Ochrona środowiska naturalnego

(1)

Artur Skorek

Rozdział XII

Ochrona środowiska naturalnego

Wieloaspektowe badania wpływu integracji europejskiej na przemiany kulturowe i rozwój społeczno-gospodarczy Euroregionu „Śląsk Cieszyński” byłyby niepełne, gdybynie ujmowały aspektu ekologicznego. Panuje przekonanie, że stabilna gospo

darka państwa wymagauwzględnienia wymogów ochrony środowiska, awięc reali zacji zasadyzrównoważonego rozwoju1. Ekologiczne priorytetymają w Polsce rangę konstytucyjną. Już w piątym artykule konstytucji Polski z 1997r. możemyprzeczytać, że „Rzeczpospolita Polska (...) zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”2. Umiejscowienie tego stwierdzenia w tekście ustawy zasadniczej podkreśla znaczenie sfery ekologii w porządku prawnym. Dodatkowo, w artykule 74 konstytucji nawładzępubliczną nałożone zostają obowiązki: ochro nyśrodowiska,zapewnienia bezpieczeństwaekologicznego, dostępu do „informacji ostaniei ochronie środowiska”orazwspierania działań „obywateli na rzeczochrony i poprawy stanu środowiska”. Polskie prawo ochrony środowiska bazujące na tych konstytucyjnych zasadach staje się w ostatnich latach coraz bardziej rozbudowane.

1 Więcej na temat zasady zrównoważonego rozwoju w prawie międzynarodowym i o jej funk

cjonowaniu w polskich aktach prawnych oraz dokumentach politycznych zob. P. Korzeniowski, Zasady prawne ochrony środowiska, Łódź 2010, s. 279-313.

2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 z późn. zm., Dz. U., 1997, nr 78, poz. 483.

(2)

320 Artur Skorek

Jego trzonem jest ustawa z 2001 r. Prawo ochrony środowiska3, ale materia tajest rozproszonaw licznych aktach prawnych4.

3 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz. U., 2001, nr 62, poz. 627 ze zm.

4 Listę najważniejszych ustaw regulujących dziedzinę ochrony środowiska można znaleźć w:

B. Wierzbowski, B. Rakoczy, Podstawy prawa ochrony środowiska. Warszawa 2007, s. 35-36.

5 Zadania własne gminy obejmują sprawy dotyczące ekologii bezpośrednio (sprawy ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków ko

munalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodli

wiania odpadów komunalnych, zieleni gminnej i zadrzewień) oraz pośrednio (sprawy ładu prze

strzennego, organizacji ruchu drogowego, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną, lokalnego transportu zbiorowego, gminnego budownictwa mieszkaniowego, edukacji publicznej, ochrony przeciwpowodziowej, współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych), zob. Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r., Dz. U., 1990, nr 16, poz. 95 ze zm.

6 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.

7 Program Ochrony Środowiska zastąpił Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środo

wiska wykonywany na mocy Ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środo

wiska (Dz. U., 1980, nr 3, poz. 6 ze zm. ), zob. K. Giordano, Planowanie zrównoważonego rozwoju gminy w praktyce, Lublin 2005, s. 73.

1. Zakres badań

Tematyka polityki ochrony środowiska iwpływuakcesji Polski dostruktur Unii Eu

ropejskiej najej ewolucjęjestbardzo szeroka. Obejmuje onadziałania podejmowa ne przez władzecentralne, wojewódzkie (krajowe w przypadku Czech), powiatowe i gminne, a także instytucje UE. Zakres kompetencji poszczególnych podmiotów w sferze ochrony środowiska przewidziany odpowiednimi ustawami jest rozbudo wany. Nie mamożliwościdokonania charakterystyki i oceny wspomnianych działań w krótkim raporcie będącymjedynie częścią szerszych badań. Nawet skupienie się wyłącznie na działaniach samorządów tworzących Euroregion„Śląsk Cieszyński” wy magałoby analizy politykkilkudziesięciujednostek terytorialnych w kilkunastu głów

nych sferach związanych z ochroną środowiska5. Objętość niniejszego raportu nie pozwala na tak szerokie zakreślenie tematyki badawczej, co więcej, opracowywanie podobnychanalizjest zadaniemnależącymdo jednostek samorządu terytorialnego.

Jest także druga przeszkoda wsporządzeniu raportu dotyczącego tak zakreślo negoobszaru. Dotarcie doinformacji o formach wdrażania polityki ochronyśrodo wiska przez poszczególnejednostki samorządu terytorialnego nie zawsze jest łatwe.

Zgodnie z ustawą zdnia27 kwietnia 2001 r. Prawo ochronyśrodowiska6 zarząd woje

wództwa, powiatu i gminy jest zobowiązanydo opracowaniaczteroletniegoProgra

mu Ochrony Środowiska, a także raportów zjego wykonania(art. 17 i 18)7. Okazuje się jednak, żepowiatyi województwaopracowująceodpowiednie raporty napotyka

(3)

Rozdział XII: Ochrona środowiska naturalnego 321

ją trudności w uzyskaniu informacji o ochronie środowiska od jednostek niższego szczebla(gmin)8, które nie zawsze wywiązują się ze swego obowiązku informowania o stanieśrodowiska i o podjętych działaniach. Można zakładać, że podobna sytuacja miałaby miejsce w przypadku próby zgromadzenia danychw trakcie badań prowa

dzonych przez instytucje naukowe.

8 Wspominają o nich np.: Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz celów długoterminowych do roku 2015, Katowice 2010, s. 7, http://bip.

slaskie.pl/dokumenty/2010/05/26/1274852435.pdf oraz Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2003-2006 (za okres 2005-2006), s. 5, http://www.

wrotapodlasia.pl/pl/ochrona_srodowiska/programy_plany.

9 Statut Euroregionu „Śląsk Cieszyński - Teśinske Slezsko", uchwalony przez Radę Euroregionu 23 września 1998 r. w Cieszynie, [Cieszyn 1998], s. 2.

10 Specificke priority regionu Teśinske Slezsko, http://euroregion.inforeg.cz/fond.php.

11 Charakterystyka ogólna planowanych projektów SRiWR „Olza” oraz Związku Komunalnego Ziemi Cieszyńskiej, http://www.euroregion.olza.pl/index2/dokumenty/test.php?grupa=REALIZO- WANE%20PROJEKTY%20-%20CHARAKTERYSTYKA8catrybut=PR.

Aby zawęzić zakres analizy, trzymając sięjednak ściśle dwóch kluczowych ka tegorii związanych z prowadzonymi badaniami, czyli polityki ochrony środowiska i Euroregionu „Śląsk Cieszyński”,autor skupi się na działaniach w dziedzinie ochro ny środowiska,podejmowanychprzez bądź przy współudziale struktur Euroregionu

„Śląsk Cieszyński”. Szczególny nacisk zostanie położony na inicjatywy angażujące podmioty instytucjonalnei obywateli zarównoz Czech, jaki Polski.Sąonewyrazem współpracy transgranicznej, która jest najważniejszym celemdziałalności Euroregio

nu. Zgodniez jegostatutemmaon wspierać rozwój przygranicznych obszarówPolski i Czech. W paragrafie3 tego dokumentu zapisano, że jednąz dziedzin wsparcia jest:

„rozwiązywanie wspólnych problemówekologicznych i ochrona środowiska natu

ralnego”9.Oczywiście Euroregion może realizowaćjedynie wybrane przedsięwzięcia związanez ochroną środowiska. Czeska strona Euroregionuniezdefiniowała szcze

gółowo swych celów związanych z ochroną środowiska, ale deklaruje, że transgra- nicznawspółpracawtej sferze jest jednym z jej czterech najważniejszych priorytetów (obokrozwojugospodarczego regionu,wsparcialokalnej demokracjiikapitału ludz

kiegooraz współpracy na płaszczyźnie kultury i sportu)10. Zgodnie zplanem projek tówprzedstawionym w 2003 r.przez polskąstronęEuroregionu dopriorytetowych zadań zdziedzinyochronyśrodowiskanależą:

1. monitoring zanieczyszczeń z przygranicznych zakładów przemysłowych (m.in. huty w Trzyńcu),

2. zmniejszanie niskiej emisji poprzezdziałania proedukacyjne,

3. wspieraniedążeń do stworzenia systemuwczesnegoostrzeganiaprzed zanie czyszczeniami powietrza i zagrożeniem powodziowym,

4. rewitalizacja rzek regionu,

5. stworzenie programu wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE) na Śląsku Cieszyńskim,

6. efektywnegospodarowanie odpadami komunalnymi11.

(4)

322 Artur Skorek

Poniższa analiza będzie próbą oceny skali zaangażowania Euroregionu w wy mienionych dziedzinach. Objęte nią zostaną także inicjatywy, w których uczestni czył Związek Komunalny Ziemi Cieszyńskiej12, będący protoplastą i współtwórcą Stowarzyszenia Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza”13. Do 1998 r. to właśnie ten związek regionalny samorządów gminnych był przedstawicielem polskiej stro

ny w ramach transgranicznej współpracy naŚląsku Cieszyńskim. Działania podej

mowane przez Związek Komunalny Ziemi Cieszyńskiej, Stowarzyszenie Rozwoju i WspółpracyRegionalnej „Olza” oraz Regionalne Stowarzyszenie Współpracy Cze- sko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego (Regionalni sdrużeni spoluprace cesko-polskie Teśinskeho Slezska - RSTS) dotyczyły przede wszystkim projektów realizowanych z unijnychfunduszy małych projektów.Funduszete zapewniały dofinansowanie dla wspólnych polsko-czeskich przedsięwzięć transgranicznych, także w sferzeochrony środowiska14.

