1. W okresie objętym Informacją Rzecznik Praw Obywatelskich skierował następujące wnioski do Trybunału Konstytucyjnego:
Trybunał Konstytucyjny wydał następujące orzeczenia w sprawie wniosków Rzecznika Praw Obywatelskich:
II.510.936.2015 z 31 marca 2016 r. – wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zróżnicowania prawa do orzeczenia kary łącznej ze względu na moment uprawomocnienia się poszczególnych kar jednostkowych lub łącznych.
Wniosek nieuwzględniony (wyrok z 4 lipca 2018 r., sygn. akt K 16/16).
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego prawomocność orzeczenia jest okolicznością prawnie relewantną zarówno w prawie karnym materialnym, jak i procesowym. Jest ona m.in. warunkiem wszczęcia postępowania wykonawczego, wyznacza także początek obowiązywania pozbawienia praw i orzeczonych nakazów lub zakazów a także biegu okresu próby oraz czasu, po którym następuje zatarcie skazania i przedawnienie wykonania kary. Jest więc kryterium znanym i stosowanym w tej samej gałęzi prawa, w której funkcjonuje zaskarżona regulacja.
Analizowana przesłanka, zdaniem Trybunału, wydawała się także przydatna z punktu widzenia deklarowanych przez ustawodawcę celów reformy kary łącznej, przewidzianej w ustawie nowelizującej. Posłużenie się kryterium prawomocności kary podczas określania zakresu czasowego obowiązywania nowych zasad orzekania kary łącznej umożliwia maksymalnie szybkie i szerokie stosowanie tych zasad. Pozwala w szczególności na objęcie nowymi zasadami orzekania kary łącznej w pewnym zakresie także stanów faktycznych ukształtowanych przed wejściem w życie ustawy nowelizującej. Zasady intertemporalne uwzględniające daty uprawomocnienia się kar podlegających łączeniu Trybunał ocenił także jako spójne z innymi elementami nowego modelu orzekania kary łącznej przewidzianymi w zaskarżonej ustawie. Są one mianowicie konsekwencją przyjęcia zasady, że substratami kary łącznej mogą być wyłącznie kary podlegające wykonaniu, a więc kary prawomocne. W ten sposób przesłanka, od której uzależnione jest orzekanie kary łącznej, stanowi zarazem podstawę, w oparciu o którą sformułowano w art. 19 ust. 1 ustawy nowelizującej regulacje intertemporalne.
W świetle powyższych argumentów Trybunał Konstytucyjny uznał, że prawomocność kar podlegających łączeniu jako kryterium różnicowania podstaw prawnych orzekania kary łącznej nie miała charakteru przypadkowego i arbitralnego. Harmonizowała natomiast z założeniami przyjętymi przez ustawodawcę i przyczyniała się do ich realizacji. Ponadto, Trybunał nie miał
130
wątpliwości, że przepis ten może prowadzić do wymierzenia sprawcom przestępstw popełnionych przed wejściem w życie kary łącznej na innych zasadach. Mechanizm przewidziany w zaskarżonym przepisie w niektórych wypadkach przewiduje bowiem możliwość orzekania na podstawie ustawy nowej, a w innych takiej możliwości nie dopuszcza i obliguje do stosowania wyłącznie przepisów dotychczasowych. Nie oznacza to jednak automatycznie, że któreś z tych orzeczeń można uznać za niespełniające konstytucyjnych wymogów sprawiedliwego wyroku.
2. Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do postępowań przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie następujących wniosków:
VII.7202.13.2018 z 25 lipca 2018 r. – stanowisko Rzecznika w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie wniosku grupy posłów o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów Prawa łowieckiego, do którego Rzecznik zgłosił udział 25 czerwca 2018 r.
W obowiązującym stanie prawnym ustawodawca wprowadził zakaz płoszenia, chwytania, przetrzymywania, ranienia i zabijania zwierzyny podczas szkoleń ptaków łowczych i psów myśliwskich, organizowanych przez Polski Związek Łowiecki. Szkolenie psów myśliwskich i ptaków łowczych odbywa się bez zamiaru wejścia w posiadanie zwierzyny, zatem nie jest to polowanie w rozumieniu przepisów ustawy. Należy zwrócić uwagę, że naruszenie tego zakazu nie zostało obwarowane sankcją karną. Na gruncie art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy nowelizującej w doktrynie wskazywano, że zasadne byłoby rozważenie zmiany tego przepisu i wskazanie, że takie szkolenia mogą odbywać się zgodnie z kalendarzem polowań lub z wyjątkiem okresów ochronnych. Ustawodawca zdecydował się jednak na rozwiązanie dalej idące, jakim jest całkowity zakaz szkoleń psów myśliwskich i ptaków łowczych z udziałem zwierząt.
