Oddziaływanie pobudzeń generowanych przez człowieka na innego człowie-ka jest ustawicznym pragnieniem, w dobrym i złym kontekście. Muzyczłowie-ka jako medium doskonale się do tego nadaje, właśnie z powodu swojej ulotności. Dia-stematyka wertykalna i horyzontalna, wraz z przestrzennym rozkładem fali mechanicznej mogą bez większych trudności wyrządzić słuchaczowi szkodę.
Humanizm w jego najprostszej postaci skłania nas do poszukiwania form ta-kich, które człowiekowi mogą ulżyć w cierpieniu. Od dawna oba te atrybuty muzyki były badaczom znane. Pionier polskiej muzykoterapii, prof. Tadeusz Natanson uważał, że jest to metoda postępowania wielostronnie wykorzystu-jąca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka.
Niezmiennie otwartą kwestią jest dyskusja o poziomie struktury ludzkiego organizmu, na który muzyka oddziałuje ekstremalnie. Rysunek 3 ilustruje spo-tykane w literaturze podziały, które jednak przy dogłębnej analizie należałoby rozważać współbieżnie z oceną aktualnego stanu psychiki słuchacza. Opisy wybranych z literatury przedmiotu przykładów oddziaływania na całe organy pokrótce przedstawiono w jednej z autorskich publikacji11. Można przyjąć, że z biegiem czasu prace z zakresu praktyki muzykoterapeutycznej będą zawierały opisy zarówno metodologii pomiarowej, jak i warunków brzegowych samych pomiarów, co zasadniczo zwiększyłoby obiektywizm tych rozważań.
Na specjalną uwagę zasługują publikacje z zakresu psychoneurologii, które ilustrują zagadnienie funkcjonalnego rezonansu pod wpływem pobudzeń me-tro-rytmicznych12. Dla muzyków szczególnie interesujące powinny być opraco-wania omawiające wywołane przez muzykę potencjały w mózgu13.
11 Zob. A.W. Mitas, A.B. Pietruszka, Wybrane problemy muzykoterapii, [w:] Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim. Studia, rozprawy, przyczynki. Prace naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, red. W. Korzeniowska, Katowice 2009, s. 373–380.
12 Zob. F. Styns et al., Walking on music, “Human Movement Science” 2007, 26, s. 769–778.
13 Zob. J. Haueisen, R. Knösche, Involuntary Motor Activity in Pianists Evoked by Music Percep-tion, “Journal of Cognitive Neuroscience” 2001, 13(6), s. 786–792.
129 Rys. 3. Poziomy interpretacji oddziaływania muzyki na ustrój człowieka
Konkluzja
Współczesna wiedza o wpływie muzyki na człowieka jest pełniejsza niż kiedy-kolwiek wcześniej. Nie jest to wprawdzie jeszcze powód do wpadania w eufo-rię, ale poziom rozwoju neuropsychologii upoważnia do prowadzenia wysoko specjalizowanych badań w tym zakresie. Warto jednak zauważyć, że w dalszym ciągu poznanie tego wycinka rzeczywistości, który towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów, jest niewiarygodnie wręcz mizerne. Wynika to naturalnie z faktu, że muzyka jest wielowymiarową zmienną losową, której jakakolwiek optymalizacja okazuje się zwyczajnie nierealna, przy całej świadomości znacze-nia tego słowa. Chodzi tu oczywiście o analizę w jej pełnej przestrzeni, określo-nej co najmniej dziesięcioma standardowymi elementami muzyki oraz bliżej nieznaną liczbą wymiarów zdeterminowanych przez słuchacza (jego nastrój, poziom stresu w pracy, wykształcenie ogólne, wykształcenie muzyczne, kon-takty międzyludzkie) oraz środowisko propagacji fali dźwiękowej (pomijając już jego źródło). Stany procesu, w którym niestałość wynikająca z przypadko-wości jest jedyną stałą cechą, są defi niowalne jedynie a posteriori14.