12 Związek Komunalny Ziemi Cieszyńskiej zakończył już swoją działalność, ale środowiska go tworzące współdziałają nadal w ramach Stowarzyszenia Samorządowego Ziemi Cieszyńskiej.

13 SRWR „Olza” powstało w 1998 r. jako wynik wspólnej inicjatywy Związku Komunalnego Ziemi Cieszyńskiej oraz miast Jastrzębie-Zdrój i Zebrzydowice (Stowarzyszenie Rozwoju i Współ

pracy Regionalnej „Olza” w Cieszynie, Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” - polskiej strony Euroregionu „Śląsk Cieszyński” - Teśinske Slez- sko (1998-2010), [Cieszyn 2010], s. 4-5). Jego struktury bazowały w dużej mierze na strukturach Związku. Zapis z rozmowy z respondentem, Grupa 1, Cieszyn, 27 lipca 2011 r., passim.

N Więcej na temat funduszy i roli Euroregionu „Śląsk Cieszyński” w zarządzaniu nimi por.

Sprawozdanie z działalności..., s. 8-18.

15 Ibidem, s. 37-40.

Oprócz działalności doradczejiadministracyjnej związanej zobsługąmikropro- jektów Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” iRSTSwystępowa ły również w roli „wnioskodawcy”lub „partnera”, bezpośrednio angażując się w reali zację niektórych z nich. Należy jednak zastrzec, że żaden nie dotyczyłbezpośrednio ochronyśrodowiska15.Jako wnioskodawca projektów proekologicznych występował natomiast Związek Komunalny Ziemi Cieszyńskiej. Zarówno one, jak i inne pro jekty, w których uczestniczyło Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej

„Olza”lubRSTS jako instytucje zarządzające funduszamiunijnymi, są przedstawione poniżej.

2. Olza/Olśe - rzeka graniczna

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć zainicjowanych i przeprowadzonych przez Związek Komunalny Ziemi Cieszyńskiej był projekt o nazwie „Olza/Olśe - rzeka gra niczna”, zrealizowany wspólniez czeską gminą Wędrynia w 2003r.z dofinansowania Funduszu Małych Projektów programu Phare CBC. Dotyczył on koordynacji me tody oraz przygotowania dokumentów dla polsko-czeskiego programu rewitalizacji

(5)

dorzeczaOlzy.Główną część prac wykonywałKomitet Koordynujący, składający się z przedstawicieli czeskich i polskich instytucji branżowych. Prace te były na bieżą

co konsultowane z gminami po obu stronach granicy, próbowano także nawiązać współpracę z niepublicznymiinstytucjami, które chciały się zaangażować w projekt rewitalizacji. Współpraca ekspertów i samorządów terytorialnych z Polski i Czech umożliwiła porównanie stanu prac przygotowawczych, projektów technicznych czy planów inwestycyjnychzwiązanych z całymszeregieminicjatywskładających się na zagospodarowanie dorzecza16.

16 Instrukcja działań do prac przygotowawczych polsko-czeskiego projektu Olza/Olśe - rzeka gra

niczna, Cieszyn 2003, www.dokumenty.olza.pl/dokumenty.195/ORG_Info projektu.doc.

17 Więcej na temat programu rewitalizacji zob. Analiza krytyczna dorzecza Olzy w ramach Pro

gramu Rewitalizacji Dorzecza Olzy (wersja robocza), sierpień-październik 2003, s. 6-62, www.do- kumenty.olza.pl/dokumenty. 192/ORG_Dokument_Wersja robocza.doc.

18 Zapis z rozmowy z respondentem, Grupa 1, Cieszyn, 27 lipca 2011 r., passim.

19 Śląski Związek Gospodarki Wodnej, Ćinnost, http://www.revitalizaceolse.cz/svazek/cinnos.

Regularne konsultacje i wymiana doświadczeń pozwoliły na stworzenie wspólnej całościowej strategiirewitalizacji dorzecza Olzypoobu stronach granicy.Pookreśle niu stanu przygotowań w gminach dorzecza Olzy i określeniupotrzeb związanych z czynnikami ekologicznymi, społecznymi, ekonomicznymi i demograficznymi, stworzono listę najważniejszych inwestycji i harmonogram ich wdrażania. Miały one objąć: budowę sieci kanalizacyjnej, przepompowni, przyłączy kanalizacyjnych, budowę nowych i modernizację istniejącychoczyszczalni ścieków,regulację cieków (regulacja koryta, umacnianie brzegów, budowa progówprzeciwpowodziowych i su chych polderów), likwidację i modernizację wysypisk śmieci, sanację osuwisk oraz osuszaniegruntów17.

Udział Związku Komunalnego ZiemiCieszyńskiej oraz Euroregionu nie zakoń

czyłsię wraz z finalizacją etapu koncepcyjnego projektu.Oczywiście wdrożenie pro pozycji nie mogło być realizowane ze środków tych podmiotów czyteż Funduszu Mi- kroprojektów. Skala inwestycji wymagała wspólnychdziałańpodjętych przez czeskie i polskie gminyoraz większego udziału środków unijnych. Struktury Euroregionu przeprowadziły działania promocyjne, którez jednej strony miały skłonić samorządy terytorialne do większego zaangażowania w przedsięwzięcia związane z rewitalizacją dorzecza Olzy,z drugiejzaś wesprzeć je podczasprocesu składania, kontroli i wybo ru wniosków o dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (tzw.„duże projekty”)18.

Po stronie czeskiejgminy Cierlicko, Wędrynia, Bystrzyca, Nawsie i Mosty koło Jabłonkowa oraz miasta Czeski Cieszyn, Trzyniec i Jabłonków stworzyły 25 czerw ca 2004 r. Śląski Związek Gospodarki Wodnej (Slezskyvodohospodarsky svazek), którego zadaniem było wprowadzenie w życie programu rewitalizacji dorzecza Olzy19. Zgodnie z opracowaniem sporządzonym przez Trzyniecką Agencję Gospo

darki i Rozwoju (Hospodafska a rozvojova agentura trinecka) oraz firmę konsul tingową Mott MacDonald działania narzecz rewitalizacji rzeki po stronie czeskiej

(6)

Artur Skorek

miały skupiać się na rozbudowie sieci kanalizacyjnej. Rozproszone osadnictwo wie skie regionu sprawiało, że wiele gospodarstwnie było do niej podłączonych.Budów kanalizacji miała pochłonąć 88,02% wszystkich środków na rewitalizację Olzy. D pozostałych działań należały przede wszystkim budowa oczyszczalniścieków(6,169- wszystkich środków) i regulacja brzegówrzeki (4,6%)20. Koncepcja realizowanadc 2011 r. objęła budowę pięciu oczyszczalni ścieków, 94 km sieci kanalizacyjnej i re konstrukcję dalszych 2,5km. Projekt był finansowany przede wszystkim z funduszy spójnościowych UE, środkówbudżetowych gminimiastoraz,w mniejszym stopniu, środków Państwowego Funduszu Ochrony Środowiska Republiki Czeskiej (Statni fond żivotniho prostredi ĆR)21.

20 Program Revitalizace povodt Olśe. Souhrn inventarizace a analyzy, Czeski Cieszyn, luty 2003, s. 8-15 (nienumerowane), nieopublikowany dokument Regionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego.

21 Revitalizace Olśe. Koncepce projektu, informacja na stronie internetowej Śląskiego Związku Gospodarki Wodnej, http://www.revitalizaceolse.cz/revitalizace-povodi-olse/koncepce. Szczegó

łowe informacje na temat harmonogramu działań związku można znaleźć na jego stronie interne

towej: http://revitalizaceolse.cz.

23 A. Smoczyński, Stan realizacji projektu: „Uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglome

racji cieszyńskiej”, prezentacja na temat projektu, http://www.cieszyn.pl/files/prezentacja_sesja.

pdf.

24 Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych, Dzien

nik Urzędowy Unii Europejskiej L, 1991, nr 135, s. 40.

25 Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Krajowy plan oczyszczania ścieków komunalnych, War

szawa 2003, http://www.kzgw.gov.pl/files/file/Materialy_i_Informacje/Programy/KPOSK/kposk.

pdf.