Jako wzorzec kontroli wnioskodawcy wskazali art. 9 Konstytucji oraz art. 91 ust. 2 w związku z art. 11 i art. 13 Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że zarówno kynologia myśliwska, jak i sokolnictwo stanowią istotny element polskiej tradycji łowieckiej. Nie ulega wątpliwości, że w Polsce łowiectwo, włączając w nie szkolenie psów myśliwskich i ptaków łowczych, jest żywą tradycją kultywowaną przez dużą grupę społeczną i stanowiącą istotny element jej życia. Tradycja ta przekazywana jest z pokolenia na pokolenie i stanowi ważny aspekt tożsamości członków wskazanej grupy społecznej. Z ww.
przepisów Konwencji wynika więc obowiązek podjęcia przez Polskę działań mających na celu zapewnienie możliwości rozwoju sokolnictwa jako praktyki kulturowej i swobodnego do niej dostępu. Należy uznać, że art. 9 ustawy w znowelizowanym brzmieniu w praktyce wyklucza możliwość szkolenia psów myśliwskich i ptaków łowczych w dotychczasowej formie, co nie pozostanie bez
131
wpływu na realizację praktyki kulturowej, jaką jest sokolnictwo. Stanowiący przedmiot kontroli przepis uniemożliwi zarówno dalsze kultywowanie wskazanej tradycji, jak i poznawanie jej przez kolejne osoby. Oznacza to, że przepis ten de facto uniemożliwia realizację przez organy państwowe zadań przewidzianych w art. 11 i art. 13 Konwencji w odniesieniu do niematerialnego dobra kultury, jakim jest sokolnictwo.
Ponadto, jako przedmiot zaskarżenia wnioskodawcy wskazali w swoim wniosku art. 1 ust. 11 ustawy nowelizującej w zakresie w jakim nowelizuje art.
32a ustawy. Zgodnie z art. 32a ust 2 ustawy kadencja organów Polskiego Związku Łowieckiego trwa 5 lat, a członkiem tych organów można być nie dłużej niż przez dwie rozpoczęte kadencje. Treść tego przepisu nie obejmuje jednak Zarządu Głównego PZŁ ani zarządów okręgowych. Oznacza to, że te organy PZŁ nie mają ustawowo określonej kadencji. Członkiem tych organów można być zaś wielokrotnie. W ocenie Rzecznika wprowadzone ograniczenia wolności zrzeszania dotyczące wyboru organów wewnętrznych zrzeszenia nie mogą zostać uznane za konieczne. Należy bowiem zwrócić uwagę, że PZŁ posiada osobowość prawną i działa na podstawie ustawy oraz statutu uchwalonego przez Krajowy Zjazd Delegatów Polskiego Związku Łowieckiego i zatwierdzonego przez ministra właściwego do spraw środowiska. Istnieją więc ramy prawne realizowania przez to zrzeszenie powierzonych zadań. Nie jest więc konieczne zwiększenie wpływu organów władzy wykonawczej na obsadę personalną organów wewnętrznych PZŁ, co w istotny sposób ogranicza niezależność i samorządność tego zrzeszenia. Zasadne z punktu widzenia Konstytucji RP byłoby pozostawianie PZŁ swobody w kształtowaniu składu osobowego swych organów zarządczych, tak jak miało to miejsce w poprzednim brzmieniu ustawy. Umożliwiłoby to zarówno kołom łowieckim jak i osobom fizycznym należącym do PZŁ demokratyczne kształtowanie struktur zrzeszenia i podejmowanie działań w zgodzie z zasadą pluralizmu społecznego.
VII.510.52.2018 z 27 września 2018 r. – zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie wniosku Prokuratora Generalnego o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją przepisów Kodeksu postepowania cywilnego oraz przepisówTraktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Stanowisko Rzecznik przedstawi w terminie późniejszym.
