4. 1. T e k s t „A”
W tekście tym wyróżniamy: powtórzenie synonimiczne тишина —
покой 'cisza — spokój’ (szereg ,,спокойствие” ‘spokój’ według [21]);
25 Z auw ażm y, że g d yb y o d stęp ten zn a la zł się n ie po czw a rty m w ersie, lecz przed nim , w ó w cza s p o tw o rzen ie czasu tera źn iejszeg o z esp a la ło b y za led w ie d ziesięć w ersó w 4— 13, p oten cjaln a p er fe k ty w n o ść w yrazu разнузданы b y ła b y o d czu w an a
antonimiczne powtórzenie шум — тишииа ‘szum, zgiełk — cisza’ (według [23]) oraz złożone powtórzenia шум — греметь ‘szum, zgiełk — grzmieć, rozbrzm iewać’ będące superpozycją synonimicznego (według [21]) i rdze niowego (według [20]) powtórzenia греметь = Syn (шуметь) = Syn (v ( шум)) oraz тишина = A nt ( гром ‘grzmot') = Ant (N (греметь) gdzie v oznacza „deryw at” czasownikowy, a N — „deryw at” substan- tyw ny (term iny według [24, s. 201]). Te cztery powtórzenia faktycznie w yczerpują listę powtórzeń odczuwanych intuicyjnie, z w yjątkiem w praw
dzie takiego istotnego powtórzenia antonimicznego jak столица — глу
бина ‘stolica — głębokość’. Takie pełne wykrycie powtórzeń semantycz
nych na poziomie przedideograficznym pozwala nam na zbudowanie schem atu stru k tu ry tekstu „A”, nie czekając na wyniki zastosowania słownika ideograficznego. Schem at zależności, uwzględniający powtó rzenia semantyczne w ykryte za pomocą słowników, a także wymienione poprzednio spójki i powtórzenia gramatyczne, został przedstawiony na rys. 1 (krawędzie, które odpowiadają powtórzeniom semantycznym, po dane zostały linią ciągłą, natom iast odpowiadające związkom gram a tycznym — linią przerywaną).
Przejdźm y obecnie do rozczłonkowania tekstu „A” na SB. Na pierw szy rzut oka granicę między SB całości tekstu należałoby przeprow a dzić po IV, ponieważ tu taj kończy się powtórzenie шум — тишииа odznaczające się największym zasięgiem spośród w ykrytych powtórzeń semantycznych, a zaczynających się od m aksyntem y I. Po tym powtó rzeniu następuje jednakże powtórzenie synonimiczne тишина — покой
i zgodnie z praw em n aturalny m у = Syn (Ant (x)) -> у = A nt (æ) wspólne powtórzenie obejm uje faktycznie V, a przez to również całość tekstu, albowiem VI jest niewątpliw ie zespolone z V w jeden subtekst dzięki spójce u 26. Klasa sem antyczna, będąca agensem tego powtórzenia (umownie można go nazwać „cisza i jej zakłócenie”), może więc być w y brana, tak samo jak i powtórzenie czasu teraźniejszego, w charakterze „adnotacji” całości tekstu (szczegółowo zabieg ten przeprowadzamy na tekście „B” w § 5.2.5), ale nie może być zastosowana przy rozczłonko w aniu tekstu na SB. W w ypadkach, kiedy powtórzenie antonimiczne obejm uje cały tekst, granicę SB tekstu najlepiej jest przeprowadzić nie
zn aczn ie słab iej, n a to m ia st środ k iem p o w ią za n ia tych d ziesięciu w e r só w z w ersa m i 1— 3 b y ła b y tylk o sp ójk a но.
