Wymiary propagandy chińskiej

Chińska partia komunistyczna od momentu utworzenia traktowała propa-gandę jako narzędzie edukacji i wywierania wpływu na społeczeństwo¹.

Współ-1 Przywódca chińskich komunistów Mao Zedong sam był szefem wydziału propagando-wego… Kuomintangu, w  latach 20. XX wieku chiński Kuomintang współpracował z  partią

czesny chiński system propagandowy ma charakter półzamknięty. Oznacza to, że dysponenci propagandowi mogą oddziaływać na system, ale owo oddziaływanie jest ograniczone, a bariery wejścia do systemu mają przede wszystkim charakter ideologiczny, linia programowa nie może bowiem naruszać określonych przez ChRL wartości ideowych, w chińskim kontekście specyficzne znaczenie mają też polityka kulturalna oraz system edukacyjny. Warto tutaj zwrócić uwagę na tra-dycję konfucjańską, która akcentuje rolę posłuszeństwa wobec władzy. Wszyst-kie wymiary komunikowania, tj. masowe, społeczne, publiczne i politycznie, są silnie zideologizowane, przy czym chińska specyfika propagandowa ma związek z  funkcjonowaniem hybrydy wolnego rynku w  postaci symbiozy ideologii z konkurencyjnością ekonomiczną oraz ideologizacją aparatu biurokratycznego jako podmiotu systemu propagandowego.

Istotnym elementem chińskiego systemu propagandowego jest system medialny. Austin Jun Luo wskazuje na kilka jego wymiarów: ideologiczny, rzą-dowy, biznesowy, profesjonalny, indywidualny oraz kulturowy². Obejmują one kolejno kontrolę ideologiczną ze strony partii komunistycznej, rządowy nadzór regulacyjny oraz administracyjny (cenzura), wolny rynek, indywidualny wpływ odbiorcy mediów oraz znaczenie kulturowe.

5.1.1. Wymiar ideologiczny

Jak pisze David Shambaugh, chiński system propagandowy tworzą dwa zintegrowane podsystemy: wewnętrzny i  zewnętrzny³. Oba segmenty są silnie scentralizowane oraz zideologizowane. Ich podział ma charakter funkcjonalny.

Podsystem propagandy wewnętrznej skoncentrowany jest na oddziaływaniu na chińskie społeczeństwo, segment zewnętrzny odpowiada natomiast za wywie-ranie wpływu na publiczności zagraniczne. Aspekt ideologiczny chińskiej pro-pagandy ma związek ze sferą ideologiczną zdominowaną przez Komunistyczną Partię Chin⁴. Instytucjonalnie odpowiadają za nią komitety sterujące KPCh:

bolszewicką, która pomagała organizować partię nacjonalistów z  wykorzystaniem własnych wzorców organizacyjnych. Członkowie założonej w 1921 roku Komunistycznej Partii Chin mogli wówczas wstępować w szeregi KMT bez konieczności rezygnacji z członkostwa w macierzystej partii. Późniejszy premier ChRL Zhou Enlai szefował natomiast propagandzie w akademii woj- skowej Chiang Kai-sheka – kuźni wojskowych kadr Kuomintangu.

2 A.J. Luo: Media system in China: a Chinese perspective. „International Communication of Chine Culture”. Vol. 2/2015; DOI: 10.1007/s40636-015-0012-3, s. 52.

3 D. Shambaugh: China’s Propaganda System: Institutions, Processes and Efficacy. „The China Journal”, no. 57/2007, s. 31.

4 W Chińskiej Republice Ludowej poza KPCh działa 8 partii, w  tym założony przez szwagierkę Chiang Kai-sheka Rewolucyjny Komitet Kuomintangu skupiający jego przeciwników.

Wszystkie te ugrupowania współpracują jednak z KPCh.

5.1. Wymiary propagandy chińskiej 111 ds. Propagandy i Pracy Ideologicznej oraz ds. Postępu Etycznego i Kulturowego, które funkcjonują w  strukturach KPCh i  raportują bezpośrednio do Biura Politycznego. Nadzorują od strony partyjnej pracę ideologiczną aparatu oraz działalność propagandową. Na poziomie organizacyjnym dyrektywy ideowe formułowane przez oba komitety wdrażane są w pionie cywilnym i wojskowym.

Pierwszy z  nich obejmuje struktury partyjne: Centralny Departament Propa-gandowy KPCh i  jego oddziały regionalne oraz lokalne, a  także rządowe, tj.

Biuro Prasowe Rady Państwa (rząd ChRL – R.R.), Naczelną Administrację Prasy i Publikacji (organ administracji de facto cenzorski⁵), Ministerstwa: Technologii Informacyjnych (zarządza komunikacją elektroniczną), Kultury, Edukacji. Pion wojskowy obejmuje natomiast struktury propagandowe funkcjonujące w Armii Ludowo-Wyzwoleńczej, w tym Główny Departament Polityczny oraz komitety partyjne.

