Były jeszcze inne projekty finansowane z Funduszu Mikroprojektów zarządzanego przez struktury Euroregionu „Śląsk Cieszyński”,wktórych ochrona środowiskaod grywała pewną rolę, ale nie była wiodącym tematem. Dwie najbliższe tematyce niniej
szego opracowania inicjatywy to „Jabłonków-Wisła natransgranicznnych ścieżkach turystycznych” („Jablunkov-Wisła na turistickych preshranićnich stezkach”)86 oraz
„Wspólne studium ruchu drogowego i parkowania w centrach CzeskiegoCieszyna i Cieszyna”87. Pierwszy z projektów dotyczyłbudowy ścieżek edukacyjnych. Miały one przede wszystkim znaczenie turystyczne, ale równocześnie popularyzowaływie dzę na temat środowiskanaturalnegookolic Jabłonkowa i Wisły oraz jego znaczenia.
Drugi projekt, poprzezusprawnieniekomunikacji drogowej i parkowanianaterenie Cieszyna i Czeskiego Cieszyna,ma mieć pozytywnywpływ na środowisko naturalne (przyczyniać się do ograniczeniaemisji zanieczyszczeń z komunikacji miejskiej).
86 Zdverećna zprava o realizaci projektu „Jablunkov-Wisla na turistickych preshranićnich stez
kach", Czeski Cieszyn 2010, s. 2-6; Projektovy list „Jablunkov - Wisła na turistickych preshrani- ćnich stezkach”. Czeski Cieszyn 2009, s. 2-5; Naucne stezky Jablunkovska, brak miejsca i daty wy
dania, s. 2-17 (nienumerowane), broszura informacyjno-reklamowa Jabłonkowskiego Centrum Informacyjnego, dokumenty Regionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego.
87 Karta projektu „Wspólne studium ruchu drogowego i parkowania w centrach Czeskiego Cieszyna i Cieszyna”, Cieszyn 2009, dokument Urzędu Miejskiego Miasta Cieszyn oraz Miejski Zarząd Dróg Cieszyna, Wspólne studium ruchu drogowego i parkowania w centrum Czeskiego Cieszyna i Cieszy
na, http://www.mzd.cieszyn.pl/wspolne-studium-ruchu-drogowego-i-parkowania-w-centrum- czeskiego-cieszyna-i-cieszyna.50.html.
88 Zapis z rozmowy z respondentem, Grupa 1, Czeski Cieszyn, 14 lipca 2011 r., passim.
89 Zapis z rozmowy z respondentem, Grupa 1, Czeski Cieszyn, 6 marca 2012 r., passim.
Przyglądając się powyższej liście projektów, trudno nie dostrzec, że jedynie niewielkaczęść przedsięwzięć realizowanychdzięki środkom pomocowym Fundu szu Małych Projektów i Funduszu Mikroprojektów była poświęconaochronie śro dowiska (osiem ściśle związanych z tą tematyką na przestrzeni kilkunastu lat). Jak twierdząwładze StowarzyszeniaRozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza”, jest ona - obok ochrony zdrowia, zarządzania kryzysowego orazgospodarki i przedsiębior czości - dziedziną,w której realizowanych jest najmniej przedsięwzięć88. Trudności na tym odcinkuwspółpracy transgranicznejwskazuje także czeska strona Euroregio nu. Przedstawiciel RSTS do najważniejszych przyczyn takiego stanu rzeczy zaliczył różne standardy ochronyśrodowiska obowiązujące w Czechach iPolsce,brak środ ków finansowych, brak zewnętrznych impulsów dla podjęcia działań przez samo rządy lokalneorazbariery psychologiczne między Polakami i Czechami89. Niewiel ka liczbawnioskówo dofinansowanie projektówzwiązanych z ochronąśrodowiska wyraźnie świadczy o słabości współpracy polsko-czeskiej w tej sferze. Oczywiście mikroprojekty nie umożliwią dużych inwestycji infrastrukturalnych, ale jest cały
Rozdział XII: Ochrona środowiska naturalnego 341
szereg przedsięwzięć na mniejszą skalę, które mogłyby być zrealizowane. Być może najważniejszą dziedziną jest w tym kontekście edukacja ekologiczna. Z pewnością nadal są potrzebne kampanie społeczne,które zmieniałyby postawy Polaków iCze chów wobec ochronyśrodowiska. Ciekawym kierunkiem byłyby także inwestycje w odnawialneźródła energii, choćby małe pokazowe instalacje, które przełamywały
by obawyludzi przedtą formą energetyki. Obecniewiększość odnawialnychźródeł energiijest droższaodźródełtradycyjnych, jednak coraz większąrolę w tym rachun
ku będąodgrywać ewentualnekary wynikające z niewywiązywaniasię przezpaństwa z obowiązków narzucanych przez prawo unijne. Równocześnie UE oferujeznaczne dofinansowanie dla inwestycji w odnawialne źródła energii. Zmiany w strukturze polskiej energetyki wydają się nieuniknione, pytaniem pozostajeokresdochodzenia do nowych standardów.
