Wymagania formalne i ich interpretacja

Z treści Rozporządzenia w sprawie warunków prowadzenia studiów wynika, Ŝe zakładane efekty kształcenia dla danego programu kształcenia powinny:

- być spójne (par. 9 ust. 1 pkt 4(a)),

- być wyraŜone w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych (par. 3 ust.

1),

- uwzględniać właściwe dla danego kierunku efekty kształcenia, wybrane ze wszystkich efektów kształcenia dla obszaru kształcenia lub obszarów kształcenia wyróŜnionych w opisie KRK, przyporządkowanych rozpatrywanemu programowi (kierunkowi studiów) (par. 4 ust. 1).

Ponadto w przypadku programu kształcenia prowadzącego do uzyskania tytułu zawodowego inŜyniera lub magistra inŜyniera, efekty definiowane przez uczelnię muszą uwzględniać pełny zakres efektów kształcenia określonych dla tego typu kwalifikacji⁴⁵ (par. 4 ust. 2).

Z treści ww. rozporządzenia (par. 4, ust. 2 i 3) wynikają ponadto następujące, dość oczywiste wymagania dotyczące określenia efektów kształcenia:

- w przypadku gdy jednostka organizacyjna uczelni prowadzi studia na danym kierunku i poziomie kształcenia na obu profilach, zakładane efekty kształcenia opisuje się odrębnie dla kaŜdego profilu;

- w przypadku gdy jednostka organizacyjna uczelni prowadzi na danym kierunku studia w formie stacjonarnej i niestacjonarnej, zakładane efekty kształcenia dla obu tych form studiów są takie same.

NiezaleŜnie od wymagań formalnych efekty kształcenia muszą być formułowane w taki sposób, aby moŜliwe było stwierdzenie (w wyniku zastosowania odpowiedniej procedury,

44 Włączenie do banku nowego wzorca efektów kształcenia następuje w wyniku nowelizacji Rozporządzenia w sprawie wzorcowych efektów kształcenia w oparciu o opinię Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa WyŜszego.

45 Opis efektów kształcenia dla kwalifikacji związanej z uzyskaniem tytułu zawodowego inŜyniera lub magistra inŜyniera, a takŜe opis efektów kształcenia dla ośmiu wyodrębnionych obszarów kształcenia jest zawarty w Rozporządzeniu w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji.

stanowiącej element realizacji procesu kształcenia), czy zostały one osiągnięte przez studenta. Mówiąc inaczej, efekty kształcenia powinny być „mierzalne”.

Kluczowe znaczenie dla procesu definiowania efektów kształcenia dla danego programu kształcenia i określenia odpowiedniego sposobu opisu tych efektów ma właściwa interpretacja sformułowanego w przepisach Rozporządzenia w sprawie warunków prowadzenia studiów wymagania, aby zdefiniowane przez uczelnię efekty kształcenia dla danego programu kształcenia (kierunku studiów) uwzględniały efekty kształcenia wybrane ze wszystkich efektów kształcenia dla obszaru kształcenia lub obszarów kształcenia⁴⁶.

W dalszych rozwaŜaniach dotyczących tej kwestii – w celu zwiększenia czytelności tekstu – efekty kształcenia definiowane przez uczelnię dla danego kierunku studiów (z uwzględnieniem poziomu i profilu kształcenia) są określane jako efekty kierunkowe, zaś efekty kształcenia dla obszaru lub obszarów kształcenia, zdefiniowane w Rozporządzeniu w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji, jako efekty obszarowe.

UŜywając tej terminologii, moŜna powiedzieć, Ŝe efekty kierunkowe powinny stanowić pewnego rodzaju „tłumaczenie” zapisów dotyczących efektów kształcenia w pewnym obszarze (sformułowanych w sposób uniwersalny, tak aby odnosiły się do dowolnego kierunku w tym obszarze) na język konkretnego projektowanego kierunku studiów.

Tłumaczenie takie powinno być powiązane z uszczegółowieniem ogólnych zapisów odnoszących się do obszaru kształcenia.

Sposób tego „tłumaczenia” zaleŜy od tego, czy efekty kierunkowe definiowane są dla studiów pierwszego, czy drugiego stopnia. Od tego zaleŜy bowiem wymagany stopień

„pokrycia” efektów obszarowych przez efekty kierunkowe.

Studia pierwszego stopnia

Dla studiów pierwszego stopnia w najprostszym przypadku, gdy kierunek studiów został przyporządkowany do jednego obszaru kształcenia, naleŜy dąŜyć do tego, aby efekty kierunkowe „pokrywały” wszystkie efekty obszarowe. JeŜeli postulat ten nie jest spełniony, to w dokumentacji programu kształcenia powinny być wymienione wszystkie te obszarowe efekty kształcenia, dla których nie ma odpowiedników w zestawie opracowanych efektów kierunkowych (które nie zostały pokryte przez efekty kierunkowe). Ponadto, dla kaŜdego z obszarowych efektów kształcenia niemających odpowiednika wśród efektów kierunkowych powinno być wyjaśnione, dlaczego nie uwzględniono tego efektu. Wyjaśnienie takie powinno mieć charakter merytoryczny (niemoŜność realizacji zajęć prowadzących do osiągnięcia tego efektu – zwłaszcza z powodu niedostatku kadry o odpowiednich kompetencjach – nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla jego pominięcia).

W przypadku gdy kierunek studiów został przyporządkowany do kilku obszarów kształcenia, warto wyróŜnić dwie następujące sytuacje:

- jeden z tych obszarów ma charakter dominujący⁴⁷, - nie moŜna określić obszaru dominującego.

