊci potrzeba w jed-noÊci. Dlatego znaczenia nabierajà ramy konstytucyjne dla zmian w obecnej strukturze oraz konstytucyjne ograniczenia zmian, a tak˝e bardziej wyraêne okreÊlenie wspólnych fundamentalnych zasad konstytucyjnych. Fundamentalne zasady, takie jak: solidarnoÊç i równoÊç paƒstw cz∏onkowskich oraz niedyskryminowanie obywateli UE zas∏ugujà na szczególnà uwag´ i wymagajà dopracowania, tak aby mog∏y sprostaç wyzwaniom obecnego procesu akcesyjnego i dalszych etapów rozszerzenia struktur europejskich.
206 Jednak˝e, stosowanie takich derogacji i systemów przejÊciowych musi byç proporcjonalne i nie mo˝e byç permanentne.
207 Patrz solidarnoÊç i równoÊç, znajdujàce swoje odzwierciedlenie w art. I-2 i art. I-5 Projektu Konstytucji.
Tak zwana klauzula solidarnoÊci okreÊlona w art. I-42 stanowi o solidarnoÊci w przypadku ataków terorystycznych i kl´sk.