CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ
MONTHLY INFORMATION ON NATURE PROTECTION IN POLAND
Wydawnictwo polecone do bibliotek szkół wszystkich typów w myśl decyzji Ministra Oświaty z dnia 18 lutego 1948 r.
Nr VI Oc-3055/47.
N A K Ł A D E M P A Ń S T WO WE J R A D Y O C H R O N Y P R Z Y R O D Y K R A K Ó W 1949
W A C Ł A W B R Z E Z I Ń S K I
Nowa polska ustawa o ochronie przyrody
U c h w a le n ie n o w e j p o ls k ie j usitawy o o c h ro n ie p r z y r o d y (.z d n ia 7 k w ie t n ia 1949 r., D z . U . I i . P. N r 25, p o z. 180) je s t fa k to m in te re s u ją c y m n ie t y lk o ze w z g lę d u n a tre ść p o s ta n o w ie ń n o w e j U|Stawy, ale i ze w z g lę d u n a m o ty w y , k tó r e s k ło n iły R ząd P o ls k i do w y s tą p ie n ia w S e jm ie z n o w y m p r o je k te m u s ta w o d a w czym . D o ty c h c z a s o b o w ią z u ją c a u sta w a o o c h ro n ie p rz y r o d y z d n ia 10 m a rc a 1934 r. n ie b y ła w a d liw a a n i p rz e s ta rz a ła p o d w z g lę d e m s fo r m u ło w a ń p ra w n y c h . G łó w n y m m o ty w e m r e fo r m y b y ła z m ia n a , ro z s z e rz e n ie sam ego p o ję c ia o c h ro n y p r z y r o d y . R e fo rm a ta w ią ż e się ró w n ie ż z w ie lk im i z m ia n a m i w u s tr o ju p o lity c z n y m , sp o łe cz
n y m i g o s p o d a rc z y m NP a ń s tw a P o ls k ie g o .
D o ty c h c z a s o b o w ią z u ją c e p ra w o o o c h ro n ie p r z y r o d y o g ra n ic z a ło to p o ję c ie do d z ia ła ln o ś c i k o n s e rw a to rs k ie j, m a ją c e j na c e lu o c h ro n ę i z a c h o w a n ie tw o ró w p r z y r o d y i isch z e s p o łó w d la c e ló w n a u k o w y c h i k u lt u r a ln y c h . W o s ta tn ic h la ta c h w n a ro d o w y c h i m ię d z y n a ro d o w y c h o ś ro d k a c h m y ś li in te re s u ją c e j się ty m z a g a d n ie n ie m za z n a c z y ła się te n d e n c ja do ro z s z e rz e n ia te g o p o ję cia n a o c h ro n ę zasobów p rz y r o d y . T a te n d e n c ja , ro z w ija ją c a się coonalz s iln ie j p r z y d u ż y m w s p ó łu d z ia le p o ls k ie j m y ś li n a u k o w e j (m a m tu n a m y ś li w y s tą p ie n ia dlelegaieji p o ls k ic h n a z ja z d ¡ach m ię d z y n a ro d o w y c h , a w szcze g ó ln o ści p is m a p r o f. A d a m a W o d z ili c z k i : ) , z d o b y ła s o b ie w re szcie p o w sze chn e z ro z u m ile n ie i na z je ź d z ić w F o n ta in e b le a u w 1948 r. *.) m o ż n a b y ło u zn a ć ją za p o w s z e c h n ie p rz y ję tą .
) P o r. „C h ro ń m y p rz y ro d ę ojczystą “ r. I V , 1948, n r 11/12, str. 46.
P o d s ta w o w e z n a cze n ie d la n o w e j u s ta w y m a o k re ś le n ie p rz e d m io tu i z a k re s u o c h ro n y p r z y r o d y :
„ A r t . 1. O c h ro n a p rz y r o d y w ro z u m ie n iu n in ie js z e j usitaw y oznacza z a c h o w a n ie , re s ty tu o w a n ie i w ła ś c iw e u ż y t
k o w a n ie :
1 ) zasobów p r z y r o d y ,
2 ) tw o r ó w p r z y r o d y ż y w e j i n ie o ż y w io n e j, ta k p o szczegól
n y c h o k a z ó w i ic h s k u p ie ń j a k i z b io r o w is k na o k re ś lo n y c h o b s z a ra c h o ra z g a tu n k ó w r o ś lin i z w ie rz ą t, k tó r y c h O chrona le ż y w in te re s ie p u b lic z n y m ze w z lę d ó w n a u k o w y c h , e s te ty c z n y c h , h is to ry c z n o - p a m ią tk o w y c h , z d ro w o t
n y c h i s p o łe c z n y c h o ra z ze w z g lę d u na sw oiste ce c h y k r a jo b r a z u “ .
Z n a m ie n n e je s t w y s u n ię c ie s p ra w o c h ro n y zasobów p r z y r o d y p rz e d s p ra w y k o n s e rw a c ji tw o ró w p rz y r o d y . M a to; n ie w ą t
p liw ie p o d k re ś la ć zn a c z e n ie , ja k ie u s ta w o d a w c a p rz y w ią z u je do tego z a g a d n ie n ia .
„ A r t . 9. 1. Z a d a n ie m w ła d z o c h ro n y p r z y r o d y je s t czu
w a n ie , alby g o s p o d a ro w a n ie za so b a m i p rz y r o d y o d b y w a ło się z g o d n ie z z a s a d a m i z m ie rz a ją c y m i do z a b e z p ie c z e n ia i w z m o ż e n ia n a tu r a ln y c h s ił w y tw ó rc z y c h p r z y r o d y “ .
Z n a s tę p n y c h p rz e p is ó w u s ta w y w y n ik a , że s p ra w y o c h ro n y p rz y r o d y , n a le żą ce u p rz e d n io do k o m p e te n c ji M in is t r a O ś w ia ty , p rz e s z ły o b e c n ie do k o m p e te n c ji M in is tr a L e ś n ic tw a . O zn a cza to p rz e s u n ię c ie się p u n k tu c ię ż k o ś c i z a g a d n ie n ia o c h ro n y p r z y r o d y z z a in te re s o w a ń ściśle n a u k o w y c h n a z a in te re s o w a n ia gospodarcze.
