Najważniejszą instancją w terenowej strukturze organizacyjnej FJN były wojewódzkie komitety Frontu Jedności Narodu. Tworzone były w tych miastach, które stanowiły admini-stracyjną siedzibę województw. Przyjęte w Stanowisku Biura Politycznego KC PZPR, a na-stępnie potwierdzone w Założeniach organizacyjnych Komitetów Frontu Jedności Narodu zasady powoływania wojewódzkich komitetów FJN były proceduralnie zbliżone do reguł organizowania Ogólnopolskiego Komitetu FJN. Warto w tym miejscu nadmienić, iż podobne rozwiązanie w formie kalki było także praktykowane w przypadkach formowania miej-skich, gminnych, miejsko-gminnych i dzielnicowych komitetów FJN.
Polityczną podstawą każdego wojewódzkiego komitetu FJN (i nie tylko) był deklarowa-ny sojusz polityczdeklarowa-ny KW PZPR, KW ZSL i WK SD przy jednoczesdeklarowa-nym prymie ideologiczdeklarowa-nym PZPR. Partie te, a dokładnie ich wojewódzkie instancje, zgromadzone w Wojewódzkiej Ko-misji Porozumiewawczej Partii i Stronnictw Politycznych, delegowały swoich przedstawi-cieli w skład wojewódzkiego komitetu FJN429. Równocześnie swoich działaczy w skład WK FJN desygnowały terenowe (wojewódzkie) organizacje społeczno-kulturalne. Inicjatywa powołania przedstawiciela określonej organizacji społecznej lub kulturalnej niejednokrot-nie należała do wojewódzkiego komitetu FJN. Częstą praktyką było równiejednokrot-nież zapraszaniejednokrot-nie w skład wojewódzkiego komitetu FJN przedstawicieli niższych strukturalnie komitetów FJN. Do składu wojewódzkiego komitetu FJN byli także zapraszani ci obywatele, którzy ze względu na swoje zasługi lub bycie reprezentantami określonych środowisk, winni być (w mniemaniu WKPSPiOP) uczestnikami pracy WK FJN430.
Tak jak w przypadku OK FJN, tak też i w praktyce działania WK FJN nie wyznaczano czasu trwania mandatu delegowanej osoby do pracy w komitecie. Jednakże, kierując się wypracowanymi doświadczeniami przez OK FJN, terenowe komitety przyjęły zasadę odwo-ływania działaczy ze swojego grona. W praktyce przybierało to postać wysyłanych do stron-nictw politycznych lub poszczególnych organizacji listów zawiadamiających o takiej decyzji.
Nierzadko zdarzało się również powiadamianie przez same partie polityczne o odwołaniu swoich członków z prac w wojewódzkich komitetach FJN431.
Podobnie jak w przypadku Ogólnopolskiego Komitetu FJN, również na szczeblu woje-wódzkiego, miejskiego, gminnego czy miejsko-gminnego komitetu FJN z grona działaczy tworzących Plenum wybierane były osoby do Prezydium właściwego komitetu FJN. Skład Prezydium terenowych komitetów FJN nie odbiegał od wzorca centralnego. Oznaczało to
429 Pomimo desygnowania przez WKPPiSP osoby do pracy w wojewódzkim komitecie FJN, nie oznaczało to automatycznego włączenia jej do grona np. Prezydium WK FJN. Czynnością, która spełniała to zadanie, było wysłanie przez Prezydium WK FJN w formie listu zaproszenia, informującego o powołaniu adresata w skład Prezydium WK FJN. Zob. AP w Krakowie, FJN, nr 2, s. 905.
430 Np. Stanisław Stomma został włączony do składu osobowego WK FJN w Krakowie jako przedstawiciel KiK-u, gdzie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego WK FJN.
431 Przykładem może być pismo z Wojewódzkiego Komitetu ZSL w Krakowie adresowane do WK FJN w Kra-kowie, w którym nadawca proponował odwołanie z pracy w WK FJN wymienionych w liście osób. W ko-lejnym fragmencie pisma zostały zaproponowane do dyspozycji WK FJN inne osoby. Zob. AP w Krakowie, FJN, nr 2, Pismo WK ZSL w Krakowie do WK FJN w Krakowie z dnia 5 lutego 1965 roku, s. 829.
152
zatem, iż zasiadali w nim przewodniczący wojewódzkiego komitetu FJN, jego zastępcy oraz członkowie Prezydium.
Prezydium wojewódzkiego (miejskiego, gminnego czy miejsko-gminnego) komitetu FJN było organem wykonawczym i zarządzającym pracą właściwego komitetu FJN oraz kontrolującym jej wykonanie pomiędzy sesjami Plenum wojewódzkiego (miejskiego, gminnego i miejsko-gminne-go) komitetu FJN. Pracą Prezydium kierował przewodniczący określonego komitetu FJN.