26 Ibidem, s. 14.

Po stroniepolskiej aktywność wtej sferzepodjęły gminy Istebna, Goleszów, Ze

brzydowice oraz miasta Cieszyn i Jastrzębie-Zdrój22. Największym realizowanym aktualnie przedsięwzięciem jest projekt „Uporządkowanie gospodarki ściekowej waglomeracji cieszyńskiej”, któryrozpoczął sięw roku2007 i ma zakończyć w roku 2013. Jego koszt jest szacowanyna 160 min złotych (dla porównania, dochodybu dżetu miasta na rok 2011 wynoszą 145 min złotych), z czego 88,5 min ma pokryć dofinansowanie UE. Plan działań obejmuje: budowę stacji zlewnej (zakończona) i modernizację oczyszczalni ścieków, budowę nowejkanalizacji sanitarnej odługości 80km, rozdzielenie kanalizacji ogólnospławnej na kanalizację sanitarną (7 km) i na kanalizację deszczową (6 km) oraz budowęnowejkanalizacji deszczowej o długości 7 km23. Realizacja projektu dostosuje gospodarkę wodno-ściekową w Cieszynie do norm wynikających z aktów prawnych UE (dyrektywa z 1991 r.dotyczącaoczysz

czania ściekówkomunalnych24) oraz Krajowego planu oczyszczaniaścieków komu nalnych Ministerstwa Środowiska25. Tenostatnidokumentprzewiduje,że w aglome racjach o liczbie mieszkańców od 15do 100 tys. systemysieciowe obsługiwać mają co najmniej 90% mieszkańców26. Po realizacji opisanych inwestycji wskaźnik liczby

(7)

mieszkańców podłączonych do sieci kanalizacyjnej madla Cieszyna (około 35,5 tys.

mieszkańców) osiągnąć 95,5% (w czerwcu 2011 r. wynosił 84,5%)27.

27 A. Smoczyński, Stan realizacji projektu..., s. 3.

28 Wdrożenie koncepcji gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Ziemi Cieszyńskiej, Cie

szyn 2005, s. 7-10.

29 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz. U., 2001, nr 62, poz. 628 ze zm.

30 Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Dz. U., 1996, nr 132, poz. 622 ze zm.

31 Krajowy plan gospodarki odpadami - załącznik do Uchwały nr 219 Rady Ministrów z dnia 29 października 2002 r. w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami, Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, 2003, nr 11, poz. 159.

3. Nowoczesny system gospodarki odpadami komunalnymi na Ziemi Cieszyńskiej

Kolejny projekt realizowany z funduszy Phare CBC Polska-Czechy i zainicjowany przezZwiązekKomunalny Ziemi Cieszyńskiej dotyczył opracowania planuuspraw nieniagospodarki odpadami komunalnymi poprzezintensyfikacjęwspółpracyw tej sferze przezgminy Związku(Brenna, Chybie, Cieszyn,Dębowiec, Goleszów, Haźlach, Istebna, Jaworze, Skoczów,Strumień, Ustroń, Wisła,Zebrzydowice), gminy Godów i Jasienica oraz miastoJastrzębie-Zdrój. Projekt byłrealizowany od2001 do 2005 r.

w dwóch etapach, pierwszy obejmował opracowanie koncepcji kompleksowego sys

temuzagospodarowaniaodpadów, drugi zaś przygotowanie dokumentu wdrożenia tej koncepcji. Zaangażował on ekspertów z Polski i Czech (tzw. Forum ds. odpadów), których spotkania organizowałZwiązek KomunalnyZiemi Cieszyńskiej oraz Rada Regionalna w Trzyńcu. Wymiana doświadczeń ikonsultacjezaowocowały wspólnym zintegrowanym planemobejmującym wszystkieuczestniczącewprojekciejednostki samorząduterytorialnego. Rozwiązania dotyczyły: 1. systemu zbiórki odpadówko munalnych, 2. systemu transportu odpadów, 3. systemu infrastrukturygospodarki odpadami. Zaproponowane zmiany miałynacelu: 1. zmniejszenie ilości odpadów nienadających się do powtórnego wykorzystania, 2. zmniejszenie ilości toksycznych śmieci z gospodarstw domowych, 3. zwiększenie procentowego udziału odpadów wykorzystywanych gospodarczo, 4. składowanie jedynie tych odpadów, które nie za grażająśrodowisku28. Cele te były podporządkowaneUstawie o odpadach z 2001 r.

(art. 5)29, Ustawie o utrzymaniu czystości i porządku wgminach z 1996 r. (art. 3)30 i Krajowemu planowi gospodarki odpadami (Wprowadzenie)31, wdrażającymi dy rektywy Wspólnot Europejskich z tego zakresu.

Opracowaną koncepcję kompleksowego systemu zagospodarowania odpadów rozpoczyna charakterystyka funkcjonującego ówcześnie systemu zarządzania od

(8)

326 Artur Skorek

padami i jego słabości. Autorzy dostrzegli: 1. brak selektywnej zbiórki odpadków wniektórych gminach,2. niedostateczną skalęsegregacji odpadów ulegającychbio degradacji, 3. niedostateczną liczbę kompostowni, 4. zbytrzadkieorganizowanieob jazdowej zbiórki odpadów wielkogabarytowych, 5. niewystarczającą skalę selektyw

nej zbiórkiodpadów niebezpiecznych i budowlanych, 6. niski poziom świadomości społecznej w dziedzinie gospodarki odpadami32.

32 Wdrożenie koncepcji..., s. 71 -72.

33 Ibidem, s. 70 i 73.

34 Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r., Dz. U., 1990, nr 16, poz. 95 ze zm.

35 Wdrożenie koncepcji..., s. 77-78.

W koncepcji stwierdza się, żejedno z najważniejszych ograniczeń gospodarki odpadami na obszarze gmin uczestniczących w projekcie wynika z jejzdecentralizo wanego charakteru. Każdaz 15 gmin i Jastrzębie-Zdrój (miasto na prawie powiatu) zarządzają systemem gospodarowania naswoim obszarze bez współpracy z pozo stałymi jednostkami samorządu terytorialnego. Autorzy zarysowali wizjęscentrali

zowanego systemu,który integrowałby gospodarkęodpadaminaziemi cieszyńskiej.

Zaproponowano stworzenie ponadgminnej struktury, która obsługiwałaby nawet 200-500 tys.mieszkańców (liczba mieszkańców podmiotówbiorącychudział w pro jekcie wynosiław 2004 r. 296 tysięcy)33. Takie rozwiązanieumożliwia Ustawao samo rządzie gminnym z 1990 r„ której 64. artykuł stanowi, że „w celu wspólnego wykony

wania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne”34. Koncepcja proponuje przekazanie Związkowi KomunalnemuZiemi Cieszyńskiej (jako podmio

towi jużfunkcjonującemui zrzeszającemu większośćzainteresowanych gmin) praw i obowiązków gmin związanych zgospodarkąodpadami. Wymagałoby to:przyłącze nia do Związku jednostek samorządu terytorialnego niebędących dotychczas jego członkami, uchwalenia przez rady wszystkich zainteresowanych jednostek decyzji o scedowaniu na niego swych kompetencji, przekazania na jegorzecz odpowiednie

go mienia komunalnego (m.in. infrastruktury komunalnej obejmującej instalacje odzyskuodpadów komunalnych) oraz zmiany samego statutu Związku. Zmiany te miałyby uwzględniać podział nowych kompetencji wewnątrzzwiązku, atakże usta

lać zasady korzystania z obiektów i urządzeń związku orazzasadyudziału w kosztach i zyskach zewspólnej działalności.

Inną możliwością, uznaną przez autorów za mniej pożądaną, było powołanie spółki prawa handlowego, której udziałowcem byłyby zainteresowane gminy. Spółka wich imieniu odbierałaby odpady komunalne od właścicielinieruchomości i zarzą dzała obiektami odzyskuodpadów komunalnych35.

Wprowadzenie powyższych uregulowań prawnych miałoby być etapem budo

wyscentralizowanego systemu gospodarki odpadami. Zgodniez koncepcjąautorów stworzyłyby onewarunkido przeprowadzeniazmian systemu zbiórkiodpadów ko munalnych (zmieszanych, segregowanych, niebezpiecznych, wielkogabarytowych, gruzu budowlanego, zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych) oraz roz budowy i integracji infrastruktury gospodarkiodpadami (liniasortownicza dla od

(9)

padów użytecznych zselektywnej zbiórki,kompostowanie pryzmowe, gminne punk ty zbiórki odpadów niebezpiecznych - GPZON, stanowisko demontażu odpadów, punktgromadzenia odpadów remontowo-budowlanych)36.

36 Więcej na ten temat zob. ibidem, s. 81-95.

37 Krajowy plan gospodarki odpadami 2014 - załącznik do Uchwały nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami, Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, 2010, nr 101, poz. 1183, s. 5328-5329.

38 Choć należy wskazać, że w planie tym jako osobne regiony rozpatruje się powiat cieszyński, gminy powiatu bielskiego oraz Jastrzębie-Zdrój, zob. Aktualizacja planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego, dokument opracowany przez konsorcjum IETU Katowice-IMBiGS CGO Katowice, Katowice 2009, http://www.ietu.katowice.pl/aktual/KS_Plan_Gospodarki_Odpadami/

Aktualizacja_planu_gospodarki_odpadami_dla_wojewodztwa_slaskiego.pdf, s. 93.

39 Sprawozdanie z realizacji Planu gospodarki odpadami dla Powiatu Cieszyńskiego za lata 2007- -2008, Cieszyn 2009, s. 110.

