w roku t zgodnie z procedurą eliminacji wektorów [Chomątowski i in. 1978].
3
Dla każdej grupy województw podobnych pod względem badanej struktury
4
konwencjonalny (tabela 1). Na przestrzeni dziewięciu lat prawie czterokrotnie
8
wzrósł udział UR w gospodarstwach ekologicznych, który obecnie wynosi 4%,
9
a tym samym wciąż nie osiągnął optymistycznego poziomu, jak pisał Krasowicz
10
[2009], poziomu powyżej 5%.
11
Tabela 1. Struktura powierzchni UR gospodarstw w Polsce wg systemu rolniczego
12
w latach: 2005, 2010, 2014
13
Rok Odsetek powierzchni wg systemu [%]
Ogółem konwencjonalnego ekologicznego integrowanego
2005 98,896 1,046 0,058 100
2010 96,899 3,056 0,045 100
2014 95,883 3,999 0,118 100
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Roczników Rolnictwa (GUS)
14
W 2005 roku tylko w dwóch województwach (zachodniopomorskie,
15
podkarpackie) odsetek powierzchni użytkowanej systemem ekologicznym
16
przekraczał 2% (rysunek 4). Po dziewięciu latach już tylko województwa:
17
kujawsko-pomorskie, łódzkie, opolskie, śląskie, wielkopolskie nie osiągnęły tego
18
progu. Przy czym, optymistyczny poziom w 2014 roku osiągnęły województwa:
19
zachodniopomorskie (9,72%), lubuskie (7,30%), warmińsko-mazurskie (6,57%).
20
Na przestrzeni badanych lat we wszystkich województwach Polski nastąpił wzrost
21
Odsetek certyfikowanych integrowanych UR nie przekracza w żadnym
25
z województw poziomu 0,5%. Znaczne wzrosty tego wskaźnika, w latach
26
2005-2014 odnotowano w województwie: lubelskim, mazowieckim, łódzkim.
27
Największy udział tej powierzchni był zarówno w 2005 roku jak i 2014 roku
28
w województwach: mazowieckim (0,45%), świętokrzyskim (0,34) i łódzkim
29
278 Lidia Luty
(0,28%). Z kolei w województwach: lubuskim i podlaskim certyfikowane
1
powierzchnie produkcji integrowanej w 2014 roku nie przekraczały 20 ha.
2
Rysunek 4. Odsetek powierzchni odpowiednio: ekologicznych i certyfikowanych
3
integrowanych w powierzchni UR ogółem w województwach Polski w roku
4
2004 i 2014
5
system ekologiczny
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0
Dolnośląskie Kuj awsko-pom orskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pom orskie Śląskie Świętokrzy skie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopom orskie
[% ] 2014 2005
system integrowany
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
Dolnośląskie Kuj awsko-pom orskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pom orskie Śląskie Świętokrzy skie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopom orskie
[% ] 2014 2005
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych IJHARS
6
Odpowiednio w latach: 2005, 2010, 2014 średnie zróżnicowania oszacowane
7
wg wzoru (3) struktury powierzchni UR wg systemów rolniczych województw
8
Polski wynosiło odpowiednio: 0,0086; 0,0286 i 0,0420. Wzrost tych wartości
1
wskazuje, że różnice pomiędzy województwami zwiększały się. Przyjmując te
2
wartości jako progowe wyodrębniono, w każdym roku grupy województw
3
podobnych (rysunek 5). Środki ciężkości dla grup województw podano w tabeli 2.
4
W Polsce tylko w 2005 roku wyróżniliśmy cztery grupy województw
5
o podobnej powierzchni UR wg systemów rolniczych. Zdecydowanie wyróżniły
6
się dwa województwa: zachodniopomorskie i opolskie. Pierwsze z nich to
7
województwo, w którym udział powierzchni UR zagospodarowywanych
metod-8
ami: ekologicznymi lub integrowanymi był najwyższy. Z kolei drugie miało ten
9
wskaźnik najniższy.
