W ytw órczość trzech zasadniczych działów hutniczych spadła w roku spra- wozdawczym, jak to widać na wykresach (str. 18, 19, 20), do poziom u nienotow anego jeszcze w Polsce O drodzonej.
W ytw órczość w ielkich pieców spadła o 40% poniżej poziom u w ytw ór- czości kryzysowego r. 1924.
W ytw órczość stalow ni, aczkolwiek spadła w mniejszym stopniu, niż wy
tw órczość w ielkich pieców, jednakże poziom jej jest mniejszy o blisko 19%
od poziom u wytwórczości kryzysowego r. 1924.
W ytw órczość walcow ni wykazuje prawie taki sam spadek w stosunku do r. 1924, jak wytwórczość stalowni.
P od względem poziom u wytwórczości w r. 1932 najgorszym miesią
cem był naogół maj, najlepszym — listopad.
Tablica 3 na str. 21 ilustruje wytwórczość trzech zasadniczych działów w poszczególnych miesiącach roku sprawozdawczego w porów naniu z prze
ciętną miesięczną wytwórczością roku 1913.
WYTWÓRCZOŚĆ WIELKICH PIECÓ W W POLSCE od 1905 do 1913 i od 1922 do 1932 r.
Tonny O 2 0 0 ,0 0 0_______ 4 00 ,000 ________6 0 0 ,0 0 0 8 0 0 ,0 0 0 1,000,000 Rok
1905
1906
1907
1908
1909
1910
\
1911
1912
1913
1922
1923
1924
1925
1926
1927
1928
1929
1930 1931
1932
18
WYTWÓRCZOŚĆ STALOWNI W POLSOE od 1905 do 1913 i od 1922 do 1932 r.
Tonny 0 200,000 400,000 600,000 800,000 1,000,000 1,200,000 1,400,000 1,600000 Rok
1905
1906
1907
1908
1909
1910
1911
...
1912
1913 Nfef!
1922
1923
1924
1925
1926
1927
1928
1929
1930
1931 m m m m
1932
19
Tablica- 3
W Y T W Ó R C Z O ŚĆ H U T ŻELAZNYCH POLSKI
W yszczególnienie W i e l k i e p i e c e S t a ł o w’ n i e W a l c o w n i e
to n n y % tonny 0/n/ tonny 0/
r . 1 9 1 3 ... 1.031.123 100,00 1.660.522 100,00 1.198.524 100,00
„ 1922 ... 480.125 46,56 1.007.488 60,67 747.617 62,38
„ 1923 ... 516.761 50,12 1.144.692 68,92 783.692 65,39
„ 1924 ... 332.954 32,29 678.381 40,85 472.162 39,40
„ 1925 ... 314-571 30,51 779.203 46,93 586.892 48,97
„ 1926 ... 327.471 31,75 788.078 47,45 562.068 46,89
„ 1927 ... 618.327 59,97 1.243.691 74,90 918.286 76,62
„ 1928 ... 683.757 66,31 1.436.886 86,53 1.044.903 87,18
„ 1929 ... 704.437 68,32 1.376.724 82,91 | 962.320 80,29
„ 1930 . . . . . . 477.948 46,35 1.237.497 74,52 i 904.188 75,44
„ 1931 . . . . . . ; 347.114 33,66 1.036.966 62,45 752.519 62,79
„ 1932 ... 198.674 19,27 550.754 33,17 ! 387.353 32,32 przeciętna miesięczna r.
1 9 1 3 ... 85.927 100,00 j 138.377 10,000 99.877 100,00
r. 1932:
s t y c z e ń ... 11.751 13,68 29.947 21,64 19.875 19,90 luty . ... 8.930 10,39 34-754 25,12 21.360 21,39
12.919 15,03 39,307 28,41 26.594 26,63
k w i e c i e ń ... i 10.811 12,58 38.119 27,55 28.092 28,13 m a j ... 12.051 14,02 26.891 19,43 19.063 19,09 czerw iec... 14-861 17,29 43.430 31,39 28.588 28,62 lip ie c ... 15.212 17,70 47.022 33,98 35.680 35,72 s ie r p ie ń ... 24.347 28,33 62.508 45,17 44-328 44,38 w rzesień... 24.035 27,97 53.339 38,55 38.984 39,03 październik... 22.336 25,99 62.068 44,85 42.607 42,66 lis to p a d ... 21.474 24,99 64.194 46,39 44-101 44,16 g rudzień... 19.947 23,21 49.175 35,54 38.081 38,13
W stosunku do m aksym alnej wytwórczości przedw ojennej (r. 1913) h uty żelazne osiągnęły w ro k u sprawozdawczym w dziale wytwórczości wielkich pieców 19,3% w obec 36,7% w r. 1931, stalowni 32,2% wobec 62,5% i w alcow ni 32,3% wobec 62,8% ; w stosunku zaś do wytwórczości
w r. 1928, wytwórczość hutnicza w r. 1932 stanow iła w dziale wielkich pieców 29,06% w obec 50,77% w r. 1931, stalow ni 38,33% w obec 72,17%
i w alcow ni 37,07% w obec 72,02% .
Miesięczna wytw órczość w ielkich pieców w ahała się w roku spraw ozdaw czym w granicach od 10,4% do 28,3% przeciętnej miesięcznej w ytw ór
czości przedw ojennej. D olna granica wytw órczości stalow ni w ynosiła 19,4%, górna zaś 46,4% .
D olna granica wytwórczości w alcow ni w ynosiła 19,1% , górna— 44,4% .
RODZAJE WYROBÓW
Tablica 4
W Y T W Ó R C Z O ŚĆ W IELKICH PIEC Ó W
ZA K ŁA D Ó W H U TN ICZY CH W POLSCE W R O K U 1932
W y s z c z e g ó l n i e n i e r. 1 9 3 1 r. 1 9 3 2
to n n y 0//O to n n y %
Surówka odlewnicza w g ę s ia c h ... 36.103 10,4 27.969 14,1 Surówka odlewnicza w odlewach z
wielkie-238 0,1 33 0,0
Surówka martinowska i bessemerowska . . 286.951 82,7 162.805 81,9 Surówka specjalna (hematytowa, zwiercia
dlana, żalazomangan, żelazokrzem i t. p.). 23.822 vo oo
7.867 4,0
.
