Ławrientij Beria (1899–1953)
Ludowy komisarz spraw wewnętrz- nych ZSRS (szef NKWD) w latach 1938–
–1945, działacz bolszewicki odpowie-dzialny za masowy terror oraz deportacje, a także za zbrodnię katyńską – jako autor wniosku z 5 marca 1940 r. dotyczącego wymordowania prawie 22 tys. oficerów i podoficerów polskich. Po śmierci Stalina w 1953 r. odsunięty od władzy i zgładzony.
Ławrientij Fomicz Canawa (1900–1955) Właśc. Dżangdżow, gen. por. NKWD.
Od końca lat trzydziestych wysoki urzęd-nik sowieckiego aparatu bezpieczeństwa
na Białorusi (grudzień 1938 – luty 1941 – ludowy komisarz spraw wewnętrz-nych BSRS), jeden z najbliższych współ-pracowników Berii. Odpowiedzialny za represje polityczne, m.in. za ekster-minacyjną politykę władz sowieckich na anektowanych północno-wschodnich terenach RP (Białorusi Zachodniej).
W latach 1943–1951 ponownie ludowy komisarz (od 1946 r. minister) bezpie-czeństwa państwowego BSRS, 1951–
–1952 – zastępca ministra bezpieczeń-stwa państwowego ZSRS. Aresztowany w kwietniu 1953 r. Zmarł w więzieniu.
Łazar Kaganowicz (1893–1991)
Jeden z najbliższych współpracowni-ków Józefa Stalina, sygnatariusz decyzji z 5 marca 1940 r. o wymordowaniu ponad 25 tys. jeńców i więźniów polskich. Był jednym z organizatorów czystek stali-nowskich, odpowiadał także za zbrodnie popełnione podczas kolektywizacji. W la-tach 1930–1952 członek Biura Polityczne-go WKP(b). W czasie II wojny światowej członek Państwowego Komitetu Obro-ny ZSRS. WykluczoObro-ny z partii w 1962 r.
po konflikcie z Chruszczowem.
BIOGRAMY ●
43 Michaił Kowalow (1897–1967)
Generał pułkownik, walczył w I wojnie światowej, od 1918 r. w Armii Czerwo-nej, uczestnik wojny domowej w Rosji po stronie bolszewików, członek partii
bolszewickiej. W 1938 r. objął dowódz-two Białoruskiego Okręgu Wojskowego.
We wrześniu 1939 r., w czasie agresji ZSRS na Polskę, dowódca Frontu Biało-ruskiego. W wojsku do 1955 r.
Wiaczesław Mołotow (1890–1986) Właść. Wiaczesław Skriabin, bliski współ-pracownik Lenina, a później Stalina.
W 1930 r. objął urząd przewodniczące-go Rady Komisarzy Ludowych (premier rządu ZSRS). W maju 1939 r. został ko-misarzem spraw zagranicznych i podpi-sał układ o nieagresji z Niemcami (pakt Ribbentrop–Mołotow). Od 1941 r. był zastępcą Stalina na stanowiskach prze-wodniczącego Rady Komisarzy Ludo-wych i przewodniczącego Państwowego Komitetu Obrony. W 1962 r. został wy-dalony z partii, prawa członka odzyskał w 1984 r.
Pantelejmon Ponomarienko (1902–1984)
Służył w Armii Czerwonej w czasie wojny domowej w Rosji. W latach 1938–1947 był I sekretarzem Komunistycznej Partii Bia-łorusi. W czasie II wojny światowej kiero-wał ruchem partyzanckim na Białorusi, wzywał do rozprawy z polskim podzie-miem. Efektem jego rozkazów były ataki partyzantki sowieckiej na żołnierzy AK w 1943–1944 r. w rejonie jeziora Narocz i Puszczy Nalibockiej. Współpracował z polskimi komunistami z PPR. W 1955 r.
jako ambasador ZSRS wręczał klucze do Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie.
Jerzy Putrament (1910–1986)
Pochodził z Mińska Białoruskiego.
W okresie studenckim w Wilnie był ak-tywnym działaczem Młodzieży Wszech-polskiej i Obozu Wielkiej Polski. W po-łowie lat trzydziestych dokonał wolty
politycznej i stał się komunistą. Był członkiem grupy literacko-artystycznej Żagary, publikował w piśmie „Po Pro-stu”. We wrześniu 1939 r. przebywał we Lwowie. Po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną rozpoczął kolaborację
● BIOGRAMY
44
z NKWD. W 1940 r. został przyjęty do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy.
Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej,
do lata 1944 r. przebywał w Moskwie. Był członkiem ZPP oraz oficerem politycz-nym w 1. Armii Wojska Polskiego. Na Wi-leńszczyźnie agitował wśród żołnierzy AK, by wstępowali do armii gen. Berlinga.
Po II wojnie światowej był wieloletnim członkiem KC PZPR, ambasadorem Polski we Francji, dwukrotnie posłem na Sejm PRL. Działał w ZBoWiD, Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Związku Literatów Polskich i Światowej Radzie Pokoju. Przed 1989 r. jego książki wy-dawano w wielotysięcznych nakładach.
