Wpływ kultury na lingua legis

Coraz bogatszy wybór słowników terminów specjalistycznych i lite-ratury opisującej leksykon każdej niemal dziedziny specjalistycznej, a także dające się zaobserwować w wielu dziedzinach ujednolicanie terminologii specjalistycznej nie przesądzają o łatwości przekładu specjalistycznego czy lepszym rozumieniu terminów. Jak zauważa Stolze (2010: 14), mimo istnienia banków terminologii norm (CE, DIN, ISO), precyzujących znaczenie niektórych pojęć, terminologia, która nie podlega wpływowi kultury, jest nadal rzadkością. Utrudnie-niem zarówno dla specjalistów posługujących się w swojej praktyce terminami specjalistycznymi, jak i tłumaczy tekstów specjalistycznych jest fakt, że nieustannie tworzone są nowe terminy, a stare rozszerzają się o nowe pojęcia.

Szczególnie zwraca się uwagę na odmienne, uwarunkowane kul-turowo rozumienie pojęć z zakresu języka specjalistycznego (Schmidt 1999: 288 i n., Stolze 2010: 14). Terminolodzy są w konfrontacji z tysiącami fraz zawierających kombinacje słów o różnym, często wysoce specjalistycznym znaczeniu. Jak stwierdził Nida (2005:6):

(...) nasze problemy z takimi pozornie nielogicznymi strukturami zdają się w znacznej mierze odzwierciedlać podstawy naszej logiki i zachodniej filozofii. Lubimy tworzyć jasne kategorie i chcemy, żeby nasza klasyfi-kacja przypominała skrytki pocztowe, które jednak nie są tak uporząd-kowane, jak się wydaje.

Ke (2006: 723) przypomniał, że język sam w sobie jest najważ-niejszą częścią kultury, a przy tym jest w ścisłym związku z innymi jej komponentami. O różnym rozumieniu terminów w kontekście róż-nic kulturowych pisał Künstler (2002: 195), który zbadał chińskie nazwy botaniczne. Zwrócił on uwagę na symboliczne funkcje wybra-nych roślin, które różne są w kulturze chińskiej i polskiej. Wykazał, że na przykład lilia w kulturze europejskiej stanowi symbol czystości, niewinności, cnoty, dziewictwa. Natomiast w Chinach kwiat ten koja-rzony jest z życzeniami zapomnienia o troskach lub symbolem posia-dania wielu synów. Co więcej, są rośliny, które w jednej kulturze pełnią funkcję symboliczną, a w drugiej nie pełnią żadnej. Na zależ-ność występującą między językiem a kulturą zwrócono uwagę zarów-no w kontekście tłumaczenia niespecjalistycznego (Grucza F. 1992b), jak i w kontekście tłumaczenia prawniczego (Mattila 2006; Kocbek 2010). Najistotniejszy wpływ otoczenia kulturowego na język specja-listyczny obserwuje się jednak w zakresie języka prawa. Narodowe języki prawa są pod wpływem systemów prawnych, w obrębie któ-rych funkcjonują (Sandrini 1996: 16). Zatem tłumaczenie tekstów z zakresu prawa nie oznacza tłumaczenia z jednego języka na inny język, ale z języka określonego systemu prawnego na język innego systemu prawnego. Wyjątkiem w tym zakresie jest prawo Unii Euro-pejskiej, które cechuje się pewnym stopniem ogólności i obejmuje cechy języków poszczególnych państw tworzących wspólnotę, pra-wodawców wywodzących się z różnych państw.

Ze względu na odrębność poszczególnych systemów prawnych, w których funkcjonuje lingua legis, wyodrębnia się narodowe języki prawa. Sytuacja ta jest, jak zauważa Pommer (2006: 17), dość niety-powa, ponieważ w zakresie innych języków specjalistycznych takie rozróżnienia nie występują, a wręcz przeciwnie – dąży się do harmo-nizacji terminologii z zakresu ochrony środowiska, medycyny, techni-ki etc. Wyjaśnienie tatechni-kiej sytuacji można znaleźć w stwierdzeniu Mattili (2006: 105), że język prawa odróżnia się od wszystkich innych języków specjalistycznych tym, iż opisuje zjawisko metafizyczne, ponieważ prawo fizycznie nie istnieje. Jest ono tworzone przez ludzi pod wpływem formułowanych przez nich kultur, dlatego różne jego koncepcje mogą być pojmowane odmiennie.