O lb r z y m ia w ię kszo ść o b ie k tó w c h ro n io n y c h p o d le g a M in is t r o w i L e ś n ic tw a , a je d n y m z n a jis to tn ie js z y c h z a g a d n ie ń z d z ie d z in y o c h ro n y za so b ó w p r z y r o d y je s t s p ra w a za le sie m
W z w ią z k u z ty m p o z o s ta je p rz e p is a rt. 10:
„Z e w z g lę d u na w y ją tk o w e zn a c z e n ie d la in te re s u p u b lic z n e g o la s ó w , z a d rz e w ie ń i z a k rz e w ie ń o b s z a r ic h b ę d z ie z w ię k s z o n y p rz e z :
1 ) z a le s ia n ie , z a d rz e w ia n ie lu b z a k rz e w ia n ie lo tn y c h p ia s k ó w , n ie u ż y tk ó w , n ie o p ła c a ln y c h ro ln ic z o g ru n tó w , n a d -
b rz e ż y w ó d o tw a rty c h , s tro m y c h z b o c z y g ó rs k ic h i ź ró - d lis k p o to k ó w ,
2 ) w p ro w a d z a n ie pasów z ie le n i w y s o k ie j“ .
R o zp o rz ą d lz e n ie w y k o n a w c z e do u s ta w y m a z a w ie ra ć p rz e p is y o o c h ro n ie z a d rz e w ie ń o ra z o z a k ła d a n iu i u tr z y m y w a n iu u rz ą d z e ń lę g o w y c h d la p ta c tw a a ta k ż e m o że u z a le ż n ić u s u w a n ie d rz e w i k rz e w ó w oid p o z w o le n ia w ła d z y lu b o d p o n o w n e g o za
d rz e w ie n ia lu b z a k rz e w ie n ia .
S p ra w y zaehow am ią, re s ty tu o w a n ia i w ła ś c iw e g o u ż y tk o w a n ia zasobów p rz y r o d y , k t ó r y m i o b a rc z o n o M in is t r a L e ś n ic tw a , w y k ra c z a ją je d n a k d a le k o poza s p ra w y la só w . D o ty c z ą w ró w n e j m ie rz e g o s p o d a rk i w o d n e j, e k s p lo a ta c ji z łó ż k o p a ln y c h , ro ln ic tw a i in n y c h . M in is t e r L e ś n ic tw a ,nie m o że m ie ć tu t a j ta k ic h u p r a w n ie ń j a k w z a k re s ie p o d le g łe j m u g o s p o d a rk i le ś n e j. Is to tn e je s t to , a że b y w ty c h w s z y s tk ic h s p ra w a c h g o s p o d a rc z y c h głos uczonego- p r z y r o d n ik a b y ł w z ię ty p o d uw agę.
„ A r t . 9. 2. W ła d z e p a ń s tw o w e o b o w ią z a n e są zasięgać o p i n ii P a ń s tw o w e j R a d y O c h ro n y P r z y r o d y w s p ra w a c h za
m ie rz e ń m o g ą c y c h w p ły n ą ć w sposób is to tn y na ró w n o w a g ę a ił p r z y r o d y o ra z p o w ia d a m ia ć M in is t r a L e ś n ic tw a o s ta n o w i
s k u z a ję ty m w s to s u n k u do u d z ie lo n e j o p in ii. W « p ra w a ch ty c h P a ń s tw o w a R a d a O c h r o n y P r z y r o d y m oże ró w n ie ż w y p o w ia d a ć o p in ię z w ła s n e j in ic ja ty w y .
3. M in is t e r L e ś n ic tw a je s t u p ra w n io n y do p rz e d s ta w ia n ia R a d z ie M in is t r ó w s p ra w , w k tó r y c h w ła d z e p a ń s tw o w e n ie z a s ię g a ły o p i n ii P a ń s tw o w e j R a d y O c h r o n y P r z y r o d y lu b też n ie z a s to s o w a ły się dó w y p o w ie d z ia n e j p rz e z n ią o p i n ii “ . J e ż e li w ię c o p in ia p rz e d s ta w ic ie li n a u k i n ie b ę d z ie u w z g lę d n io n a a lb o te ż w ła ś c iw a w ła d z a z a n ie d b a zasięgnąć o p i n ii P a ń s tw o w e j R a d y O c h ro n y P r z y r o d y , M in is t e r L e ś n ic tw a , k t ó r y m a czuw ać n a d ty m „ a b y g o s p o d a ro w a n ie z a s o b a m i p r z y r o d y o d b y w a ło się z g o d n ie z z a s a d a m i z m ie rz a ją c y m i do z a b e z p ie c z e n ia i w z m o ż e n ia n a tu r a ln y c h s ił w y tw ó rc z y c h p r z y r o d y “ , b ę d z ie m ó g ł s p ra w ę w n ie ś ć n.a R a d ę M in is tr ó w , k tó r a z d e c y d u je o s ta te c z n ie m a ją c ją d o k ła d n ie o ś w ie tlo n ą p rz e z o p in ię R a d y .
P rz e w id z ia n a p rz e z u s ta w ę P a ń s tw o w a R a d a O c h ro n y P rz y r o d y m a b y ć k o n ty n u a to r k ą c h lu b n y c h t r a d y c ji d o ty c h c z a s o w e j
P a ń s tw o w e j R a d y O c h r o n y P rz y ro d y . M a to b y ć o rg a n d o ra d c z y w ła d z p a ń s tw o w y c h , a n ic ty lk o M in is tr a L e ś n ic tw a . T e n c h a r a k te r R a d y z n a jd u je p o tw ie rd z e n ie w p o s ta n o w ie n iu , że c z ło n k ó w R a d y p o w o łu je R a d a M in is t r ó w a n ie M in is te r L e ś n ic tw a .
