Teoretycy prawa administracyjnego pisząc o administracji publicznej w Polsce, dokonują jej podziału według kryteriów zakresu działania, spo-sobu podporządkowania – hierarchii oraz zakresu uprawnień (zob. m.in. Izdebski, Kulesza 1999: 79 i n.). Pod względem kryterium zakresu dzia-łania wyróżniają organy centralne (organy naczelne, urzędy centralne) oraz organy terenowe (organy rządowej administracji ogólnej, organy ad-ministracji specjalnej). Z uwagi na sposób podporządkowania wskazują na jednostki scentralizowane (rządowe) oraz jednostki zdecentralizowa-ne (samorządowe). Z punktu widzenia zakresu uprawnień wyróżniają or-gany decydujące (tj. posiadające uprawnienia do władczego rozstrzyga-nia spraw) i organy pomocnicze, które nie mają takich uprawnień.
Polska administracja rządowa funkcjonuje na dwóch szczeblach – ogólnokrajowym (prezydent, premier, ministrowie, urzędy centralne) oraz na szczeblu wojewódzkim (wojewoda). Administracja samorządo-wa z kolei plasuje się na szczeblu województsamorządo-wa (marszałek, sejmik, za-rząd), powiatu (starosta, rada powiatu) oraz gminy (wójt, burmistrz lub prezydent, rada gminy). W miastach na prawach powiatu urząd miasta zastępuje starostwo, co powoduje, że na poziomie władzy wojewódzkiej jest jedynym, na którym dwa urzędy mają ten sam zakres terytorialny. W dalszej części rozważania ograniczone zostaną tylko do administra-cji samorządowej.
Na początku należy stwierdzić, że badacze samorządowi nie są zgod-ni w ocezgod-nie genezy samorządu czy etapów rozwoju. Wskazując na jego długą i bogatą historię, jedni autorzy odwołują się aż do ustroju
wspól-noty pierwotnej, inni do doświadczeń wspólnot lokalnych w greckich po-lis, pozostali do tradycji średniowiecznego państwa feudalnego, w któ-rym funkcjonowały korporacje miejskie i cechy rzemieślnicze (Kozioł 2006: 29–30).
Samorząd terytorialny zajmuje szczególne miejsce w hierarchii orga-nów władzy. Tę wyjątkową pozycję sankcjonuje Konstytucja RP w arty-kułach przytoczonych dalej. W literaturze można znaleźć wiele defini-cji pojęcia „samorząd terytorialny”. Jak piszą badacze: Najczęściej termin ten rozumiany jest jako obligatoryjny związek mieszkańców danego tery-torium, wspólnie zajmujących się sprawami publicznymi o znaczeniu lo-kalnym. Kategoria ta oznacza również formę zdecentralizowanych działań administracji publicznej, prowadzonych na podstawie właściwych ustaw przez miejscowe, niezawisłe organy (Górniak i in. 1999: 19). Kiedy zaś chcemy wskazać pola, na których władze samorządowe podejmują okre-ślone działania, najczęściej odwołujemy się do trzech rodzajów/form sa-morządu: samorządu lokalnego, samorządu subregionalnego i samorzą-du regionalnego. Jednak jak wskazują wyżej przywołani autorzy: Wspól-nym dla wszystkich wymienionych powyżej form samorządu terytorialne-go jest to, że stanowią je wyodrębnione grupy społeczne połączone specy-ficznymi więziami (więziami terytorialnymi) oraz posiadające prawo do wyłaniania własnej reprezentacji. Wyróżnikiem samorządu terytorialne-go jest również przysługujące mu prawo świadczenia części usług publicz-nych, które nadzorowane są przez organy administracji rządowej (Górniak i in. 1999: 19).