Koordynowanie gospodarkiodpadami wskaliponadgminnej jest zgodne z wy tycznymi zawartymi w Krajowym planie gospodarki odpadami. Postuluje on wpro

wadzanie rozwiązań „kompleksowych isystemowych”. W praktyceoznacza to m.in.

oparcie gospodarki odpadami o zakłady obejmujące regionalne instalacje do prze

twarzania odpadów komunalnych o przepustowości umożliwiającej obsługęobsza

ru zamieszkiwanego co najmniejprzez 150 tys. osób, którezajmowałybysięskłado waniem, mechaniczno-biologicznym i termicznym przetwarzaniem odpadów oraz kompostowaniem zielonych odpadów (w rejonach obejmujących ponad 300 tys.

mieszkańców odpadykomunalnepowinny byćpoddane przekształcaniutermiczne mu). Preferowane jestrównieżtworzenie składowisk odpadówkomunalnych,które obsługują obszar zamieszkiwanyprzez ponad 150 tys. ludzi37. Kolejnym sygnałem potwierdzającym zasadność ściślejszej koordynacji gospodarki odpadami jest treść Aktualizacji planugospodarki odpadamidla województwa śląskiego z 2009 r., która krytykuje region cieszyński za brak kompleksowego podejścia i postuluje budowę regionalnegoobiektu do mechaniczno-biologicznego przerobu odpadów38.

Tymbardziej należypodkreślić negatywne skutki porzucenia planów ściślejszej współpracyinstytucjonalnej gmin uczestniczących w projekcie inicjowanym przez Związek KomunalnyZiemi Cieszyńskiej.W Sprawozdaniu z realizacji Planu gospo darki odpadami dla Powiatu Cieszyńskiego za lata 2007-2008 jako przyczynę nie- utworzenia celowegozwiązkuregionalnegowzakresiegospodarki odpadami autorzy podają „brak woli ze strony gmin”39.Wydajesię, że koncepcja opracowana w ramach projektu mogła stać się impulsem do wzmocnionej współpracymiędzy gminami. Po jedyncze gminy planujące budowę obiektów, któremają obsługiwać większy obszar, zawszemusząborykaćsię z problemem braku przewidywalności działań innychjed

nostek samorząduterytorialnego. Stworzenie regionalnego podmiotu (niekoniecznie obejmującegowszystkie jednostki uwzględniane w projekcie; przecież sampowiat cieszyński liczył w 2005r. 170tys.mieszkańców),który posiadałby rzeczywiste kom petencjei obowiązki w sferzegospodarowania odpadami, dawałoby większe gwaran

cje trwałości wspólnej polityki, a więc ułatwiało planowanie inwestycji. Wydaje się,

(10)

328 Artur Skorek

żebrak realizacjitej koncepcjispowolnił działania mającena celu dostosowanie go spodarki odpadami w regionie do wymogów przewidzianych przez dyrektywyunijne i akty prawa krajowego.

4. Optymalny program wykorzystania odnawialnych źródeł energii na Śląsku Cieszyńskim

Kolejnyprojekt koncepcyjno-badawczy Związku Komunalnego Ziemi Cieszyńskiej, który uzyskał dofinansowanie z funduszy unijnych (Fundusz Mikroprojektów Ini cjatywy Wspólnotowej Interreg IIIACzechy-Polska), dotyczył odnawialnychźródeł energii. Miał on na celu określenie możliwości ich wykorzystania na terenie gmin członkowskich związku (cały powiat cieszyński i gmina Jaworze). Opracowane w ra

mach projektu Założenia optymalnego programu wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w obszarze działania ZKZC zawierają krótką charakterystykę gmin Związku Komunalnego Ziemi Cieszyńskiej,szacunkiwielkościpotencjału teoretycz

nego i technicznego (czyli uwzględniającego rzeczywiste straty energii przy użyciu obecnych technologii) poszczególnychodnawialnych źródełenergii na ich obszarze, analizę ekonomicznego aspektu inwestycji w takie źródła oraz propozycje zmian w polityce energetycznej gmin·10.

Przedstawionamapa potencjału odnawialnych źródełenergii nie jest kompletna (brakuje wartościtechnicznegopotencjału energiisłonecznej, apotencjał geotermii, ze względu na koszty wierceń, jest jedynie szacunkowy), ale zpewnością zawiera wie lecennych informacji, które mogąbyć wykorzystane w planowaniu inwestycyjnym.

Mapa potwierdza dość oczywistą tezę, że na obszarze Związku Komunalnego Ziemi Cieszyńskiej występują wszystkie najważniejsze odnawialne źródła energii (ener gia słońca, wiatru, wód powierzchniowych, geotermalna, biomasa drzewna isłomy, biogaz zoczyszczalni i rolniczy) i istnieje techniczna możliwość ich wykorzystania.

Najczęściej gminymogą wybierać pomiędzyróżnymi formami wykorzystania odna

wialnych źródeł energii4041. Występowanie potencjału technicznego jestjednak tylko wstępem do dalszej analizy pod kątem opłacalności danej inwestycji.

40 Założenia optymalnego programu wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w obszarze działania Związku Komunalnego Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn 2005, s. 5.

41 Więcej na ten temat zob. ibidem, s. 31 -61.

42 Zob. art. 9a ust. 6 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, Dz. U., 2006, nr 89, poz. 625 ze zm.

Aby przedsięwzięcie było opłacalne, koszty instalacji i jej utrzymania, koncesji, paliwa itd. muszą przewyższaćzyskize sprzedaży energii. Sprzedaż energii elektrycz

nej z odnawialnych źródeł jest w zasadzie gwarantowana przez polskie prawo energe tyczne42 (obecnie przedsiębiorstwa energetycznesą zobowiązanedo zakupuenergii

(11)

elektrycznej ze źródeł odnawialnych po cenie 195,32 zł/MWh43 [cena na wolnym rynkujest wyższa] i zapewnienia 10,4%udziału energii ze źródeł odnawialnych w ca

łości rocznejsprzedaży energii44). Uwzględniając powyższedane, opracowanie szacu je, że dlaregionu cieszyńskiego opłacalne ekonomicznie było jedynie wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej biogazu z oczyszczalni ścieków oraz termoelek- trowni na biogazidrewno45. Elektrownie te funkcjonują w oparciuo technologię „Te- ryd”, która jest unikatowym rozwiązaniem opracowanym w Polsce i wymagającym jeszcze potwierdzenia swej skuteczności. W przypadkuwytwarzania energii cieplnej konkurencyjnewobec źródeł nieodnawialnych mają być jedyniekotłownie na słomę idrewno, a cena energii z kotłownina peletjest tylko nieznacznie wyższa46.

43 Informacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (nr 8/2011) z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym za rok 2010, http://www.ure.

gov.pl/download. php?s=6&id=3945.

44 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakre

su obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawial

nym źródle energii, Dz. U., 2008, nr 156, poz. 969.

45 Założenia..., s. 99.

46 Ibidem, s. 89.

47 Ibidem, s. 115-121.

4" W. В uj akowski et al., Opracowanie metody programowania i modelowania systemów wyko

rzystania odnawialnych źródeł energii na terenach nieprzemysłowych województwa śląskiego. Praca zbiorowa, Kraków-Katowice 2005, s. 131-132, http://www.slaskie.pl/strona_n.php?.

Założenia... zawierają zatem negatywną ocenę planów wykorzystania energii geotermalnej i wiatru oraz technologii fotowoltaicznej. Przy udzialeśrodkówpomo cowych opłacalna może być instalacjakolektorów słonecznychielektrowniwodnych.

Priorytetem powinny byćjednak inwestycjew wykorzystaniebiomasyi biogazu.Do

datkowo, podobnie jak w opracowaniu dotyczącym gospodarki odpadami,wskazuje się na zaletywspółpracy międzygminami,któramiałabypolegać na realizacji wspól

nych, „dużych” projektów oraz na transferze wiedzy i doświadczeńw sferze odna wialnych źródeł energii. Postuluje się również podejmowanie wspólnych inicjatyw z gminami czeskiego powiatu Frydek-Mistek47. Warto wspomnieć, że w 2005 r. na zlecenie województwa śląskiego niezależnie powstało podobne opracowanie, które obejmowało swym zasięgiemtereny nieuprzemysłowioneŚląska. Takżew nim znaj dująsiępostulaty większego wykorzystania biogazui biomasyw interesujących nas gminach,które ówcześnie należałydo Związku Komunalnego Ziemi Cieszyńskiej48. Potwierdza to trafność wyników Założeń optymalnego programu wykorzystywania odnawialnych źródełenergii wZiemi Cieszyńskiej.

Omawianeopracowanie nie proponujeszczegółowegoplanurozwoju energety ki opartej na odnawialnych źródłach w regionie. Wyznaczajednak jego kierunek, a takżezawieracennewskazówkidlapodmiotówplanującychinwestycjewtej sferze.

Każde przedsięwzięcie wymaga osobnego studium wykonalności i szacunku kosztów

(12)

330 Artur Skorek

jego przeprowadzenia,ale Założenia... zawierają podstawowe informacje dotyczące prawnych, ekonomicznychi środowiskowych uwarunkowań procesu inwestycyjnego i stanowiądla niegodobry punkt wyjścia49.Znalazłysięw nichtakże trzy propozycje projektówwykorzystania odnawialnych źródeł energiiwraz z zarysem ich budżetu (dotyczą wykorzystania biomasy drzewnej, geotermii i energii słonecznej)50.

49 Założenia..., s. 61-111.

50 Ibidem, 122-127.

52 Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Cieszyńskiego w latach 2004-2006, Cieszyn 2007, s. 16-18; Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Po

wiatu Cieszyńskiego za lata 2007-2008, Cieszyn 2009, s. 18-21, http://www.powiat.cieszyn.

pl/?page=o_powiecie&id=9.

54 Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Cieszyńskiego w latach 2009- 2010, Cieszyn 2011, s. 49-60, http://bip.powiat.cieszyn.pl.