R a d a w y s tę p u je iz w n io s k a m i w s p ra w a c h o c h ro n y p rz y r o d y , w y d a je o p in ie w s p ra w a c h g o s p o d a rk i i w s p ra w a c h b a d a ń n a u k o w y c h p ro w a d z o n y c h w p a lik a c h n a ro d o w y c h , o p in iu je p r o je k t y u s ta w , ro z p o rz ą d z e ń i in n y c h a k tó w p ra w n y c h , a zw łaszcza n a k a zó w i z a k a z ó w d o ty c z ą c y c h o c h r o p y p r z y r o d y , o ra z w y d a je o p in ie o k w a lifik a c ja c h fa c h o w y c h , k a n d y d a tó w na k o n s e rw a to ró w p rz y - lo d y i d y re k to ró w p a r k ó w n a ro d o w y c h . R a d a m oże w y s tą p ić z o p i
n ia m i z w ła s n e j in ic ja ty w y n ie c z e k a ją c , aż b ę d z ie o z d a n ie z a p y ta n a . W n a g ły c h p rz y p a d k a c h w ła d z e o c h ro n y p r z y r o d y m o g ą w y d a w a ć tym cza so w e z a rz ą d z e n ia liaz za się g an ia o p i n ii R a d y ," z a rz ą d z e n ia te je d n a k są ty m c z a s o w e i tra c ą m o c po u p ły w ie 3 m ie - fiię c y , je ż e li n ie z o s ta ły w y d ą n e na o k re s k ró ts z y .
R a d a s k ła d a się iz 30 c z ło n k ó w p o w o ła n y c h „s p o ś ró d p rz e d s ta w ic ie li n a u k i, p rz e d s ta w ic ie li in s ty tu c ji z a in te re s o w a n y c h w s p ra w a c h o c h ro n y p r z y r o d y o ra z osób d z ia ła ją c y c h na p o lu o c h ro n y p r z y r o d y . M a to w ię c b yć o rg a n fa c h o w y , re p r e z e n tu ją c y w y s o k i a u to r y te t n a u k o w y a n ie o rg a n p o ro z u m ie w a w c z y , z ło ż o n y z p rz e d s ta w ic ie li w ła d z z a in te re s o w a n y c h .
P rz e w o d n ic z ą c y m R a d y je s t M in is t e r L e ś n ic tw a . M o że o n spo- srod c z ło n k ó w R a d y p o w o ła ć zastępcę p rz e w o d n ic z ą c e g o , k tó r e m u p rz y s łu g u je t y t u ł D e le g a ta M in is tr a L e ś n ic tw a d o S p ra w O c h ro n y P rz y ro d y . I y t u ł tego s ta n o w is k a je s t w z o ro w a n y n a ty tu le d o ty c h czasowego D e le g a ta M in is tr a O ś w ia ty d o Sipraw O c h ro n y P r z y r o d y z tą je d n a k ró ż n ic ą , że te n O s ta tn i łą c z y ł f u n k c je z a stę p cy p rz e w o d n ic z ą c e g o R a d y z d e le g o w a n y m i m u p rz e z M in is tr a O ś w ia ty u p r a w n ie n ia m i a d m in is tr a c y jn y m i, p o d czą s g d y D e le g a t M in is t r a L e ś n ic tw a do S p ra w O c h ra n y P r z y r o d y je s t t y lk o zastępcą p rz e w o d n ic z ą cego R a d y .
P a ń s tw o w a R a d a O c h ro n y P r z y r o d y m o że m ie ć zle co n e u tr z y m y w a n ie w s p ó łp ra c y z o rg a n iz a c ja m i o c h ro n y p r z y r o d y w stosun- katoh tu ię d z y n a ro d o w y c h .
M in is t e r L e ś n ic tw a w y k o n u je w ła d z ę w z a k re s ie o c h ro n y p r z y ro d y p rz e z N a cz e ln e g o K o n s e rw a to ra P r z y r o d y ja k o s w ó j o rg a n fa c h o w y , o ra z p rz e z w o je w ó d z k ie i p o w ia to w e w ła d z e a d m in is tr a c ji O g ó ln e j, to zn a czy p rz e z w o je w o d ó w i s ta ro s tó w . W o je w o d a d z ia ła
p rz e z k o n s e rw a to ra p r z y r o d y ja lk o s w ó j o rg a n fa c h o w y , a s ta ro s ta p rz e z m ie js c o w y c h n a d le ś n ic z y c h .
W w o je w ó d z tw a c h M in is t e r L e ś n ic tw a p o w o łu je k o m ite t y o id h ro n y p r z y r o d y ja k o o rg a n a d o ra d cze i o p in io d a w c z e w o je w o d ó w .
O c h ro n a tw o r ó w 'p rz y ro d y , a w ię c ta tr a d y c y jn a fo r m a a k c ji o c h ro n y p r z y r o d y n a s tę p u je p r z e z :
1. u z n a n ie za p o m n ik i p rz y r o d y p o szc z e g ó ln y c h tw o r ó w p rz y r o d y lu h ic h s k u p ie ń ,
2. u zn a ,n ie o k re ś lo n e g o o b s z a ru za re z e rw a t p rz y r o d y , 3. u tw o rz e n ie p a r k u n a ro d o w e g o ,
4. w p ro w a d z e n ie o c h ro n y p o s z c z e g ó ln y c h g a tu n k ó w r o ś lin lu b z w ie rz ą t z a g ro ż o n y c h w s w y m b y c ie .
N a o bszarze re z e rw a tó w p rz y r o d y p o d le g a o c h ro n ie całość p rz y r o d y , n ie k tó r e j e j s k ła d n ik i lu h e ste tyczn e ce c h y k r a jo b ra z ó w .
P a r k n a ro d o w y m o ż e b y ć u tw o rz o n y na o bszarze o p o w ie r z c h n i n ie m n ie js z e j o d 500 h a , a p rz e d s ta w ia ją c y m szczególne w a rto ś c i d la in te re s u p u b lic z n e g o z ty c h s a m y c h w z g lę d ó w , k tó r e u z a s a d n ia ją w z ię c ie p o d o c h ro n ę tw o ró w p r z y r o d y , to z n a c z y ze w z g lę d ó w n a u k o w y c h , e s te ty c z n y c h , h is to ry c z n o - p a m ią tk o w y c h , z d ro w o tn y c h i s p o łe c z n y c h o ra z ze w z g lę d u na sw o iste c e c h y k ra jo b ra z u .
