Z NASZYCH REZERWATÓW

Torfowisko Redykajny pod Olsztynem - rezerwatem przyrodniczym W r o k u 1947 m ia łe m sposobność z w ie d z ić to r fo w is k o R e d y - k a jn y , m ogę p rz e to o p is p o n iż s z y o p rz e ć p rz e d e w s z y s tk im na w ła s n y c h spost rzężeni ach p o c z y n io n y c h w te re n ie .

W g ra n ic e m ia s ta O lslztyna w k ra c z a o d p ó łn o c y J e z io ro D łu ­ gie, będące o z d o b ą je g o k r a jo b r a z u i o ś ro d k ie m s p o rtu w o d n e g o . J e z io ro to u ję te je s t o d p ó łn o c y i w s c h o d u w z ie lo n e ra m y lasów , s ta n o w ią c y c h w ła sn o ść m ia s ta O ls z ty n a .

L a s y ro sn ą t u t a j nia m o re n ie p ia s z c z y s te j. C a ły Łe/ren je s t p a g ó rk o w a ty , p o p rz e d z ie la n y m n ie js z y m i i w ię k s z y m i z a g łę b ie ­ n ia m i, często z a to r fio n y m i. N a jw y ż s z ą p a g ó rk i d o c h o d z ą do 124 m w y s o k o ś c i. R ze źb a tarem u zw ią z a n a je s t ze z lo d o w a c e m ię m p ó łn o c ­ n y m , sam o zaś je z io r o e ta n o w i p ię k n y p r z y k ła d je z io r a ry n n o w e g o . O k o lic z n e lasy są m ie js c e m sp a c e ró w i w y c ie c z e k m ie s z k a ń ­ có w m ia s ta , k tó r z y o d w ie d z a ją je c h ę tn ie , zw łaszcza w d n ie ś w ią ­ teczne. J e d n o cze śn ie są one d o s k o n a łą o c h ro n ą p rz e c iw w ia tro w ą o ra z o d ś w ie ż a ją i n a p e łn ia ją b a ls a m ic z n ą w o n ią p o w ie trz e O ls z ty n a . Je zio iro i las s ta n o w ią o w a lo ra c h z d ro w o tn y c h tego m ia s to .

L a s y te są sztu czn e i s k ła d a ją się g łó w n ie z sosny p rz e ty k a n e j ś w ie rk ie m lu b z c z y s ty c h ś w ie rc z y n . W m ie js c a c h w ilgoitm tejB zych w y s tę p u ją n ie w ie lk ie p ła ty o ls z y n , czasem d ro b n e to r fo w is k a ty p u prz-ejj ścio-wego.

W o d le g ło ś c i o k o ło 250 m na p ó łn o c n y z a c h ó d o d J e z io ra D łu g ie g o le ż y to r fo w is k o R e d y k a jn y , p o w s ta łe w w y n ik u z a ra sta ­ n ia je z io ra . T o r fo w is k o z a jm u je p o w ie rz c h n ię 10,38 h a . M a o n o n ie ­ r e g u la r n y k s z ta łt, z b liż o n y d o ro m b u . R ó ż n ic a p o z io m u p o m ię d z y p o w ie rz c h n ią to r fo w is k a a s z c z y ta m i s ą s ie d n ic h p a g ó rk ó w w y n o s i o k o ło 20 m . S z tu c z n ie p rz e k o p a n y k a n a ł o d p ro w a d z a n a d m ia r w ó d w k ie r u n k u z a c h o d n im .

Z ro z m ie s z c z e n ia ro ś lin n o ś c i m o ż n a w n io s k o w a ć , k tó r e części to r fo w is k a są p ły ts z e , a k tó r e głębsze. N a p a r tie p ły ts z e nasuwa- się las ś w ie rk o w y . Ś w ie rk ro s n ą c y n a to r fo w is k u o d zn a cza się n iż s z y m w z ro s te m . N a b rz e g u w y s o k o ś ć je g o d o c h o d z i d o 15 m , ś re d n ic a p n ia do 20— 40 cm . P rz y p o s u w a n iu się w g łą b to r fo w is k a s ta je się on- (» ra z n iż s z y , b a r d z ie j ro z p ro s z o n y i w re szcie zanik-a. P ie rś c ie ń la s u ś w ie rk o w e g o p o ra s ta t o r f s iln ie z m iń e ra liz o w a n y , po- k tó r y m

3’

m o żn a s w o b o d n ie c h o d z ić bez o b a w y z a p a d n ię c ia się. Ś w ie rk o w i to w a rz y s z ą : olsza, czasem sosna, o s ik a i b rz o z a om szona. P o je d y n c z e o k a z y b rz o z y d o ra s ta ją do 3— 5 m w y s o k o ś c i; w k ra c z a o n a w ra z ze ś w ie rk ie m d a le k o w g łą b to r fo w is k a .