10
Rysunek 5. Grupy województw Polski podobnych pod względem struktury powierzchni
11
gospodarstw wg systemów rolniczych w latach: 2005, 2010, 2014
12
Rok 2005 Rok 2010
Rok 2014
Grupa I Grupa II Grupa III Grupa IV
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Roczników Rolnictwa (GUS)
13
W kolejnych dwóch latach, tj. 2010 oraz 2014 wyróżniono po trzy grupy
14
województw podobnych. Grupę I reprezentują województwa, w których w danym
15
roku odsetek UR zagospodarowywanych systemem innym niż konwencjonalny był
16
najwyższy. Z kolei kolor ciemno szary (grupa II) wskazuje na województwa,
17
w których, w analizowanym roku ten odsetek był najniższy.
18
280 Lidia Luty
Na przestrzeni analizowanych lat zmiany w strukturze powierzchni UR wg
1
systemów rolniczych były regionalnie zróżnicowane.
2
Tabela 2. Środki ciężkości grup województw podobnych
3
Wyszczególnienie Systemy rolnicze
konwencjonalny ekologiczny integrowany
2005
Grupa I 0,9723 0,0272 0,0005
Grupa II 0,9833 0,0160 0,0007
Grupa III 0,9933 0,0062 0,0006
Grupa IV 0,9989 0,0011 0,0000
2010
Grupa I 0,9149 0,0851 0,0000
Grupa II 0,9500 0,0498 0,0002
Grupa III 0,9812 0,0184 0,0005
2014
Grupa I 0,8788 0,1211 0,0000
Grupa II 0,9725 0,0263 0,0012
Grupa III 0,9935 0,0065 0,0000
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Roczników Rolnictwa (GUS)
4
WNIOSKI 5
Z uwagi na duże zróżnicowanie warunków przyrodniczych i
organizacyjno-6
ekonomicznych w Polsce współistnieją trzy systemy rolnicze: konwencjonalny,
7
ekologiczny i integrowany. Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, w Polsce
8
znacznie wzrosło na znaczeniu rolnictwo ekologiczne. W odniesieniu do systemu
9
integrowanego możemy mówić o tendencji wzrostowej jedynie w ostatnich kilku
10
latach.
11
Przeprowadzone analizy wskazują na regionalne zróżnicowanie powierzchni
12
UR zagospodarowywanych wg różnych systemów rolniczych. Zaobserwowano
13
także, że na przestrzeni lat 2005-2014 w województwach Polski, następowały
14
zmiany w strukturze UR wg tych systemów. Rozwój systemu ekologicznego był
15
znacznie większy w województwach północno-zachodniej Polski
(zachodnio-16
pomorskie, lubuskie, warmińsko-mazurskie). Z kolei, certyfikowanych
integro-17
wanych powierzchni UR przybywało w centralnej Polsce (mazowieckie,
święto-18
krzyskie, łódzkie).
19
Badania potwierdzają, że zmiany systemu rolniczego zmierzają bardzo
20
powoli w kierunku rolnictwa zrównoważonego, które, jak pisze Krasowicz [2009],
21
sprzyjają żywotności wsi, tworząc warunki do wielofunkcyjności jej rozwoju.
22
Ponadto, możemy wnioskować, że system ekologiczny zdobył trwałe miejsce
23
w polskim rolnictwie.
24
BIBLIOGRAFIA 1
Chomątowski S., Sokołowski A. (1978) Taksonomia struktur. Przegląd Statystyczny 2,
2
217–226.
3
Kopiński J., Krasowicz S. (2010) Regionalne zróżnicowanie warunków produkcji rolniczej
4
w Polsce. Studia i Raporty IUNG-BIP, 22, 9–29.
5
Kopiński J., Matyka M. (2016) Ocena regionalnego zróżnicowania współzależności
6
czynników przyrodniczych i organizacyjno-produkcyjnych w polskim rolnictwie.
7
Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 1 (346), 57–79.
8
Krasowicz S. (2009) Możliwości rozwoju różnych systemów rolniczych w Polsce.
9
Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, 96 (4), 110–121.