U sta w a szczegółow o o k re ś la , n a cz y m m o g ą p o le g a ć n a k a z y i z a k a z y o p a rte ma u s ta w ie o o c h ro n ie p rz y r o d y . M o że to b y ć z a k a z d o k o n y w a n ia z m ia n w p rz e d m io ta c h p o d le g a ją c y c h o c h ro n ie lu b za
k a z u ż y tk o w a n ia b ądź z a n ie c z y s z c z a n ia ty c h p rz e d m io tó w , z a k a z p o lo w a n ia i z a b ija n ia n ie k tó r y c h z w ie rz ą t, z b ie ra n ia r o ś lin , niszcze
n ia g le b y , w z n ie c a n ia o g n ia , u m ie s z c z a n ia ta b lic i n a p is ó w , w z n o szenia b u d o w li i in s ta lo w a n ia u rz ą d z e ń p rz e m y s ło w y c h i k o m u n i
k a c y jn y c h , a w re s z c ie — re g u lo w a n ie d o stę p u d o o b ie k tó w c h ro n io n y c h . M o że to b y ć ró w n ie ż n a k a z w y k o n a n ia u rz ą d z e ń o c h ro n n y c h , j a k nip. o g ro d z e n ia , z a le s ie n ia , u m ie s z c z e n ia o g ło szeń d o ty c z ą c y c h o c h ro n y . J e ż e li w ła ś c ic ie le m p r z e d n jio tu c h ro n io n e g o je s t osoba p ry w a tn a , k tó r a o d m a w ia w y k o n a n ia n a k a z a n y c h p ra c i u rz ą d z e ń lu h z ja k ic h k o lw ie k p o w o d ó w ty c h p r a c n ie w y k o n u je , w ła d z a m a p ra w o j c w y k o n a ć w za s tę p s tw ie w ła ś c ic ie la na k o s z t S k a rb u P a ń s tw a .
W s z e lk ie z a rz ą d z e n ia o c h ro n n e są z w ią z a n e z p rz e d m io te m c h ro n io n y m i o b o w ią z u ją betz w z g lę d u u a z m ia n ę w ła ś c ic ie la . P o
w in n y b y ć podlane do w ia d o m o ś c i w ła ś c ic ie la o s o b iś c ie a p o n a d to d o w ia d o m o ś c i p u b lic z n e j p rz e z o g ło szen ie .
B e z p o ś re d n i n a d z ó r n a d p rz e s trz e g a n ie m p rz e p is ó w o o c h ro n ie p rz y r o d y i w y d a n y c h na ic h p o d s ta w ie z a rz ą d z e ń s p ra w u ją , o b o k o rg a n ó w p o rz ą d k u p u b lic z n e g o , o rg a n a a d m in is t r a c ji la s ó w p a ń s tw o w y c h s ze ro ko po c a ły m k r a ju ro zsia n e . T a w ła ś n ie m o ż li
w ość w y k o rz y s ta n ia ic h d la c e ló w o c h ro n y p r z y r o d y b y ła je d n y m z m o ty w ó w p rz e n ie s ie n ia k o m p e te n c ji w ty m z a k re s ie na M in is tr a L e ś n ic tw a . O p ró c z ty c h o rg a n ó w m ogą b y ć p o w o ły w a n e s p e c ja ln e straże o c h ro n y p rz y r o d y .
W y k ro c z e n ia p rz e c iw p rz e p is o m o o c h ro n ie p r z y r o d y i p rz e c iw n a k a z o m lu b z a k a z o m na ic h p o d s ta w ie w y d a n y m są z a g ro żone s a n k c ja m i k a r n y m i.
J a k ju ż na w s tę p ie w s p o m n ia łe m , p rz e p ro w a d z o n a re fo rm a p ra w a o o c h ro n ie p rz y r o d y je s t zw ią z a n a z w ie lk im i z m ia n a m i w u s tr o ju p o lity c z n y m , s p o łe c z n y m i g o s p o d a rc z y m P a ń s tw a P o l
skie g o . Is to ta te j r e fo r m y p o le g a ną ro z s z e rz e n iu p o ję c ia o c h ro n y p rz y r o d y . P ro b le m o c h ro n y 'zasobów p r z y r o d y je s t d la nas szcze
g ó ln ie a k tu a ln y . P rz e p ro w a d z o n e z m ia n y w u s tr o ju p o lity c z n y m i g o s p o d a rc z y m P a ń s tw a o tw ie r a ją p r z e d n a m i w ie lk ie p e rs p e k ty w y sizybkiego r o z w o ju g o sp o d a rcze g o k r a ju . Jeszcze n ig d ly w n a szej h is t o r ii n ie s ta ły p rz e d n a m i ta k ie m o ż liw o ś c i re a liz a c ji w ie l
k ic h p rz e d s ię w z ię ć g o s p o d a rc z y c h ja k o b e c n ie i d la te g o w ła ś n ie u nas tro s k a o w ła ś c iw e m e to d y e k s p lo a ta c ji zasobów i s ił p r z y r o d y je s t szcze g ó lnie u z a s a d n io n a . N a n a u c e c ią ż y o b o w ią z e k n ie t y lk o w s k a z y w a n ia sp o so b ó w n a jb a r d z ie j w y d a jn e g o w y k o rz y s ta n ia s ił i zasobów p r z y r o d y , ale i a u to ry ta ty w n e g o p rz e s trz e g a n ia p rz e d m e to d a m i, k tó r e m o g ą dać d o ra ź n ie w ie lk ie k o rz y ś c i, ale w osta
te c z n y m ro z r a c h u n k u s tra t i z y s k ó w g o sp o d a rs tw a n a ro d o w e g o o ka żą się s z k o d liw e . W s yste m ie g o s p o d a rk i p la n o w e j, k t ó r y je s t n a s z y m syste m e m g o s p o d a rc z y m , głos u o z o n e g o -p rz y ro d e ik a p o w in ie n m ie ć z a g w a ra n to w a n e sw o je m ie js c e . T o w ła ś n ie m a na c e lu n o w a u sta w a .