W w a rs tw ie k rz e w ó w o b o k ś w ie rk a w id a ć b rz o z ę om szoną i leszczynę, lecz n a jlic z n ie j w y s tę p u je w ie rz b a r o k ita (S a lix re- pens L . sap. r o s m a r in ifo lia K o c h . ) . W w a rs tw ie z ie ln e j z a u w a ż y ­ łe m : w id ła k g a jo w y (L y c o p o d iu m a n n o tin u m L . ) , ś w ie tlic ę samczą

( A t h y r iu m f i l i x fe m in a ( L . ) R o t h . ) , nereczm icę b ło tn ą (A s p id iu m th e ly p te r is ( L . ) S w . ) , k rw a w n ic ę p o s p o litą ( L y t h r u m s a lic a ria L . ) , b o ró w k ę c z e rn ic ę (V a c c in iu m m y r t illu s L . ) , k o n w a lijk ę d w u lis tn ą (M a ja n th e m u m b if o liu m ( L . ) D C ) , s z c z a w ik z a ję c z y ( O x a lis ace- to s e lla L . ) , c z a rta w ę d ro b n ą (C irc a e a a lp in a K . ) , graszyozikę je d n o - k w ia to w ą (P ir o la u n if lo r a L . ) , s ió d m a c z e k le ś n y ( T r ie n ta lis e u ro - p a e a L . ) . N a u w a g ę z a s łu g u je — jta ko g a tu n e k z a w le c z o n y — szczaw ż ó łty (R u m e x p a tie n tia L . ) . o k t ó r y m n ie w s p o m in a S t e f f e n ( 4 ) , n a jle p s z y zn a w ca f l o r y P o je z ie rz a M a z u rs k ie g o . G a tu n e k te n n ie z o s ta ł p rz e z n ie g o z a u w a ż o n y a lb o też z ja w ił się d o p ie ro p o je g o b a d a n ia c h .

P o ś ró d m c h ó w na u w a g ę z a s łu g u ją : A m b lis te g iu m r ip a r iu m i L . ) B r. & S c Ił., M eesea tr is t ic h a ( F u n c k ) B r . & C h ., T h u i- d iu m B la n d o v ii ( W . & M . ) B r. & S c h ., T . ta m a ris c in u m ( H e d w .) B r. & S e h ., S p h a g n u m s q u a rro s u m P e r s., S. a c u tifo liu m E l i r h . , H y lo c o m iu m s p le n d e n s B r . & S c h .

K u ś ro d k o w i bagna ś w ie rk je s t co ra z n iższy i rza d szy. W y s o ­ k o ś ć je g o n ie p rz e k ra c z a 1 m p rz y g ru b o ś c i p n ia o k o ło 3 cm . Cza­

sem z a m ia s t ś w ie rk a w id z im y p o je d y n c z o sosnę. W y s tę p u je ona te ż w o k a z a c h k rz a c z a s ty c h , je d n a k n ie je s t to zn a n a fo r m a tu rfo s a . J e j w z ro s t je s t n iż s z y , w ysokość ró w n a się często s z e ro ko ści k o ro n y , n ie p rz e k ra c z a 3— 4 m .

T o r fo w is k o je s t t u m n ie j u s ta lo n e n iż n a b rz e g u , u g in a się p o d n o g a m i, w o d a w y p ły w a s p o d s tó p . Ś w ie rk z a k o rz e n ia się tu ż p o d w a rs tw ą m c h ó w , w s k u te k czego ła tw o tw o rz ą się w y k r o ty . — K ie łk u je o n z w y k le na k ę p a c h tu rz y c o w y e h , w ie rz b o w y c h czy o lszo ­ w y c h , s tw a rz a ją c y c h w a r u n k i b a rd z ie j u s ta lo n e i ś ro d o w is k o suchsze.