Razem surówka . . 347.114 100,0 198.674 100,0
Tablica 5
W Y T W Ó R C Z O ŚĆ
ST A L O W N I ZA K ŁA D Ó W H U TN IC Z Y C H W POLSCE W R. 1932
Wyszczególnienie r. 1 9 3 1 r. 1 9 3 2
t o n n y % t o n n y %
W lew ki (bloki) martinowskie 1.005.131 96,9 529.247 96,1
Bloki z pieców elektrycznych 14.894 1,5 13.588 2,5
Odlewy s t a l o w e ... 16.941 1,6 7.919 1,4
Razem stal zlewna . .
1 1.036.966 100,0 550.754 100,0
2 2
Tablica 6 W Y TW Ó R C Z O ŚĆ
W A L C O W N I ZA K ŁA D Ó W H U TNICZYCH W POLSCE W R. 1932
W y s z c z e g ó l n i e n i e r. 1 9 3 1 r. 1 9 3 2 t o n n y °/o t o n n y Vo
W ytwór walcowany gotowy
101.242 13,5 72.656 18,8
Szyny tramwajowe żłobkowe 915 0,1 681 0,2
Szyny wąskotorowe kopalniane . 4.219 0,6 1.535 0,4
Podkłady, złącza, podkładki do
s z y n ... . 21.518 2,9 12.027 3,1
Belki i korytka . . . 108.133 14,4 30.237 7,8
Żelazo handlowe i fasonowe 227.947 30,3 114.039 29,4
Bednarka walcowana na gorąco 17.602 2,3 16.815 4,3
Żelazo na drut . . . . . . 63.576 8,5 40.593 10,5
Żelazo uniwersalne . . . . . 17.659
■i 2,3 6.644 1,7
Blacha:
wyż. 5 m m ... 67.580] 14.181
5 — 3 mm . . . 10.782 f 4.381
3 — 1 m m ...
> 162.159
35.1111 21,5
10.9011
67.280 17,4
niżej 1 mm . . . 48.686
J
37.817Stal specjalna... 10.783 1,4 11.994 3,1 Inne gatunki żelaza i stali
wal-16.766
i. 2,2 12.852 3,3
! Razem wytwór gotowy . . 152.519 100,0 387.353 100,0
23
Tablica 7 d) Konstrukcje żelazne, kotły, zbiorniki,
oprócz wagonów i t. p . ... 14.247 8,0 10,924 9,1
Tablica g
W Y TW Ó R C Z O ŚĆ SU RÓ W K I
N A 1 PIECO D ZIĘM BIEGU ORAZ STALI NA 1 DZIEŃ ROBOCZY W ZA K ŁA DA CH H U TNICZYCH W POLSCE
s u r ó w k a S t a 1
M i e s i ą c t o n n y t; 1 9 3 1 r. 1 9 3 2 r. 1931 r. 1932 liczba dni
ro b o czy ch tonny liczba dni
roboczych tonny
130,2 94,8 24 3.811,63 21 1.426,05
l u t y ... 143,0 89,3 24 4-108,29 23 1.511,04
m a r z e c ... 139,6 114,3 26 3.819,88 24 1.637,79
131,1 120,1 25 3.463,72 24 1.588,29
m a j ... ... . 139,2 121,7 27 3.915,74 18 1.493,94
czerwiec . . . 131,3 130,4 25 4.130,64 22 1.974,09
lipiec . . . . . . . 129,0 125,7 27 4.021,52 24 1.959,25
s ie r p ie ń ... 138,2 130,9 27 3.691,96 27 2.315,11
w r z e s i e ń ... 143,7 115,6 27 3.432,11 25 2.133,56
paźd ziernik ... 119,9 111,7 23 2.943,91 27 2.298,81
lis t o p a d ... 110,7 119,3 23 2.021,13 27 2.377,56
g ru d zień ... 103,5 112,1 21 1.755,24 24 2.048,96
przeć, za 12 mies. 130,9 116,0 24,7 3.496,26 23,7 1.933,15
25
26
IV. TWORZYWO.
R U D Y .
Zapotrzebow anie ru d krajow ych w polskich h u tach żelaznych jest stosun
kow o nieznaczne. Rudy te bow iem , ze względu na niedużą zawartość w nich żelaza, m ają zastosow anie w procesie w ielkopiecow ym tylko jako domieszki do ru d bogatych — zagranicznych.
Jak wynika z poniższej tabeli, dowóz krajow ych rud żelaznych (surowych i prażonych) w r. 1932 był większy od w ydobycia rudy surowej o 48,0% . Prawie trzecia część (32,4% ) rudy krajow ej, dostarczonej przez kopalnie, pochodziła z zapasów. W ydobycie ru d w Polsce spadło o 72,9% w sto
sunku d o r. 1931, o 83,8% w stosunku do r. 1930 i 88,3% w stosunku do r. 1929.
wydobycie rudy w tonnach dowóz rud kraj.
ilasta brunatna razem tonny % wydob.
1929 . 593.730 65.477 659.207 488.267 74,1
1930 . • 433.392 43.524 476.916 455.354 95,5
1931 . 255.808 28.845 284.653 322.768 113,4
1932 69.516 7.603 77.119 114.106 148,0
O gólne zużycie rudy surowej w procesie wielkopiecowym całej Polski stanow iło w r. 1932:
rudy bogatej (powyżej 50% Fe) 124.867 t, czyli 78,7%
rudy ubogiej (do 50% Fe) . . 33.844 t, czyli 21,3%
W poprzednim ro k u stosunek zużycia rudy ubogiej był nieco mniejszy i stan o w ił 18,2% .