A N N A M E D W E C K A - K O R N A Ś
Złotogłów
L i l i a z ł o t o g ł ó w , in a c z e j m a ś l e s z k a , z a w o j e k a lb o l e l u j a 1) ( L i l i u m m a r ta g o n ), je s t je d n i} z n a jp ię k n ie js z y c h ro ś lin n aszej f lo r y , to te ż z w ró c o n o na n ią u w a g ę ju ż o d d a w n a . Z a in te re s o w a n ie to z n a la z ło w y ra z m ię d z y in n y m i w sztu ce lu d o w e j, w z d o b n ic tw ie czy w p e w n y c h z w y c z a ja c h . I ta k n a p r z y k ła d na G ó ra ls z c z y ź n ie z ło to g łó w je s t czę stym te
m a te m w o rn a m e n ta c h , rz e ź b io n y c h na b e lk a c h s u fitu , n a d d r z w ia m i, na s k rz y n ia c h , p ó łk a c h it p . P o ja w ia się tu za zw y
c za j w p o łą c z e n iu z in n y m i m o ty w a m i r o ś lin n y m i i b y w a ro z m a ic ie s ty liz o w a n y
(ry c . 1 ). O ty m , że g ó ra le u w a ż a ją m a- śleszkę za je d n ą z n a jła d n ie js z y c h ro ś lin ta trz a ń s k ic h , ś w ia d c z y m . in . to , iż w y k o p u ją ją na s ta n o w is k a c h n a tu r a ln y c h i p rze n o szą z d u ż y m i b r y ła m i z ie m i do o g ró d k ó w lu b sadzą u stó p s ta ry c h k rz y ż y o ra z k a p lic z e k p rz y d ro ż n y c h . Is tn ie je ró w n ie ż m n ie m a n ie , że w k w ia ta c h z ło to g ło w iu u k r y t a je s t ja k a ś ta je m n ic z a s i ł a 2).
W y ra z e m p o d o b n e j w ia r y b y ło ró w n ie ż u ż y w a n ie l i l i i z ło to g ło w iu ja k o ro ś lin y n a p o ły le c z n ic z e j, na p o ły m a g ic z
n e j. A l b e r t W i e l k i ( A łb e r tu s M a g n u s 1698) w s p o m in a , że n o szono ją lu b trz y m a n o w d o m u ja k o a m u le t o d d a la ją c y złego d u cha, trw o g ę , — z a b e z p ie c z a ją c y p rz e d o b ra ż e n ie m p rz e z in n y c h it p . W e w s p ó łc z e s n e j m e d y c y n ie n a u k o w e j g a tu n e k te n n ie je s t sto so w a n y.
5) Nazwa „ le lu ja “ , używana g łó w n ie na G óralszczyźnie, od n osi się ró w n ie ż do in n y c h g a tu n k ó w z ro d z a ju L iliu m , h o d o w a n ych po o grodach, a także do p e łn ik a ( T ro lliu s euro p a e u s).
2) Z w yczaje i w ie rz e n ia g ó ra li odnoszące się do z ło to g ło w iu p o d aję na p o d sta w ie in fo r m a c ji u stn ych, u d z ie lo n y c h m i ła s k a w ie przez dra T a d e u s z a S e w e r y n a z K ra k o w a .
R yc. 1. S ty liz o w a n y z ło to g łó w w m o ty w ie z sosrę
b u w d o m u W o j c i e c h a M a r c i n o w e g o G ą s ie n i c y z G ła d k ie j (w e d łu g M a t l a k o w s k i e g o ) .
J a k ik o lw ie k z ło to g łó w inic je s t r o ś lin ą u ż y tk o w ą , to je d n a k za
graża m u ze s tro n y c z ło w ie k a w ie lk ie n ie b e z p ie c z e ń s tw o . Z ry w a się go b o w ie m m a so w o do łm k ie t ó w i d la te g o w w ie lu o k o lic a c h
R yc. 2. Z ło to g łó w (.L iliu r n n ia rta g o n L . ) : a pęd k w itn ą c y , b owocująca g a łą zka : c— g k ie łk o w a n ie nasienia i ro z w ó j m ło d e j c e b u lk i (c m ło d y k ie łe k z od cin a ją - cym się ko rz e n ie m g łó w n y m , d p rz e k ró j p o d łu ż n y przez je g o doln ą część, e późniejsze sta d iu m ro z w o ju z n a b rz m ia łą , pochw iastą częścią liś c ie n ia , / p rz e k r ó j p o d łu ż n y przez d o ln ą część liś c ie n ia w ty m sam ym sta d iu m , g m ło d a ce
b u lk a w ro k u następnym z p ie rw s z y m liś c ie m a s y m ilu ją c y m ); h p rz e k ró j przez d o ro s łą cebulę (o oś, c z y li skrócona ło d yg a , I ł liś c ie łu s k o w a te , k p ko rz e n ie przybyszow e, ł ło d y g a g łó w n a z k o rz e n ia m i za m o c o w u ją c y m i d o d atko w o ro ś lin ę
w z ie m i, r pączek na r o k p rz y s z ły ).
R y s u n k i c— g w e d łu g I r m i s c h a , h w e d łu g R i m b a c h a .
s ta ł się b a rd z o r z a d k i Jub n a w e t w y g in ą ł z u p e łn ie . Jest to ty m ła t w ie j z ro z u m ia łe , że ro z m n a ż a się s to s u n k o w o tr u d n o .
L i l i u m m a rta g o n je s t ro ś lin ą tr w a łą — z im u je w p o s ta c i c e b u li u k r y t e j w z ie m i. C e b u la je s t dość d u ża , p rz e c ię tn ie o k o ło 5 cm d łu g a , m a k s z ta łt ja jo w a ty , b a rw ę k re -
m o w o ż ó łtą i ty p o w ą d la całego ro d z a ju L i li u m b u d o w ę szyszkow atą. Poszcze
g ó ln e j e j łu s k o w a te liś c ie z a c h o d z ą na s ie b ie d a c h ó w k o w a to . Jest ic h u d o ro s łe j c e b u li d u żo , 40— 50, i s to ją s p ir a l
n ie na s k ró c o n e j, s to ż k o w a te j o s i (ry c . 2 h ) . U d o łu z n a jd u ją się łu s k i n a js ta r sze, g ru b e i m ię s is te , k u górze zaś a za
ra z e m k u ś ro d k o w i c e b u li co ra z m ło d sze, cieńsze i d e lik a tn ie js z e . N a jb a r d z ie j w e w n ę trz n a łu s k a o tu la p ą c z e k na r o k p rz y s z ły . P ą cze k te n z a w ią z u je się u n a s a d y p ę d u g łó w n e g o . W k ą ta c h i n n y c h łu s e k często o d n a le ź ć m o ż n a re s z t
k i p ę d ó w z la t u b ie g ły c h , c e b u la je s t b o w ie m d łu g o trw a ła i m o że w y d a ć do 7 p o k o le ń k w ia to w y c h . P ę k k o rz e n i p rz y b y s z o w y c h , w y ra s ta ją c y c h u p o d s ta w y z d o ln e j części o si, z a m o c o w u je ją w z ie m i.
