Prezentowane w publikacji opisy dobrych praktyk obejmują wszystkie przedsięwzięcia wyróżnione w trzech dotychczasowych edycjach konkursu „Złotej Księgi Dobrych Prak-tyk na Rzecz Społecznego Uczestnictwa Osób Starszych”. Przypominamy dobre prakPrak-tyki z pierwszej i drugiej edycji ponieważ jako wzory działania, nie straciły na aktualności. Nadal są inspirujące.
Wszystkie edycje konkursu „Złotej Księgi Dobrych Praktyk na Rzecz Społecznego Uczestnictwa Osób Starszych” odbywały się pod patronatem Rzeczników Praw Obywa-telskich: prof. Ireny Lipowicz i dra Adama Bodnara. Pierwsza edycja konkursu została ogło-szona w roku 2014, kiedy to prof. Irena Lipowicz wraz z Komisją Ekspertów ds. Osób Star-szych zainicjowała tworzenie zbioru, wartych upowszechnienia inicjatyw, podejmowanych na rzecz osób starszych i z osobami starszymi. Druga edycja została ogłoszona w 2016 r., a trzecia w 2017 r.
Zaproszenie do zgłaszania dobrych praktyk zarówno w I jak II i III edycji było kierowane do instytucji publicznych; do stowarzyszeń, fundacji i organizacji społecznych; do grup nie-formalnych; a także do pracodawców. Formułując swoje oczekiwania podkreślaliśmy, że zależy nam na zgłoszeniach projektów, które służą budowaniu społeczeństwa spójnego, przyjaznego wszystkim grupom wieku. W szczególności, na inicjatywach służących akty-wizacji osób starszych w różnych wymiarach życia, integracji wewnątrzpokoleniowej i mię-dzypokoleniowej, tworzących sprzyjającą osobom starszym przestrzeń publiczną, wzmac-niających ich samodzielność życiową, w tym kondycję zdrowotną i aktywność ruchową, jak również zapobiegających marginalizacji i wykluczeniu.
W I edycji komisja konkursowa wybrała 24 projekty, które zostały wpisane do „Złotej Księgi” (www.rpo.gov.pl/pl/content/publikacje-zlota-ksiega-dobrych-praktyk). W II edy-cji zostało wyróżnionych 11 projektów (www.rpo.gov.pl/pl/content/zlota-ksiega-dobrych -praktyk-na-rzecz-spolecznego-uczestnictwa-osob-starszych-ii-edycja). W III edycji wy-brano 8 projektów.
się także tym, w jakim stopniu są działaniami „dla seniorów”, a w jakim stopniu seniorzy sami byli kreatorami pomysłów i ich wykonawcami. Realizacja niektórych praktyk nie jest możliwa bez udziału różnego rodzaju profesjonalistów, w innych – wystarczy zaangażowa-nie wolontariuszy. Są wśród wyróżnionych projekty będące jednorazowym wydarzezaangażowa-niem, projekty powtarzane cyklicznie lub prowadzone w sposób ciągły (w tym, „zamknięte” kon-cepcyjnie, lub pomyślane tak, by mogły być rozbudowywane lub modyfikowane).
Wśród organizatorów dobrych praktyk dominują samorządy terytorialne (ich jednostki organizacyjne) i organizacje trzeciego sektora w tym, Uniwersytety Trzeciego Wieku. Nie-stety, tylko kilka wśród zgłoszonych przedsięwzięć organizowanych było przez inne insty-tucje np. przez instytuty naukowe czy studenckie koła naukowe. Jeśli jednak uwzględnimy wszystkie podmioty zaangażowane w realizację projektów (współwykonawców, partne-rów, sponsopartne-rów, patronów), to paleta instytucji okazuje się znacznie bogatsza.
Z satysfakcją odnotowujemy informacje o szybkim upowszechnianiu się kilku z wyróż-nionych przez nas dobrych praktyk. To, co było nowością w 2014 roku stało się praktyką popularną w roku 2017. Co więcej, praktyki opisane we wcześniejszych edycjach jako po-jedyncze, odosobnione przedsięwzięcia, stają się elementami większych całości tj. instru-mentami realizacji kolejnych dobrych praktyk. Takich przykładów dostarcza m.in. trzecia edycja konkursu.