10
Krasowicz S. Oleszek W. (2017) Wpływ Wspólnej Polityki Rolnej na regionalne
11
zróżnicowanie zmian w produkcji rolniczej w Polsce. [w:] Aspekty regionalne
12
w działalności badawczej. Wyd. IUNG-PIB, Puławy, 5–26.
13
Kukuła K. (1989) Statystyczna analiza strukturalna i jej zastosowanie w sferze usług
14
produkcyjnych dla rolnictwa. Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Seria specjalna:
15
Monografie, 89, Kraków.
16
Kuś J. (1995) Systemy gospodarowania w rolnictwie. Rolnictwo integrowane. Wyd. IUNG,
17
Puławy, Mat. szkol. 42, 38.
18
Kuś J., Fotyma M. (1992) Stan i perspektywy rolnictwa ekologicznego. Fragm. Agron.,
19
9(2), 75–86.
20
Niewiadomski W. (1993) Rolnictwo jutra. [w:] Biotyczne środowisko uprawne a zagrożenie
21
chorobowe roślin. ART, Olsztyn, 9–23.
22
Mądry W., Gozdowski D., Roszkowska-Mądra B., Hryniewski R. (2011) Typologia
23
systemów produkcji rolniczej: koncepcja, metodologia i zastosowanie. Fragmenta
24
Agrononica, 28(3), 70–81
25
Matyka, M., Krasowicz S., Kopiński J., Kuś J. (2013) Regionalne zróżnicowanie zmian
26
produkcji rolniczej w Polsce. Studia i Raporty IUNG-PIB, 32(6), 143–165.
27
Poczta W., Bartkowiak N. (2012) Regionalne zróżnicowanie rolnictwa polskiego. Journal
28
of Agribusiness and Rural Development, 1(23), 95–109.
29
Rocznik Rolnictwa (2005, 2010, 2015) GUS, Warszawa.
30
Rudnicki R., Wiśniewski Ł., Kluba M. (2015) Poziom i struktura rolnictwa polskiego
31
w świetle wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2010. Roczniki Naukowe SERiA, 17
32
(3), 335–343.
33
Sołtysiak U. (1995) O kryteriach w rolnictwie ekologicznym. [w:] Rolnictwo ekologiczne
34
od producenta do konsumenta. Stowarzyszenie EKOLAND, Warszawa, 11–22.
35
Stany M. (2013) Przestrzenne zróżnicowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce.
36
IRWiR-PAN, Warszawa.
37
282 Lidia Luty
1
REGIONAL DIVERSITY OF STRUCTURE UTILIZED ARABLE
2
AREA ACCORDING TO THE FARMING SYSTEMS
3
IN TERMS OF DYNAMIC
4
Abstract: In agriculture there are three systems of management:
5
conventional, organic, integrated. The objective was to present the regional
6
diversification of the structure of utilized arable area (UAA) of farms
7
by farming systems in dynamic terms. The division of provinces into similar
8
subsets in terms of examined structure using the vectors’ elimination method.
9
The analysis showed that over the 2005-2014 changed mainly organic
10
utilized agricultural area. Disparities of transformations related to the type
11
of agricultural system were visible at the level of the provinces.
12
The undertaken analysis confirmed, that organic system has earned
13
a permanent place in Polish agriculture. Certified areas of integrated
14
agriculture still does not exceed 0.5% in provinces of the total Polish UAA.