Z ło to g łó w m oże ro z m n a ż a ć się w e g e ta ty w n ie p rz e z w y tw a rz a n ie p ą c z k ó w w k ą ta c h s ta rs z y c h łu s e k c e b u li. P o w s ta ją z n ic h c e b u lk i p o to n m e , k tó r e p o c z ą tk o w o z n a jd u ją się w e w n ą trz m a
c ie rz y s te j, le cz z czasem , w m ia r ę o b u m ie ra n ia n iż s z y c h j e j części, w y d o s ta ją się na z e w n ą trz . T ą d ro g ą tw o rz y ć się m o g ą dość duże k ę p y z ło to g ło w iu , lic z ą c e p o k i l k a ło d y g k w ia to w y c h .
D r u g im , z n a c z n ie rza d s z y m sposobem ro z m n a ż a n ia w e g e ta ty w nego je s t ^w ytw a rza n ie na w e w n ę trz n e j p o w ie r z c h n i łu s e k ro z m n ó - ż e k ( h u ł b i l l i ) , k tó r e p o w s ta ją p o k i lk a ra z e m i o d ra z u w y p u s z c z a ją k o r z o n k i.
R o z w ó j z ło to g ło w iu z n a s io n (ry c . 2 c -g ) o d b y w a się s to s u n k o w o b a rd z o w o ln o . N a s io n a k ie łk u ją w n a s tę p n y m r o k u p o d o jrz e n iu ,
R yc. 3. Z a g łę b ia n ie się w gle
bę m ło d y c h c e b u le k z ło to g ło w iu . L in ia p rzeryw ana oznacza p o w ie rz c h n ię z ie m i, a c y fry 1— 4 k o le jn e stadia ro z w o ju c e b u li w e d łu g R i m b a c h a.
z w y k le z w io s n ą . L iś c ie ń t y lk o częściow o w y d o s ta je się na ze
w n ą trz , — je g o s zczyt t k w i w b ie lm ie i p rz e w o d z i m a te r ia ły o d żyw cze do ro z w ija ją c e g o się k ie łk a . P rz y d r u g im k o ń c u , s k ie ro w a n y m iz re g u ły w d ó ł, z n a jd u je s ię p u n k t w z ro s tu , u k r y t y w p o c h w ia - s ty m z a g łę b ie n iu liś c ic n ia ; p o n iż e j u m ie js c o w io n y je s t z a w ią z e k k o rż e n ia . Jeszcze w c ią g u tego sam ego r o k u s z czyt liś c ie n ia o b u m ie ra , a je g o p o o liw i a.sta część n a b rz m ie w a i tw o rz y w te n sposób z a czą te k c e b u li. G ro m a d z ą ,się w n ie j zapasy, d z ię k i k tó r y m m ło d a r o ś lin k a m o że p r z e tr w a ć o k re s z im y . P ie rw s z y liś ć a a y m ilu ją c y , j a k i z a w ią z u je się w e w n ą trz p o c h w y , w y ra s ta d o p ie r o w n a s tę p n y m ro k u . M n ie j w ię c e j w ty m s a m y m czasie p o w s ta ją p ie rw s z e k o rz e n ie p rz y b y s z o w e , z a s tę p u ją c e p o te m k o rz e ń g łó w n y .
W o k re s ie w z ro s tu r o ś lin y , k t ó r y trw a k i lk a la t, ilo ś ć liś c i łu s k o w a ty c h w c e b u li zw ię ksza się r o k ro c z n ie , n a to m ia s t p rz e z c a ły te n czas r o z w ija się co sezon t y l k o je d e n n o rm a ln y , z ie lo n y liś ć a s y m iłu ją c y . W re s z c ie n a sączycie c e b u li w y ra s ta p ę d u lis t n io n y (Z tą c h w ilą ty p w z ro s tu z m o n o p o d ia ln e g o z m ie n ia się na s y m p o - d ia ln y ) . W n ie z n a c z n e j o d le g ło ś c i p o n a d c e b u lą p ę d tein w y tw a rz a w ie n ie c k o rz e n i, z a m o c o w u ją o y e h d o d a tk o w o ro ś lin ę w z ie m i.
JNa u w a g ę z a s łu g u je zd o ln o ś ć m ło d y c h c e b u le k do re g u lo w a n ia g łę b o k o ś c i, na j a k ie j r o z w ija ją się rw g le b ie fr y c . 3 ). K u r c z liw e k o rz e n ie p rz y b y s z o w e w c ią g a ją je s to p n io w o w g łą b , ta k że d o ro s ła c e b u la z n a jd u je się w k o ń c u n a dość z n a c z n e j g łę b o k o ś c i n a w e t w ów czas, g d y n a s ie n ie k ie łk o w a ło n a p o w ie r z c h n i z ie m i.
Z ło to g łó w je s t r o ś lin ą m ie js c c ie n is ty c h . W p ły w a to n ie w ą t p li
w ie na je g o p o k r ó j. N a w z n ie s io n e j ło d y d z e , o s ią g a ją c e j 30 do 60 cm w y s o k o ś c i, s to ją liś c ie , z a z w y c z a j dość d u że , 8— 12 cn i d łu g ie , m a ją c e k s z ta łt o w a ln y i zw ę ża ją ce się z a ró w n o k u n a sa d zie ja k i k u z a o s trz o n e m u s z c z y to w i. Z a s a d n ic z o są o n e u s ta w io n e skrę - to le g le , le cz w ś ro d k o w e j części ło d y g i zagęszczają się i tw o rz ą s k u p ie n ia po 6 d o 10 liś c i, n ie m a l o k ó łk o w e . U r o ś lin s iln ie js z y c h ta k ic h o k ó łk ó w je s t k i lk a i w te d y r o z w ija ją się one m ię d ż y le g le , tzin. liś c ie d w ó c h s ą sie d n ich o k ó łk ó w n ie s to ją n a d sobą na je d n e j m u , leoz wyzsze n a d p rz e rw a m i p o m ię d z y z n a jd u ją c y m i się n iż e j.