Piotr Soprunienko (1908–1992) Generał major, żołnierz Armii Czerwonej od 1928 r., od 1939 r. funkcjonariusz Ludo-wego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRS, szef Zarządu NKWD ds. Jeńców Wo-jennych, jeden z głównych organizatorów
mordu w Katyniu, Charkowie i Kalini-nie (zbrodnia katyńska). W 1990 r.
w ramach śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej prowadzonego przez stronę rosyjską był przesłuchiwany przez pro-kuratorów rosyjskich.
Józef Stalin (1878–1953)
Właśc. Iosif Dżugaszwili, przywódca ZSRS w latach 1924–1953, organizator wielkiej czystki, terroru oraz przesiedleń ludności w ZSRS. Na jego polecenie NKWD przeprowadziła w latach 1937–1938 ope-rację polską (równolegle z operacjami
wymierzonymi w inne narodowości na terytorium ZSRS), w której zginęło ponad 100 tys. Polaków. Na mocy tajne-go paktu z III Rzeszą Stalin 17 września 1939 r. zagarnął ponad połowę terytorium Polski, broniącej się od 1 września 1939 r.
przed atakiem Niemiec, a w 1940 r. zajął Litwę, Łotwę, Estonię, Karelię i wschod-nią Rumunię. Pod jego kierownictwem Biuro Polityczne WKP(b) podjęło 5 mar-ca 1940 r. decyzję o wymordowaniu pra-wie 22 tys. polskich jeńców wojennych (zbrodnia katyńska). Po ataku Niemiec na ZSRS Stalin sprzymierzył się z Zacho-dem, a po II wojnie światowej rozszerzył swoją kontrolę na kraje Europy Środkowo- -Wschodniej.
BIOGRAMY ●
45 Siemion Timoszenko (1895–1970)
Marszałek Związku Sowieckiego (od 1940 r.), pochodzenia ukraińskiego. W cza- sie I wojny światowej służył w armii rosyjskiej, w czasie wojny domowej w Rosji dowodził kawalerią; awansował
od dowódcy plutonu do dowódcy dywizji w 1. Armii Konnej Siemiona Budionnego.
Od 1937 r. dowodził kolejno Północno--Kaukaskim, Charkowskim oraz Kijow-skim Okręgami Wojskowymi. W 1939 r.
dowodził Frontem Ukraińskim w czasie agresji na Polskę. W styczniu 1940 r. objął dowództwo wojsk sowieckich w wojnie przeciwko Finlandii, zmusił Finów do ro-kowań pokojowych. W latach 1940–1941 ludowy komisarz obrony ZSRS, w okresie 1941–1943 dowodził kolejno wojskami so-wieckimi pod Charkowem i Stalingradem, następnie koordynował działania frontów sowieckich. Po II wojnie światowej aż do śmierci pełnił wysokie funkcje wojskowe.
Wanda Wasilewska (1906–1964) Córka Leona Wasilewskiego, pierw-szego ministra spraw zagranicznych II RP i bliskiego współpracownika Józefa Piłsudskiego. Była aktywną działaczką radykalnej lewicy w latach trzydziestych, postulowała m.in. współpracę PPS z ko-munistami. We wrześniu 1939 r. wyje-chała do Kowla, gdzie zastała ją inwazja Armii Czerwonej. W 1939 r. przyjęła
obywatelstwo sowieckie i wstąpiła do WKP(b). Organizowała grupy komuni-stów polskich i ukraińskich skupionych wokół pisma „Czerwony Sztandar”. Oso-biście spotykała się z Józefem Stalinem, i zaskarbiła sobie jego względy. W 1941 r.
została redaktorem pisma „Nowe Wid-nokręgi” – oficjalnego organu Związku Pisarzy ZSRS. Po wybuchu wojny nie-miecko-sowieckiej otrzymała stopień pułkownika Armii Czerwonej i pełni-ła funkcję korespondenta wojennego.
Od 1943 r. założycielka i przewodniczą-ca ZPP. W lipcu 1944 r. została wiceprze-wodniczącą PKWN. Po 1945 r. zamiesz-kała w Kijowie. Przez sześć kadencji była deputowaną do Rady Najwyższej ZSRS.
W latach czterdziestych i pięćdziesiątych jej książki były wydawane w olbrzymich nakładach.
Kliment Woroszyłow (1881–1969) Marszałek Związku Sowieckiego, zaufa-ny współpracownik Stalina, w latach
1925–1940 ludowy komisarz obrony ZSRS. Od 1903 r. w partii bolszewickiej, w czasie rewolucji 1905 r. organizował
● BIOGRAMY
bojówki komunistyczne, uczestnik wojny domowej w Rosji. Wraz z Józefem Stalinem konkurował o władzę z Lwem Trockim i jego zwolennikami. W czasie II wojny światowej dowodził operacjami wojenny-mi przeciw Finlandii, obroną Leningradu i Frontem Południowo-Zachodnim. Jego podpis widnieje na rozkazie o wymor-dowaniu polskich oficerów w Katyniu.
W latach 1953–1960 przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRS.
BIOGRAMY ●
47