Współcześnie, na początku XXI wieku zdać się na przypadek w muzy-koterapii w znanym kontekście biocybernetycznym mogą jedynie ci, którzy wiedzę muzyczną doskonalą na równi z psychologią kliniczną, a heurystyka w ich przypadku jest efektem wieloletnich doświadczeń. Zważywszy że
eks-14 Choć i te nie zawsze, jeśli weźmiemy pod uwagę to, ile może być wersji opisu tego samego zjawiska społecznego.
130
perymenty najlepiej wykonywać na obiekcie żywym, którym zazwyczaj w se-sjach terapeutycznych jest dotknięty dolegliwościami człowiek, warto wziąć pod uwagę prawdopodobieństwo wyrządzenia krzywdy. Jeśli bowiem uznamy wpływ muzyki za potencjalnie pozytywny, to z niezerowym prawdopodo-bieństwem15 musimy przyjąć jego potencjalnie negatywną rolę w odmiennych warunkach brzegowych. Warto więc rozważyć możliwość posłużenia się przy-rządami pomiarowymi, które pomagają monitorować stan obiektu, w zależ-ności od zmienw zależ-ności parametrów pobudzeń dźwiękowych. Pacjent dotknię-ty dolegliwością psychosomadotknię-tyczną może bowiem mieć naturalną trudność w deskrypcji aktualnego stanu psychofizycznego (bywa, że celowo konfabuluje, zwłaszcza w kontekście zaburzeń psychicznych). Dobór stymulant powinien więc uwzględniać indywidualne cechy oraz aktualny stan pacjenta-odbiorcy.
Podobnie jak w przypadku lekarstw, które jednemu pacjentowi dobrze się przy-służą, a innemu zaszkodzą, tak i muzyka może przynieść zupełnie niezamie-rzone rezultaty.
Muzyka jest zjawiskiem zachodzącym w dziedzinie czasu, zasadniczo więc jest nieprzewidywalna. Nie wiadomo, jaki będzie jej stan następny, na-wet wówczas, gdy warunki brzegowe jej istnienia są ściśle określone, ponie-waż to stan odbiorcy determinuje jej wymiar, zarówno fizykalny (wystarczy przesłonić uszy albo obrócić głowę), jak i estetyczny (wystarczy wspomnienie wydarzeń dnia).
„Uogólniony twórca muzyki” (kompozytor, wykonawca, realizator dźwię-ku, konstruktor sprzętu, architekt) dzięki geniuszowi ludzkiego umysłu może wywołać u „uogólnionego odbiorcy”, w uśrednieniu, efekt pozytywny. Dzie-je się tak wtedy, gdy za określoną muzyką głosuDzie-jemy „nogami”, co oznacza szansę separacji słuchacza od dźwięku. Wówczas jednak, gdy odbiorcą jest osoba wyczekująca pomocy, to zmysły nadawcy powinny zostać wzmocnione obiektywnymi przyrządami pomiarowymi do monitorowania stanu pacjenta.
Bibliografia
Antonets V.A., Kazakov V.V., On Noninvasive Assessment of Acoustic Fields Acting on the Fetus, “Acoustical Physics” 2014, 60(3).
Abrams R.M. et al., Fetal Music Perception: The Role of Sound Transmission, “Music Percep-tion” 1998, 15(3).
Golak S., Mitas A.W., Stokłosa M., Wpływ zmienności form i kolorystyki obrazu na stan relaksu człowieka, „Techniki Informatyczne w Medycynie” 1999.
15 Jednakże naprawdę niezależnym od poziomu wiary we własne siły…
131 Haueisen J., Knösche R., Involuntary Motor Activity in Pianists Evoked by Music Perception,
“Journal of Cognitive Neuroscience” 2001, 13(6).
Informatyka w edukacji i kulturze. Praca zbiorowa, red. A.W. Mitas, Sosnowiec 2004.
Mitas A.W., About the possibilities of the informatics technologies application in music thera-py, “Journal of Medical Informatics & Technologies” 2008, 12.
Mitas A.W., Algorytmizacja kreatywności na tle dodekafonii w Polsce, [w:] Studia z teo-rii i histoteo-rii wychowania oraz nauk pokrewnych, red. U. Szuścik, Katowice–Cieszyn–
Ustroń 2010.