Na przewodniczącego wojewódzkiego (miejskiego, gminnego oraz miejsko-gminnego i dzielnicowego) komitetu FJN wybierana była osoba, która została wskazana przez Woje-wódzką Komisję Porozumiewawczą Partii i Stronnictw Politycznych lub też jej odpowied-nika terenowego. Częstym zjawiskiem było sprawowanie tej funkcji przez I Sekretarza KW PZPR432 lub osobę, która posiadała już takie doświadczenie433. Zdarzały się także przypadki, gdy przewodniczącym wojewódzkiego komitetu FJN pozostawał członek PZPR434. Byłoby nieścisłością nie wspomnieć też o bezpartyjnych Przewodniczących WK FJN. Z grona takich osób wskazać można np. prof. Mieczysława Klimaszewskiego435. Warto dodać w tym miej-scu, iż w czasie wyboru Prezydium określonego terenowego komitetu FJN dbano o podział stanowisk (szczególnie wiceprzewodniczących) zgodnie z rzeczywistym udziałem sił po-litycznych na danym obszarze. Często oznaczało to nic innego, jak tylko chęć urealnienia w opinii społecznej pozycji FJN jako platformy porozumiewawczej436.
Równocześnie z Prezydium wybierany był Sekretariat terenowego komitetu FJN. Jego funkcje, zakres obowiązków oraz sposób powoływania nie różniły się dalece od przypadku Sekretariatu OK FJN. Na czele Sekretariatu powołanego spośród plenum wojewódzkiego (miejskiego, gminnego, miejsko-gminnego i dzielnicowego) komitetu FJN stał wyznaczony
432 Np. Lucjan Motyka, który od lutego 1957 do grudnia 1964 r. był I Sekretarzem KW PZPR w Krakowie, pełnił jednocześnie funkcję Przewodniczącego WK FJN w Krakowie od 1957 r. Inni to m.in.: Mieczysław Hebda, który od grudnia 1968 do stycznia 1981 r. był I Sekretarz KW PZPR w Zielonej Górze, a równocześnie Przewodniczącym WK FJN w Zielonej Górze oraz posłem na Sejm PRL od III do VIII kadencji.
433 Np. Henryk Szafrański był w latach 1967–1971 I Sekretarzem WK Warszawskiego PZPR, a, w latach 1972–
1983 Przewodniczącym WK FJN w Warszawie.
434 Zob. Aneks, wywiad z prof. Marianem Koniecznym.
435 Prof. Mieczysław Klimaszewski w latach 1965–1972 był zastępcą Przewodniczącego Rady Państwa oraz posłem na Sejm PRL IV i V kadencji. W latach 1964–1972 był rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, a od 1981 r. pełnił funkcję Przewodniczącego Krakowskiego Komitetu FJN. Zob. Kto jest kim w Polsce 1984.
Informator bibliograficzny, Warszawa 1984, s. 389.
436 Na wniosek Sekretariatu OK FJN przesyłane były z WK FJN okresowe sprawozdania dotyczące rzeczywi-stego przekroju społeczno-politycznego WK FJN lub innego terenowego komitetu FJN. Np. w 1964 r. WK FJN w Krakowie liczył ogółem 66 członków, w tym 19 członków Prezydium WK FJN. Spośród 66 członków aż 28 osób było członkami PZPR, z szeregów ZSL pochodziło 12 osób, a SD reprezentowało 5 członków, natomiast bezpartyjnych było 21. Inaczej skład Krakowskiego Komitetu FJN wyglądał w kwietniu 1981 r.
Spośród 216 osób wchodzących w skład Plenum KK FJN 38 było członkami PZPR, 31 pochodziło z ZSL, 22 reprezentowało SD, a 24 było bezpartyjnych. Zob. Krakowski Komitet Frontu Jedności Narodu. Materiały programowe z posiedzeń plenarnych i prezydium KK FJN, Kraków 1981, s. 3–4.
Podobny klucz partyjny został zastosowany w składzie Prezydium WK FJN. PZPR – 10, ZSL – 4, SD – 3, Bezpartyjni – 2. Zob. AP w Krakowie, FJN, nr 2, s. 697.
Nie inaczej sytuacja rysowała się w innych komitetach terenowych FJN. Np. w WK FJN w Katowicach w 1974 r. na ogólną liczbę 210 osób skład polityczny rysował się następująco: PZPR – 134, ZSL – 18, SD – 10, bezpartyjni – 48. Zob. AP w Ka 513/II WK FJN 124 – Skład społeczno-polityczny WK FJN w Katowicach, [b.p.].
Rozdział V. Organizacja strukturalna FJN przez Prezydium sekretarz właściwego komitetu FJN. To on był odpowiedzialny m.in. za utrzymywanie stałego kontaktu korespondencyjnego WK FJN z OK FJN, informowanie niż-szych terenowych komitetów o planach i programach OK FJN oraz o zaleceniach WK FJN, on też przedstawiał do zaaprobowania Prezydium WK FJN plany działania niższych terenowych komitetów FJN. Sekretarz wojewódzkiego (miejskiego, gminnego, miejsgminnego) ko-mitetu FJN wchodził w skład Prezydium określonego terenowego koko-mitetu FJN437.