W literaturze poświęconej przekładowi prawniczemu wyodręb-niono w związku z tym różnice w zakresie niemieckiego języka praw-nego i prawniczego w Austrii, Niemczech i Szwajcarii (de Groot 1991: 14; Sandrini 1996, 1999a, 1999b, 2010; Pommer 2006; Kubacki 2013, 2012a; Szubert 2011). Warto zwrócić uwagę również na język niemiecki stosowany w Liechtensteinie, w Belgii i na obszarze Tyrolu Południowego. Swoistą specyfikę ma też język niemiecki stosowany w zakresie prawa unijnego (Pommer 2006: 17). Z kolei w obrębie języka chińskiego można wyróżnić chiński język prawa używany w Chinach kontynentalnych, na Tajwanie czy w Hong Kongu. Pan (2004) ukazał na przykład używanie różnych terminów określających te same pojęcia prawne w Chinach kontynentalnych oraz na Tajwanie:

Tabela 1. Przykłady różnic w zakresie terminów prawnych w systemie prawnym ChRL i systemie prawnym Tajwanu

język systemu prawnego

劳教所 láojiàosuŏ 升教所 shēngjiàosuŏ obóz pracy

刑事警察 xíngshì jĭngchá 刑事 xíngshì policja kryminalna

夫妻 fūqī 翁某 wēng mŏu para małżeńska

再婚 zàihūn 接脚 jiē jiǎo ponownie zawrzeć

małżeństwo

Z kolei Song i Zhang (2010: 75) wyróżnili przykładowe różnice w zakresie terminów oznaczających te same pojęcia prawne w Chi-nach kontynentalnych i w Hong Kongu:

Tabela 2. Przykłady różnic w zakresie terminów prawnych w systemie praw-nym ChRL i systemie prawpraw-nym Hong Kongu

język sytemu prawnego 一审法院 yīshĕn fǎyuàn 原讼法庭 yuánsòng fǎtíng sąd pierwszej instancji

合同 hétong 合约 héyuē umowa

买卖合同 mǎimài hétong 售卖合约 shòumài héyuē umowa sprzedaży

俱乐部 jùlèbù 会社 huìshè stowarzyszenie

工会 gōnghuì 职工会 zhígōnghuì związek

住所 zhùsuŏ 本籍 bĕnjí miejsce zamieszkania

Sandrini (1996: 16) zwrócił uwagę na fakt, że w jednym syste-mie prawnym może współistnieć kilka języków i w związku z tym faktem sformułował tezę, że nie istnieje ogólny język prawny i praw-niczy. Systemy prawne obejmują wiele narodowych języków prawa, które w mniejszym lub większym stopniu różnią się od siebie. W ob-rębie jednego systemu prawnego może funkcjonować kilka języków.

Jako przykłady autor podaje państwa kilkujęzyczne, takie jak Szwaj-caria i Belgia. System prawny obowiązujący w Hong Kongu charakte-ryzuje współwystępowanie dwóch języków prawa, tj. języka angiel-skiego i języka chińangiel-skiego. Praca tłumaczy jest utrudniona ze względu na fakt, że legal English zanurzony w systemie common law bardzo często znacznie różni się od chińskiego lingua legis. Nietypowa sytua-cja, którą często opisuje Šarčević, ma miejsce w prowincji Kanady Quebec, której jedynym językiem urzędowym jest język francuski.

Rezultatem tego faktu są tłumaczenia prawnicze z języka angielskiego na język francuski (Šarčević 2000: 41 i n.). Komunikację międzykul-turową w zakresie prawa utrudnia zatem fakt, że z wyjątkiem prawa zinternacjonalizowanego, jak np. prawo Unii Europejskiej czy w pew-nym stopniu międzynarodowe prawo prywatne, nie istnieje międzyna-rodowy język prawa (Pommer 2006: 18).

Sandrini (1999b: 9) postulował, że prawo jako część kultury powinno być rozpatrywane przez pryzmat wieloletniej historii praw-nej i kierunków rozwoju prawa. Wspólny obszar kulturowy charakte-ryzuje zwykle wspólny język lub wpływ dominującego w regionie języka (wyróżnia się na przykład kulturę obszaru języka niemieckie-go). Jednak prawo wyrażane na obszarze danego języka może być podzielone na systemy prawne, które tworzone były nie zależnie od używanego języka, ale od warunków politycznych i społecznych (Sandrini 1999b: 10). Wszelkie zatem prowadzone w zakresie języka prawa badania powinny uwzględniać otaczającą go kulturę prawną.

Na przykład Spillner (2007) dokonując językowej analizy porównaw-czej wyodrębnił też różnice w kulturach prawnych języka niemieckie-go i francuskieniemieckie-go.

W kontekście języka prawa można zatem stwierdzić za Resch (2006: 28), że rozumienie danych pojęć prawnych oznacza przypo-rządkowanie określonych cech sytuacji komunikacyjnej i tekstu

od-powiednim wzorcom kulturowym i skonwencjonalizowanym działa-niom. Rozumieć znaczy umieścić to, co zostało przekazane podczas komunikacji, w odpowiednim w kontekście kulturowym. Takie przy-porządkowania stanowią interpretacje, które bazują na naszych do-świadczeniach i wiedzy, przyswojonej w ciągu życia.