Sytuacja polityczna, w jakiej znajdował się kraj poety decydowała o tematyce wielu dzieł literackich. W polskiej literaturze okresem, który szczególnie utrwalił motyw tęsknoty za ojczyzną jest romantyzm. Związany z okresem zaborów okres wydał jednych z najwybitniejszych polskich poetów, których literatura wpłynęła na twórczość wielu artystów późniejszych pokoleń. Czterech najwybitniejszych twórców tamtego okresu czyli Adam Mickiewicz, Juliusz Słowaki, Zygmunt Krasiński i Cyprian Kamil Norwid większość swojego życia spędzili na emigracji i żyjąc na obczyźnie opisywali swoje nieukojone uczucie wobec utraconej ojczyzny. Stanowiący jedno z ostatnich wybitnych dzieł Mickiewicza "Pan Tadeusz" traktuje ten motyw w sposób szczególny. Poeta wykorzystuje bowiem motyw tęsknoty za ojczyną nie tylko w celu ukazania jej apoteozy (ubóstwienia), ale także w celu zjednoczenia polskiej emigracji w Paryżu.
Motyw tęsknoty za ojczyzną pojawia się w "Panu Tadeuszu" już w Inwokacji, w której narrator (epopeja należy do epiki) zwraca się do ukochanej Litwy i wyraża wobec niej najszlachetniejsze uczucia. Utratę jej niepodległości, jak i opuszczenie jej w wyniku emigracji porównuje do straty zdrowia, czyniąc tym samym aluzję do fraszki Jana Kochanowskiego. Zastosowane porównanie i aluzja mają podkreślić dużą rolę i wartość ojczyzny w życiu narratora - poety i pokazać, że tęsknota jest chorobą, a więc stanem pogorszenia fizycznego i psychicznego.
Tęsknota za ojczyzną zostaje utrwalona w "Panu Tadeuszu" także poprzez umieszczenie akcji w czasie przeszłym wobec okresu pisania dzieła. Lata 1811 i 1812 wiązały się dla Mickiewicza z okresem młodości, czasem spokoju i szczęścia. Tęsknota za czymś bezpowrotnym to nostalgia, która zawarta we dwunastu księgach oddziałuje także na czytelnika epopei. Mickiewicz w nostalgiczny sposób przedstawia życie szlachty ziemiańskiej, jej obyczaje i tradycje, które odchodzą w zapomnienie. Podkreśla to nawet podtytuł epopei i wyraz "ostatni". Ostatni czyli bezpowrotny jest bowiem zajazd, polonez, ten, co poloneza wodził, wojski trybunału i klucznik. Koniec pięknej historii szlacheckiej wiązało się rzecz jasna z utratą niepodległości Litwy, za której wolnością tęskni autor.
Na zakończenie warto wspomnieć o "Epilogu", w którym Mickiewicz pisze o funkcji wprowadzenia motywu tęsknoty za ojczyzną w swoim utworze. Pragnienie, aby jego tekst "trafił pod strzechy" wiązał się z ideą zjednoczenia emigracji, która po klęsce powstania listopadowego gromadziła się w różnych, często wrogich wobec siebie stronnictwach. Mickiewicz, jako poeta, artysta i wieszcz narodowy dawał swoim rodakom do przeczytania dzieło, które odwoływało się do najbardziej podstawowych uczuć, które jednoczyły wszystkich Polaków - tęsknoty za ojczyzną właśnie. Sakralizacja ojczyzny czyli nadawanie jej świętości oraz wspominanie czasów jej świętości miało prowadzić do emigrantów do zespolenia we wspólnym celu - walki o odzyskanie niepodległości.
Zwyczaje i obyczaje szlacheckie w kulturze polskiej. Omów zagadnienie na podstawie "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi
uwzględnij również wybrany kontekst.