Konstytucja RP w artykule 164 ustęp 1. głosi zaś, że: Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina (Konstytucja RP 1997). Ten zapis jest punktem wyjścia dla tworzenia dalszych podziałów i całe-go systemu władzy samorządowej w Polsce. Pozostałe stopnie samorządu swoje istnienie wywodzą z odpowiednich ustaw, natomiast gmina i pod-stawa prawna jej istnienia wyprowadzana jest właśnie z tego przepisu. Ta szczególna pozycja gminy wynika z faktu, iż na tym poziomie występują naturalne więzi między mieszkańcami społeczności lokalnych, a organy gminy znajdują się najbliżej obywateli i znają ich potrzeby. Zatem zada-nia powierzone gminie najbardziej bezpośrednio dotyczą mieszkańców. Na szczeblu niższym niż gmina tworzy się tylko jednostki „pomocnicze” tj. sołectwa, dzielnice, osiedla. Pomocniczy charakter tych jednostek po-woduje, iż jest to najniższy szczebel samorządu. Na poziomie wojewódz-twa tworzona jest reprezentacja gmin w postaci sejmiku. Ta reprezenta-cja nie ma charakteru samorządu wyższego stopnia, gdyż nie wykonuje typowych zadań samorządu.
Gmina pozostając podstawowym elementem samorządu, jest w usta-wie rozumiana na dwa sposoby, czy mówiąc innymi słowami, składa się
z dwóch elementów. Pierwszy to pojęcie „wspólnoty samorządowej” bę-dącej substratem samorządu, drugi to „odpowiednie terytorium”. O two-rzeniu, łączeniu, znoszeniu gmin, o ustalaniu ich nazwy, siedzib i gra-nic decyduje Rada Ministrów, w osobie właściwego ministra, w formie rozporządzenia. Zmiany takie muszą być poprzedzone konsultacjami z mieszkańcami. Wyróżnić można dwa podstawowe rodzaje gmin: gmi-ny wiejskie oraz gmigmi-ny posiadające status miasta; dodatkowo wyróżnia się gminy miejsko-wiejskie. Ustawa nie przesądza o tym, jak dużą po-wierzchnię ma mieć gmina wiejska albo kiedy należy danej miejscowości nadać status miasta. Znaleźć można natomiast zapisy o kryteriach, jakie musi spełniać każda gmina. Jest to przede wszystkim postulat, aby gmi-na obejmowała obszary jednolite. Dotyczy to takich aspektów jak: układ osadniczy, układ przestrzenny, więzi społeczno-kulturalne i więzi gospo-darcze. Wszystkie te elementy zapewnić mają zdolność do wykonywa-nia zadań publicznych. Uważa się, że gmina powinna być na tyle silnym organizmem gospodarczym, aby mogła samodzielnie wykonywać nało-żone na nią zadania publiczne. Niestety, polskie doświadczenia wskazu-ją, że bardzo często zadania nałożone na gminę przekraczają finanso-we możliwości ich realizacji. W Polsce jest prawie 900 miast, ale tylko część z nich to samodzielne gminy miejskie. Różnią się one znacznie pod względem wielkości: obok dużych miast statut gminy miejskiej mają nie-wielkie miasteczka. W gminach miejskich ciałem stanowiącym i kontro-lnym jest rada miasta, zaś funkcje wykonawczo-zarządzające sprawuje zarząd miasta z burmistrzem lub prezydentem miasta na czele. Gmina miejsko-wiejska (a więc małe miasto i gmina połączone we wspólnym or-ganizmie administracyjnym) stanowi zazwyczaj spójny mikroregion spo-łeczno-gospodarczy, zapewniający korzystne warunki obsługi zarówno ludności miejskiej, jak i mieszkańców okolicznych wsi. W gminie miej-sko-wiejskiej ciałem stanowiącym jest rada miasta i gminy, a na czele za-rządu miasta i gminy stoi burmistrz. Samo miasto położone na terenie takiej gminy może mieć status jednostki pomocniczej. Przeciętna gmina miejsko-wiejska liczy ok. 15 000 mieszkańców. W pozostałych gminach nie ma jednostek o statusie miasta. Są to klasyczne gminy wiejskie, któ-rych w Polsce jest około 1 600, władzę sprawuje w nich rada gminy, zaś pracami zarządu gminy kieruje wójt. Przeciętna gmina wiejska liczy oko-ło 6 700 mieszkańców.