26 Z akres d ziałan ia łą czn ik ó w m ięd zy zd a n io w y ch , charak ter ich w sp ó ło d d z ia ły w a n ia i sto su n ek do p ow tórzeń zm u szen i je ste śm y o k reślać w y łą c z n ie in tu icy jn ie. S fo rm u ło w a n ie reg u ł k o n stru k ty w n y ch ta k ieg o o k reślen ia w y d a je się n a jp iln iejszy m p rob lem em tego k ieru n k u badań jed n o stek p on ad zd an iow ych , k tóry podąża od zd a nia do tek stu . B ez rozw ią za n ia tego p roblem u ro zp o w szech n io n e ob ecn ie p o jęcie złożonej ca ło stk i sy n ta k ty czn ej (jed n o stk i p on ad zd an iow ej) n ad al p ozb aw ion e b ę dzie sensu.
ε\
A
b
* \ ' l· «po maksyntemie, w której po raz pierwszy w ystępuje człon antoni- miczny, lecz przed nią, czyli — w naszym wypadku — przed IV, co podtrzym uje zarówno spójka a, jak i zasygnalizowane już wyżej ukryte powtórzenie в столицах (zauważmy także, że obszar oddziaływania nie ujawnionego powtórzenia antonimicznego столицах — глубине pod trzym anego przez wskazujące там pokryw a się z obszarem oddziały wania шум — тишина. Wyróżnione składowe samego tekstu A 1 = = {I—III} oraz A2 = (IV —VI} w ydają się zbudowane identycznie: m ają po trzy m aksyntemy, a w każdej trójce dwie pierwsze m aksyntem y są połączone powtórzeniem albo synonimiczno-rdzeniowym, albo synoni- micznym. Mogłoby się więc wydawać, że rozgraniczyć je należy w opar ciu o urw anie się tych powtórzeń także jednakowo: na I—II i III oraz na IV—V i VI. Dla A x rozkład taki rzeczywiście w ydaje się najbardziej n atu raln y i znajduje naw et dodatkowe uzasadnienie w zjawisku „jed ności szeregu wierszowego” [44, s. 94— 108]: I i II ujęte w ram y jednego w ersu są powiązane mocniej niż II i III (lub tym bardziej I i III) usy tuowane w różnych wersach. Tymczasem w A2 rozkład taki w ydaje się niewłaściwy: dwie spójki — w ew nętrzna u oraz zew nętrzna лишь — związek V z VI czynią bardziej zw artym od związku V z IV. Dla A2 w ybieram y zatem rozkład A2 = A21 ^ A22, gdzie A21 = IV oraz A22 = = V—VI, bez względu na fakt, że w tym celu musimy najpierw wyróż nić SB nie przylegającą do lewego boku swej bezpośredniej zaw ierają cej 27. W w yniku drugiego etapu rozczłonkowania na SB uzyskujem y człon czteroelementowy A = (An ^ A12) w (A21 w A22) · A12 = III oraz A2i = IV są pojedynczymi m aksyntem am i i już same przez się stanowią jednostki term inalne, natom iast A n oraz A22 rozpadają się na jednostki term inalne w jedyny sposób. Ostateczny schemat SB przedstawia rys. 2.
T e k st "A*
R ys. 2
27 Jed n ostk a X jest b ezp ośred n ią za w iera ją cą (BZ) dla jed n o stek X u X 2, ..., X n w te d y i tylk o w te d y , jeżeli X u ..., X n są b ezp o śred n im i sk ła d o w y m i X . [...]
Istotną i charakterystyczną cechę tego schem atu hierarchicznej stru k tu ry tekstu „A” stanowi ścisła sym etria lustrzana [52, w ykład I]. Sche m at SB, którego jednostkam i term inalnym i są już nie m aksyntem y, lecz w ersy (otrzym ujem y go ze schematu na rys. 2 łącząc wierzchołki I i II oraz wprowadzając rozgałęzienie wierzchołków IV i VI), właściwości tych już nie posiada: w rozkładzie jednostek syntaktycznych według wersów sym etria zostaje zachwiana 28.