T a k ie ro z m ie s z c z e n ie liś c i na ło d y d z e p o z w a la ro ś lin ie n a m a k s y m a ln e w y k o rz y s ta n ie ś w ia tła .
U o k a z ó w sta rszych u lis t n io n y p ę d k o ń c z y się z a z w y c z a j k w ia to s ta n e m o b u d o w ie g ra n ia s te j, lic z ą c y m n a jc z ę ś c ie j 3 d o 10, a cza
sa m i i w ię c e j k w ia tó w ( ry c . 2 « ) . S to ją one na s z y p u łk a c h , p rz e g ię -
ty c h łu k o w a to k u d o ło w i. O k w ia t 6 -lis tk o w y , n ie z ró ż n ic o w a n y na k ie lic h i k o ro n ę , je s t lm r w y 1)r u d n c p u r p u r o w e j, p rz e c h o d z ą c e j w ró ż o w ą , o d w e w n ą trz ' z c ie m n ie js z y m i p la m a m i. W z d łu ż k a ż d e g o lis t k a p rz e b ie g a o rz ę s io n y k a n a lik m io d n ik o w y , u n a s a d y k tó re g o w y d z ie la się n e k ta r . P o ś ro d k u k w ia t u s to i s łu p e k z d łu g ą , o d g ię tą na b o k s z y jk ą , a d o o k o ła n ie g o p r ę c ik i z d u ż y m i, c z e rw o n y m i, a rz a d z ie j ż ó łty m i p y ln ik a n t i, z a m o c o w a n y m i ru c h o m o n a d łu g ic h n itk a c h . K w ia t y p a c h n ą
b a rd z o p rz y je m n ie , w ie c z o re m i n o cą s iln ie j n iż w e d n ie .
B io lo g ia z a p y la n ie z ło to g ło w iu je s t b a rd z o in te re s u ją c a . D o g łę b o k o u k ry te g o n e k ta r u m o g ą się dostać je d y n ie o w a d y 0 d łu g ic h n a rz ę d z ia c h
p y s z c z k o w y c h , a w ię c g łó w n ie m o ty le , i to n ie w s z y s tk ie , lecz je d y n ie te, k tó r e p o tr a fią ssać w lo c ie , p rz y zw ie szo
n y c h w d ó ł k w ia ta c h b r a k b o w ie m m ie js c a , g d z ie m o g ły b y usiąść.
L i l i u m m a rta g o n z a p y la n e je s t w c ią g u d n ia g łó w n ie p rz e z fru e z a k a g o łą b k a (M a c ro g lo s s a s te lla ta r u m ) , w ie c z o re m zaś i n o cą p rz e z z rn ro c z n ik a w ilc z o m le c z k a ( D e ile p h ila e u p h o rb ia e ) o ra z ró ż n e ga
tu n k i z a w is a k ó w z ro d z a ju S p h in x . Z a tr z y m u ją się one k o ło k w ia tu 1 trz e p o c ą c się w p o w ie tr z u z a p u s z c z a ją s s a w k i k o le jn o w głąb k a n a lik a m io d n ik o w e g o n a k a ż d y m lis t k u o k w ia tu . O k rą ż a ją w te n sposób k w ia t d o o k o ła i d o ty k a ją s p o d n ią s tro n ą c ia ła z n a m ie n ia lu b p y ln ik ó w , p o ś re d n ic z ą c w z a p y la n iu (ry c . 4 ).
K w ia t y są z a z w y c z a j s ła b o p rz e d ls łu p n e 1). W p r z y p a d k u z u p e łn e g o b r a k u o w a d ó w m oże n a s tą p ić s a m o z a p y le n ie .
O w o c e m z ło to g ło w iu je s t to re b k a (ry c . 2 b ) . Ś z y p u łk a j e j w m ia r ę d o jrz e w a n ia o d g in a się i p ro s tu je k u górze, a p o te m z.sy- eha i tw a r d n ie je , p o d o b n ie j a k i ło d y g a , na k t ó r e j je s t u m ie s z c z o n a .
’ ) P rźe d słu p n o ść oznacza wcześniejsze d o jrz e w a n ie s łu p k ó w a n iż e li p rę c ik ó w , co u tru d n ia za p yla n ie k w ia tu jo g o w ła s n y m p y łk ie m .
R yc. 4. Z a p y la n ie k w ia tu l i l i i z ło to g ło w iu — schemat. W e d łu g S c h o e n i c h e n a .
W k o ń c u to re b k a p ę k a trz e m a s z p a ra m i o d g ó ry k u n a sa d zie , i z a m k n ię te w e w n ą trz n a s io n a m o g ą się u w o ln ić . O d b y w a się to sposobem tzw . b a lis ty c z n y m : w y p a d a ją one na z e w n ą trz d o p ie ro p rz y s iln ie js z y m p o d m u c h u w ia t r u , k t ó r y o d g in a e la s ty c z n ą ło d y g ę , ta zaś, w ra c a ją c do n o rm a ln e g o p o ło ż e n ia , d z ia ła j a k w y rz u tn ia . N a s io n a ,są p ła s k ie , o k r ą g ła w o tr ó jk ą tn e , na b rz e g u w ą sko o s k rz y d lo n e i m a ją w s to s u n k u do swego c ię ż a ru d u żą p o w ie rz c h n ię . D z ię k i te m u w ia t r p o ry w a je i ro z p rz e s trz e n ia . P rz y s p a d a n iu k rę c ą się ś ru b o w a to , co jeszcze b a r d z ie j zw ię ksza ic h z d o ln o ś ć u tr z y m y w a n ia się w p o w ie trz u i u m o ż liw ia w ę d ró w k ę na dalsze o d le g ło ś c i.