Ś w ie rk o m i sosnom to w a rz y s z y ta k ż e b rz o z a om szona a o b o k n ic h lic z n ie ro s n ą : b a g n o z w y c z a jn e f L e d u m p a lu s tre L . ) , b o ­ r ó w k i — c z e rn ic a i b a g ie n n a (V a c c in iu m m y r t illu s L . i V . u lig i- n o su m L . ) , czasem w rz o s z w y c z a jn y ( C a llu n a v u lg a ris ( L . ) S a ­ l i s b . ) , dość rz a d k o m o d rz e w n ilo a z w y c z a jn a ( A n d ro m e d a p o lif o - l ia L . ), b a ż y n a e z a rn o ja g o d o w a ( E m p e tr u m n ig r u m L . ) . W ś ró d ro ­ ś lin z ie ln y c h z a s łu g u ją na u w a g ę : w e łn ia n k a p o c h w o w a ta ( E r io

-p h o r u m v a g in a tu m L . ) , s it a l-p e js k i i J u n c u s a l-p in u s V i l l . ), ne- reozmiea g rz e b ie n ia s ta ( A s p id iu m c ris ta tu fri S w . ), ru siiczka o k rą - g ło lis tn a ( D ro s e ra r o t u n d if o lia L . ) , s ió d m a cze k le ś n y ( T r ie n ta lis e u ro p a e a L . ) , z rz a d k a ż ło h ik k o r a lk o w a t y { C o r a llo r h iz a R . B r . j i sta rze c w ą sko o g o n k o w y {S e n e cio r iv u la r is (W . K . ) D C ) . W ś ró d m ichów w id z im y : A u la c o m iu m p a liis tr e S c h w g r . , H y p n u m S c h re b e ri W i 11 d., H y lo c o m iu m s p le n d e n s B r . & S c h.

Ryc. 7 R e ze rw at R e d y k a jn y p o d O lsztynem . Skala 1:25.000.

C a łe to r fo w is k o je s t p o ro ś n ię te p rz e z w ie rz b ę r o k it ę (S a lix re p e n s L . ) , k tó r a d o s k o n a le ro ś n ie m ię d z y to r fo w c a m i. D z ię k ł lic z ­ n y m p ę d o m s p a ja o n a z w ie rz c h n ią p o k ry w ę to r fo w is k a i d o b rz e p rz y g o to w u je g ru n t d la in n y c h w ie rz b -— s za re j i la u ro w e j (S a lix c in e re a L ., S. p e n ta n d r a L . ) , b rz o z y , o ls z y i ś w ie rk a .

Z p u n k tu w id z e n ia fiito s o c jo lo g io z n e g o m o ż n a m ó w ić o z b io ­ r o w is k u z p a n u ją c ą S a lix re p e n s. Je st o n o w ażne d la te g o , że sta ­ n o w i p ie rw s z e s ta d iu m w n a s u w a n iu się la s u na to r fo w is k o . Z a n im d o p ie ro w k ra c z a ją in n e z b io ro w is k a m n ie j lu b b a rd z ie j tr w a łe , j a k : las o lc h o w y , ©1 e h o w o -b rzo zio w y, w re szcie ś w ie rk o w y . W s z y s tk ie one są w y n ik ie m p e w n e j s u k c e s ji, z w ią z a n e j zawsze w p ie rw s z y c h sta­

d ia c h ze z b io r o w is k ie m S a lix re p e n s i tu r z y c a m i.

Ś ro d k o w ą część to r fo w is k a R e d y k a jn y p o k ry w a ro ś lin n o ś ć tu ­ rz y ,c o w o -tra w ia s ta z m c h a m i o c h a ra k te rz e łą k o w y m . Ł ą k a ta ła tw o U g in a s ię p r z y c h o d z e n iu , a w o d a w y s tę p u je n a w ie rz c h . C h o d z ie m o ż n a je d n a k bez o b a w y , że się p rz e r w ie , t a k je s t m o c n o p rz e ­ p le c io n a ro z ło g a m i i k o rz e n ia m i tu rz y c , tr a w , s ie d m io p a le c z n ik a b ło tn e g o ( C o m a ru m p a lu s tre L . ) o ra z w ie rz b y r o k it y , k tó r a w ra z z in n y m i r o ś lin a m i ś w ie tn ie w ią ż e n ie u s ta lo n y d o s ta te c z n ie to r f.

W częśdi łą k o w e j to r fo w is k a m o żn a w y ró ż n ić dw a z b io ro

-w is k a : z ło ż o n e z n is k ic h tu rz y c i m c h ó -w o ra z z tu rz y c -w y s o k ic h , m . i,n. C a re x ro s tra ta .