4. 2. T e k s t „B”
Na przedideograficznym poziomie analizy stru k tu ra tek stu ,,B” u jaw nia się nieco słabiej: nie w ystępują tu w ogóle powtórzenia rdzeniowe, za powtórzenie synonimiczne można by uznać chyba jedynie parę пав
шие — убитого 'polegli — zabitego’; za pomocą [21] nie sposób go
stwierdzić z powodu braku wyrazu павший ‘poległy’, jednakże strata nie w ydaje się zbyt wielka, albowiem rola tego powtórzenia w organiza cji tekstu nie jest duża: a) z powodu wielkiej odległości dzielącej oba te człony w tekście oraz b) z powodu ich peryferyjnej pozycji w fu n k cjonalnej strukturze odpowiednich m aksyntem (są bowiem członami zda nia trzeciej rangi).
O wiele istotniejszą rolę odgryw ają w tym tekście takie powtórzenia, które mogą być opisane jako powtórzenia elementów jednej klasy para m etrycznej. Faktycznie, cały wiersz został oparty na w rażeniach słu chowych: w I i II mówi się, że ktoś zamilkł, tj. nie można go więcej usłyszeć; w IV mówi się o nieodpowiadaniu [безответственности] kraju, a zatem — kraj milczy, nie słychać go. I w końcu w VI czytamy, że coś jednak słychać. I właśnie param etry sem antyczne pozwalają opi sać tę konstrukcję opartą na „wrażeniach słuchowych” : смолкнуть = = Finj (звук 'dźw ięk’) = Fin2 (звучать 'brzm ieć’); звук 'dźw ięk’ = Ge n er (голос 'głos’) = Gener (S2 {слышать 'słyszeć’)). Dlatego смолкли —
голос-23 G d yb yśm y ro zczło n k o w a li A! n ie na A n = (I—II) oraz A 12 = III, lecz na А 'п = (I) oraz A '12 = (II—III), w ó w cza s sch em at SB , k tórego jed n o stk a m i term i n a ln y m i są m a k sy n tem y , od zn aczałb y się już n ie lok aln ą, lecz przen ośn ą sym etrią [52, w y k ła d 2] S B sam ego tek stu , tj. p od d rzew o rd zen iu A \ i A '2. P rzek szta łcen ie te g o sch em atu w sch em at, k tórego jed n o stk a m i term in a ln y m i są w ersy , w y m a g a ło b y ju ż n ie ty lk o r o zg a łę zien ia i łą cze n ia w ierzch o łk ó w k o ń co w y ch , a le ta k że albo p o p rzed zającego łą cze n ie p rzew iesza n ia g a łęzi II (a to w za sa d zie od p ow iad ałob y p rzejściu do ro zczłon k ow an ia na A u i A 12), albo też za k łó cen ia p ostaci drzew a u zy sk iw a n e g o grafu z p ow od u p od p orząd k ow ania jed n o stk i term in a ln ej 1 (p ierw szego w ersu ) naraz dw óm w ierzch o łk o m pop rzed zającego p oziom u A 'n i A '1?. Co w ięcej, w sz y stk ie w y m ien io n e tu p rzek szta łcen ia m ożna op isać jako k om b in ację m in im a l n y ch p rzek ształceń , ca łk iem an alogiczn ych do zap rop on ow an ych dla drzew a za leż n o ści w [53, s. 44— 47].
— слышно stanowi powtórzenie semantyczne, jest w łaśnie pow tórzeniem elementów klasy param etrycznej, którą umownie określić można jako
„dźwięk (i jego brak)” 29.
Znacznie trudniej wykazać, że elem entem tego powtórzenia jest rów nież wyraz безответная 'nieodpow iadający (kraj)’, ponieważ nieobec ność odpowiedzi nie musi być powiązana z brakiem właśnie dźwięku. Jednakże, jeżeli zastosujemy zawężony wywód logiczny X — безответ
ный — X, m. in. nie mówi w odpowiedzi, to wówczas otrzym am y wyraz говорить 'mówić’, który już należy do param etrycznej klasy „dźwięk”.
Już sama długość przeprowadzonej operacji świadczy o stosunkowo nis kim stopniu pokrewieństwa znaczeniowego w yrazu безответная z in nym i członami tego powtórzenia. Udział безответная w ogólnej donio słości powtórzenia zmniejsza się także przez to, iż w yraz ten w najlep szym razie należy do trzeciej rangi członów zdania, gdy tymczasem
смолкли i слышно — do pierwszej, а голоса — do drugiej.