Mitas A.W., Muzyka i biocybernetyka, [w:] Wartości w muzyce, t. 3, red. J. Uchyła-Zroski, Katowice 2010.
Mitas A.W., Spectral analysis in stimuli art predefining in music therapy, [w:] Proceedings of International Conference on Biometrics and Kansei Engineering (ICBAKE 2009), Cie-szyn 2009.
Mitas A.W., Stimulation methods in music therapy – short discussion towards the bio-cyber-netic aspect, “Journal of Medical Informatics & Technologies” 2009, 13.
Mitas A.W., Bugdol M.D., An idea of the human voice reaction measurement system under the aspect of behavioral biometric, [w:] Information Technologies in Biomedicine, Vol. 2, eds. E. Piętka, J. Kawa, Berlin 2010.
Mitas A.W., Bugdol M.D., Biometric aspect of the voice timbre, [w:] Biometry – special issues.
Monograph, eds. A.W. Mitas et al., Gliwice 2010.
Mitas A.W., Bugdol M.D., Multimodal biometric system combining ECG and sound signals,
“Pattern Recognition Letters” 2014, 38.
Mitas A.W. et al., Phase Angles of Sound as a Biometric Feature, [w:] Information Techno-logies in Biomedicine Lecture Notes in Computer Science, eds. E. Piętka, J. Kawa, Berlin 2012.
Mitas A.W., Pietruszka A.B., Wybrane problemy muzykoterapii, [w:] Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim. Studia, rozprawy, przyczynki. Prace naukowe Uni-wersytetu Śląskiego w Katowicach, red. A.W. Mitas i in., Katowice 2009.
Skotnicka M.J., Mitas A.W., About the measurement methods in music therapy, [w:] Informa-tion Technologies in Biomedicine, Vol. 4, eds. E. Piętka, J. Kawa, W. Wieclawek, Berlin 2014.
Styns F. et al., Walking on music, “Human Movement Science” 2007, 26.
Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim. Studia, rozprawy, przyczynki. Prace naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, red. A.W. Mitas i in., Katowice 2009.
Muzyka w aspekcie biocybernetycznym
Streszczenie: W opracowaniu przedstawiono wybrane problemy z zakresu oddziaływa-nia muzyki na psychosomatyczny stan człowieka. Poddano krótkiej dyskusji prezentowane w literaturze przedmiotu możliwości wpływu muzyki zarówno na poziomie funkcjonalnym organizmu, jego wewnętrznych organów, jak też na poziomie molekularnym. Szczególną uwagę poświęcono oddziaływaniu o charakterze neuropsychologicznym, uzasadniając ta-kie podejście mierzalnością wybranych parametrów fizjologicznych reakcji człowieka na uporządkowane bodźce dźwiękowe. Omówiono pokrótce biocybernetyczne tło problema-tyki oddziaływania muzyki na człowieka oraz zagadnienie optymalizacji doboru stymulant muzycznych według kryterium nasilenia inicjowanych, mierzalnych zmian. Płaszczyzną odniesienia rozważanych zagadnień jest biometria behawioralna człowieka.
Słowa kluczowe: muzykoterapia, neuropsychologia, biometria behawioralna, efekt Mozarta
Biocybernetic aspect of music
Summary: The following study presents selected problems of the music impact on the human psychosomatic structure. The review presented in the literature that concerned the abilities to influence the human organism both at the level of the functions of its internal organs and at the molecular level has been shortly discussed. Special attention has been paid to the impact of a neuropsychological nature, justifying this approach by the meas-urability of selected physiological parameters of human responses to the ordered sound stimuli. Furthermore, biocybernetic background of the music impact on human organism and the problem of the optimization of music stimuli selection according to the criterion of the intensity of the initiated and measurable changes have been also briefly discussed. The human behavioural biometrics is the basis for references of considered problems.
Keywords: music therapy, neuropsychology, behavioural biometrics, Mozart effect
133 Maria Bieńkowska,
Krzysztof Wierzbicki, Agata M. Wijata