P ie rw s z e z ty c h z b io ro w is k s k ła d a się z szeregu g a tu n k ó w z ie l­

n y c h i m c h ó w , p o ś ró d k tó r y c h z n a jd u je m y w ie le e le m e n tó w bo - rcaDnyich. R osną tu tu rz y c e : łuslziazkowata ( C a re x le p id o c a rp a I a u s e h -.), s tru n o w a (C . c h o r d o r r h iz a E h r h . ) , n itk o w a ta (C . la- s io c a rp a E h r h . ) , b a g ie n n a (C . lim o s a L . ) , o bła, (C . d ia n d r a S c h r a n k . ) , s iw a (C . canescens L . ) , to r fo w a (C . heleonastes E h r h . ) , d w u p ie n n a ( C . d io ic a L . ) ; tr z c in n ilk p ro s ty (C a la m a - g ro s tis n e g le c ta ( E h r h . ) P. B . ) , m ie tlic a w ą s k o liś c io w a (A g ro s tis c a n in a L . ), k o s trz e w a c z e rw o n a ( F e stu ca ru b r a L . ), s to r c z y k i — I I ra u n s te in e ra i k r w is t y ( O rc h is T ra u n s te in e r i S a u t. i O . in c a rn a - tu s L . ) , kiruszlczyk b ło tn y (E p ip a c tis p a lu s tris C r a n t z . ) , g w ia z d - niica sina 1 S te lla r ia g la u c a W i t l i . ) , k o m o n ic a b ło tn a (L o tu s u lig i- nosus S c l i k u l i r . ) , rz e rz u c h a łą k o w a ( C a rd a m in e p ra te n s is L . ), k n ie ć b ło tn a ( C a lth a p a lu s tris L ) . , ro s ic z k a d łu g o lis tn a (D ro s e ra a n g lic a H u d e . ), s k a ln ic a to rfo w is k o w a ( S a x ifra g a h ir c u lu s L . ) , pływ aciz d ro b n o k w ia to w y ( U t r ic u la r ia m in o r L . ) , s ie d m io p a le c z n ik b ło th y I C o m a ru m p a lu s tre L ) . , to je ś ć b u k ie to w a ( L y s im a c h ia th y r - s iflo r a L . ) , Ż ó ra w in a b ło tn a (O xyco cco s q u a d rip e ta la G i l i b . ) , s z a le j ja d o w ity ( C ic u ta v iro s a L . v a r. t e n u ifo lia F r o e l . ) , w ie rz - b ó w k a b ło tn a (E p ilo b iu m p a lu s tre L . ) , f i r l e t k a p o s z a rp a n a (L y c h - n is jlo s c u c u lí L . ), s ito w ie s k ą p o k w ia to w e (S c irp u s p a u c ijlo r u s L i g h t f . ) , w e łn ia n k i — w ą s k o lis tn a i d e lik a tn a (E r io p h o r u m po - ly s ta c h y u m L . i E . g ra c ile K o c h . ) , s k rz y p b a g ie n n y (E q u is e tu m lim o s u m L.),, b o b re k t r ó jl is t n y (M e n y a n th e s t r if o li a t a L . ) , g n i- dosz b ło tn y ( P e d ic u la ris p a lu s tris L . ) , n ie z a p o m in a jk a b ło tn a ( M y o s o tis p a lu s tr is ( L . ) L a m . ) k o z łe k d w u p ie n n y ( V a le ria n a d io ic a L . ) , o s tro ż e ń b ło tn y (C ir s iu m p a lu s tre ( L . ) S c o p . ) .

P o ś ró d m s z a k ó w s p o ty k a się m a s o w o : M a r c h a n tía p o ly m o r p h a L ., 1 h u id iu m B la n d o v ii B r . & S c h ., D re p a n o c la d u s ve rn ic o s u s W a r n 8 t., D . in te r m e d iu m W a r n s t., C a llie r g o n g ig a n t a m i K i n d b ., C. c u s p id a tu m K i n d b ., M eesea tr is t ic h a ( F u n c k .) B r.

6c S c h ., B r y u r n p s e u d o tr iq u e tr u m S c h w a e g r . , S p h a g n u m a c u ti- f o l i u m E h r h., S. W a r n s t o r jii R o l l . , S. r e c u r v u m P . B e a u v.,

S. s u b s e c u n d u m N . v. E . *

Z b io r o w is k o pow yższe z a jm u je n a jw ilg o tn ie js z e p a r t ie to r fo ­ w is k a Ii p o k ry w a s to s u n k o w o n a jw ię k s z y o bszar.