Drugim powtórzeniem param etrycznym jest tu para народ — страна 'naród — k ra j’: страна = Sloc (народ), tj. kraj — to typowe „miejsce zamieszkania” narodu. Jednakże funkcjonalna waga tego powtórzenia jest stosunkowo niewielka, oba w yrazy, będąc członami zdania trzeciej rangi, zajm ują bowiem w swych m aksyntem ach pozycję raczej peryfe ryjną.
P aram etry nie w yczerpują możliwych powiązań semantycznych mię dzy wyrazam i i obejmują tylko najbardziej regularne. Tak np. w roz patryw anym tekście intuicyjnie dostrzegamy pewne pokrewieństwo se mantyczne wyrazów жестокий 'o k ru tn y ’, разнузданы, 'rozpasane’, злоба 'złość’, бешенство 'wściekłość’, враги 'wrogowie’, кровожадные 'krwio żercze’, ядовитые 'jadow ite’, pokrewieństwo, które nie podlega żadnym usystem atyzow anym relacjom typu param etrów . Zaproponowane w [24, s. 216—218] pojęcie „indyw idualnej funkcji leksykalnej” tu taj się nie przydaje, ponieważ z samej swej istoty jest sprzeczne i stanowi jedynie
29 A b strah u jąc od fak tu , że w tym w y p a d k u p o łą czy liśm y w k la sę sło w a z w ią zane n ie tylk o sto su n k a m i sy n o n im iczn y m i i an to n im iczn y m i, a le też d o w o ln y m i stosu n k am i p aram etryczn ym i, n ie sp osób n ie zau w ażyć, że je s t to w ła śc iw ie ta sam a k lasa, którą w y żej za p ro p o n o w a liśm y dla tek stu „A ”, ok reśla ją c ją jako „ cisza i jej z a k łó cen ie”. B ardzo w y m o w n a je s t jed n ak że różnica sem a n ty czn eg o w y a k c e n to w y w a n ia w tych sy n o n im iczn y ch n azw ach , p rzeciw leg ło ść ich „p u n k tów w y jśc io w y c h ”, ich „ ak tu aln ego r o z czło n k o w a n ia ”, p rzeciw leg ło ść, która sta n o w i o d b icie p rzeciw sta w n eg o rozw oju ty ch d w u te k stó w w obrębie w sp ó ln eg o pola sem a n ty czn eg o i od zw iercied lon ej w n ich h iera rc h ii w a rto ści poetyck ich : p unkt w y jś c io w y te k stu „A ” sta n o w i otaczający p o etę „szum , z g ie łk ”, którem u p rzeciw sta w ia s ię n a stęp n ie k ojącą ciszę; in aczej w te k ś c ie „B ” — tutaj p an u je p rzygn iatająca cisza, b ęd ąca p r zeciw sta w ien iem p o p rzed n ich „ g ło só w ”, a p od k reślan a przez obecne od g ło sy triu m fu w roga.
uznanie naturalnego niepełnego stanu systemu, nie zaś środek przezwy ciężenia tego niepełnego stanu. Środkiem obiektywnego notowania re lacji tego typu może się stać jedynie SI, k tó ry opisuje wielorakość związ ków indyw idualnych uwzględnionych w nim wyrazów.
5. W ykrywanie powtórzeń semantycznych za pomocą „Thesaurusa” Rogeta. Budowanie schematów struktury tekstu „B”
5. 1. T e k s t „A”
Jakkolw iek stru k tu rę tego tekstu przeanalizowaliśmy już dostatecz nie, niemniej dokonaliśmy także w ykryw ania powtórzeń za pomocą [27] w tym celu, aby sprawdzić uprzednio obcojęzyczny SI na m ateriale, który został już przebadany za pomocą słowników rosyjskich 30.