55 Ranking jest dostępny na stronie internetowej Ogólnopolskiego Samorządowego Serwisu Energii Odnawialnej: http://www.eo.org.pl/layout.php?page=ranking&rank=l&sort=3.

Żaden z tych projektówniezostałjednak zrealizowany51. Przezpierwszelata od opracowania przedstawionychZałożeń... nie realizowano także innych znaczących inwestycjiw dziedzinie odnawialnych źródeł energii. Raporty z wykonania Progra

mu ochrony środowiska dla powiatu cieszyńskiego wskazują, że skupiono się na inwestycjach w ocieplanie budynków52. Można to uznać za próbę osiągnięcia tego samego celu (ograniczenie ilości energii czerpanej ze źródeł nieodnawialnych) in nymi środkami, ale stało to wsprzeczności z wnioskamiZałożeń... Jedyniewmie ście Cieszyn zainstalowano kolektory słonecznena budynkach Zakładu Gospodarki Komunalnej ibasenuSzkoły Podstawowej nr 453. Dopiero raport za lata 2009-2010 przynosiinformacje o większejliczbie projektów:

1. w gminie Zebrzydowice wykonano system solarny na budynku pływalni;

2. w gminie Chybie zamontowano sześć instalacji solarnych finansowanych w 60% przez Wojewódzki FunduszOchrony Środowiska iGospodarki Wod

nej (WFOSiGW);

3. gminaStrumień finansuje (obecnie z własnego budżetu, wcześniej z Gminne

go Funduszu Ochrony Środowiska iGospodarki Wodnej) 50% kosztów mon

tażu kolektorówsłonecznych(8 instalacji do2010 r.);

4. z inicjatywy powiatu cieszyńskiego zainstalowano 205 sztuk kolektorów sło

necznychw Szpitalu Śląskim w Cieszynie, 49 sztuk kolektorów słonecznych wŚląskim Szpitalu Reumatologiczno-Rehabilitacyjnymw Ustroniu oraz 219 sztuk kolektorówsłonecznychwPrzedsiębiorstwie Uzdrowiskowym„Ustroń”

SAw Ustroniu54.

Dzięki swym inwestycjom powiat cieszyński uzyskałdrugie miejsce (wśród85 powiatów) w Ogólnopolskim Rankingu Energii Odnawialnej Związku Powiatów Polskich wkategorii wykorzystaniaenergii słonecznej55. Możnawięc powiedzieć, że inwestycje w OZE ostatecznie zaczęły być realizowane. Wybór technologii energii

(13)

słonecznej możebyć związany z różnymiprogramami pomocowymi,któreoferują współfinansowanie tychinstalacji. Chodzi między innymi o dofinansowaniez Pro

gramu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (Działanie 9.3 i Działanie 9.4) czy tzw. Systemu Zielonych Inwestycji związanego zustaleniami Protokołu zKioto, a także opreferencyjnekredyty Banku Ochrony Środowiska przeznaczone zarówno dla samorządów, jak i osób fizycznych. Jednocześnie należy zauważyć, że nie jestre

alizowany główny kierunekwskazany w omawianym opracowaniu, czyli wykorzysta niebiomasyi biogazu.

5. Projekt edukacji rozwojowej dla młodzieży Śląska Cieszyńskiego - „Połącz się z Naturą!"

Kolejny mikroprojekt związany z ochroną środowiska, któryuzyskał dofinansowa nie, nie angażował już Związku Komunalnego Ziemi Cieszyńskiej, ale organizacje pozarządowe. Miałon charaktertransgraniczny i byłrealizowany przez polskie Sto warzyszenie Serfenta56 oraz czeski Institut EuroSchola. Inicjatywę skierowano do młodzieży czeskiej i polskiej, jej realizacjaprzebiegała równoleglepo obu stronach granicy. Projekt, przeprowadzony w okresie odpaździernika 2009 dosierpnia2010 r., miał dwa najważniejsze cele. Jego realizacja miała: 1. podwyższyć świadomość eko

logicznąoraz kształtować proekologiczneiodpowiedzialnespołeczniepostawy mło

dzieżyna pograniczu polsko-czeskim, 2. wzmocnić współpracęwobszarzeedukacji rozwojowejpomiędzy polskimi i czeskimi organizacjami57.

56 Stowarzyszenie Serfenta jest cieszyńską organizacją, która koncentruje się w swej działalności na edukacji ekologicznej, http://www.serfenta.free.ngo.pl.

57 Innym celem była integracja polskiej i czeskiej młodzieży, wykracza on jednak poza tematykę raportu: Dobre praktyki projektów transgranicznych z dziedziny ochrony środowiska, bezpieczeństwa publicznego oraz zarządzania kryzysowego, prezentacja PowerPoint ze zbiorów Stowarzyszenia Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza”.

58 Byli to dr Ryszard Kulik z Fundacji Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej „Być Razem”, Èva Malirovà z organizacji pozarządowej Spolećnosti pro fair trade, sir Julian Rose z Międzynarodowej Koalicji na Rzecz Ochrony Polskiej Wsi oraz Lukas Kiszą współpracujący z National Forest Institut w Czechach.

Działania w ramach projektu można podzielić na dwa etapy - przygotowanie warsztatówdla młodzieży iichrealizacja. Pierwszy etap polegał na spotkaniachpol skich i czeskich trenerów z ekspertami w dziedzinie ochronyśrodowiska58. W ich trakcie wspólnie ustalano metody pracy i treści, które mają być przekazywane na warsztatach z młodzieżą, a także opracowano szczegółowe konspekty zajęć. Warsz

taty były prowadzonew szkołach ponadpodstawowych w Cieszynie, Czeskim Cie

szynie, Trzyńcu i Jabłonkowie, skierowanoje do 20 klas (10 polskich i 10 czeskich)

(14)

332 Artur Skorek

liczących razem około 400 uczniów.Każda grupa uczestniczyła w cyklu czterechspo tkań, które były poświęcone: 1. wpływowi rozwoju cywilizacyjnego naśrodowisko przyrodnicze, 2. zasadzie 3R (reduce, reuse, recycle) i odpowiedzialnej konsumpcji, 3. bioróżnorodności, żywności modyfikowanej genetycznie i zdrowemu żywieniu, 4.koncepcji „śladu ekologicznego”, zmianomekologicznym,oszczędności zasobów.

W ramach projektu zrealizowano dwie dodatkowe inicjatywy. Pierwszą z nichbyło uruchomieniestrony internetowej „Połącz się z naturą!/Spoj se s prirodou!”59, która wspiera edukację ekologiczną wśród młodzieży. Drugą zaś zorganizowaniena cie szyńskim rynku pozalekcyjnej akcjio charakterze ekologicznym „Chodnikowy re

zerwat przyrody”z okazji Dnia Ziemi (22kwietnia2010)60.

59 W języku polskim, słowackim i czeskim: http://connect2nature.eu. Obecnie Serfenta skupia się na komunikacji poprzez serwis społecznościowy Facebook. Zapis z rozmowy z respondentem, Grupa 3, Cieszyn, 27 lipca 2011 r., passim.

60 Sprawozdanie końcowe z realizacji Projektu edukacji rozwojowej dla młodzieży Śląska Cie

szyńskiego - Połącz się z Naturą!, Cieszyn 2010, s. 2-5 (nienumerowane), materiały Stowarzyszenia Serfenta.

61 Dofinansowanie ze środków Funduszu Mikroprojektów pokryło 85% kosztów całego pro

jektu, pozostałą ich część sfinansowano z krajowych środków publicznych, Karta projektu „Pro

jekt edukacji rozwojowej dla młodzieży Śląska Cieszyńskiego - Połącz się z Naturą!", Czeski Cie

szyn 2009, s. 4-5, dokument Regionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego.

63 Zob. Polityka ekologiczna państwa na lata 2009-2011 z perspektywą do roku 2016, Warszawa 2008, s. 6, 9 i 27, http://www.mos.gov.pl/g2/big/2009_ll/8183a2c86f4d7e2cdf8c3572bdba0bc6.

pdf oraz art. 77-80 i art. 400 ust. 1 pkt 32 Prawa ochrony środowiska z 2001 r., a także art. 10 Decyzji nr 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lipca 2002 r. ustanawiającej szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego, Dziennik Urzędowy Unii Euro

pejskiej L, 2002, nr 242, s. 165-166.

Oba założonecele zostały zrealizowane. Badania ankietowe młodzieży z 20 klas uczestniczących w cyklach warsztatów, przeprowadzone po ich zakończeniu, po

twierdziły wyraźny wzrost świadomości ekologicznej w tej grupie. Co może jeszcze ważniejsze, nawiązanotrwałe kontakty pomiędzy Stowarzyszeniem Serfenta iczeski mi partnerami, które zaowocowały później kolejnymi wspólnymi projektami, także poświęconymi ochronie środowiska. StowarzyszenieSerfentawskazywało jedynie na pozamerytoryczne problemy związanez realizacją projektu. Pomimo finansowania ze środków Funduszu Mikroprojektów61 przedsięwzięcie wiązało się z dużym ob ciążeniem finansowym dla organizacji. Konieczność jego kredytowania (fundusze miały trafić dostowarzyszenianajwcześniejpo ponad roku od zakończenia działań), wahania kursu euro (fundusze przyznane były w tej walucie) oraznakład pracy zwią zany zwymogamiformalnymisądla niewielkiego stowarzyszeniawyzwaniem, które wyraźnie ogranicza atrakcyjność korzystania ze środków unijnych62.