Struktury Euroregionu (a wcześniej Związku Komunalnego ZiemiCieszyńskiej) podjęły dotychczasbezpośrednieautonomicznedziałania związane z trzema z sze
ściu zadań mających na celu ochronę środowiska, wyliczonych na początku tego opracowania (gospodarka odpadami, odnawialne źródła energii, rewitalizacja rzek regionu90). Planuje sięrealizacjędwóchkolejnych zadań (monitoringzanieczyszczeń, system wczesnego ostrzegania) w kolejnych latach. Szansąna to ma być powstanie wspomnianego już Euroinstytutu. Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regional nej „Olza” zakłada, że będzie on prowadził działalność w trzech głównychobszarach:
doradczo-szkoleniowym, koncepcyjno-badawczym i edukacyjno-wydawniczym.
W ramach wszystkich trzech mogłyby być realizowane przedsięwzięcia wspierające politykę ochrony środowiska. Już dotychczas Związek KomunalnyZiemi Cieszyń
skiej podejmował inicjatywy z drugiego obszaru, realizując trzy opisane projekty, w ramachktórych oceniono możliwości podjęciadziałańna rzecz rewitalizacji Olzy, wykorzystania odnawialnych źródeł energii na ziemi cieszyńskiej igospodarkiodpa dami komunalnymiw skali regionalnejoraz opracowanoprogramy ich wdrożenia.
Pokazują one, że tworzenie wspólnych koncepcji na poziomie regionalnym może ułatwićbądź nawet być koniecznym warunkiempodjęcia racjonalnej polityki przez poszczególne jednostki samorząduterytorialnego. Skala nakładów związanych zin
westycjami w ochronę środowiska również jest argumentem za podjęciem bliższej współpracy gmin.
90 Nie udało się podjąć planowanych działań na rzecz rewitalizacji Wisły.
Działaniatemogłyby być kontynuowane przez StowarzyszenieRozwojui Współ
pracy Regionalnej „Olza” i RSTS bądź Euroinstytut, ale przy równoległej realizacji przedsięwzięćzdwóch pozostałych obszarów. Gminy realizowały jedynie część pro pozycjizawartych wopracowanych dla regionu cieszyńskiego koncepcjach. Zwięk szenie ich znaczenia dla realizowanej przez samorządy polityki może zostać osią gnięte przez rozwinięcie aktywności w obszarze doradztwai edukacji. Mogłabyona spełnić trzy zadania. Po pierwsze,należy wzmocnićświadomośćcałego społeczeń
stwa regionu. Edukacja w sferze ochrony środowiska powinna dotyczyć nie tylko
342 Artur Skorek
samych problemów ekologicznych, ale także związanych z nimi zmian w polityce na poziomieEuropy i świata, które zmuszają także Polskę do podjęcia konkretnych działań. Świadomość wagi ochrony środowiska i skutków niedostosowania się do międzynarodowych standardów będzie dawałalegitymacjędla działań władzsamo rządowych. Po drugie, szkolenia i warsztaty stanowią źródło wiedzy i kompetencji eksperckich. W ten sposób wzmocni się potencjał osób, które będą zajmować się implementacją projektów związanych z ekologią. Po trzecie, konferencje, seminaria i upowszechnianiewynikówekspertyzwśród przedstawicieli instytucji publicznych będą impulsem do zmianwpolityce ochronyśrodowiska na poziomieregionalnym.