W procesie w ielkopiecow ym h u t wojew. kieleckiego zużycie rud suro' wych bogatych w r. 1932 stanow iło 26,7% wobec 57,5% w r. 1931, w h u tach zaś w ojew . śląskiego 88,3% w obec 89,8% w r. 1931,
27
Oprócz surowej rudy żelaznej hu ty zużyły w procesie wielkopiecowym na
stępujące ilości prażonej rudy żelaznej:
r. 1931 r. 1932
Tablica 12
D O W Ó Z RUDY ŻELAZNEJ I M A N G A N O W EJ DO ZAKŁADÓW HUTNICZYCH W O JE W Ó D Z T W A ŚLĄSKIEGO W ROKU 1932
W y s z c z e g ó l n i e n i e krajowe zagraniczne r a e m
tonny % tonny % tonny %
Rudy żelazne surowe . . . . 14.706 16,7 73.129 83,3 87.835 100,0
„ „ prażone . . . 27.861 100,0 — — 27.861 100,0
„ „ w brykietach . . 8.705 100,0 — — 8.705 100,0
A g l o m e r a t y ... 14-716 90,1 1.611 9,9 16.327 100,0
Razem rudy żelazne . . . . 65.988 46,9 74-740 53,1 140.728 100,0 Rudy m a n g a n o w e ... — —• 6.273 100,0 6.273 100,0
Ogółem . . . 65.988 44,9 81.013 55,1 147.001 100,0
W p o ró w n an iu z rokiem 1931 dowóz rudy żelaznej wykazuje dalsze zna
czne zm niejszenie się w dziale ru d krajow ych surow ych (o 46,6% ) i pra
żonych (o 76,7% ); rów nież znacznie obniżył się dowóz zagraniczny rud żelaznych surow ych (o 69,0% ) oraz ru d m anganow ych (o 75,0% ). Rudy prażonej zagranicznej w r. 1932 nie sprow adzano wcale; w r. 1931 dowóz tej rudy stanow ił 8.812 t, a w r. 1930 — 27.881 t .
Tablica 13
D O W Ó Z RU D SU RO W Y CH D O ZAKŁADÓW HU TNICZYCH POLSKI W R .1 9 3 2 w t o n n a c h
W yszczególnienie woj. kieleckie woj. śląskie ogółem Polska
k ra jo w e z agran lcz. [ razem k ra jo w e zagran lcz. razem k ra jo w e za gran lcz . rasem
r. 1 9 3 1 ... 50.820 31.578 82.398 12.794 234.417 247.211 63.614 265.995 329.609 r. 1932 ... 19.298 9.412 28.710 14.706 73.129 87.835 34.004 82.541 116.545 w stosunku do r. 1931 — 31.522 —22.166 — 53.688 + 1.912 -161.288 -159.376 —29.610 -183.454 -213.064
w zrost — — — 14,9% — — — — -—
spadek — . . . . 62,0% 70,2 % 65,2% — 6 8,8% 64,5% 46,5% 69,0% 64,6%
29
ZUŻYCIE RU D ŻELAZNYCH I M A N G A N O W Y C H W ZA KŁA DA CH H U TN IC ZY C H POLSKI W R. 1932
T ablica 14
w tonnach
Wyszczególnienie
R u d a ż e 1 a z n a Ruda manganowa
O gółem
(g+i) s u r 0 w a
p rażo n a w b ry k ietach
aglo
m eraty
ra z em ru d a żela z n a ( c + d + e + f )
powyżej 5 0% M n
do 5 0 % M n
razem ru d a m anganow a
( h + i )
powyżej 50% Fe
do 50% Fe
razem (a + b)
a b c d e f g h i j k
w wielkich piecach.
■
124.867 33.844 158.711 64-774 18.455 15.609 257.549 2.005 13.080 15.085 272.634
w stalowniach . . 13.430 593 14.023 — 1.384 — 15.407 — 387 387 15.794
na inne cele*) . . 2.957 140 3.097 — — — 3.097 — — — 3.097
razem r. 1932 . 141.254 34.577 175.831 64.774 19.839 15.609 276.053 2.005 13.467 15.472 291.525
r. 1931*) . . . 227.699 46.031 273.730 228.806 15.607 — 518.143 8.992 24-335 33.327 551.470
1
*) O p ró cz prażaków .
Jak w ynika z tablicy 14, ogólne zużycie ru d żelaznych i manganowych w zakładach hutniczych Polski w r. 1932 w ynosiło 291.525 to n n , czyli o 47,1 /o m niej, niż w r. 1931. Z powyższej ilości na rudy żelazne przypada 276.053 to n n , czyli o 46,7% mniej i na rudy m anganowe 15.472 to n n , czyli o 53,6%o m niej.
W końcu roku sprawozdawczego pozostawało w zapasach 98.811 to n n rudy żelaznej surowej, 11.477 to n n rudy żelaznej prażonej, 2.437 to n n rudy m anganow ej i 2.147 to n n aglom eratów.
D ostawcam i ru d żelaznych i m anganow ych dla hutnictw a polskiego w roku sprawozdawczym były następujące kraje:
Tablica 15
D O W Ó Z RUD SU R O W Y C H ŻELAZNYCH I M AN GA NOW Y CH DO ZA KŁA DÓ W H U TN ICZY CH POLSKI W R. 1932
według krajów pochodzenia
W y s z c z e g ó l n i e n i e
r u d y ż surow e1)
e 1 a z n e
aglom eraty
r u d y
m anganow e r a z e m to n n y % to n n y 0/o/ tonny 0/O/ to n n y 0.0/
S z w e c ja ... 39.152 43,0 — — --- 39.152 38,5 Z. S. R. R ... ... 29.639 32,5 — — 6.571 74,0 36.210 35,6 N o r w e g i a ... 10.402 11,4 1.611 100,0 — — 12.013 11,8 A f r y k a ... 11.202 12,3 — — — — 11.202 11,0 R u m u n j a ... — — — — 2.314 26,0 2.314 2,3 N ie m c y ... 751 0,8 — — — — 751 0,8
Razem . 91.146 100,0 1.611 100,0 S.885 100,0 101.642 100,0
3) Razem z b ry k ietam i z rudy żelaznej.