Struktura terytorialna i wielkość poszczególnych jednostek jest tak dobrana, aby umożliwiała powierzanie gminom szerokiego zakresu od-powiedzialności publiczno-prawnej. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone usta-wami na rzecz innych podmiotów. Podstawowy zakres działania gminy obejmuje (…) zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty
samorządo-wej (Izdebski, Kulesza 1999: 187), mniej lub bardziej złożonych. Zadania gminy reguluje ustawa (Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 mar-ca 1990 r., Dz.U. 2001, nr 142, poz. 1591); zadania te dotyczą: ładu prze-strzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przy-rody oraz gospodarki wodnej; gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego; wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kana-lizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czy-stości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwia-nia odpadów komunalnych, zaopatrzei unieszkodliwia-nia w energię elektryczną i ciepl-ną oraz gazu, lokalnego transportu zbiorowego, ochrony zdrowia; po-mocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, gminne-go budownictwa mieszkaniowegminne-go, edukacji publicznej, kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury, kultu-ry fizycznej i tukultu-rystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sporto-wych, targowisk i hal targosporto-wych, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy gminnych, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochro-ny przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzy-mania gminnego magazynu przeciwpowodziowego, utrzyi utrzy-mania gmin-nych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów admini-stracyjnych; polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, wspierania i upowszechniania idei samorządowej, promocji gminy, współpracy z organizacjami pozarządo-wymi oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi in-nych państw (Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r., Dz.U. 2001, nr 142, poz. 1591). Jak wynika z powyższej enumeracji, zada-nia gminy obejmują bardzo bogaty i różnorodny zbiór działań, który za-wiera wszystkie istotne sprawy publiczne mające znaczenie lokalne.
Samorząd podstawę prawną swojego istnienia znajduje w Konstytucji RP, w której oprócz innych fragmentów poświęcono mu cały VII rozdział oraz w szeregu innych ustaw. W preambule do Konstytucji zawarta zo-stała zasada pomocniczości państwa, wprowadzająca postulat tworzenia ustroju, w którym rola państwa w zaspokajaniu potrzeb społecznych spro-wadzała się do wspierania wspólnot tworzonych przez obywateli (Kon-stytucja RP 1997, preambuła). Zasada decentralizacji władzy publicznej, wprowadzona w Konstytucji nakazuje z kolei przekazanie możliwie du-żej liczby zadań publicznych, przy prawnym zapewnieniu odpowiedniej niezależności oraz niezbędnych środków podmiotom działającym na wła-sną odpowiedzialność (Konstytucja RP 1997: art. 15, ust. 1). Jest ona tym istotniejsza, że w Konstytucji czytamy: Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istot-ną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność (Konstytucja RP 1997: art. 16, ust. 2). Do zasa-dy tej szczegółowo odnosi się artykuł 163: Samorząd terytorialny wykonu-je zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla or-ganów innych władz publicznych. Jest to wyraźne ustanowienie zasady do-mniemania kompetencji samorządu w danej sprawie, jeżeli ustawy szcze-gółowe nie wprowadzają innych zaleceń; w tym przypadku domniemywa się kompetencję gminy (Konstytucja RP 1997, art. 164, ust. 3).
Samorząd lokalny w Polsce w obecnym kształcie zaczął wyłaniać się na początku lat 90., kiedy to 8 marca 1990 roku wydano ustawę o samo-rządzie terytorialnym (Dz.U. 1990, nr 16, poz. 94). Weszła ona w życie z dniem 27 maja 1990 roku. Aż do reformy władzy samorządowej w 1998 roku regulowała ona działanie dwustopniowego sytemu władzy samorzą-dowej. Jej nowelizacji i zmianie nazwy na ustawę o samorządzie gmin-nym oraz uchwaleniu nowej ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samo-rządzie powiatowym (Dz.U. 1998, nr 91, poz. 578) towarzyszyło uchwa-lenia kolejnej ustawy o samorządzie wojewódzkim (Dz.U. 1998, nr 91, poz. 576) oraz ustawy z dnia 28 lipca 1998 roku o wprowadzeniu zasad-niczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. 1998, nr 96, poz. 603).