5.1.2 Wymiar strukturalny

Segment zewnętrzny propagandy podlega ideologicznej kontroli ze strony Komitetu Sterującego ds. Propagandy oraz nadzorowi ze strony Centralnego Departamentu Propagandowego i Biura Prasowego Rady Państwa. Na poziomie wykonawczym działalność propagandową prowadzi Narodowa Administracja Radia i Telewizji, której podlega konglomerat medialny Voice of China⁶. Zada-niem spółki grupującej państwowych nadawców radiowych i  nadawcę telewi-zyjnego jest promocja polityki partii komunistycznej oraz chińskiego punktu widzenia za granicą⁷.

Oprócz struktury Voice of China ofensywne cele propagandowe realizuje także segment prasowy, w  skład którego wchodzą między innymi: dziennik

„Global Times” (anglojęzyczny tabloid będący własnością naczelnego organu prasowego KPCh – „Dziennika Ludowego”), miesięcznik „China Today”⁸ oraz

5 Kingsley Edney zwraca uwagę, iż obecnie władze chińskie ze względu na charakter inter-netu jako struktury komunikacyjnej koncepcję pełnej kontroli treści zastąpiły cenzurowaniem priorytetowych kwestii wrażych z punktu widzenia polityki prowadzonej przez Pekin. Dotyczy to między innymi problematyki wolnego Tybetu albo przestrzegania praw człowieka w Państwie Środka. Zob. K. Edney: The Globalization of Chinese Propaganda. International Power and Do-mestic Political Cohesion. New York 2014.

6 Voice of China to inna nazwa spółki China Media Group, w skład której wchodzą China Central Television, China National Radio oraz China Radio International.

7 Szerzej na temat Voice of China pisze Steven Jiang. Zob. S. Jiang: Beijing has a  new propaganda weapon: Voice of China. CNN, 21.03.2018; https://money.cnn.com/2018/03/21/media/

voice-of-china-propaganda-broadcaster/index.html [dostęp: 28.02.2019].

8 Założony w 1952 roku przez szwagierkę Chiang Kai-sheka. Obecnie ukazuje się w siedmiu wersjach językowych.

segment agencji informacyjnych: Xinhua i  China News Service (druga co do wielkości chińska agencja informacyjna skoncentrowana na dostarczaniu wiadomości dotyczących Specjalnych Regionów Autonomicznych Hong Kongu i Makao oraz Tajwanu).

5.1.3. Kierunki chińskiej narracji propagandowej

Chińską narrację propagandową rozpatrywać należy w dwóch płaszczyznach zgodnych z  podziałem miejscowego systemu propagandowego. W  przypadku publiczności wewnętrznej wskazać trzeba na umacnianie ideologii chińskiego socjalizmu i  jego osiągnięć gospodarczych, w  tym technologicznych, oraz społecznych. Należy podkreślić, iż przez władze w Pekinie Tajwan traktowany jest jako problem polityki wewnętrznej wyrażający się narracją o zbuntowanej prowincji. Kwestia ta jest jednak bardzo istotna politycznie, gdyż znalazła swoje miejsce w  preambule do konstytucji Chińskiej Republiki Ludowej, w  której mowa jest o  dziejowym zadaniu narodu chińskiego i  rodaków na Tajwanie w postaci zjednoczenia⁹.

Z kolei w  przypadku publiczności zewnętrznych oddziaływanie propagan-dowe skoncentrowane jest na prezentacji chińskiego punktu widzenia¹⁰. Chiń-skie media nie cieszą się jednak opinią obiektywnych i  wolnych od wpływów ideologicznych¹¹. Interpolowane jest to także na sposób postrzegania chińskich mediów nadających program za granicę. Ograniczanie tego zjawiska polega na zatrudnianiu zagranicznych dziennikarzy do pracy w platformie multimedialnej Central Global Television Network (CGTN)¹² oraz dominacji kapitału

9 Tekst Konstytucji Chińskiej Republiki Ludowej dostępny na stronie: http://www.npc.gov.

cn/englishnpc/Constitution/2007-11/15/content_1372962.htm [dostęp: 28.02.2019].

10 Jian Wang wskazuje tutaj na działania związane z  budowaniem marki narodowej jako przykład strategicznej narracji propagandowej. Zob. J. Wang: Shaping China’s Global Imagina-tion. Branding Nations at the World Expo. New York 2013, s. 422 i nast. (e-book).

11 W zestawieniu wolności prasy przygotowywanym rokrocznie przez organizację Reporte-rzy bez Granic Chiny znalazły się na 176. miejscu na 179 sklasyfikowanych państw, podczas gdy Tajwan uplasował się na 42. pozycji. Por. 2018 World Press Freedom Index; https://rsf.org/en/

ranking/2018# [dostęp: 28.02.2019].

12 Platforma do 31 grudnia 2016 roku znana była na globalnym rynku telewizyjnym jako CCTV International, oferując kontent w 6 wersjach językowych, w tym CCTV-9 po angielsku.