Żużle, zendra, wy pałki pirytowe i inne materjały, zawierające żelazo.
O prócz ru d żelaznych i m anganow ych h uty zużywają znaczne ilości ta
niego tworzywa: żużli, zendry i innych m aterjałów , zawierających żelazo.
Zużycie tego rodzaju tworzyw wynosiło:
w r. 1931 w r. 1932 w wielkich piecach . . . 130.701 t 60.112 t do wszystkich innych celów . 44.626 t 18.014 t
razem 175.327 t 78.126 t .
31
Ź danych tych wynika, że W r. 1932 ogólne zużycie w ym ienione
go tworzywa zmniejszyło się w poró w n an iu z r. 1931 o 55,4% ,
Z powyższej ilości na tw orzyw o zagraniczne przypada 21.985 to n n , na kra
jow e k u p n e — 30.116 to n n i na w ytw orzone we w łasnych zakładach—
26.025 to n n .
Dowóz tego rodzaju tw orzyw do zakładów hutniczych Polski w ro k u sprawozdawczym kształtow ał się w poró w n an iu z rokiem p o p rzed n im jak następuje;
Tablica 16
D O W Ó Z ŻUŻLI, ZENDRY, W Y PA LK Ó W PIR Y TO W Y C H I T. D. D O ZA KŁA DÓ W H U TN ICZY CH POLSKI W R O K U 1932
w t o n n a c h
W yszczególnienie w oj. k ieleck ie woj. śląskie ogółem P olska
k r a jo w e za g ran lc z . ra z em k r a jo w e za gran lcz . razem k r a jo w e z a g ra n icz . ra z em
r. 1 9 3 1 ... 9.041 3.416 12.457 40.403 42.311 82.714 49.444 45.727 95.171 r. 1932 ... 9.645 123 9.768 20.471 21.862 42.333 30.116 21.985 52.101 w sto su n k u d o r, 1931 + 604 - 3.293 -2 .6 8 9 -19.932 -20.449 -40.381 -19.328 -23.742 -43.070
w zrost + . . . . 6,7% — - - — — — — — —
spadek — ... — 96,4% 21,6% 49,3% 48,3% 48,8% 39,1% 51,9% 45,3%
Dostawcam i żużli, zendry i w ypałków pirytow ych z zagranicy były n a
stępujące kraje:
Tablica 17
D O W Ó Z ŻUŻLI, ZENDRY, W Y PA ŁK Ó W PIRY TO W Y C H I T. D. D O ZA KŁA DÓ W H U TNICZYCH
POLSKI W R. 1932 w/g krajów pochodzenia
K r a j e T onn y %
W ł o c h y ... ... 13.276 60,4 N orw egja... 6.886 31,3 H iszpanja... 1.700 7,7 N i e m c y ... 123 0,6
Razem . 21.985 100,0
32
W Ę G I E L I KOKS.
Zużycie węgla kam iennego w hutach żelaznych w roku sprawozdawczym, w skutek zmniejszenia wytwórczości hutniczej, uległo dalszemu spadkowi, m ianow icie: o 34,7% w stosunku do roku poprzedniego i o 55,9% w sto
sun k u do r. 1929, w któ ry m zużycie było największe.
S tosunek' zużycia węgla kam iennego w zakładach hutniczych Polski do jego ogólnego wydobycia i zbytu krajowego w całem państwie w ostatnich czterech latach przedstawiał się jak niżej:
W yszczególnienie
w ydobycie zbyt krajow y z u ż y c i e w h u t n i c t w i e
t 3 n n y % w ydobycia % zbytu
krajow ego
r. 1928 . . . 40.616.384 23.560.538 2.682.504 6,60 11,39 r. 1929 . . . 46.235.313 27.122.684 2.778.292 6,01 10,24 r. 1930 . . . 37.505.649 ' 20.291.884 2.263.657 6,04 11,16
r. 1931 . . . 38.265.010 19.042.035 1.876.414 4,90 9,85
r. 1932 . . . 28.834.565 15.192.337 1.224.773 4,25 8,06
W sto su n k u zaś do ogólnego zbytu węgla kam iennego dla różnych ga
łęzi przem ysłu zużycie jego w h u tn ictw ie stanow iło w r. 1932— 16,1% w o
bec 19,3% w r. 1931.
W poró w n an iu z rokiem poprzednim zużycie węgla kam iennego w za
kładach hutniczych całej Polski w r. 1932 ilustruje tablica 18.
Tablica 18
ZUŻYCIE W ĘG LA KAM IENNEGO W ZAKŁADACH H U TNICZYCH POLSKI W R. 1932
w t o n n a c h
W y s z c z e g ó l n i e n i e na koksowanie na deputaty na inne cele r a z e m
r. 1 9 3 1 ... 613.652 160.586 1.102.176 1.876.414 r. 1932 ... 346.585 127.170 751.018 1.224.773 w stosunku do r. 1931 . —267.067 —33.416 —351.158 —651.641
wzrost + ... — — — —
spadek — . . . 43,5% 20,8% 31,9% 34,7%
33
Koksiarnie własne zakładów hutniczych Wytworzyły w ro k u sprawozdaw czym:
222.389 to n n koksu grubego,
29.057 ,, „ drobnego i m iału,
razem 251.446 to n n , co stanow i 23,0% ogólnej wytwórczości koksu w Polsce (1.090.900 t) wobec 32,5% w r. 1931.