Na poziomie haseł [27] udaje się odnotować następujące powtórzenia:
столицах — вершинам 'stolicach — szczytom’ (wspólne hasła 34 „Su
periority. Starszeństwo, przew aga” ; 213 „S u m m it. Szczyt, góra (wierzch)”); шум — гремят 'szum — rozbrzmiewają, grzm ią’ (400 „Loudness. Głoś
ność”; 528 ,,Publication. Ogłoszenie, publikacja”); кипит — вершинам 'wrze — szczytom’ (355 „Bubble. Cloud: air and water m ixed 31. Bańki Obłok: przemieszanie powietrza i wody”); кипит — дугою 'w rze — lu kiem ’ (379 „Heat. Gorąco”); глубине — бесконечных 'głębokości — bez
kresnych’ (32 ,,Greatness. Wielkość; w przeciwieństwie do „małości” — S. G.)”; тишина — покою 'cisza — spokoju’ (266 ,,Quiescence. Spokój, bezruch”; 399 „Silence. Cisza” ; 677 „Inaction. Bezczynność”); ветер —
вершина 'w iatr — szczytom’ (315 „Rotation. K rążenie”).
Ja k widać, oba powtórzenia synonimiczne шум — гремят oraz
тишина — покою zostały wyjawione również na poziomie haseł The
saurusa, przy czym, jeżeli bezpośrednie synonimy тишина i покой
m ają trzy wspólne hasła, to bardziej odległe шум i греметь (jak pa miętamy, ich powtórzenie stanowi superpozycję dwóch powtórzeń) mają w przekroju tylko jedno hasło wspólne. Taki zaś fakt, że na poziomie haseł nie w ystąpiło antonimiczne powtórzenie шум — тишина, znaj
30 [W yniki a n a lizy sem a n ty czn ej podano w D o d a tk u (w ta b eli I), p om in iętym w n in iejszy m p rzekładzie.]
31 N azw y h a seł [27] m ają w ła sn ą sk ład n ię: sło w a p o d a w a n e przez kropkę są r ó w n o p ra w n e i tw orzą ch a ra k tery sty k ę n a zy w a n ej k la sy ty lk o zesp ołow o, gdy ty m czasem słow a n a stęp u ją ce po d w ukropku i p isa n e m ałą literą sta n o w ią ob jaśn ien ie tych słó w p o d sta w o w y ch , zn ajd u jących się przed d w u k rop k iem . W P la n ie k la s y f i k a c ji i w S y n o p ty c z n e j ta b e li k a te g o r ii [27] te pom ocn icze sło w a na ogół są p o m ijan e.
duje swe naturalne wytłum aczenie w ogólnej stru k tu rze Thesaurusa Rogeta: antonim y do słów danego hasła zawsze się w nim przenosi do hasła następnego (tak np. hasło 266 ,,Quiescence. Spokój. Bezruch” na stępuje po 265 ,,Motion: successive change of place. Ruch: stopniowa zmiana m iejsca”). Dlatego właśnie antonim y z zasady nie mogą być w y k ryte na poziomie haseł i dlatego w celu ich wykrycia należałoby w pro wadzić specjalny poziom pośredni, którego semantyczne ,,Α-klasy” po w stają dzięki połączeniu dwóch kolejnych haseł antonimicznych (hasła
zaś, które nie m ają odpowiednich haseł antonimicznych, stanowią sa modzielne A-klasy). Tak np. powtórzenie шум — тишина ujawnia się jako powtórzenie A-klasy i jest utworzone dzięki połączeniu haseł 398
„Sound. Dźwięk”, wchodzącej do obrazu semantycznego słowa шум-
oraz 399 „Silence. Cisza, milczenie”, wchodzącej do obrazu słowa ти
шина. N atom iast powtórzenie столицах — глубине, którego nie zdo
łaliśmy odnotować za pomocą [23], nie może być zanotowane także za pomocą A-klas, albowiem obrazy tych słów nie zaw ierają haseł anto nim icznych (leez zaledwie „zbliżone” 213 „Sum m it” oraz 211 „Depth”). Spośród innych powtórzeń ветер — вершина pozostaje środkiem powiązania wersów w obrębie jednej m aksyntemy, а столицах —
вершинам oraz глубине — бесконечных nie odgrywają w organizacji
tekstu szczególnej roli z powodu peryferyjnej pozycji ich członów (dość od siebie odległych) w stru ktu rze m aksyntem , a zwłaszcza z powodu różnic tych po zycji32. Za czysto szumowe, powstałe jako skutek prze kładu i analizy, można, jak się wydaje, uznać jedynie powtórzenia k u
пит — вершина oraz кипит — дугою·, a zatem szum w ytw arzany
przez naszą metodykę stanowi w tym w ypadku 2/11 = 18°/o (za jednostkę obliczeniową tu i dalej przyjm ujem y parę słów połączonych wspólnym hasłem ; parę słów, których obrazy semantyczne m ają n wspólnych haseł, traktu jem y jako n jednostek), czyli nie przekracza pułapu dopuszcza nego we współczesnych systemach automatycznego sporządzania indek
sów i poszukiwania inform acji.