Bardzo ważnym etapem w rozwoju władzy samorządowej w Polsce było uchwalenie ustawy z dnia 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Regulacje wprowadzo-ne przez te ustawy ustaliły obecny stan władz samorządowych. Przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego na poszczególnych szcze-blach nie podlegają sobie nawzajem. Oznacza to teoretyczny brak wpły-wu jednostki stojącej wyżej w hierarchii nad jednostką niższego szcze-bla. Wynika to bezpośrednio z zapisu w Konstytucji: Samodzielność jed-nostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej(Konstytucja RP 1997: art. 165, ust. 2). Należy zauważyć, że w praktyce istnieje pe-wien margines zależności pomiędzy wszystkimi szczeblami, wynikający ze skali działania organów województwa, powiatu i gminy. Ta całkowicie nieformalna zależność jest wtórnym efektem zadań wypełnianych na po-szczególnych szczeblach samorządu, a co za tym idzie, środków finanso-wych na nie przeznaczanych. Ustawa Zasadnicza szczegółowo reguluje również uprawnienia nadzorcze nad jednostkami samorządu: Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regional-ne izby obrachunkowe (Konstytucja RP 1997: art. 171, ust. 2). Natomiast Naczelny Sąd Administracyjny oraz Najwyższa Izba Kontroli są organa-mi kontrolnyorgana-mi. Także w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego znajduje się zapis wprowadzający zasadę, która mówi iż: Wszelka kontrola administracyjna społeczności lokalnych może być wykonywana wyłącznie w sposób oraz w przypadkach przewidzianych w Konstytucji lub w ustawie (Europejska Karta Samorządu Terytorialnego 1985: art. 8, ust. 1).
Wybory samorządowe, określane też często jako wybory członków organów samorządu terytorialnego1 – rad gmin (również rad miast na prawach powiatu), rad powiatów i sejmików województw, a od 2002 r., również jednoosobowych organów wykonawczych gmin – wójtów, bur-mistrzów, prezydentów miast, odbywają się co 4 lata. Cały system wybo-rów jest niezmiernie złożony w sensie merytorycznym i organizacyjnym. W gminach nie będących miastami na prawach powiatu wybory radnych odbywają się według ordynacji większościowej, w systemie większości względnej (w okręgach jednomandatowych, według zasady FPTP), nato-miast w nato-miastach na prawach powiatu, a także w powiatach i wojewódz-twach – według systemu proporcjonalnego, w którym głosy wyborców przelicza się na mandaty według reguły d’Hondta, preferującej duże ugru-powania, co z pewnością przyczynia się do tego, że taki system wyborczy postrzegany jest często jako zbyt centralistyczny, ułatwiający proces upoli-tyczniania organów samorządu terytorialnego. To w styczniu 2002 r. parla-ment zdecydował, iż głosy wyborców przeliczane będą metodą d’Hondta, choć jeszcze w kwietniu 2002 r. nie były znane do końca wszystkie regu-ły, według których miały one przebiegać. O złożoności samorządowego systemu wyborczego świadczy również fakt, iż jego częścią składową są również wybory do rad dzielnic i osiedli (przy czym w Warszawie wybory do rad dzielnic odbywają się razem z wyborami do Rady m. st. Warszawy i Prezydenta m. st. Warszawy). W gminach, w których powołano jednost-ki pomocnicze, zasady i terminy przeprowadzania wyborów do rad jedno-stek pomocniczych określają odpowiednie uchwały rady gminy.
Do 2006 r. organizowanie oraz przebieg wyborów samorządowych regulowały dwie ustawy tj. ustawa z 16 lipca 1998 r. oraz ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. (Dz.U. 1998, nr 95, poz. 602 z późn. zm.; Dz.U. 2002, nr 113, poz. 984, zm. Dz.U. 2002, nr 127, poz. 1089). Pierwsza z tych ustaw zawierała regulacje dotyczące ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, a więc zarówno zasady, tryb
prowadzania wyborów do wymienionych rad, zasady dotyczące zgłasza-nia kandydatów, jak i warunki ważności przeprowadzanych wyborów. Druga ustawa dotyczyła zasad bezpośredniego wyboru wójtów, burmi-strzów i prezydentów miast. W rozdziale 2 ustawy z 1998 r., dotyczącym praw wyborczych na uwagę zasługuje ust. 3 art. 8, w którym stwierdza się, iż radnym można być tylko w jednej z rad, a więc radzie gminy, powiatu czy sejmiku wojewódzkiego, traktowanego tutaj tak jak rada. Rozdział 3. ustawy (zawierający 24 artykuły) szczegółowo charakteryzuje zadania Państwowej Komisji Wyborczej oraz komisarzy wyborczych, którzy or-ganizują wybory i sprawują nadzór nad ich przeprowadzaniem zgodnie z przepisami prawa. Drugi rodzaj regulacji zawartych w tym rozdziale odnosi się do dwóch instytucji przeprowadzających wybory samorzą-dowe: terytorialnych komisji wyborczych (wojewódzkich, powiatowych i gminnych) oraz obwodowych komisji wyborczych.