Zużycie koksu w zakładach hutniczych Polski w r. 1932 w yniosło:
W y s z c z e g ó l n i e n i e
k r a j o wy z a g r a n i c z n y r a z e m
tonny % tonny % tonny %
w wielkich piecach... 212.308 99,4 1.349 0,6 213.657 100,0 do wszystkich innych celów. . 30.584 93,4 2.158 6,6 32.742 100,0 razem . 242.892 98,6 3.507 1,4 246.399 100,0
Zużycie koksu zagranicznego w ro k u sprawozdawczym uległo dalszem u spadkow i do 3.507 to n n , co stanow i 1,4% ogólnego zużycia, wobec 7.407 to n n (1,8% ) w r. 1931, 20.807 to n n (3,5% ) w r. 1930, 59.508 to n n (6,7% ) w r. 1929, 73.847 to n n (8,4% ) w r. 1928.
Poniższa tablica obrazuje zużycie koksu według jego pochodzenia:
Tablica ig
ZUŻYCIE KOKSU W ZAKŁADACH HU TNICZYCH POLSKI W R. 1932 w t o n n a c h
W y szczególnienie z własnych koksiarni
z innych ko
ksiarni kraj. z zagranicy r a z e m r. 1 9 3 1 ... 314.156 95.821 7.407 417.384 r. 1932 ... 190.948 51.944 3.507 246.399
w stosunku do r. 1931 — 123.208 —43.877 —3.900 — 170.985
wzrost - f - ... — — — —
spadek — ... 39,2% 45,8% 52,7% 41,0%
34
Ż E L A S T W O .
D ostaw y żelastwa m artinow skiego, uskutecznione w r. 1932 przez C en tralę Zakupu Złomu P. H . Ż., w yniosły 249.367 tonn, stanow iąc 103% za
potrzebow ania h u t. O gólna ilość dostaw żelastwa m artinow skiego i w ielko
piecowego w okresie sprawozdawczym wyniosła 257.609 tonn, w artości loco h u ta Zł. 21.140.245,32. r. 1932 ... 217.980 65,5 114.963 34,5 332.943 100,0 w stosunku do r. 1931 . . — 55.366 — —238.904 — — 294-270 —
Tablica 22 Razem . . 347.173 100,00 110.959 100,00
*) W e d łu g statystyki C e n tra li Z ak u p u Z łom u P. H Ż,
8) Ż elastw o, p o ch o d zące z ro z b ió rk i o k rę tó w , d o k o n an ej w stoczni gdańskiej.
36
C en a żelastwa krajowego uległa w roku sprawozdawczym dalszemu o b n i
V. ZATRUDNIENIE I PŁACE,
W grudniu 1931 r. liczono się z koniecznością zredukow ania w hu tach że
laznych śląskich ogółem około 9.000 ro b o tn ik ó w , w tej liczbie ok. 2.000 ro b o tn ik ó w H u ty „ P o k ó j” i ok. 7.000 ro b o tn ik ó w h u t k o n cern u W sp ó l
n o ty Interesów . O dbyte w tej sprawie narady rządowe i konferencje z przed
staw icielam i h u tn ictw a doprow adziły do uzgodnienia sposobu przyjścia z p o mocą h u tn ictw u przez czynniki rządowe, z drugiej zaś stro n y h u tn ictw o podjęło wysiłki w kieru n k u utrzym ania jaknajwiększej liczby ro b o tn ik ó w przy pracy. W tym celu już n a posiedzeniu G łów nej Kom isji Związku Pra
codawców w dn iu 5 grudnia 1931 r. na w niosek Komisarza D em obiliza- cyjnego zapadła uchw ała co do turnusow ego zatrudnienia ro b o tn ik ó w w celu uniknięcia zwiększania bezrobocia. Jednocześnie wzamian za użyczoną p o m oc h u tn ictw o żelazne ustaliło w osobnej deklaracji w obec W ojew ody Ślą
skiego ilość ro b o tn ik ó w , k tó rą podjęło się utrzymać przy pracy w ciągu I-go kw artału r. 1932, przyczem zredukow ano w rzeczywistości nie ok. 9.000 ro b o tn ik ó w — jak przewidywano — lecz tylko 5.408. D eklarację tę o d n o w io n o w d n iu 1 k w ietn ia 1932 r., poczem w związku z popraw ą p o ło żenia w hutach żelaznych i uzyskaniem now ych zam ówień straciła ona aktu
alność.
R ów nież h u ty woj. kieleckiego zmuszone były w ro k u spraw ozdaw czym redukow ać w dalszym ciągu liczebność załogi robotniczej. O gółem zw olniono w ro k u sprawozdawczym 8.374 ro b o tn ik ó w . Jest to największa liczba zredukow anych w ciągu jednego ro k u ro b o tn ik ó w w hutn ictw ie, w ro k u bow iem 1929 zw olniono 3.588 osób, w roku następnym — 6.536 osób, w ro k u 1931 — 5.658 osób. Razem więc w ciągu czterech lat kryzysu zw olniono 24.156 ro b o tn ik ó w , co stanowi przeszło 47% liczby ro b o tn ik ó w na początku r. 1929.
38
39
Przytoczone niżej liczby ilustrują przebieg redukcyj robotniczych w ro kw iecień... 29.082 2.050 2.348 — 298 28.784 m a j ... 28.784 2.043 3.946 — 1.903 26.881 czerw iec... 26.881 3.119 3.254 — 135 26.746 lip ie c ... 26.746 2.146 1.327 + 819 27.565
27.565 2.047 2.880 — 833 26.732
w rzesień... 26.732 1.758 597 +1.161 27.893
październik . . . 27.893 1.165 1.621 — 456 27.437
lis to p a d ... 27.437 1.409 1.573 — 164 27.273 grudzień... 27.273 776 1.559 — 783 26.490
ogół. w r. 1932 — 18.064 26,438 —8.374 — sprawozdawczym pow ażne zmniejszenie się liczby dni roboczych, przypada
jących na 1-go przeciętnie zatrudnionego ro b o tn ik a o 26,2% w stosunku
O G Ó LN A LICZBA D N IÓ W EK O D RO BIO N Y CH W ZAKŁADACH HUTNICZYCH POLSKI W RO K U 19321)
Tablica 25
O D D Z I A Ł Y D n ió w k i zwykłe
D n ió w k i do
datkowe, prze
liczone na dniów ki zwykłe
R a z e m
W ielkie p i e c e ... 203.153 21.745 224.898
606.120 37.540 643.660
W a lc o w n ie ... ... 1.222.671 25.591 1.248.262 Wszystkie inne oddziały pomocnicze
3.726.950 128.675 3.855.625 O g ó ł e m ... 5.758.894 213.551 5.972.445
liczbowych o 52,2% . W stosunku do r. 1930 ogólna liczba dniów ek w h u tn ictw ie Żelaznem zmniejszyła się o 50,9% , a w porów naniu z r. 1929—
0 60,8% .