Działania proedukacyjne oraz zaangażowanie podmiotów pozarządowych jest jednym z priorytetów polityki ochronyśrodowiska w Polsce, Czechach iUE63. Należy więc pozytywnie ocenićwspółpracę podjętą w ramach scharakteryzowanego projek

(15)

tu. Pewna część treści przekazywanychwtrakcie warsztatów wykraczała poza zakres znaczeniowy kategorii „ochrona środowiska” w jej rozumieniu zawartym w prawo

dawstwie polskim. Ale nawet te mieściły się w szerszej definicji tego pojęcia i były związanez jednym z nurtów wewnątrz ruchu ekologicznego (tzw. głęboka ekologia).

6. Regionalne Centrum Edukacyjne dla Zrównoważonego Rozwoju - Ekologia Bez Granic

Inicjatorami jeszczejednego projektu o podobnym charakterze były polskie Stowa

rzyszenie Ekoenergia Cieszyn64 oraz czeskie stowarzyszenie Trianon65. Także w tym przypadku mieliśmydo czynienia z przedsięwzięciemtransgranicznym,które miało na celu integracjępolskichiczeskich środowisk zajmujących sięochroną środowiska, było realizowaneprzez niezależne stowarzyszenia i polegałona działaniach eduka

cyjnych kształtujących świadomość ekologiczną. Ich adresatem byli, podobnie jak w poprzednim projekcie, uczniowie pogranicznego regionu, ale także nauczyciele wszystkich poziomów nauczania,samorządy, przedstawiciele przemysłu i rolnictwa oraz organizacjepozarządowe.

64 Stowarzyszenie Ekoenergia Cieszyn jest cieszyńską organizacją zajmującą się promocją od

nawialnych źródeł energii.

65 Stowarzyszenie Trianon jest organizacją non-profit, która wspiera ideę zrównoważonego roz

woju w wymiarze ekonomicznym, społecznym i ekologicznym. Działa na terenie Polski, Czech i Słowacji, zajmując się między innymi propagowaniem odnawialnych źródeł energii i inkluzji społecznej osób starszych i niepełnosprawnych.

66 Projektovy list „Regionalni centrum edukace pro udrźitelny rozvoj - ekologie bez hranic", Cze

ski Cieszyn 2006, s. 1-3; Zdverećna zprava o realizaci projektu „Regionalni centrum edukace pro Projekt polegał na zinstytucjonalizowanej współpracy StowarzyszeniaEkoener

giaCieszyn ze stowarzyszeniem Trianon w ramach RegionalnegoCentrum Eduka

cyjnegodla Zrównoważonego Rozwojui był realizowanyodlutego 2006 do stycznia 2007r. Stworzenie centrum pozwoliło partnerom na prowadzenie wspólnych dzia

łań, mających na celu popularyzację zasad zrównoważonego rozwoju. W ramach projektu zorganizowano: 1. konferencję młodzieży szkolnej z udziałem około 80 uczniów szkół średnich dotyczącą tematyki ekologicznej (zrównoważony rozwój, alternatywne źródła energii), 2. konkurs dla młodzieży na pracę literacką i plakat związanez ochroną środowiska,pod nazwą„Nie tylko DzieńZiemi” (wzięłownim udział 46 dzieci z Polski i Czech), 3. warsztaty „Zbuduj własnykolektorsłoneczny”

(uczestniczyło w nich 10 studentów), 4. praktyki studenckie w zakresie segregacji śmieci i recyklingu (uczestniczyło wnich 14 studentów), 5. warsztat „Ekologia bez granic”, w którym uczestniczyło 25 przedstawicieli partnerów realizowanego projek tu (instytucji publicznych,przedsiębiorstw i organizacji pozarządowych)66.

(16)

334 Artur Skorek

Współpraca czeskich i polskich podmiotów nie ustała wraz z zakończeniem projektu finansowanego z Funduszu Mikroprojektów. Trianon nadal współpracuje z polskimi organizacjami pozarządowymi, placówkamiedukacyjnymi orazprzedsię biorstwami, które zajmują siękwestiami związanymi z ochroną środowiska (w ostat

nich latach były to m.in. Stowarzyszenie Ekoenergia Cieszyn, Uniterm, polskie sto

warzyszenie Trianon,Fundacja „Ster”). Nadalorganizowane są konkursy („Nie tylko Dzień Ziemi”), szkolenia(organizowaneprzezRegionalneCentrum Edukacyjne dla Zrównoważonego Rozwoju), akcje segregacji odpadów czykonferencje („Dni energii odnawialnej na Olzie”)67. Nie można powiedzieć, by było to tylko i wyłącznie, czy nawet głównie, wynikiem realizacji opisanego powyżej projektu. Czeskie stowarzy szenie niestarałosię późniejo dofinansowanie z funduszy UE, uzasadniając towspo mnianymijuż problemami z kredytowanieminicjatyworaztrudnościami w pisaniu wniosków68. Bez wątpieniajednak współpraca była jednym z elementów budowy transgranicznej sieci podmiotówdziałających na rzecz ochrony środowiska, co było podstawowym celem zapisanym w projekcie.

udrźitelny rozvoj - ekologie bez hranic", Czeski Cieszyn 2006, s. 1-2, dokumenty Regionalnego Sto

warzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego; Dobre praktyki projektów...

67 Zapis z rozmowy z respondentem, Grupa 3, Czeski Cieszyn, 14 lipca 2011 r., passim oraz infor

macje ze strony internetowej Trianon, http://www.ostrianon.cz/bez-barier-bez-hranicsupregsup/

ekologie.

68 Zapis z rozmowy z respondentem, Grupa 3, Czeski Cieszyn, 14 lipca 2011 r., passim.

7. Chronię Cię, Ziemio moja

Kolejny projekt poświęcony edukacji ekologicznej był realizowanywspólnie przez polskie i czeskie szkoły. Głównyminicjatoremprojektupo stronie czeskiej była Szko

ła Podstawowa w Orłowej, a po polskiej - Urząd Miasta Radlin. Zgodnie z ideą przy świecającą jego organizatorom wychowanie ekologiczne powinno zaczynać się od dziecka i mieć na celu wykształcenie umiejętności poszukiwania informacji z dzie dziny ochrony środowiska oraz przekonania o konieczności podejmowania indy widualnych działań w tym zakresie. Program edukacji ekologicznej skupiał się na wymiarzepraktycznym. Dzieci bezpośrednio zapoznawano z problemami ekologicz

nymiwtrzech miejscowościach- Orłowej,Radliniei Komorni Lhotce.Wspólnewy jazdy polskichiczeskich dzieci oraz udział wakcjachekologicznych miały zwiększyć ich zaangażowanie.

Projekt „Chronię Cię, Ziemio moja” był realizowany od lutego do czerwca 2009 r. Poprzedziły go konsultacje środowisk pedagogicznych ze szkół biorących udział w programie. Większość środków na jego realizację (8,5 tys. euro) pochodziło

(17)

z Funduszu Mikroprojektów,a pozostała część (1,5 tys. euro) z budżetówjednostek samorządowych69.

69 Projektovy list „Chrantm te, Zeme md”, Czeski Cieszyn 2008, s. 4, dokument udostępniony przez czeską stronę Euroregionu „Śląsk Cieszyński”.

70 Zdvereina zprava o realizaci projektu „Chrantm te, Zeme ma, Czeski Cieszyn 2009, s. 2-4 (nienumerowane) oraz Zaverecna zprava o realizaci dtlci ćdsti projektu „Chrantm te, Zeme md”, Czeski Cieszyn 2009, s. 2-5 (nienumerowane), dokumenty Regionalnego Stowarzyszenia Współ

pracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego.

Wramach projektu zorganizowano osiem przedsięwzięć, w których wzięło udział 870uczniów, rodziców i nauczycieli (390 z Czech i480 z Polski). Byłyto: 1. zbiórka makulatury, 2. opracowanie atlasu roślin Podbeskidzia, 3. stworzenie „nietypowego dzieła o tematyce ochrony przyrody”, 4. wspólny wyjazd do ustrońskiego Leśnego ParkuNiespodzianek, 5. dwa jednodniowe spotkania dzieci czeskichipolskich w Or- łowej (podhasłem„Ziemia jest tylko jedna”) i Radlinie (pod hasłem „Ziemia woła SOS”), 6. konkurswiedzy na temat ekologii i ochronyśrodowiska oraz rozpoznawa

niaroślin przeprowadzony w szkołach uczestniczących w projekcie,7.sześciodniowy wyjazdlaureatów wspomnianego powyżej konkursu do Komornej Lhotki, 8. przy gotowanie i popularyzacja informacji o wystawach podsumowujących przeprowa

dzonedziałania, otwartych w Orłowej i Radlinie. W trakcie przedsięwzięć uczniowie poznawali problemy ekologicznerejonu Orłowej,Radlina i KomornejLhotkii uczyli się,jakmogą przyczynić się do ich rozwiązania70.