Trybunał Konstytucyjny wydał następujące orzeczenia w sprawie wniosków, do których przystąpił Rzecznik Praw Obywatelskich:
3. Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniach w sprawie skarg konstytucyjnych:
132
V.510.112.2018 z 8 sierpnia 2018 r. – zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej podstawy żądania wznowienia postępowania.
W wyroku z dnia 3 października 2017 r., sygn. akt SK 31/15, Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 7781 k.p.c. w zakresie, w jakim dopuszcza nadanie przez sąd tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko spółce jawnej, klauzuli wykonalności przeciwko byłemu wspólnikowi tej spółki, niebędącemu już wspólnikiem w chwili wszczęcia postępowania w sprawie, w której wydany został tytuł egzekucyjny przeciwko spółce jawnej.
Skarżący, mając za podstawę ww. wyrok TK, wniósł w ustawowym terminie skargę o wznowienie postępowania w sprawie nadania przeciwko niemu klauzuli wykonalności. Sąd Apelacyjny jednak odrzucił skargę, wskazując, że w świetle art. 399 § 1 i 2 k.p.c. skarga o wznowienie nie przysługuje od postanowień pomocniczych, a taki charakter, zdaniem Sądu, ma postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności. Ponadto Sąd wskazał, że w świetle uchwały 7 sędziów SN z dnia 17 grudnia 2009 r. o sygn. akt III PZP 2/09, mającej moc zasady prawnej, wyrok interpretacyjny Trybunału, stwierdzający niekonstytucyjność określonej wykładni normy prawnej, nie powoduje utraty mocy obowiązującej przepisu i nie stanowi podstawy do wznowienia postępowania.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich należy stwierdzić niezgodność przyjętej przez Sąd Apelacyjny wykładni art. 4011 k.p.c. z przepisami Konstytucji. Rzecznik wskazał, że pogląd Sądu Apelacyjnego oparty na ww.
uchwale Sądu Najwyższego o tym, że negatywny wyrok interpretacyjny nie może stanowić podstawy żądania wznowienia postępowania, sprowadza się do twierdzenia, że wyrok ten nie jest orzeczeniem o konstytucyjności, lecz formą wykładni przepisu, a skoro jest to wykładania to nie może powodować utraty mocy obowiązującej przepisu. Zdaniem Rzecznika powyższe stanowisko nie znajduje uzasadnienia w Konstytucji. Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Przepis ten mówi zatem o orzeczeniach Trybunału, nie czyniąc w tym względzie żadnych wyjątków. Natomiast stosownie do art. 194 ust. 4 Konstytucji orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.
W opinii Rzecznika, z powyższego wynika, że jedynym warunkiem do żądania wznowienia postępowania jest to, aby orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego było orzeczeniem o niezgodności przepisu z wzorcem kontroli.
Orzeczeniem takim jest zaś orzeczenie stwierdzające w sentencji, że przepis rozumiany w sposób określony przez Trybunał narusza Konstytucję.
133
IV.7000.299.2018 z 8 sierpnia 2018 r. – zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej w przedmiocie zgodności z Konstytucją przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących nabycia w drodze zasiedzenia przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich podstawowe znaczenie w niniejszej sprawie posiada art. 64 ust. 2 Konstytucji, w myśl którego własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Z mocy przywołanego wyżej przepisu prawo własności podlega ochronie, która ma być równa dla wszystkich, nie może być ona różnicowana z uwagi na charakter podmiotu danego prawa. Prawo własności, jako podstawowe prawo majątkowe, winno być należycie chronione na poziomie ustawy. Na ustawodawcy spoczywa tym samym nie tylko obowiązek pozytywny ustanowienia przepisów i procedur udzielających ochrony prawnej prawu własności, ale także obowiązek negatywny powstrzymania się od przyjmowania regulacji, które prawo własności mogłyby pozbawiać ochrony prawnej lub też przysługującą mu ochronę bezpodstawnie ograniczać.