Tablica n a str. 42 ilustruje stosunek procentow y dniów ek zwykłych i nad
liczbowych do ogólnej liczby dniów ek, odrobionych w r. 1932 i w dw óch poprzednich latach.
W ciągu r. 1932 w kilku w ypadkach doszło, w związku z koniecznem i gospodarczo redukcjam i, do ostrych zatargów lokalnych, przyczem zastoso
w ano now ą m etodę walki, polegającą na okupow aniu zakładu. W tym okre
sie w ypadki okupow ania zakładu naogół tolerow ano, w skutek czego zaszły on e na kilku terenach.
T ak było w związku z zamknięciem huty w Zawierciu, należącej do T o warzystwa Sosnow ieckich Fabryk R u r i Żelaza, w m-cu czerwcu 1932 r., przyczem ro b o tn icy w liczbie ok. 600 okupow ali h u tę przez 5 tygodni 1 opuścili ją dop iero w połow ie lipca po przeprow adzeniu licznych rozmów z D yrekcją w sprawie przyznania odpraw dla dłużej zatrudnionych w fabryce ro b o tn ik ów .
l) Bez „S ilesii”.
41
Tablica s6
O G Ó LN A LICZBA DN IÓ W EK O D R O B IO N Y C H W ZAKŁADACH H U TNICZYCH POLSKI W L A TA C H 1930 — 1932 W PR O C E N T A C H
W y s z c z e g ó l n i e n i e
D n ió w k i zwykłe
D n ió w k i d odat
kow e, przeliczo
ne na d n ió w k i zwykle
R a z e m
1930 87,13 12,87 100,00
1931 89,01 10,99 100,00
1932 90,33 9,67 100,00
1930 89,39 10,61 100,00
1931 90,99 9,01 100,00
1932 94,17 5,83 100,00
1930 94,54 5,46 100,00
. W a lc o w n ie ... 1931 96,49 3,51 100,00
1932 97,95 2,05 100,00
1930 93,76 6,24 100,00
Pozostałe oddziały . . . . 1931 95,46 4,54 100,00
1932 96,66 3,34 100,00
i 1930 93,09 6,91 100,00
O g ó ł e m ... 1931 94,92 5,08 100,00
[ 1932 96,42 3,58 100,00
42
A nalogiczny zatarg wynikł w walcow ni „H r. R en ard ” w Sosnowcu, gdzie rów nież zredukow ano ok. 400 robotników i ok: 100 pracow ników um ysło
wych, przyczem jednak, dzięki rokow aniom , przeprowadzonym w Inspekcji Pracy, zatarg zlikwidowano w sposób polubow ny.
W pierwszych okresach, po rozpoczęciu dużych zam ówień w drugiej p o łowie roku 1932, hu ty żelazne znalazły się w bardzo tru d n y ch w arunkach płatniczych, w skutek czego zalegały z zapłatą wynagrodzeń pracowniczych.
W szczególności znaczna zaległość w ynikła w hutach i kopalniach „W spól
stałych zaległości robotniczych, pozostała jednak do uregulow ania pewna d ro b n a zaległość na rzecz pracow ników um ysłow ych, w skutek czego w dniu
misja Pojednawczo-Rozjemcza w dniu 9 września wydała orzeczenie, że pra
cow nikom „W sp ó ln o ty Interesów ” za czas strajku zapłata się nie należy, odrzuciły, wobec czego Związek Pracodawców Górniczo-H utniczych w niósł zatarg na Komisję Rozjemczą. Jednocześnie w dniu 16 stycznia na hutach wywieszono ogłoszenia o w ym ówieniu na 2 tygodnie umów indyw idualnych.
Na posiedzeniu Komisji Pojednawczo - Rozjemczej w Katowicach w dniu 25 stycznia zapadło orzeczenie o przedłużeniu płac dotychczas stosow anych w hu tach żelaznych bez żadnych zmian do dnia 31 marca 1932 r.
43
O rzeczeniu tem u M inister O p iek i Społecznej nadał moc obowiązującą w dniu 30 stycznia 1932 r. Rozstrzygnięcie to wywołało w następstw ie p ro test ze strony Związku Pracodaw ców w m em orjałach do czynników rządowych z dn. 16 lutego; w ystąpienia te nie mogły wprawdzie zmienić dokonanego już rozstrzygnięcia, przygotowały jednak w arunki do dalszego w ystąpienia h u tn ictw a w sprawie obniżki płac.
