W dzisiejszej dyskusji naukowej coraz więcej autorów jest blisko stwierdzenia, że koncepcja zrównoważonego rozwoju w turystyce potrzebuje nowego paradygma-tu, nieodwołującego się do zasady harmonii w celach rozwoju i łączenia różnych wartości. Skoro granice wzrostu w turystyce i towarzyszącej jej konsumpcji moż-na osiągać jedynie moż-na obszarach prawnie chronionych, przyjęcie podejścia eko-systemowego do wyznaczania strategicznych celów rozwoju turystyki w całych Karpatach należy uznać za błędne. Niezbędne jest przeniesienie punktu ciężkości rozważań z całościowego spojrzenia na Karpaty na poziom lokalny i konkretne warunki, w jakich przebiega rozwój turystyki. Dopiero wówczas można próbować znaleźć rozwiązania zgodne z interesem społecznym i koniecznością ochrony za-sobów przestrzeni. Układy lokalne tworzą niepowtarzalne kombinacje warunków i procesów składających się na rozwój turystyki, tak więc zakres możliwych roz-wiązań jest szeroki. Co więcej, niezbędne jest odejście od interpretacji zrówno-ważenia w turystyce jako hipotetycznego stanu rozwoju, do którego się dąży, na rzecz ewolucyjnego procesu zmian, który opiera się na racjonalnych przesłankach ekonomicznych i rzeczywistych zachowaniach społecznych (Mika 2014).
Biorąc pod uwagę różnorodność przestrzenno-funkcjonalnych modeli rozwoju turystyki w Karpatach oraz postępującą niestabilność gospodarczą i klimatyczną, należy stwierdzić, że strategie badań wspierających proces planowania turystycz-nego winny być mniej zorientowane na ochronę zasobów, a w większym stopniu ukierunkowane na poszukiwanie rozwiązań operacyjnych, wspierających społecz-nie oczekiwane funkcje turystyki. W opinii autora główne cele działalności nauko-wej powinny zmierzać do:
a) rozwoju studiów lokalnych w turystyce oraz szczegółowych analiz sytuacji roz-wojowych różnych kategorii obszarów recepcyjnych, przy czym każdorazowo ujmowanych jako odrębny i unikalny system funkcjonujący na tle niepowta-rzalnej kombinacji warunków rozwoju turystyki;
b) określenia związków przyczynowo-skutkowych w lokalnych systemach tury-stycznych, warunkujących ich sprawność funkcjonowania oraz realizację ocze-kiwanych funkcji turystyki;
c) identyfikacji źródeł przewag konkurencyjnych obszarów recepcyjnych – bez-względnych i komparatywnych w stosunku do konkurentów;
d) poszukiwania dźwigni rozwoju obszarów recepcji ruchu turystycznego;
e) określenia barier aktywizacji zawodowej lokalnych społeczności w miejscowoś-ciach turystycznych;
124 Mirosław Mika
f) identyfikacji czynników wpływających na zdolność długotrwałego rozwoju tzw.
„dojrzałych” obszarów recepcji turystycznej;
g) rozwoju badań nad społeczną funkcją obszarów chronionych, zarówno z punk-tu widzenia z punk-turystów, jak i społeczności lokalnych;
h) identyfikacji czynników determinujących zawiązywanie i podtrzymywanie współpracy partnerskiej na rzecz turystyki w różnych skalach przestrzennych.
Aby jednak zarysowana wyżej wizja strategii badawczej mogła zostać zreali-zowana, niezbędny jest rozwój warsztatu metodologicznego z zastosowaniem złożonych procedur analitycznych, traktujących rozwój turystyki jako proces dy-namiczny, zachodzący w warunkach niestabilności gospodarczej i klimatycznej.
Konieczny jest także rozwój badań koncepcyjnych w sferze planistycznej, dla róż-nych skal przestrzenróż-nych (np. lokalnej, regionalnej), w celu wypracowania zesta-wu narzędzi wspomagających aktywne i skuteczne zarządzanie turystyką na po-ziomie lokalnym.