Z b io r o w is k o tu r z y c w y s o k ic h z a jm u je m n ie js z ą p rz e s trz e ń i r ó ż n i się o d p o p rz e d n ie g o p e w n ą ilo ś c ią g a tu n k ó w , j a k : ś w ib k a b ło tn a , ( T r ig lo c h in p a lu s tre L . ) , n e re c z n ic a b ło tn a (A s p id iu m th e - ly p te r is ( L . ) S w . ) , tu r z y c e : b ło tn a ( C a re x a c u tifo r m is E h r h . ) , p o s p o lita ( C . G o o d e n o u g h ii G a y . ) , p o ś re d n ia (C . p a ra d o x a

W i l l d .) , d z ió b k o w a ta (C . ro s tra ta S t o k e s ) , p ro s o w a ta [C . pa- n ic e a L . ) , H u d s o n a (C . H u d s o n u B e n . ) , g w ia z d k o w a ta (C . s te llu - la ta G o o d . ) , — k o s m a tk a lic z n o k w ia to w a ( L u z u la m u lt if lo r a ( E h r h . ) L e j . ) , ja s k ie r p ło m ie ń n ik ( R a n u n c u lu s F la m m u la L . ) , rz a d k o b a g n ic a to r fo w a (S c h e u c h z e ria p a lu s tris L . ) , p r z y t u lia b ło tn a ( G a liu m p a lu s tre L . ) , ( F is s id e n s a d ia n th o id e s H e d w . ) , p r ó c h n ic z e k b a g ie n n y ( A u la c o m iu m p a lu s tre S c h w g r . l , d r a b i - d rz e w k o w a ty ( C lim a tiu m d e n d ro id e s W . M . ) .

W y s tę p u ją tu ta k ż e n ie k tó r e g a tu n k i ze z b io ro w is k a p o p rz e d ­ n ie g o , je d n a k w in n y c h s to s u n k a c h ilo ś c io w y c h . ?

T o r fo w is k o K e d y k a jn y b y ło p rz e d tn io te m b a d a ń S t e f f e n a ( 4 ) , k t ó r y u w z g lę d n ił je w m o n o g ra fic z n e j p ra c y o P o je z ie rz u M a - z n irs k im . P ra c a ta n ie w y c z e rp u je o c z y w iś c ie m a te r ia łu i ty c h za­

g a d n ie ń , ja k ie n a strę cza to r fo w is k o . D o ty c z y to n a d e w s z y s tk o h is to ­ r i i je g o ro z w o ju , e k o lo g ii i fito s o c jo lo g ii. N ie w ą tp liw ie p r z y d o ­ k ła d n ie js z y c h b a d a n ia c h z n a jd z ie się też jeszcze n ie je d e n g a tu n e k d o tą d n ie n o to w a n y ta k s p o śró d m sza kó w ja k i r o ś lin z ie ln y c h .

‘ T o rfo w is k o K e d y k a jn y ja k o o b ie k t s p e c ja ln ie w a ż n y z n a u k o ­ w e g o p u n k tu w id z e n ia b y ło c h ro n io n e p rz e z N ie m c ó w od r o k u 1907.

W o je w o d a O ls z ty ń s k i z a rz ą d z e n ie m z d n ia 22 g ru d n ia 1948 r. u z n a ł to r fo w is k o to na c a ły m o bszarze za te re n c h r o n io n y w y d a ją c ró w n o ­ cześnie in s tr u k c je z a b e zp ie cza ją ce K e d y k a jn y p rz e d z n is z c z e n ie m ).

R . K o b e n d z a

L IT E R A T U R A

1 . C o n v e n t z H , B e iträ g e z u r N a tu rd e n k m a lp fle g e . V o l. V I . 1920.

2. K o b e n d z a J. i R ., R e ze rw aty i p o m n ik i p rz y ro d y na P o m o rz u M azo­

w ie c k im . R ę ko p is. . , ¥ T i Q9ń

3. S c h o e n i n c h e n W ., B e iträ g e z u r N a tu rd e n k m a lp fle g e . V o l. A l. lvzo . 4. S t e f f e n H ., V e g e ta tio n sku n d e vo n Ostpreussen. Jena 1931.