Realizacja dobrych praktyk bywa też wpisywana w rozwiązania systemowe (np. znaj-duje odzwierciedlenie w strategiach/programach rozwoju gminy). Dowodzi to zrozumienia, iż poprawy jakości życia osób starszych (ale też innych pokoleń) nie da się osiągnąć po-przez jednostkowe projekty – o ile nie są one częścią większej, zwartej siatki działań, które dopiero wspólnie planowane i realizowane tworzą nową jakość. To zjawisko cieszy nas szczególnie. Koresponduje bowiem z pracami i propozycjami formułowanymi przez
Komi-czeństwo ekonomiczne, zdrowie, opieka, bezpieKomi-czeństwo w środowisku zamieszkania, czas wolny, edukacja, mieszkalnictwo. Ogólnymi celami wsparcia społecznego osób star-szych są przede wszystkim: zapewnienie poczucia bezpieczeństwa fizycznego, socjalnego i społecznego; jak najdłuższe utrzymanie aktywności i autonomii; wzmacnianie nieformal-nych więzi społecznieformal-nych tworzących podstawową sieć wsparcia i uzupełnianie ich wspar-ciem formalnym, gdy zachodzi taka potrzeba; jak najdłuższe pozostawianie osób starszych w ich dotychczasowym środowisku zamieszkania, jeśli tego sobie życzą; kształtowanie środowiska zamieszkania w taki sposób, by było przyjazne osobom starszym. Niezmiernie ważną kwestią jest prowadzenie działań wspierających seniorów w środowisku, w sposób zapewniający im niezależność, możliwość uczestnictwa we wszystkich formach życia spo-łecznego, możliwość samorealizacji, poczucie godności i szacunku oraz traktowanie pod-miotowe w każdej sytuacji. Więcej informacji o proponowanym modelu wsparcia można odnaleźć w publikacji pt. „System wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania”, wydanej przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, dostępnej także w wersji elektronicz-nej (www.rpo.gov.pl/pl/content/system-wsparcia-osob-starszych-w-srodowisku-zamiesz-kania).
Opracowaniu modelu wsparcia towarzyszyły badania przeprowadzane wśród władz sa-morządowych i kluczowych pracowników instytucji gminnych i powiatowych województwa dolnośląskiego w sierpniu i wrześniu 2015 r. Badania potwierdziły, że większość działań samorządów na rzecz osób starszych miała charakter wyspowy i dotyczyły one głównie pomocy społecznej i aktywizacji (aktywnych już!) seniorów. Dyskryminacja osób starszych była rozumiana wyłącznie jako dyskryminacja bezpośrednia. Większość badanych nie do-strzegała problemu dyskryminacji pośredniej – choćby tak powszechnej jak niemożność korzystania przez mieszkańców wsi z usług świadczonych w instytucjach powiatowych z powodu niedostatków w komunikacji publicznej.
Obserwacje ostatnich lat skierowały nasze myślenie na przeformułowanie koncepcji konkursu „Złotej Księgi”. Jeśli wartością jest systemowe działanie, to postanowiliśmy zbie-rać i promować dobre praktyki we wszystkich tych obszarach, które składają się na model wsparcia, zaproponowany przez ekspertów w przytoczonej wyżej publikacji. Zmieniamy więc kryteria doboru dobrych praktyk tak, by ukierunkować je na siedem wymienionych wyżej obszarów, które łącznie zapewnić powinny osobom starszym lepszą jakość życia
zainteresowanym – wgląd w opisy przedsięwzięć lokalnych, nadesłane przez tych, którzy swoimi osiągnięciami zechcą się pochwalić i podzielić z innymi.
Mamy nadzieję, że umieszczane na stronie internetowej informacje okażą się inspirują-ce, pozwolą twórczo adaptować i rozwijać pomysły wdrożone już w innych miejscach, za-chęcą przy tym, do nawiązywania bezpośrednich relacji i wymiany doświadczeń pomiędzy różnymi publicznymi i niepublicznymi podmiotami zaangażowanymi w działania na rzecz osób starszych. Przyczynią się do powstania szerokiej sieci współpracy i współmyślenia.
prof. Barbara Rysz-Kowalczyk
Barbara Imiołczyk