Poddana rebrandingowi sieć, bez kanału CCTV-4 nadającego po mandaryńsku, pozycjonuje się obecnie, używając sloganu: Zobacz różnicę. Rozwój CGTN skorelowany jest z kierunkami global-nej polityki władz chińskich. Kontent dostępny jest między innymi na kontynencie afrykańskim, gdzie Chiny lokują swoje zainteresowanie polityczne i gospodarcze, oraz w Ameryce Północnej, co wynika z konieczności poprawy wizerunku Chin po igrzyskach w Pekinie, które poprzedzone

5.1. Wymiary propagandy chińskiej 113 skiego – prywatnego powiązanego ze strukturami państwa lub państwowego – w strukturze właścicielskiej lokalnych nadawców medialnych¹³, co należy uznać za formę fabrykowania wiarygodności ze względu na to, że struktura kapitałowa rzadko jest powszechnie znaną informacją oraz tym samym poszerzania zasięgu technicznego i społecznego oddziaływania propagandowego.

Można zatem wskazać, iż w przypadku propagandy wewnętrznej realizowane są cele komplementarne wspierające narrację o rodakach na Tajwanie, w odnie-sieniu do publiczności zewnętrznej – zagranicznej – wykonywane są natomiast cele ofensywne wyrażające się przekazem o  „jednych Chinach”. Co więcej, schemat narracyjny o  zbuntowanej prowincji tajwańskiej ma charakter kohe- rentny, wszystkie jego elementy są wzajemnie spójne. Po pierwsze: oś narracyjna odwołująca się do tradycji kultury chińskiej, po drugie: przekaz skorelowany z konceptem narracyjnym w postaci programu politycznego o funkcjonowaniu dwóch systemów politycznych w jednym kraju, z jednoczesnym odwołaniem do przykładu Specjalnych Regionów Autonomicznych Hong Kongu i Makao.

Wykorzystanie tradycji i kultury chińskiej w schemacie narracyjnym dotyczy zarówno publiczności wewnętrznych, tj. rodzimej oraz rodaków na Tajwanie, jak i publiczności międzynarodowej w tym ostatnim aspekcie przybiera postać przede wszystkim funkcjonowania Instytutów Konfucjusza przyporządkowa-nych strukturalnie nadzorowi Państwowego Biura Międzynarodowej Promocji Języka Chińskiego (Hanban) afiliowanego przy Ministerstwie Edukacji Chińskiej Republiki Ludowej¹⁴. W odniesieniu do zewnętrznych grup docelowych oddzia-ływania dla Chińskiej Republiki Ludowej kultura stała się zatem narzędziem tzw. miękkiej siły i  jest wykorzystywana w  działaniach z  zakresu dyplomacji publicznej¹⁵. Godne uwagi jest, że kulturę w tym aspekcie traktuje się wprawdzie jako formę oddziaływania perswazyjnego, ale nie podlega ona upolitycznieniu, czyli nie jest wykorzystywana jako nośnik ideologii, co niewątpliwie stanowi płaszczyznę komunikacji zarówno z publicznością zagraniczną, jak i rodakami

były relacjami sztafety olimpijskiej wzbogaconymi o treści protybetańskie oraz krytykujące stan przestrzegania praw człowieka.

13 Szerzej o  tym zjawisku na przykładzie działalności CGTN w  Afryce piszą Louisa Lim i Julia Bergin. Zob. L. Lim, J. Bergin: Inside China’s audacious global propaganda campaign. „The Guardian”, 21.03.2018; https://www.theguardian.com/news/2018/dec/07/china-plan-for-global-media-dominance-propaganda-xi-jinping [dostęp: 28.02.2019].

14 http://english.hanban.org/node_7716.htm [dostęp: 28.02.2019].

15 Juan Pablo Cardenal, Jacek Kucharczyk, Grigorij Mesežnikov oraz Gabriela Pleschová proponują w odniesieniu do reżimów politycznych w Chińskiej Republice Ludowej oraz Federacji Rosyjskiej stosowanie terminu sharp power w miejsce soft power jako bardziej odpowiadającego charakterowi działań z zakresu wpływu społecznego. Badacze termin ten definiują jako negaty-wne oddziaływanie na środowisko polityczne i  informacyjne metodami z  zakresu soft power.

Zob. J. Cardenal, J. Kucharczyk, G. Mesežnikov, G. Pleschová: Sharp power. Rising Authori-tarian Influence; https://www.ned.org/wp-content/uploads/2017/12/Introduction-Sharp-Power-Rising-Authoritarian-Influence.pdf [dostęp: 28.02.2019].

z Tajwanu. Z kolei do publiczności wewnętrznej na kontynencie adresowane są gry on-line nawiązujące do wojny chińsko-japońskiej w latach 1937–1945. Armia Ludowo-Wyzwoleńcza i  cywilny pion propagandowy edukują w  ten sposób graczy internetowych, kształtując pożądane postawy patriotyczne i społeczne.