Literatura może stanowić doskonałe źródło wiedzy o czasach minionych. Jednym z dzieł, które w drobiazgowy sposób przedstawiają zwyczaje i obyczaje szlacheckie jest epopeja narodowa Adama Mickiewicza pt. "Pan Tadeusz". W dziele zebrano informacje na temat życia szlachty początku XIX wieku, by ukazać świetność ojczyzny, której już nie ma, gdyż w wyniku zaborów i zmieniającej się stopniowo rzeczywistości odchodzi w zapomnienie. Ukazane obyczaje i tradycje podkreślają także odrębność narodową Litwinów i Polaków.
Na przykładzie rodziny Sopliców możemy zaobserwować następujące działania wpisujące się w obyczajowość szlachty ziemiańskiej:
Po pierwsze jest to siadanie do stołu według starszeństwa i klasy, co widzimy na przykładzie uczty w zamku, podczas której Sędzia wygłasza naukę o grzeczności, gdyż zauważa, że młodzież (Tadeusz) zapomina o podawaniu potraw kobietom i bawieniu ich rozmową. Dla szlachty bardzo ważne było taże wyrażanie szacunku wobec osób starszych, kobiet i rodziców.
W związku z dobrymi manierami warto wspomnieć o wychowaniu w duchu patriotycznym oraz przygotowywaniu panien do tzw. wejścia na salony. Młoda dziewczyna, dopiero po ukończeniu 14 lat mogła zasiadać z dorosłymi przy stole, co wiązało się z szukaniem dla niej kandydata na męża.
W zakończeniu epopei, czytamy o uroczystym obrzędzie zaręczyn. Tadeusz i Zosia, jako gospodarze swojego przyjęcia usługują gościom, dodatkowo Zosia ma na sobie tradycyjny strój. Przy okazji zaręczyn pary tańczą także tradycyjny, narodowy taniec - polonez, którego pierwszą parę stanowi najznamienitsza osoba, w tym przypadku Podkomorzy z Zosią
Kolejna rzecz to rozstrzyganie sporów szlachecko-magnackich specjalne zjazdy.
Zbrojne najechanie sąsiada było typowym sposobem rozwiązywania konfliktów. Ten na pozór niechlubny obyczaj w "Panu Tadeuszu" został pokazany z zastosowaniem komizmu. Okazuje się bowiem, że zwolennicy Hrabiego z Horeszków dokonują mordu tylko na gospodarskim ptactwie, po czym upijają się. Przy okazji konfliktów warto wspomnieć także o pojedynkach, do których stawali mężczyźni. W akcji bieżącej eposu toczy się spór pomiędzy Rejentem i Asesorem, który zostaje ostatecznie rozwiązany w wyniku remisu.
Obyczajowość szlachecka ma także związek ze spędzaniem wolnego czasu.
Przedstawiciele szlachty udają się na polowanie czy grzybobranie, piją także w ceremonialny sposób kawę. Mówiąc o posiłkach nie sposób wspomnieć o bigosie z dziczyzną, jako potrawą wyjątkową i cieszącą biesiadników i o czarnej polewce, której podanie oznaczało odmowę, najczęściej w sprawie wydania za mąż córki.
Mnogość ukazanych w epopei narodowej obyczajów szlacheckich dotyczy życia prywatnego, publicznego, politycznego i osobistego. Bez wątpienia możemy stwierdzić, że zwyczaje ukazane w "Panu Tadeuszu" podkreślają wyjątkowość i odrębność narodową litewskiej (polskiej szlachty). Ukazanie ich w sposób tak barwny i szczegółowy zadecydowało o ukształtowaniu się mitów narodowych, mianowicie mitu dworku szlacheckiego i motyw gniazda szlacheckiego, które idealizowały minioną Rzeczpospolitą Szlachecką.
Rola tradycji patriotycznych. Omów zagadnienie na podstawie "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również
wybrany kontekst.