Przekonując się, że zastosowanie [27] jest skuteczne i daje wyniki dość zgodne z wynikam i uzyskanym i przy zastosowaniu słowników ro syjskich, w ykorzystajm y ten słownik przy analizie tekstu „B”, dla któ rego słowniki rosyjskie okazały się praw ie nieprzydatne.
32 D rugie z tych p ow tórzeń , k tórego człon y m ają jed n ak ow ą liczb ę sylab n ie - a k cen to w a n y ch w części p rzed a k cen to w ej i zajm u ją jed n a k o w e m ie jsc e w r y tm ic z nej stru k tu rze sw y ch w ersó w , je s t jed n ak b ardziej w id oczn e od p ierw szeg o i tw o rzy sw o istą ra m ę m a k sy n tem IV— VI, a to d o d atk ow o św ia d czy na k orzyść n aszego w y ró żn ien ia tych m a k sy n tem — zob. § 4.1 — jako sk ła d o w ej bezp ośred n iej całości
5. 2. T e k s t „В”
5. 2. 1. W y k r y t e p o w t ó r z e n i a , g r a f z a l e ż n o ś c i o r a z s c h e m a t d y n a m i c z n y . Analiza na poziomie haseł [27] ujaw nia w „B” następujące powtórzenia semantyczne (zapisujemy od razu pełny szereg wszystkich słowoform połączonych powtórzeniem zaznaczonego
w nawiasie hasła:
смолкли — смолкли — павшие ''zam ilkli — zamilkli — polegli’
(405 „Non-resonance. N iebrzm ienie”); смолкли — смолкли — одинокие
'zamilkli — zam ilkli — sam otni’ (883 „Unsociability. Seclusion. Nie- towarzyskość (nierozmowność). Odosobnienie”); смолкли — смолкли —
сползаются 'zamilkli — zamilkli — spełzają się’ (525 „Conceal
m ent. U krywanie się”); смолкли — смолкли 'zam ilkli — zam ilkli’ (145 ,,Cessation: change fro m action to rest. Zaprzestanie: przejście od dzia
łania do spokoju”; 161 ,,Im potence. Bezsilność”; 266 „Quiescence. Spokój, bezruch”; 399 ,,Silence. Cisza, milczenie”; 479 ,,C onfutation. Obalenie”, 578 „A phony. U trata głosu”; 582 ,,T aciturnity. Milkliwość (nierozmow ność)”; 334 ,,Lubrication. Smar (smarowanie)”; 924 ,,Disapprobation. D ezaprobata”);
честные — доброе 'uczciwi — dobre’ (931 ,,D isinterestedness. Bez
interesowność”);
павшие — несчастный 'polegli — nieszczęsny’ (731 „A d versity. K lę
ska”); павшие — ночь — мрака 'polegli — ncc — m roku’ (129 „Even
ing. A utum n. W inter. Wieczór. Jesień. Zima”);
голоса — скликаются 'głosy — z(na)wołują się’ (528 ,,Publication.