„Chronię Cię, Ziemio moja” możnauznać za kolejny przykład projektu, którego realizacja nie wiąże sięze spektakularnymi efektami, ale może stanowić jedenz ele

mentów ogólnej strategii edukacyjnej władz i społeczności lokalnych. Znaczenie podobnychprzedsięwzięć tkwiw ich potencjalnych długofalowych skutkach,a więc w inicjowaniu dalszej współpracypodmiotów i mieszkańców z Czech i Polski oraz zwróceniu uwagi społeczności lokalnych napriorytetochronyśrodowiska. Trudno ocenić skalę długofalowych zmian wywołanych przeprowadzeniem tego projektu, można jednak domniemywać, że jego sukces skłonił kolejne podmioty do współ

pracy transgranicznej na płaszczyźnie ekologicznej, czego efektem było powstanie koncepcji przeprowadzenia podobnego projektu pod nazwą „Woda - nasz wspólny międzynarodowy skarb”.

8. Woda - nasz wspólny międzynarodowy skarb

Realizowany w ciągu roku 2010 projekt „Woda - nasz wspólny międzynarodowy skarb” („Voda naśspolećny mezinarodni pokład”) miał, podobniejak opisana powy

żej inicjatywa, charakter edukacyjno-wychowawczy. Jego cele miałybyć osiągnięte przez spotkania oraz wspólne wycieczki i przedsięwzięcia uczniów szkółpolskich i czeskich. Także w tym przypadku wniosek oprzyznaniedotacji z FunduszuMikro-

(18)

336 Artur Skorek

projektów zgłosiły wspólnie czeska szkoła (Zakladni śkola vKarvine - Raj U Lesa) orazpolska jednostka samorządową(UrządMiasta Wodzisławia Śląskiego).Współ

praca między szkołąw Karvinie i Szkołą Podstawową nr5 wWodzisławiu Śląskim rozwijała się już wcześniej, mikroprojekt miał być kontynuacją starań o zbliżenie iwzajemne poznanie przygranicznychspołeczności.

Równie ważne jakspołecznecele projektu byłyjego cele związane z ochroną śro

dowiska. Byłyto: 1. pogłębienie wiedzy dzieci na temat wód występujących w regio nie, wykorzystaniawody w gospodarce krajowej idomostwach, ochrony środowiska naturalnego i wódoraz zanieczyszczeń wód; 2.rozwijanie wdzieciach „ponadnaro

dowej świadomości” odpowiedzialności za środowisko naturalne i Ziemię, uczenie ich sposobów ochrony środowiskai propagowanie wartości ekologicznych w ramach wychowaniaekologicznego wszkołach; 3. popularyzacja wiedzy o bogactwie przy rodniczym polsko-czeskiego obszaru przygranicznegooraz 4. rozwijanie współpra

cy międzyinstytucjami edukacyjnymi a podmiotami społecznymi zajmującymi się sprawamiekologii.

Kosztprojektu wyniósł 28tys. euroi był sfinansowany głównie z Funduszu Mi- kroprojektów71. Jegoprogram obejmowałosiem spotkań uczniów w miejscowościach Euroregionu „Śląsk Cieszyński” (m.in. w Wodzisławiu Śląskim, Karvinie, Ustroniu, Wiśle). W ich trakcie dzieci: 1.wysłuchały szeregu prelekcji na tematznaczeniawody i ochronyśrodowiska; 2. zostały oprowadzone po elektrowni w Rybniku i poznały rolę wodyw jej funkcjonowaniu; 3. stworzyły prezentacje multimedialne na temat wody, polsko-czeski słownik na temat wodyorazplakaty i inne prace plastyczne; 4.

zwiedziły sanatorium rehabilitacyjne Darkov w Karvinie i WytwórnięNaturalnych Wód Mineralnych „Ustronianka” w Ustroniu; 5. zwiedziłyelektrownięwodnąw Dlo- uhe StraneizaporęTerlicko w Żermanicach;6. wzięły udziałwzajęciach laboratoryj

nych oraz wykładach pracowników naukowych UniwersytetuOpolskiego; 7. badały stan czystościwód (m.in. OlzyiOdry);8. poznawały faunęiflorę chronioną regionu;

9. stworzyły w karvińskiej szkolegalerię prac plastycznych wykonanych przez cze skich ipolskich uczniów uczestniczącychw projekcie72.

71 Projektovy list „Voda naś spolećny mezinarodni pokład", Czeski Cieszyn 2009, s. 4, dokument Regionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego.

72 Zàvérecnà zpràva o realizaci projektu „Voda naś spolećny mezinarodni pokład", Czeski Cieszyn 2010, passim, dokumenty Regionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cie

szyńskiego. W ramach projektu stworzono także stronę internetową, na której zamieszczone są informacje o przebiegu jego realizacji: http://woda.dojka.com.

9. Projekty związane z terenami zielonymi

Na osobne traktowanie zasługują projekty, których celembyłaingerencjaw stan ro

ślinności pokrywającejtereny znajdującesię w granicachmiast. Ich przeprowadzenie

(19)

nie jest w oczywisty sposób związane z priorytetamiochrony środowiska i wzbudza kontrowersje. Dla niektórych grup proekologicznych działaniate wyrządzają szkodę środowisku naturalnemu. Zgodnie z art. 78 Ustawy o ochronie przyrody73: „Rada gminyjest obowiązanazakładaći utrzymywać w należytym stanie tereny zielenii za

drzewienia”. Wart. 2 ustawy ochrona przyrody, także zieleni w miastach i wsiach, definiowana jest jako polegająca „na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody”. Spory o zasadność prac związanychz zielenią miejską związane są z interpretacją terminów użytych w usta

wie, które nie są jednoznaczne. Ocena działańtego rodzaju może być różna, jednak wydaje się, że ukazanie pełnego spektrum polityki ochronyśrodowiska Euroregionu wymaga odnotowania ich zakresu.

73 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz. U., 2004, nr 92, poz. 880 ze zm.

73 „Ciesz się Cieszynem - Ogród dwóch brzegów", http://www.cieszyn.pl/?p=categoriesShow8d- Category=2879 oraz Ciesz się Cieszynem - Ogród dwóch brzegów, brak daty i miejsca wydania, fol

der informacyjno-reklamowy Regionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego.

75 „Urządzanie i kształtowanie terenów zieleni” jest zaliczane przez Prawo ochrony środowiska z 2001 r. do obowiązków władz związanych z ochroną środowiska (patrz art. 72 ustawy). Zagospo

darowanie terenów przybrzeżnych Olzy wzbudziło kontrowersje. Część środowisk ekologicznych nie uznała przedsięwzięcia za chroniące, ale niszczące środowisko naturalne.

76 Więcej na ten temat zob. Revitalpark 2010, brak daty i miejsca wydania, s. 3-39 (nienumerowane), broszura informacyjno-reklamowa Regionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko- -Polskiej Śląska Cieszyńskiego.

Najważniejszą inicjatywą tego rodzaju był projekt „Cieszsię Cieszynem - Ogród dwóch brzegów” przeprowadzony w latach 2006-200774. Środki na jego realizację nie pochodziły z Funduszu Mikroprojektów, ale RSTS i Stowarzyszenie Rozwoju iWspółpracy Regionalnej „Olza” wspierały jego realizację. Projekt polegał na opraco waniu studium urbanistycznego orazstrategii rozwoju i realizacji obszarów rekreacji i wypoczynku w Cieszynie i CzeskimCieszynie. Przygotowane studiumprzewiduje między innymizagospodarowanie zieleni miejskiejpoobustronach rzeki Olzy. Plan ma byćzrealizowany wkilku etapach do 2015 r.75Najważniejszym ukończonymjuż etapemprac jestprojekt Revitalpark 2010,w którymuczestniczyłoRSTS. Obejmował on szereg działań przeprowadzonych w latach2008-2010 w obu miastach. Należały donich między innymi prace nad zieleniąmiejską: 1.wycinka starych i posadzenie nowych drzew, żywopłotów, krzewów i kwiatóww Alejach Masaryka, 2. uzupełnienie zieleni NadbrzeżaAvion, 3. rewaloryzacja zieleni (która wiązała się z wycinką czę ści drzew i krzewów) i wykonanieinstalacjinawadnianiazieleńców tzw.podzamcza (obszaru między ul. Zamkową a budynkiem Pałacu Myśliwskiego), 4. zagospoda rowanie zieleni naGórze Zamkowej (wycinka starych drzew i krzewów, regulacja koron drzew, rekultywacja wszystkich trawników)76. Kolejnym etapem działań re

waloryzacyjnychprzy nadbrzeżachOlzy byłoopracowanie i realizacja planów zago spodarowania parków Pod Wałką w Cieszynie i Adama SikorywCzeskim Cieszynie

(20)

338 Artur Skorek

(projekt„Sportpark - Park Sportowy”)77. W ramach zagospodarowania terenów nad brzeżnych rozbudowano również ścieżki rowerowe78, co możnauznać za pośrednie działanie na rzecz ochrony środowiska.

77 Sportpark-Park Sportowy, brak miejsca i daty wydania, ulotka informacyjno-reklamowa Re

gionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego.

78 Do inwestycji w sieć ścieżek rowerowych można zaliczyć także projekt „Sportmost”, który łączył ścieżką rowerową polską i czeską stronę Cieszyna: „Sportmost - Sportovni lavka", brak miej

sca i daty wydania, ulotka informacyjno-reklamowa Regionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego.

80 Karta projektu utworzenia Enviro-Centrum, dostępna na stronie SRiWR, www.dokumenty.

olza.pl/dokumenty.240/Osrodek_Manual_PL.doc.