Rzecznik zauważył, że zasiedzenie służebności, jako forma ustawowego pomniejszenia sfery uprawnień właściciela względem nieruchomości, jest konstytucyjnie dopuszczalne, o ile regulacje prawne instytucji zasiedzenia umożliwiają właścicielowi podjęcie realnych działań obronnych przeciwdziałających zaistnieniu skutków zasiedzenia. Dla konstytucyjności normy prawnej, przewidującej zasiedzenie służebności, bezpośrednie znaczenie posiada zatem ocena w zakresie istnienia po stronie właściciela możliwości uchronienia się przed niekorzystnymi skutkami prawnorzeczowymi. Zdaniem Rzecznika w przypadku zasiedzenia jest wymagane zapewnienie jednolitej kwalifikacji prawnej zdarzenia ciągłego, stanowiącego stan posiadania, jako zdolnego wywrzeć skutek w postaci zmiany w stosunkach prawnorzeczowych.
Aby zasiedzenie było dopuszczalne, wynikające z niego skutki prawne powinny być uznawane przez ustawę obowiązującą w ciągu biegu terminu zasiedzenia.
Tak rozumiany wymóg, legalizujący skutki zasiedzenia, z oczywistych względów nie jest spełniony w sytuacji, gdy norma dopuszczająca zasiedzenie konkretnego prawa rzeczowego zostaje wprowadzona do obrotu prawnego, w wyniku twórczej, celowościowej wykładni sądowej, radykalnie zmieniającej dotychczas powszechnie honorowane zapatrywanie prawne, negujące możliwość zasiadywania takiego prawa, która jednocześnie odnosi skutki zasiedzenia do stanu faktycznego zamkniętego w przeszłości, tj. przed „wydobyciem” tejże normy prawnej na drodze interpretacji ustawy. W ocenie Rzecznika ograniczenia, które wiążą ustawodawcę przy wprowadzaniu normy prawnej, dopuszczającej zasiedzenie, pozostają aktualne także w przypadku, gdy norma prawna, przypisująca skutki zasiedzenia określonym stanom faktycznym,
134
wykreowana w procesie sądowej interpretacji ustawy, zmienia radykalnie dotychczasowe, ustalone w obrocie znaczenie normatywne, sprzeciwiające się dopuszczalności zasiedzenia.
Tymczasem zakwestionowana wykładnia prawa dopuszcza możliwość stwierdzenia zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu w przypadku, gdy sam bieg zasiedzenia zakończył się przed
„wprowadzeniem” ocenianej normy prawnej do obrotu w wyniku dokonania przez Sąd Najwyższy interpretacji art. 292 w zw. z art. 285 Kodeksu cywilnego w nowy, dotychczas niefunkcjonujący w systemie prawnym sposób. Istotne pozostaje przy tym, że w czasie samego biegu okresu posiadania w zakresie służebności system prawny honorował takie brzmienie ustawy, które nie dopuszczało możliwości odjęcia praw właścicielowi na drodze właściwej zasiedzeniu. W efekcie dokonanej przez Sąd Najwyższy wykładni, skutkującej nieprzewidywalną dla uczestników obrotu radykalną zmianą stanu prawnego, właściciele nieruchomości zostali postawieni w sytuacji, w której nie mogli podjąć stosownych działań obronnych przed zaistnieniem skutków zasiedzenia.
W ocenie Rzecznika właściciel nieruchomości mógł nie podejmować działań obronnych, gdyż działając w zaufaniu do utrwalonego stanu prawnego, nie spodziewał się niekorzystnych dla siebie skutków prawnych w obszarze prawa rzeczowego. Radykalna i nieprzewidywalna zmiana znaczenia normatywnego, dokonana skutkiem działania interpretacyjnego Sądu Najwyższego, w istocie doprowadziła do potwierdzenia funkcjonowania w obrocie swoistej instytucji zasiedzenia z mocą wsteczną, która eliminuje możliwość podjęcia obrony przez właściciela. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w sprawie cywilnej, stanowiącej podstawę złożonej skargi konstytucyjnej.
IV.7024.23.2018 z 25 września 2018 r. – zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej zbadania zgodności z Konstytucją przepisów Kodeksu cywilnego.
Stanowisko Rzecznik przedstawi w terminie późniejszym.
Trybunał Konstytucyjny wydał następujące orzeczenia w sprawie skarg konstytucyjnych, do których przystąpił Rzecznik Praw Obywatelskich:
4. Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytań prawnych:
Trybunał Konstytucyjny wydał następujące orzeczenia w sprawie pytań prawnych, do których przystąpił Rzecznik Praw Obywatelskich:
135