Przy wojewódzkich (miejskich, gminnych, miejsko-gminnych oraz dzielnicowych438) ko-mitetach FJN funkcjonowały komisje, zespoły oraz grupy problemowe. Powstawanie takich komisji było skutkiem dwutorowego działania, wynikającego bezpośrednio z przyjętych programów przez OK FJN oraz lokalnych inicjatyw poszczególnych komitetów FJN439. Dlatego też często powoływane komisje przy wojewódzkich (miejskich, gminnych, miejsko-gmin-nych oraz dzielnicowych) komitetach FJN były dublowane w terenie na wzór OK FJN440. Zda-rzały się też przypadki, kiedy wojewódzkie komitety FJN wzorowały się na przykładach in-nych komitetów terenowych, inicjując następnie u siebie działalność podobin-nych komisji441.
437 Zob. AP we Wrocławiu, WK FJN we Wrocławiu, sygn. 1/11, s. 15/V.
438 Niejednokrotnie przy Dzielnicowych Komitetach FJN funkcjonowały zróżnicowane tematycznie komisje problemowe. Np. w DzK FJN Wrocław-Krzyki istniały następujące komisje: propagandy, młodzieżowa, wniosków i postulatów, pojednawcza, czynów społecznych, organizacyjna. Na uwagę zasługuje także wewnętrzny podział komisji czynów społecznych na: czyny organizacji młodzieżowych, czyny organizacji politycznych i społecznych, czyny sektora nieuspołecznionego, czyny mieszkańców dzielnicy. Zob. AP Wr, WK FJN we Wrocławiu, sygn. 1/17, Sprawy organizacyjne DK FJN 1973–1976, s. 1.
439 Np. w WK FJN w Katowicach w 1962 r. istniały następujące komisje i zespoły: Komisja Historyczno-Propa-gandowa, Komisja Czynów i Inicjatyw Społecznych, Wojewódzka Rada Kobiet, Zespół ds. Laicyzacji, Komi-sja ds. Młodzieży i Dzieci, KomiKomi-sja Wniosków i Postulatów. Zob. więcej AP Ka 513/II – WK FJN62, [b.p.].
Warto jeszcze wspomnieć o innej formie aktywizacji problemowej terenowych komitetów FJN. W trak-cie kwerendy archiwalnej autor niniejszej pracy odnalazł w Archiwum Państwowym w Bielsku-Białej ciekawy dokument informujący o zawarciu 29 października 1979 r. porozumienia pomiędzy Plenum WK FJN w Bielsku-Białej a Zarządem Wojewódzkim LOP w sprawie wspólnego prowadzenia akcji na rzecz ochrony naturalnego środowiska oraz realizacji programu zagospodarowania Wisły i zasobów wodnych na terenie byłego woj. bielskiego. Uchwała została przyjęta w związku z XII Plenum KC PZPR 16 czerwca 1978 r. dotyczyła kompleksowego zagospodarowania Wisły oraz zasobów wodnych Polski. Na podstawie przyjętych uchwał postanowiono opracować szczegółowy plan działania w zakresie ochrony środowiska z uwzględnieniem „Programu Wisła” oraz prowadzić odczyty, seminaria, szkolenia, konkursy pośród mło-dzieży. Zob. AP w Katowicach oddz. w B-B, WK FJN w B-B 226 / 1, [b.p.].
440 Przykładem powielania przez terenowe komitety FJN komisji problemowych było tworzenie np. komisji historycznych. Powoływane były w większości terenowych komitetów FJN i miały wypracować program uczczenia obchodów TPP na danym terenie. Częstym zjawiskiem było dołączanie do składu powstałej komisji osób niezwiązanych bezpośrednio z określonym komitetem, lecz będących znawcami przedmio-tu. Innym przykładem komisji, jaka działała przy OK FJN oraz przy prawie każdym terenowym komitecie FJN, była komisja propagandy. Bardzo często, szczególnie w miastach wojewódzkich, komisja ta miała mocno rozbudowaną strukturę wewnętrzną. Z tego powodu dzieliła się na zespoły tematyczne, np. przy WK FJN w Krakowie dzieliła się na: zespół propagandy masowej, zespół organizowania lektorów, odczy-tów i spotkań oraz zespół koordynacji pracy propagandowej w organizacjach społecznych.
441 Ilustracją tego był opisany w Biuletynie Informacyjnym OK FJN z 1963 r. przykład kielecki. Decyzją WK FJN w Kielcach w 1962 r. powołany został Wojewódzki Komitet Higienizacji Wsi. Przedstawiony został jako wzór godny do naśladowania dla pozostałych komitetów FJN. Pomysł został szybko pochwycony przez inne wojewódzkie komitety FJN, o czym BI informował w następnym numerze. Zob. AAN, sygn. 951/183, Biuletyn Informacyjny, s. 5–8.
154