wana była przez Związek Pracodaw ców konieczność gospodarcza zredukow ania akordów , poniew aż same stawki dniów kow e były względnie niewysokie, n a
tom iast um ow a akordow a pozwalała na w yrobienie stosunkow o znacznie większych zarobków przy pełnym tygodniu pracy. Dużą tru d n o ść w czasie rozmów o obniżkę staw ek na początku r. 1932 stanow iła okoliczność, że przy liczbie swiętówek, przekraczającej 10 miesięcznie, faktyczny dochód miesięczny ro b o tn ik a był bardzo znacznie zredukow any, co u tru d n iało prze hu tach zachodzą bardzo znaczne różnice, w skutek czego przeprow adzenie rozm owy n a poszczególnych h u tach było rzeczą bardziej pożądaną. Rozm owy podjęto w k o ńcu kw ietnia, okazało się jednak, że na niektórych h u ta c h obniżki dosięgły 30% , w skutek czego nastąpiło zaognienie nastrojów ro b o t
niczych i wynikły lokalne zatargi i strajki (np. na hucie Bismarka). W związku z tem sprawę płac w niesiono ponow nie na Komisję Pojednawczo-Rozjemczą, gdzie przez cały maj była w zawieszeniu. Pierwsze posiedzenie Komisji,
44
Wyznaczone na dzień 14 czerwca, nie doszło do skutku, z pow odu niestawie
nia się ław ników pracodaw ców . Na posiedzeniach Komisji w dniach 21 i 24 czerwca Związek Pracodawców zajął zasadnicze stanow isko, że regulacja akordów nie należy do właściwości Komisji, Komisja jednak uznała się za k o m p eten tn ą do w ydania orzeczenia. W obec spodziewanej niemożności w yda
nia orzeczenia przez zwykłą Komisję Pojednawczo-Rozjemczą p. M inister O pieki Społecznej po w o łał jeszcze w d n iu 11 czerwca Specjalną Komisję Rozjemczą dla załatwienia zatargu o płace w hutnictw ie Żelaznem na G órnym Śląsku, mianując przewodniczącym Komisji p. inź. A rtu ra Maskego, Okręgow ego Inspektora Pracy w K atow icach i Komisarza Demobiłizacyjnego, zwołanie jednak Komisji Specjalnej okazało się zbędne, ponieważ Komisja zwykła wydała orzeczenie. Na posiedze
niach w dniach 21 i 24 czerwca Komisja Pojednawczo-Rozjemcza po d przewod
nictw em inż. K ossutha przedyskutow ała now ą zbiorow ą regulację akordów dla h u t żelaza. W myśl tego now ego układu poszczególne h u ty miały ustalić w po
rozum ieniu z radam i załogowem i przeciętne wydajności, poczem akord m iał być ustalony w ten sposób, aby ro b o tn ik otrzym ał stawkę taryfow ą oraz doda
lania ostatecznego orzeczenia. Bliższa analiza praw na wykazała jednak, źe orzeczenie było ważne, ponieważ odm ow a podpisania orzeczenia przez część ław ników , biorących udział w posiedzeniu oraz opuszczenie przez nich po
siedzenia Kom isji oznaczały tylko negatyw ne ustosunkow anie się do treści orzeczenia, które nie pozbawia orzeczenia m ocy praw nej, skoro ławnicy ci brali udział w dyskusji i uczestniczyli w uchw alaniu orzeczenia.
Te względy spow odow ały, że sprzeciw, podniesiony przez związki zawodo
Tablica 27 1 W alcow nie... 25.448 2,04 460.752 36,91
Wszystkie inne oddziały pomoc
Pozostałe oddziały 1931 237,8 11,3 249,1 44,8 0,04
1932 209,3 7,2 216,5 71,1 2,2
1930 261,3 19,4 280,7 19,3 0,02
Ogółem . . . 1931 237,1 12,7 249,8 46,8 0,08
1932 207,3 7,7 215,0 73,6 2,6
46
U m ow a ta obowiązuje na G órnym Śląsku w brzmieniu ustalonem przez przetwórczego. Intencją Związku Pracodawców było osiągnięcie oszczędności w zakresie zapłaty za urlop, przyczem Związek brał pod uwagę, że na p o zostałym obszarze państw a odbyw ała się jednocześnie nowelizacja ustaw o
daw stw a o urlopach, zawierająca zmniejszenie obciążeń procodawców z ty
2) na podstaw ie przeciętnej miesięcznej liczby robotników , zapisanych w końcu każdego miesiąca.
47
N astępstw em opisanych obniżek płac oraz zmniejszenia się liczby dni ro
l u t y ... 3.748.164 115.947 82.703 8.961 3.955.775
marzec . . . 4.376.996 143.521 103.004 15.952 4.639.473
kwiecień . . . . 4.434.567 203.729 109.217 7.871 4-755.384
m a j ... 3.296.086 326.892 86.024 1.461 3.710.463 czerw iec... 4.149.359 262.784 110.629 1.821 4.524.593 lip ie c ... 4.665.531 281.861 128.085 656 5.076.133 sierpień . . . 4.737.723 262.069 129.043 18.520 5.147.355 w rzesień ... 4.424.482 189.788 115.418 4.694 4.734.382 październik . . . . 4.951.966 166.723 137.701 5.455 5.261.845 lis to p a d ... 4.912.534 101.471 135.178 1.337 5.150.520 grudzień ... 4.476.172 171.225 125.484 2.142 4-775.023 ogółem r. 1932 zł. 51.985.792 2.310.867 1.338.485 86.021 55.721.165
% 93,30 4,15 2,40 0,15 100,00
r. 1931 zł. 91.325.562 3.305.377 2.124-822 92.502 96.848.263
°//o 94,30 3,41 2,19 0,10 100,00 w pozostałych oddziałach pom ocniczych i ubocznych (oddział wagonowy, warsztaty reparacyjne, cegielnie, koksiarnie i t. d.) w r. 1932 wypłacono ogółem 35,326.101 zł., czyli o 24.085.358 zł., t. j. o 40,5% mniej aniżeli
48
Tablica 3 1
SUMA W Y PŁA C O N Y C H ZAROBKÓW BEZ PO T R Ą C E Ń W R O K U 1932 W ZASADNICZYCH DZIAŁACH H U T N IC T W A POLSKIEGO
M i e s i ą c
Wielkie piece Stalow nie W alcow nie R a z e m
Z ł o t y c h
styczeń . . . 174.507 403.365 749-421 1.327.293
l u t y ... 143.840 424.809 716.278 1.284.927 m a r z e c ... ... 161.850 492.317 902.012 1.556.179 k w ie c ie ń ... 138.155 474.031 973.299 1.585.485 m a j ... 139.545 380.135 727.513 1.247.193 c z e r w ie c ... 157.692 498.639 1.022.057 1.678.388 l i p i e c ... 179.314 527.334 1.205.035 1.911.683 s i e r p i e ń ... 228.510 579.332 1.247.470 2.055.312 w rz e sie ń ... 241.018 533.548 1.108.573 1.883.139 p a ź d z ie rn ik ... 223.087 624.002 1.222.545 2.069.634 listopad ... 213.203 589.697 2.188.504 1.991.404 g r u d z ie ń ... 207.959 496.069 1.100.399 1.804.427 ogółem r. 1932 . . . . 2.208.680 6.023.278 12.163.106 20.395.064
„ r. 1931 . . . .