10. Enviro-Centrum

Ciekawymprojektem, którymógł rzeczywiście w dużo większym stopniu przyczy

nić się do rozwojuwspółpracy polsko-czeskiej w dziedzinieekologii i intensyfika

cji starań gmin w tej sferze, był plan stworzenia tzw. Enviro-Centrum, zainicjowany przezZKZCoraz czeski InstytutEuroSchola zTrzyńca. Ze względu na ograniczenia finansowe instytucja ta ostatecznie nie rozwinęła działalności,dlategokoncepcjajej stworzenia zostanie opisana pobieżnie. Równocześnie jednaknależy zaznaczyć, że Euroregion nie porzucił tej idei całkowicie.Doświadczenia ipomysły,które pojawiły się podczasprojektu budowy Enviro-Centrum, są obecnie wykorzystywanew pra cach nad stworzeniem innego podmiotuo nazwie Euroinstytut79 (patrz punkt 11).

Także ztego względuwarto przybliżyć zarys tej koncepcji.

Centrummiało być międzynarodowym ośrodkiem,który umożliwiłby wspólne rozwiązywanie problemówzwiązanych zochroną środowiska na obszarze dorzecza Olzy. Pierwszym i podstawowym zadaniem polsko-czeskiej instytucji miało być za

gospodarowanie dorzecza Olzy i rewitalizacja środowiska regionu. Instytucjamia

ła zharmonizować prace przygotowawcze po obu stronach granicy i koordynować plany dotyczące gospodarki wodno-ściekowej. Program rewitalizacji Olzy był prio rytetem zarówno czeskich, jak i polskich gmin. Stwierdzono, że wzmocnienie ko munikacji międzynimipodniesieefektywność działań w tym zakresie. Dodatkowo Enviro-Centrum miało stanowić oś współpracynietylko instytucji samorządowych, ale również lokalnych podmiotów sfery niepublicznej(jak organizacje pozarządowe).

Jego funkcjonowaniemiało także zwiększyć świadomośćekologicznąmieszkańców ŚląskaCieszyńskiego izaktywizować środowiska zajmujące się ekologią80.

(21)

11. Euroinstytut

Jedną zmożliwości rozwinięcia działalności na płaszczyźnie ochrony środowiska są plany stworzenia przez Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” instytucji koordynującej, inicjującej i wspierającej wszelkie transgraniczne przed

sięwzięcia w regionie. Ma ona być budowana w oparciu o doświadczenia podob nego podmiotu działającego na pograniczu niemiecko-francuskim - Instytutu ds.

Współpracy Transgranicznej Euro-Institut w Kehl. Instytucja ta pretendujedo roli regionalnegocentrum, któreprowadzi szkolenia, działalność badawczo-wdrożenio- wą, upowszechnia dobre praktyki oraz służypomocą i doradztwem sieci podmio

tów współpracujących. Instytut jest francusko-niemieckim ośrodkiem, który dzięki swemu doświadczeniu i know-how w dziedzinie prowadzeniawspólnych niemiecko- -francuskich projektów staje się zarówno koordynatorem, jak i inicjatorem współ pracy transgranicznej81.

81 M. Olszewski, Koncepcja powstania międzynarodowego ośrodka doradczo-szkoleniowego Euroinstytutu PL-CZ, Cieszyn 2009, s. 6-7.

82 Listę potencjalnych partnerów Euroinstytutu można znaleźć w: M. Olszewski et al., Stu

dium wykonalności Euroinstytutu. Etap I: Raport z warsztatów poświęconych pracom nad stworze

niem międzynarodowego ośrodka doradczo-szkoleniowego - Euroinstytutu w Euroregionie „Śląsk Cieszyński”, Cieszyn 2010, s. 26-29.

83 Ich identyfikacji poświęcone były dwie konferencje zorganizowane przez SRWR „Olza”

w 2009 r. Zob. A. Nowak, M. Olszewski, Strefa Schengen i inne możliwości rozwoju współpracy transgranicznej w Euroregionie „Śląsk Cieszyński", Cieszyn 2010, s. 10-12.

84 Patrz wyżej. Studium zostało wykonane przez polską stronę Euroregionu „Śląsk Cieszyń

ski” w ramach dofinansowania działań na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami, udzielonego przez województwo śląskie.

85 Studium..., s. 15.

PolskiEuroinstytutmiałbysię zająć pomocą i uczestnictwem w działalności pod

miotówz Polski, Czech iSłowacji82 oraz kształtować warunki sprzyjające wspólnym inicjatywom w regionie. W zamierzeniupolskich struktur Euroregionu instytut prze

łamywałby formalnoprawne, społecznei kulturowe bariery wewspółpracy83. Należy jednak zauważyć, żew koncepcji zarysowanej w Studium wykonalności Euroinsty

tutu84 wspomina się o ochronieśrodowiska,ale nie wynika z niego, iżbymiała ona stanowić priorytetową płaszczyznę działań instytucji. Nie ma także szczegółowego programu jej przyszłych inicjatyw. Władze Stowarzyszenia Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” zapewniają jednak, że istnieją planypowierzeniaEuroinstytutowi zadania intensyfikacji starańw tej dziedzinie. Wydaje się, żejest to podejście uza sadnione. Już wskazywany jako wzór Euro-Institut w Kehl, jak zaznaczono w stu

dium wykonalności, prowadziłseminaria tematyczne na temat odnawialnych źró deł energii85, co może być ważnym kierunkiemwspólnych działań także na granicy polsko-czesko - słowackiej.

(22)

340 Artur Skorek

12. Wnioski końcowe

Były jeszcze inne projekty finansowane z Funduszu Mikroprojektów zarządzanego przez struktury Euroregionu „Śląsk Cieszyński”,wktórych ochrona środowiskaod grywała pewną rolę, ale nie była wiodącym tematem. Dwie najbliższe tematyce niniej

szego opracowania inicjatywy to „Jabłonków-Wisła natransgranicznnych ścieżkach turystycznych” („Jablunkov-Wisła na turistickych preshranićnich stezkach”)86 oraz

„Wspólne studium ruchu drogowego i parkowania w centrach CzeskiegoCieszyna i Cieszyna”87. Pierwszy z projektów dotyczyłbudowy ścieżek edukacyjnych. Miały one przede wszystkim znaczenie turystyczne, ale równocześnie popularyzowaływie dzę na temat środowiskanaturalnegookolic Jabłonkowa i Wisły oraz jego znaczenia.

Drugi projekt, poprzezusprawnieniekomunikacji drogowej i parkowanianaterenie Cieszyna i Czeskiego Cieszyna,ma mieć pozytywnywpływ na środowisko naturalne (przyczyniać się do ograniczeniaemisji zanieczyszczeń z komunikacji miejskiej).

86 Zdverećna zprava o realizaci projektu „Jablunkov-Wisla na turistickych preshranićnich stez

kach", Czeski Cieszyn 2010, s. 2-6; Projektovy list „Jablunkov - Wisła na turistickych preshrani- ćnich stezkach”. Czeski Cieszyn 2009, s. 2-5; Naucne stezky Jablunkovska, brak miejsca i daty wy

dania, s. 2-17 (nienumerowane), broszura informacyjno-reklamowa Jabłonkowskiego Centrum Informacyjnego, dokumenty Regionalnego Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego.

87 Karta projektu „Wspólne studium ruchu drogowego i parkowania w centrach Czeskiego Cieszyna i Cieszyna”, Cieszyn 2009, dokument Urzędu Miejskiego Miasta Cieszyn oraz Miejski Zarząd Dróg Cieszyna, Wspólne studium ruchu drogowego i parkowania w centrum Czeskiego Cieszyna i Cieszy

na, http://www.mzd.cieszyn.pl/wspolne-studium-ruchu-drogowego-i-parkowania-w-centrum- czeskiego-cieszyna-i-cieszyna.50.html.

89 Zapis z rozmowy z respondentem, Grupa 1, Czeski Cieszyn, 6 marca 2012 r., passim.

Przyglądając się powyższej liście projektów, trudno nie dostrzec, że jedynie niewielkaczęść przedsięwzięć realizowanychdzięki środkom pomocowym Fundu szu Małych Projektów i Funduszu Mikroprojektów była poświęconaochronie śro dowiska (osiem ściśle związanych z tą tematyką na przestrzeni kilkunastu lat). Jak twierdząwładze StowarzyszeniaRozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza”, jest ona - obok ochrony zdrowia, zarządzania kryzysowego orazgospodarki i przedsiębior czości - dziedziną,w której realizowanych jest najmniej przedsięwzięć88. Trudności na tym odcinkuwspółpracy transgranicznejwskazuje także czeska strona Euroregio nu. Przedstawiciel RSTS do najważniejszych przyczyn takiego stanu rzeczy zaliczył różne standardy ochronyśrodowiska obowiązujące w Czechach iPolsce,brak środ ków finansowych, brak zewnętrznych impulsów dla podjęcia działań przez samo rządy lokalneorazbariery psychologiczne między Polakami i Czechami89. Niewiel ka liczbawnioskówo dofinansowanie projektówzwiązanych z ochronąśrodowiska wyraźnie świadczy o słabości współpracy polsko-czeskiej w tej sferze. Oczywiście mikroprojekty nie umożliwią dużych inwestycji infrastrukturalnych, ale jest cały