Terytorialna komisja wyborcza ma za zadanie nie tylko rejestrowanie kandydatów na radnych, zarządzanie drukiem obwieszczeń wyborczych i kart do głosowania, lecz także rozpatrywanie skarg na działalność ob-wodowych komisji wyborczych, ustalanie wyników głosowania, wyników wyborów i ich ogłoszenia wraz z przesłaniem tych wyników (głosowania i wyborów) komisarzowi wyborczemu. Obwodowa komisja wyborcza przeprowadza głosowanie w obwodzie, czuwając w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i czasie głosowania, ustala wyniki głosowania, podaje je do publicznej wiadomości oraz przesyła je do właściwej terytorialnie komisji wyborczej. W ustawie wiele miejsca poświęcono prawom i obowiązkom oraz trybowi wyłaniania członków komisji wyborczych, samej procedurze zarządzania wyborów oraz usta-laniu liczby radnych. Warto wspomnieć, iż ustalenie liczby radnych dla każdej rady następuje na podstawie liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania rady. W wyborach samorządowych ustalone zo-stały stałe i odrębne obwody głosowania, tworzone na obszarze gminy (art. 30). Istotne jest to, iż podział gminy na obwody dokonywany jest przez ustępującą radę gminy na wniosek wójta/burmistrza lub prezydenta miasta. Występuje tutaj dość szeroki przedział liczbowy, dotyczący stałe-go obwodu głosowania, zawierający się między 500 a 3 000 mieszkańców. Należy dodać, iż w przypadkach uzasadnionych miejscowymi warunka-mi obwód stały może obejmować mniej niż 500 warunka-mieszkańców. Odręb-ne obwody głosowania dotyczą: szpitali, zakładów pomocy społeczOdręb-nej, zakładów karnych, aresztów śledczych (i ich oddziałów zewnętrznych). Sam przebieg głosowania nie różni się niczym od dotychczasowych za-sad głosowania do parlamentu: w lokalu obwodowej komisji wyborczej w godz. 6.00 a 20.00 bez przerwy, z zapewnieniem wyborcom tajności głosowania.
Istotną część ordynacji wyborczej do rad gmin/powiatów i sejmików wojewódzkich stanowią zasady tworzenia komitetów wyborczych. Ko-mitety te podobnie jak w przypadku wyborów parlamentarnych mogą być tworzone przez partie polityczne bądź ich koalicje, różnego rodza-ju stowarzyszenia i organizacje społeczne oraz przez samych wyborców, którzy, jak to wykazały wybory, będące przedmiotem niniejszej analizy, w wielu okręgach tworzyli komitety o bardzo niekiedy sugestywnych na-zwach, zawierających wiele określeń o dużym ładunku emocjonalnym np. „miłośnicy…”, „przyszłość” itp. Zgodnie z art. 64 ust. 4 nazwa komitetu wyborczego wyborców oprócz wyrazów „komitet wyborczy wyborców” powinna zawierać określenie, które odróżni go od innych komitetów.