Ogłoszenie”);
одинокие — разнузданы 'samotni — rozpasane’ (744 „Freedom. Wolność”);
несчастный — страсти 'nieszczęsny — nam iętności’ (825 ,,S u ffe r
ing. Cierpienie”); несчастный — жестокие — ядовитые 'nieszczęsny —
okrutny — jadow ite’ (827 „Painfulness. Umęczenie”);
народ — страна 'naród — k ra j’ (192 „Abode: place of habitation or
resort. Mieszkanie: miejsce zamieszkania”);
разнузданный — страсти — жестокие — бешенства — слетаются
'rozpasany — nam iętności — okrutne — wściekłości — zlatują się’ (176
„Violence. Przemoc”);
страсти — бешенства 'namiętności — wściekłości’ (822 „Excitabi
lity. Podniecenie, zapalczywość”); страсти — бешенства — злобы 'na
miętności — wściekłości — złości’ (891 „Resentment. Anger. Oburzenie. Gniew”); страсти — скликаются 'namiętności — z(na)wołują się’ (859 „Desire. Pragnienie”);
жестокие — злобы 'okrutne — złości’ (.735 „Severity. O krucieństw o”);
krwiożercze — jadow ite’ (898 „Malevolence. Zła wola, złośliwość”); же
стокие — кровожадные — ядовитые 'okrutne — krwiożercze — jadow ite’
(645 „Badness. Nieprzydatność. Szkodliwość”); жестокие — кровожадные 'okrutne — krwiożercze’ (718 „War. W ojna”);
вихоръ — слетаются 'wicher — zlatują się’ (318 „Agitation: irregul ar motion. Niepokój: ruch chaotyczny”);
злобы — враги 'złości — wrogowie’ (881 „Enmity. Wrogość” ; 888
„Hatred. Nienawiść”);
бешенства — великана 'wściekłości — olbrzym a’ (970 „Fairy.
Baś-niowość”, podhasło „demon”);
носится — косится 'unosi się — kosi się’ (258 „Sm oothness. Gład
kość”); носится — птицы — слетаются 'unosi się (lata) — ptaki — zlatują się’ (271 „Aeronautics. A eronautyka”); носится — слетаются
'unosi się — zlatują się (274 „Vehicle. W ehikuł”);
живое — слетаются'żywe. — zlatują się’ (498 ,,Intelligence. Wisdom.
Inteligencja. Mądrość”);
слышно — скликаются 'słychać — z(na)wołują się’ (400 „Loudness.
Głośność”);
ночь — мрака 'noc — m roku’ (418 „Darkness. Ciemności”); ночь — безрассветная 'noc — bez św itu’ (419 „D im ness. Przyćm ienie”);
мрака — сползаются 'm roku — spełzają się’ (523 '„Latency. Stan u k ry ty ”);
торжествуя — скликаются 'trium fując — z(na)wołują się’ (408 „Hu
man cry. Wołanie człowieka (ludzkie)”);
скликаются — слетаются 'z(na)wołują się — zlatują się’ (547 „Indica tion. W skazywanie”; 38 „ Addition. Zwiększanie (dodawanie” ; 74 ,,A s semblage·. Zbieranie się razem ” ; 89 „Accompaniment. Towarzyszenie”);
убитого — кровожадные 'zabitego — krwiożercze’ (362 „Killing:
destruction of life. Zabójstwo: niszczenie życia”).
птицы — слетаются 'ptaki — zlatują się’ (277 „Velocity. Szybkość” ;
365 „Animality. Animal. K rólestw o zwierzęce”).