15
Keywords: agricultural systems, taxonomy structures, regional diversity
16
Tom XVIII/2, 2017, s. 283 – 292 Accepted: 05.07.2017
DOI: 10.22630/MIBE.2017.18.2.27
ZRÓŻNICOWANIE GRANIC WZROSTU
1
BEZZATRUDNIENIOWEGO POLSKIEGO PRZEMYSŁU
2
W UJĘCIU REGIONALNYM
3
Tomasz Misiak (ORCID: 0000-0002-4296-0291)
4
Wydział Zarządzania
5
Politechnika Rzeszowska
6
e-mail: tmisiak@prz.edu.pl
7
Streszczenie: W artykule podjęto próbę wyznaczenia bezzatrudnieniowych
8
stóp wzrostu w polskim przemyśle w ujęciu regionalnym. Stopę wzrostu
9
bezzatrudnieniowego można zdefiniować jako taką stopę wzrostu produkcji
10
(PKB czy w ujęciu sektorowym np. produkcję sprzedaną przemysłu), która
11
powoduje zerową stopę wzrostu liczby pracujących (w całej gospodarce lub
12
w określonym sektorze). Za przyczyny stopy wzrostu bezzatrudnieniowego
13
uważa się postęp techniczny oraz efekt substytucji pracy ludzkiej nakładami
14
kapitału fizycznego. Pozwala to zatem gospodarkom lub regionom osiągać
15
odpowiedni poziom wzrostu gospodarczego, poprzez wzrost wydajności
16
pracy, zaś stopa wzrostu pracujących może być zbliżona do zera. W celu
17
zbadania występowania i zróżnicowania stóp wzrostu bezzatrudnieniowego
18
wykorzystano dane panelowe dotyczące produkcji sprzedanej przemysłu
19
brutto oraz liczbę pracujących w przemyśle dla poszczególnych województw
20
na poziomie powiatów za lata 2004-2013. Dane pozyskano z Banku Danych
21
Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego.
22
Słowa kluczowe: rynek pracy, bezzatrudnieniowa stopa wzrostu, produkcja
23
sprzedana przemysłu
24
WPROWADZENIE 25
Wzrost gospodarczy to proces długookresowy prowadzący do zwiększania
26
potencjału produkcyjnego. Jednocześnie proces ten jest jednym z czynników
27
istotnie wpływającym na rynek pracy [por. np. Dykas, Misiak 2014].
28
Występowanie zależności między rynkiem pracy a wzrostem gospodarczym nie
29
budzi większych zastrzeżeń, jednak ciekawsze staje się zróżnicowanie siły tych
30
284 Tomasz Misiak
zależności w poszczególnych krajach lub regionach. Wzrost gospodarczy zależy
1
stopie wzrostu liczby pracujących a taki wzrost nazywany jest wzrostem
6
bezzatrudnieniowym [por. np. Jadamus-Hacura, Melich-Iwanek 2013].
7
Głównym celem opracowania jest próba wyznaczenia bezzatrudnieniowych
8
stóp wzrostu w polskim przemyśle oraz ukazanie zróżnicowania tych stóp w ujęciu
9
regionalnym, bazując na danych powiatowych w poszczególnych regionach.
10
Dodatkowym celem jest także wykazanie, iż światowy kryzys gospodarczy z 2008
11
roku mógł istotnie wpłynąć na występowanie oraz wysokość bezzatrudnieniowych
12
stóp wzrostu produkcji polskiego przemysłu. Przyjęcie powyższych celów
13
w prowadzonych analizach pozwoli odpowiedzieć na pytanie czy
bezzatrud-14
nieniowa stopa wzrostu w analizowanym okresie nadal występowała, jak była
15
zróżnicowana przestrzennie i co mogło ją determinować.
16
Stopę wzrostu bezzatrudnieniowego można zdefiniować jako taką stopę
17
wzrostu produktu, która powoduje zerową stopę wzrostu liczby pracujących. Za
18
przyczyny stopy wzrostu bezzatrudnieniowego uważa się postęp techniczny oraz
19
efekt substytucji pracy ludzkiej nakładami kapitału fizycznego. Pozwala to zatem
20
gospodarkom lub regionom osiągać odpowiedni poziom wzrostu gospodarczego,
21
poprzez wzrost wydajności pracy, zaś stopa wzrostu pracujących może być
22
zbliżona do zera. Taki efekt dotykał szczególnie w latach 90-tych XX wieku kraje
23
Europy Środkowo-Wschodniej przechodzące proces transformacji systemowej.
24
Przegląd koncepcji wzrostu bezzatrudnieniowego oraz analizy empiryczne dla
25
krajów Europy odnaleźć można w pracach między innymi Caballero, Hammour
26
[1998], Wolnicki, Kwiatkowski, Piasecki [2006], Onaran [2007], Misztal [2014]
27
lub dla Polski Kwiatkowski, Tokarski [2004], Jadamus-Hacura, Melich-Iwanek
28
[2013].