Patriotyzm, czyli miłość do ojczyzny przewija się przez karty polskiej literatury już od czasów renesansu. Jan Kochanowski w swych pieśniach patriotycznych i, stylizowaną na grecką, tragedii opisywał rolę zaangażowanego obywatela w los państwa. Tematykę tę podjął także Adam Mickiewicz w swej epopei narodowej pt. "Pan Tadeusz". Ukazując bohatera zbiorowego - szlachtę ziemiańską, na tle przemarszu wojsk napoleońskich przez Litwę, Mickiewicz podkreśla uczucia patriotyczne sowich bohaterów, które stanowią dla nich niepodważalny priorytet. Obecne od pokoleń tradycje patriotyczne są dla Jacka, Tadeusza, Hrabiego, Sędziego czy Dobrzyńskich ważniejsze niż szczęście osobiste czy zdrowie, a nawet życie.
Na początku epopei mamy okazję zapoznać się z wyglądem dworu Sopliców, który oglądamy oczyma Tadeusza Soplicy, który wraca do rodzinnej posiadłości po 10-letniej nieobecności (uczył się w Wilnie). Młodzieniec ogląda zniszczone obrazy, które przedstawiają Tadeusza Kościuszkę, Tadeusza Rejtana, Jakuba Jasińskiego i Tadeusza Korsaka. Są to wizerunki patriotów ważnych dla losów ojczyzny, utożsamianych z walką o niepodległość i oddaniem sprawie narodowej (Kościuszko - zaangażowanie chłopów, Rejtan - rozerwanie szat na znak protestu wobec dyktatury, Jasiński i Korsak - krwawa walka do utraty tchu).
Przedstawieni na obrazach bohaterowie narodowi są swoistymi herosami, czyli postaciami niemal mitycznym, legendarnymi, które stanowią wzór dla mieszkańców Soplicowa.
Strażnikiem kultury i tradycji narodowej jest w Soplicowie Sędzia. Mężczyzna nosi typowy szlachecki strój składający się z kontusza, żupanu czy sutego pasa.
Dodatkowo mężczyzna pilnuje młodzieży, aby ta przestrzegała tradycji. W swoje nauce o grzeczności napomina pośrednio Tadeusza, który zapomina się po wizycie w stolicy i nie zachowuje się zgodnie z obyczajem. Zachowanie Sędziego jednak nie ma na celu tylko karcenia nowoczesnej młodzieży. Stryj Tadeusza jest zaangażowanym patriotą, który za namową Księdza Robaka (Jacka Soplicy) skłania się do pobudzania świadomości narodowej Polaków i organizacji powstania narodowowyzwoleńczego. Dzięki temu, że tradycje i obyczaje są piętnowane w domu Sopliców, młodzież w osobie Tadeusza nie ma wątpliwości aby udać się do wojsk napoleońskich i ich szeregach szukać szansy na odzyskanie niepodległości.
Tak samo z resztą postępuje szlachta zaściankowa - uboga, która ma jednak wysoką świadomość narodową. W przeciwieństwie chociażby do chłopów ukazanych w
"Weselu" Wyspiańskiego. Ten młodopolski dramaturg przedstawił w swoim tekście smutny wizerunek nieświadomości patriotycznej najliczniejszej warstwy społecznej żyjącej na terenach Polski.
Wracając do "Pana Tadeusza", dzięki kultywowaniu tradycji patriotycznych nawet kosmopolici, tacy jak Hrabia z Horeszków, który bardziej przypomina Anglika niż Polaka angażuje się ostatecznie w sprawę narodową.
Na zakończenie warto omówić wskazany problem nie tylko z perspektywy wewnętrztekstowej ale i wymowy utworu. Adam Mickiewicz ukazuje tradycje patriotyczne litewskiej szlachty po to by obudzić te uczucia w polskiej emigracji w Paryżu. Wspomnienie o minionych czasach zaangażowania w sprawę narodową miało wpłynąć na integrację skonfliktowanej ze sobą społeczności polskiej w zachodniej Europie.