% w stosunku do zarob
ków we wszystkich od
działach:
4-170.764 10.903.391 22.362.649 37.436.804
r. 1932 ... . 3,96 10,81 21,83 36,60
r. 1 9 3 1 ... 4,31 11,26 23,09 38,66
w r. 1931, o 42.117.563 zł., t. j. o 54,4% m niej niż w r. 1930 i o 54.942.016 zł. t. j. o 60,9% m niej niż w r. 1929.
Łączna sum a zarobków robotniczych w hutnictw ie zmiejszyła się w roku sprawozdawczym w stosunku do r. 1931 o 41.127.098 zł., t. j, o 42,5%, w stosunku zaś do r. 1930 o 69.492.480 zł., t. j. o 55,5%, a w stosunku do r. 1929 o 93.338.663 zł., t. j. o 62,6%.
Prócz podanych wyżej zarobków robotnicy otrzymali w r. 1932 deputat węglowy i inne świadczenia w naturze.
W arto ść wszystkich świadczeń w naturze na rzecz robotników w h utach żelaznych*) stanow iła w rok u sprawozdawczym 4.469.411 zł., wobec 5.094.607 zł. w r. 1931.
*) W yjąwszy hutę „Silesia” .
Część zarobku robotniczego, któ ry p o trąca się na Kasę C horych, F u n dusz Bezrobocia, Kasę Bracką, po d atek dochodow y i t. d., obrazuje nastę
pująca tablica:
T ablica J2
O G Ó LN A SUM A PO TR Ą C EŃ Z ZAROBKÓW R O BO TN ICZY CH W ZA KŁA DA CH H U TNICZYCH POLSKI1) W R O K U 1932
W y s z c z e g ó l n i e n i e zł. % %ogólnego
zarobku na Kasę C h o ry c h ... 2.312.840 41,80 4,15 na Fundusz B e z r o b o c i a ... 261.081 4,72 0,47 na Kase B r a c k a ... 609.923 11,02 1,09 I na podatek d o c h o d o w y ... 976.031 17,64 1,75 i na ubezpieczenie od inwalidztwa... 1.373.557 24,82 2,47
razem r. 1932 . 5.533.432 100,00 9,93
I „ r. 1931 . 8.740.267 100,00 9,02
*) W yjąw szy hutę „S ile sia ” .
50
VI. BEZPIECZEŃSTWO PRACY.
O rganizacja służby bezpieczeństwa w h u tn ictw ie Żelaznem datuje się od r. 1928— 1929 i oparta jest na wzorach organizacji niemieckiej i czeskiej.
Jednolitego system u tej służby w hutnictw ie polskiem niema, każda h u ta stosuje środki i sposoby walki z niebezpieczeństwem pracy indywidualnie, uznane przez siebie za najskuteczniejsze i najbardziej odpowiadające lokalnym w arunkom pracy. H uty woj. śląskiego posiadają inżynierów bezpieczeństwa pracy, którzy stoją na czele organizacji służby bezpieczeństwa w poszczegól
nych działach produkcji danego zakładu hutniczego, h u ty natom iast w oj.
kieleckiego inżynierów bezpieczeństwa nie mają i organizacją służby bezpie
czeństwa zajmują się albo referaty, obejmujące całość przedsiębiorstwa, albo poszczególni szefowie oddziałów każdy w swoim zakresie.
W latach 1928— 1929 zorganizowano oddziały bezpieczeństwa dla h u t Katowickiej Sp. i Królewskiej-Laury pod kierow nictw em specjalnie wyzna
czonego inżyniera dla każdego przedsiębiorstwa. Zadaniem tych oddziałów miało być: zwalczanie nieszczęśliwych wypadków przez usuwanie niebezpie
czeństw ruchu, zagrażających zdrow iu i życiu pracowników; stosow anie środ
ków, jakie okażą się niezbędne i celowe czy to dla zupełnego uniknięcia nieszczęśliwych wypadków, czy też dla zmniejszenia ich ilości; psychotech
niczne badanie ro b o tn ik ó w ; bezpośrednie kom unikow anie się z władzami.
Później zadanie inżyniera bezpieczeństwa rozszerzono, nakładając n ań o b o wiązek badania i protokółow ania w porozum ieniu z kierow nictw em ruchu oraz radą załogową ważniejszych nieszczęśliwych w ypadków . Równocześnie inżynierow ie bezpieczeństwa otrzymali praw o bezpośredniego osobistego p o rozum iew ania się z przedstawicielami rad załogowych oraz praw o k o n tro li w ykonyw ania przepisów bezpieczeństwa i stosow ania urządzeń ochronnych.
K oncern „H u ta Pokój” , Śląskie Zakłady G órniczo-H utnicze S. A., w pro
wadził u siebie w r. 1929 „Biuro Bezpieczeństwa Pracy i Higjeny” dla huty
„ P o k ó j” i h u ty „B aildona”. N a czele biura stoi inżynier bezpieczeństwa pra
cy i higjeny.
Z rady załogowej obu h u t w yłonione są „Komisje W ypadkow e” z 3-ch członków rady robotniczej, k tó re współpracują ściśle z inżynierem bezpie
Z rady załogowej obu h u t w yłonione są „Komisje W ypadkow e” z 3-ch członków rady robotniczej, k tó re współpracują ściśle z inżynierem bezpie