W przypadku gdy moŜliwe jest określenie obszaru dominującego, najwygodniej jest wskazać, które efekty kształcenia wyszczególnione w opisie tego obszaru zostały pominięte i w pewien sposób „zastąpione” efektami z innych obszarów. Wówczas efekty kierunkowe

46 W celu zwiększenia czytelności tekstu w dalszych rozwaŜaniach efekty kształcenia definiowane przez uczelnię dla danego kierunku studiów są określane jako „efekty kierunkowe”, zaś efekty kształcenia dla obszaru lub obszarów kształcenia, zdefiniowane w Rozporządzeniu w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji, jako „efekty obszarowe”.

47 Nie jest celowe definiowanie w sposób formalny pojęcia „obszar dominujący”. Orientacyjnie moŜna przyjąć, Ŝe dla obszaru dominującego procentowy udział (w łącznej liczbie punktów ECTS przyporządkowanej programowi studiów) liczby punktów ECTS, określony zgodnie z treścią Rozporządzenia w sprawie warunków prowadzenia studiów (par. 5 ust. 3), wynosi co najmniej 75%.

powinny być odnoszone do efektów w takim odpowiednio „zmodyfikowanym” dominującym obszarze kształcenia.

W przypadku gdy nie jest moŜliwe określenie obszaru dominującego, moŜna sobie wyobrazić, Ŝe definiowane przez uczelnię efekty kierunkowe są odnoszone do pewnego wirtualnego „obszaru odniesienia”, stanowiącego „kompilację” kilku obszarów kształcenia wyróŜnionych w opisie KRK. Istotne jest przy tym, aby ta kompilacja była zrealizowana w odpowiedni sposób, to znaczy tak, aby „obszar odniesienia” miał poŜądane cechy. Kluczowe jest wymaganie, aby w opisie „obszaru odniesienia” Ŝaden istotny komponent zbioru efektów obszarowych nie został pominięty, a proporcje w odpowiednich kategoriach i podkategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych zostały zachowane. Przykładowo, zwiększony udział efektów kształcenia w kategorii „wiedza”, „uzasadniany” koniecznością uzyskania przez studenta pewnej wiedzy z zakresu kaŜdego z trzech obszarów, do których przyporządkowano kierunek studiów, nie moŜe stanowić usprawiedliwienia dla zuboŜenia zbioru efektów kształcenia w kategorii „umiejętności”.

W przypadku programu kształcenia prowadzącego do uzyskania tytułu zawodowego inŜyniera, efekty kierunkowe – oprócz „pokrywania” efektów obszarowych – powinny dodatkowo „pokrywać” pełen zakres efektów kształcenia wyszczególnionych w opisie tego typu kwalifikacji.

Studia drugiego stopnia

W przypadku studiów drugiego stopnia relacja między definiowanymi przez uczelnię kierunkowymi efektami kształcenia a efektami obszarowymi wynika z przyjętego sposobu określenia efektów obszarowych dla kwalifikacji drugiego stopnia. Sposób ten stanowi próbę pogodzenia dwóch istotnych, lecz sprzecznych postulatów:

- zachowanie „logiki” KRK, tzn. zasady, Ŝe przy przejściu na wyŜszy poziom w ramach kwalifikacji następuje „przyrost” kompetencji;

- zapewnienie „otwartości” studiów drugiego stopnia dla kandydatów o róŜnym charakterze kompetencji uzyskanych na studiach pierwszego stopnia (stworzenie warunków sprzyjających mobilności pionowej).

Przyjęto rozwiązanie, którego ideę moŜna sformułować następująco: Efekty kształcenia dla studiów drugiego stopnia są „głębsze” (bardziej zaawansowana wiedza i umiejętności), lecz mogą dotyczyć węŜszego obszaru. Oznacza to, Ŝe zakładane efekty kształcenia dla studiów drugiego stopnia obejmują większość, choć niekoniecznie wszystkie efekty kształcenia dla studiów pierwszego stopnia.

Taki sposób zdefiniowania efektów obszarowych dla kwalifikacji drugiego stopnia oznacza, Ŝe są one osiągalne w wyniku realizacji kolejno: studiów pierwszego stopnia, a następnie studiów drugiego stopnia (ich osiągnięcie w wyniku realizacji wyłącznie studiów drugiego stopnia byłoby niemoŜliwe choćby z powodu zakładanego czasu trwania tych studiów).

Wynika stąd, Ŝe dla studiów drugiego stopnia nie musi (nie moŜe) być spełnione sformułowane dla studiów pierwszego stopnia wymaganie, aby efekty kierunkowe

„pokrywały” wszystkie efekty obszarowe,

Definiując kierunkowe efekty kształcenia dla studiów drugiego stopnia moŜna zatem pominąć część wymienionych w opisie obszaru (obszarów) kształcenia efektów odpowiadających kompetencjom absolwenta studiów drugiego stopnia, zakładając, Ŝe są one uzyskiwane w wyniku ukończenia studiów pierwszego stopnia. Pominięte efekty kształcenia powinny odpowiadać oczekiwanym kompetencjom kandydata ubiegającego się o przyjęcie na studia drugiego stopnia na rozpatrywanym kierunku, określonym w warunkach przyjęcia na te studia (patrz rozdział 5.2).

5.3.1.2. Zobrazowanie relacji między efektami kierunkowymi i efektami obszarowymi