Komitety wyborcze, tak jak w wyborach parlamentarnych, wśród wielu czynności wyborczych mają za zadanie zgłaszanie kandydatów na radnych oraz co ważne, na zasadzie wyłączności, prowadzą kampanię wyborczą na rzecz zgłoszonych kandydatów. Warto dodać, iż komitet wyborczy może być utworzony już przez pięciu wyborców mających pra-wo wybierania. Komitet ten popra-wołuje, analogicznie jak komitet tpra-worzo- tworzo-ny przez partie (lub ich koalicje), organizacje i stowarzyszenia, dwóch pełnomocników: pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego wy-borców i pełnomocnika finansowego. Oficjalne potwierdzenie komisa-rza wyborczego, właściwego ze względu na siedzibę komitetu wyborców, możliwe jest dopiero wtedy, gdy zbierze on co najmniej 20 podpisów oby-wateli mających czynne prawo wyborcze.
Z ustawy wynika, iż komitet taki musi być oficjalnie zarejestrowany co najmniej 50 dni przed wyborami. Komitety wyborcze obywateli, które zamierzają zgłaszać kandydatów na radnych w więcej niż w dwóch wo-jewództwach muszą zebrać co najmniej 1 000 podpisów obywateli mają-cych prawo wybierania. Komitety wyborcze partii oraz stowarzyszeń i or-ganizacji społecznych nie muszą zbierać podpisów obywateli, co jest dość oczywiste, ponieważ w ich statucie występuje zapis wskazujący na organ upoważniony do ich reprezentowania na zewnątrz. Rozdział 11. ustawy reguluje przebieg kampanii wyborczej, która może rozpocząć się z dniem ogłoszenia rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów o zarządzaniu wybo-rów i ulega zakończeniu na 24 godziny przed dniem wybowybo-rów. Zgodnie z art. 65 ust. 16 w okresie kampanii wyborczej agitację można prowa-dzić jedynie na zasadach, w formach, w czasie i w miejscach określonych ustawą. Kampania wyborcza do rad gmin, powiatów i sejmików woje-wódzkich nie może być prowadzona na terenie: urzędów administracji rządowej, administracji samorządu terytorialnego sądów, jednostek woj-skowych i innych jednostek organizacyjnych podlegających Ministrowi Obrony Narodowej, oddziałów obrony cywilnej, skoszarowanych jed-nostek podległych ministrowi do spraw wewnętrznych, szkół
podstawo-wych i gimnazjów wobec uczniów nie posiadających prawa wybierania oraz na terenie zakładów pracy w sposób i w formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie. Co ważne, bez zgody pełnomocnika komi-tetu wyborczego (art. 67) zakazana jest każda forma agitacji wyborczej, a więc zarówno organizowanie wieców wyborczych kandydatów, roz-powszechnianie programów wyborczych kandydatów, materiałów pro-pagandowych, reklamowych zarówno przy pomocy środków masowego przekazu, jak i w postaci plakatów, broszur, ulotek o masowym nakła-dzie oraz infolinii o bezpłatnym dostępie. W trosce o właściwy przebieg kampanii ustawa, podobnie jak w przypadku kampanii parlamentarnej komitetom, kandydatom oraz wyborcom prowadzącym agitację na rzecz komitetów lub kandydatów zakazuje organizowania loterii fantowych, różnego rodzaju gier i konkursów, w których wygrane nagrody, zarów-no w formie pieniężnej, jak i materialnej przewyższają swoją wartością wartość przedmiotów zwyczajowo używanych w celach reklamowych lub promocyjnych. Podobna regulacja dotyczy podawania i dostarczania na-pojów alkoholowych (zakaz bezpłatnego lub po cenach netto niższych od cen nabycia lub kosztów ich wytworzenia). Szczegółowa regulacja do-tyczy oznaczania oraz umieszczania i usuwania materiałów wyborczych (plakatów, haseł czy urządzeń ogłoszeniowych).
Ustawa przewiduje również, w przypadku uprawiania tzw. negatywnej kampanii, a więc rozpowszechniania (również w prasie) różnego rodzaju materiałów wyborczych, a szczególnie różnego rodzaju plakatów, ulotek, haseł, wypowiedzi lub innej formy agitacji zawierającej nieprawdziwe in-formacje, możliwość wniesienia do sądu, zarówno przez kandydata na radnego, jak i pełnomocnika wyborczego, wniosku o wydanie orzeczenia, które może przybrać formę nakazów, zakazów i przepadku materiałów wyborczych, zawierających takie informacje. Nakaz może dotyczyć