Przedstawieniemożliwości inwestycyjnych, długoterminowej oceny inwestycji oraz form wsparcia zewnętrznego dla związanych z tymprojektówmoże sprzyjaćprzeła mywaniu oporu instytucjonalnego.
Wśród propozycji wspólnych polsko-czeskich przedsięwzięć formułowanych przez uczestników jednej z konferencji organizowanych przez Stowarzyszenie Roz woju i Współpracy Regionalnej „Olza” (w której uczestniczyli przedstawiciele sa morządów i władz centralnych) znalazły się: prowadzenie transgranicznego moni toringu zanieczyszczeń oraz wypracowanie postępowania przy realizacji inwestycji mogących negatywnie oddziaływać na środowisko91. Rzeczywiście, wydaje się, że to najbardziej naturalna forma realizacji działań transgranicznych w celu ochrony środowiska. Równocześnie współpraca w tej sferze miałabywielkie znaczenie po
lityczne. Zagrożenia ekologiczne są współcześniejednym z najważniejszych punk
tówspornych pomiędzy społecznościamiprzygranicznymi, ale i państwami (w tym kontekście można przytoczyć choćby sprzeciw Austriiwobec budowy elektrowni ją
drowej w czeskim Temelinie). Z tego względu jest to jednakinicjatywa obarczona znacznym ryzykiem. Nie jest zapewneprzypadkiem, że nie została dotychczas zreali zowana. Problemstanowi międzyinnymi to, że wiele decyzji rodzących transgranicz- nekonsekwencjedlaśrodowiska naturalnego zapada na poziomiewładz centralnych.
Tym większym sukcesem byłaby choćby częściowa realizacja wspomnianegoprzed sięwzięcia w Euroregionie.
91 A. Nowak, M. Olszewski, Strefa Schengen i inne możliwości rozwoju..., s. 8.
Polskie i czeskie struktury Euroregionu odgrywająpozytywnąrolęjakoinicjator, pomysłodawca i podmiot wspierający projekty ekologiczne. Widać jednak słabość polsko-czeskiej współpracyna tej płaszczyźnie. Jestona o wiele trudniejsza niż np.
współpraca na polu turystyki. Tym bardziejpostulować należyintensyfikację auto nomicznych działań Euroregionu, które wzmocniłyby zaangażowanie podmiotów lokalnych (organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw, placówek edukacyjnych).
Jeszcze raz należywspomnieć, że impulsem wzmacniającym współpracę wregionie mogłoby stać się utworzenie Euroinstytutu, jeślijednym z jego priorytetowych zadań będzie ochrona środowiska.
Może on się przyczynić także do większej koordynacji polityki ochrony środo
wiska przez poszczególne gminy. Jak było jużwspomniane, pewne inwestycje ekolo
Rozdział XII: Ochrona środowiska naturalnego 343
giczne da sięrealizować jedynie na poziomie regionalnym, co wymaga podjęcia sfor malizowanej (a najlepiej zinstytucjonalizowanej) współpracy. Pewnym problemem jest niedoskonała koordynacja działań pomiędzy różnymi szczeblami samorządute
rytorialnego w Polsce. Zarówno gminy,powiaty, jak i województwa są zobowiązane do sporządzania i aktualizacji Programów ochronyśrodowiska. Nie ma natomiast formalnych procedur narzucających harmonizacjętych dokumentów. Nawet prze
pływ informacji pomiędzy gminami apowiatamii województwaminie jestzadowa
lający. Sieć stworzona wokół Euroinstytutu powinna się przyczynić do zwiększenia skuteczności zarówno napoziomie tworzenia i implementacji programów ochrony środowiska przez polskiesamorządy, jak i podejmowania polsko-czeskiej współpra cy transgranicznej.
Artur Skorek