Na poziomie haseł nie będą odnotowane następujące, oczywiste dla intuicji, powtórzenia: смолкли — голоса 'zam ilkli — głosy’; смолкли — слыш
но 'zam ilkli — słychać’; живое — убитого 'żywe — zabitego’; павшие-
— живое 'polegli — żywe’; павшие — убитого 'polegli — zabitego’;
несчастный — безответная 'nieszczęsny — milcząca (nieodpowiadają-
ca)’; скликаются — сползаются 'z(na)wołują się — spełzają się’ oraz
слетаются — сползаются 'zlatu ją się — spełzają się’. Co praw da, więk
szość z nich w ykryliśm y już za pomocą innych środków — słownika synonimów oraz słownika param etrycznego. Nic jednak nie stoi na prze szkodzie, aby wszystkie te powtórzenia w ykryć również za pomocą [27]. Dotychczas korzystaliśmy bowiem wyłącznie z haseł, choć jak mówiliśmy w § 2.2.4.2, [27] pozwala także na analizę i na poziomach większych klas
sem antycznych.. Nie podejmując system atycznej analizy tego rodzaju, wskażmy tylko, że смолкли — голоса — слышно stanowi powtórzenie elementów podrozdziału Spoken Language, który obejm uje hasła 577— 585, natom iast смолкли — слышно — скликаются stanowi powtórzenie elementów podrozdziału Sound in General, obejmującego hasła 399— 409. Павшие —- живое — убитого — to powtórzenie elementów pod- podrozdziałów „Vitality in General” (hasła 358—363). I wreszcie несча
стный — безответная rozpoznajemy jako powtórzenie semantyczne dzięki
temu, iż jego człony należą do podrozdziału VI.11.1° Passive Personal
affections. Słowa жестокий i косится mogą być zinterpretow ane jako
powtórzenie tylko na poziomie podrozdziałów poprzez podrozdział Subser
vience, który obejm uje aż 40 haseł 628—668 (wielka moc klasy świadczy
o stosunkowo niskim stopniu wspólnoty semantycznej członów dwu ostat nich powtórzeń). Jeżeli natom iast idzie o powtórzenia afiksalno-sem an- tyczne скликаются — сползаются, слетаются — сползаются, to nie zo stały one odnotowane wyłącznie z tego względu, iż [29], podając ekw i w alenty dla czasowników niedokonanych, sprowadza сползать do спалзы-
вать i odpowiednio traci formę zw rotną сползаться, proponując jedyny
przekład creep down, podczas gdy dla form y сползаться lepiej zapro ponować creep together, a to od razu pozwoliłoby na wykrycie szeregu trójczłonowego скликаются — слетаются — сползаются, zespolonego przez powtórzenie trzech haseł semantycznych 38, 74 i 89 (zresztą, w ję zyku angielskim powtórzenie to staje się leksykalne, w ystępuje w po staci odrębnego wyrazu together).
Tak się przedstawia kwestia powtórzeń, które utraciliśm y podczas analizy na poziomie haseł. Zobaczmy obecnie, czy zaproponowana ana liza nie wprowadziła „szumu”, tj. takich powtórzeń, w których członach intuicja nie wykazuje żadnej wspólnoty znaczeniowej. Jak się wydaje, do takich powtórzeń należą pary страсти — скликаются, носится —
косится, живое — слетаются, скликаются — слетаются, będące powtó
rzeniem hasła 547 oraz смолкли — смолкли będące powtórzeniem hasła 3 3 4 33. Każdy z tych wypadków można wytłum aczyć konkretną przy czyną i z każdym z nich można walczyć (np. wprowadzając jako miarę tożsamości nie zwyczajne trafianie do jednego hasła, lecz ilość słów.
*3 J ak o szu m ow e m ożna rozp atryw ać tak że p o w tó rzen ie hasła 744 одинокие — разнузданы. Jed n ak że jego w y o d ręb n ien ie m oże być u sp ra w ied liw io n e p rzyn ajm n iej h istoryczn ie: zw ią zek w yrazu одинокий 'sa m o tn y ” z p o jęciem „sw ob od y” je s t dość o c z y w isty ró w n ież w sp ó łcześn ie, а разнузданы 'rozp asan y” zgodnie z form ą w e w n ętrzn ą to свободный от уздынузбаны 'w oln y od c u g li’ lu b 'od p a sa ’. M izerny u d ział tego p ow tórzen ia w tek ście w y n ik a raczej z p ery fery jn ej p ozycji w yrazu одинокие