Zakończenie
W sytuacji kryzysu koncepcji turystyki zrównoważonej opartej na idei zgodnego osiągania różnych celów rozwoju jedynie opowiedzenie się po stronie racjonal-ności naukowej oraz wypracowanie naukowych podstaw programowania rozwoju turystyki na poziomie lokalnym może „uwolnić” treści dokumentów strategicz-nych od cech myślenia życzeniowego. Wszechobecna apoteoza zrównoważonego rozwoju, oparta na przesłankach ideowych (czy wręcz ideologicznych), kłóci się z realiami współczesnego świata. Niestety piętno takiego niedopasowania od-cisnęło się na cytowanych tu ramowych dokumentach wytyczających drogi roz-woju turystyki w regionie karpackim w przyszłości, w których między innymi przywołuje się zdezawuowaną już koncepcję ekoturystyki i przypisuje się jej rolę czynnika sprawczego oczekiwanych zmian. Wydaje się, że czas już postawić py-tanie o to, czy uporczywe propagowanie harmonijnego zrównoważenia w sferze turystyki jest pobudzane wyłącznie siłą rozpędu dyskusji prowadzonej od ponad dwóch dekad, brakiem wystarczającej wiedzy u dysponentów środków finanso-wych wspierających takie planowanie, a może rezultatem wpływu jeszcze innych czynników. Oczywiście, można próbować bagatelizować rolę zapisów zawartych w dokumentach strategicznych oraz ich moc oddziaływania na przebieg procesów rozwojowych w turystyce. Prawdziwy problem pojawi się dopiero wtedy, gdy na podbudowie mylnie zdefiniowanych celów i środków ich osiągania pojawią się niezharmonizowane rozwiązania prawne, które w rzeczywistości staną się bariera-mi dla prawidłowego rozwoju turystyki i realizacji jej oczekiwanych funkcji.
Literatura
Agenda dla zrównoważonej i konkurencyjnej turystyki europejskiej, 2007, Komunikat Komisji Eu-ropejskiej [COM9(2007)621].
Barr S., Shaw G., Coles T., Prillwitz J., 2010, A holiday is a holiday. Practicing sustainability, home and away, Journal of Transport Geography, 18: 474–481.
Cohen S.A., Higham J.E.S., 2011, Eyes wide shut? UK consumer preceptions on aviation climate impacts and travel decisions to New Zealand, Current Issues in Tourism, 14(4):
323–335.
Gössling S., Scott D., Hall C.M., Ceron J.P., Dubois G., 2012, Consumer behaviour and demand response of tourists to climate change, Annals of Tourism Research, 39(1): 36–58.
Hares A., Dickinson J., Wilkes K., 2010, Climate change and the air travel decisions of UK tourists, Journal of Transport Geography, 18(3): 466–473.
Konwencja o różnorodności biologicznej, 1992, Rio de Janeiro.
McKercher B., Prideaux B., Cheunga C., Law R., 2010, Achieving voluntary reductions in the carbon footprint of tourism and climate change, Journal of Sustainable Tourism, 18(3):
297–318.
Mika M., 2014, Założenia i determinanty podtrzymywalności lokalnego rozwoju turystyki, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Podręcznik do Konwencji Karpackiej, 2007, The Regional Environmental Center for Central and Eastern Europe, Szentendre–Bolzano.
Podstawowe kierunki zrównoważonego rozwoju turystyki europejskiej, 2003, Komunikat Komisji Europejskiej [COM(2003)716].
Protokoł o zrównoważonej turystyce do Ramowej Konwencji o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, 2013 (Dz.U. 2013 poz. 682).
Scott D., Hall C.M., Gössling S., 2012, Tourism and climate change. Impacts, mitigation and ada-ptation, Routledge, Londyn.
Strategy for Sustainable Tourism Development of the Carpathians, 2014, UNEP/CC/COP4/
DOC14.
Summary
Research challenges in light of the assumptions of the integrated tourism policy for the Carpathians
The scope and forms of international cooperation for socio-economic development of the Carpathian region define entries in the Carpathian Convention and other strategy docu-ments. According to their contents the main directions for the shaping of environmental, socio-economic and cultural phenomena are build on the idea of harmonious combining different development goals. Sustainable and integrated vision is also suggested for to-urism. Ecosystem approach to tourism planning is in conflict with the objectives of the local tourist entrepreneurs. Moreover, a holistic and integrated approach to tourism in the Carpathians region contradicts with the realities of its development at local levels. The paper discusses some of the major constraints to develop the sustainable and integrated vision of the future tourism in the Carpathians as well as indicates selected research goals that may help to work out the rational solutions in tourism planning at different spatial scales in the Carpathian region.
Key words: Carpathians, sustainable tourism, tourism planning, research
Mirosław Mika Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński m.mika@geo.uj.edu.pl