L i li u m m a rta g o n z a k w ita la te m , w c z e rw c u , lip c u łu b s ie rp n iu (z a le ż n ie o d w y s o k o ś c i n a d p o z io m m o r z a ), a o w o c u je w je s ie n i i p o d o b n ie j a k w ie le in n y c h r o ś lin w ia tro s ic w n y c h ro z s ie w a się często jeszcze w o k re s ie z im o w y m .
Z ło to g łó w w y s tę p u je w c a łe j P olsce. W T a tra c h ro ś n ie jeszcze w p ię trz e k o s o d rz e w in y , w ś ró d k o s ó w k i i n a h a la c h . N a p o z o s ta ły m obszarze k r a j u s p o ty k a się go po la sa ch i z a ro ś la c h liś c ia s ty c h , p rz e d e w s z y s tk im d ę b o w o -g ra b o w y c h , a ta k ż e b u k o w y c h . K u p ó ł
n o c y s ta je się co ra z rza d szy.
W s k u te k w y c ię c ia la s ó w i z a m ia n y d rz e w o s ta n ó w liś c ia s ty c h na sztu czn e , je d n o g a tu n k o w e k u l t u r y d rz e w s z p ilk o w y c h , u t r a c ił z ło to g łó w w ie le ze sw ych d a w n y c h s ie d lis k . P o m im o to jeszcze dziś je s t u nas n ie r z a d k i. N a s k u te k m asow ego z ry w a n ia b y t je g o sitał się je d n a k p o w a ż n ie z a g ro ż o n y i d la te g o ro z p o rz ą d z e n ie o o c h ro n ie g a tu n k o w e j r o ś lin b ie rz e go w o p ie k ę p ra w a . N a o c h ro n ę z a s łu g u je ty m b a r d z ie j, że je s t n ie m a l je d y n y m w naszej flo rz e p rz e d s ta w ic ie le m ro d z a ju L iliu m .
D r u g i g a tu n e k l i l i i — L i li u m b u lb if e r u m o p ię k n y c h , p o m a ra ń c z o w y c h k w ia ta c h , h o d o w a n y p o s p o lic ie p o o g ro d a c h , r o śnie u nas d z ik o w S u d e ta c h (Ś n ie ż n ik K ło d z k i) . P oza ty m w y s tę p u je jeszcze w k i l k u m ie js c a c h na D o ln y m Ś lą s k u , a z n a jd y w a n o go ró w n ie ż na P o d h a lu k o ło W ito w a , n ie w ia d o m o je d n a k czy są to s ta n o w is k a n a tu r a ln e , czy też ro ś lin a z o s ta ła tu z a w le c z o n a przez, c z ło w ie k a .
L I T E R A T U R A
1. A l b e r t u s M a g n u s , Sekreta b ia ło g ło w s ld e . 1618. (C y to w a n y w e d łu g R o s t a f i ń s k i e g o : Z ie ln ik c z a ro d z ie js k i. K ra k ó w 1893, n a k ł. P A U ).
2. I l e g i G., Illu s t r ie r t e F lo ra vo n M itte le u ro p a . T o n i I I , str. 236. M ü n ch e n , bez daty.
3. K i r c h n e r O., L o e w E., S c h r ö t e r C., Lebensgeschichte d er B lü te n p fla n z e n M itte le u ro p a s . T o m I , cz. 3, str. 489— 508. S tu ttg a rt 1934.
4. K l u k K ., D y c ty o n a rz ro ś lin n y ... T o m I I , str. 90. W arszawa 1787.
5. M a t l a k o w s k i W ., Z d o b ie n ie i sprzęt lu d u p o ls k ie g o na P o d h a lu . 1901.
6. R a c i b o r s k i M ., L ilia c e n e . F lo ra po lska . T o m I , str. 129. K ra k ó w 1919.
7. S z a f e r W ., Ż ycie k w ia tó w . L w ó w 1927.
8. S c h o e n i c h e n W ., B io lo g ie d e r geschützten P fla n z e n D eutschlands.
Jena 1940.
B R O N I S Ł A W F E R E N S
Zagadnienia ochrony ptaków w pradolinie Baryczy )
T r w a łe z a c h o w a n ie ty p o w e g o k r a jo b r a z u o ra z z a g w a ra n to w a n ie w n im n a jd o g o d n ie js z y c h w a ru n k ó w e g z y s te n c ji o s o b liw e j flo rz e i fa u n ie b y ło m y ś lą p rz e w o d n ią p r o je k tu u tw o rz e n ia le śn o -sta w o - w ego o b s z a ru o c h ro n n e g o w p r a d o lin ie B a ry c z y . P r o je k t zo s ta ł p r a w n ie z a tw ie rd z o n y w c a łe j ro z c ią g ło ś c i, le c z ze w z g lę d u ,na go
s p o d a rk ę ry b n ą i leśną, k tó r e m u szą b y ć na obszarze o c h ro n n y m k o n ty n u o w a n e , p o z o s ta ły n a d a l n ie ro z s trz y g n ię te n ie k tó re z a g a d n ie n ia zw ią z a n e z p ra k ty c z n y m w p ro w a d z e n ie m w ż y c ie p o s ta n o w ie ń o c h ro n n y c h . D la z n a le z ie n ia d tó g z m ie rz a ją c y c h do p o g o d z e n ia in te re s ó w g o s p o d a rc z y c h c z ło w ie k a w p rz y r o d z ie z za sa d a m i o c h ro n y p r z y r o d y je s t c e lo w ą i n ie o d z o w n ą w s p ó łp ra c a z a ró w n o s p e c ja lis tó w w h o d o w li r y b i le ś n ik ó w ja k o też i p r z y r o d n ik ó w - ).
T y lk o w s p ó ln y m w y s iłk ie m p o k o n a n e b y ć m o g ą tr u d n o ś c i i t y lk o t a k z d o b y te p o ro z u m ie n ie s tw o rz y w p r a d o lin ie B a ry c z y m o d u s v i v e n d i d la w s z y s tk ic h g a łę z i g o s p o d a rk i u p r a w ia n e j ta m p rz e z c z ło w ie k a , a ro ś lin n o ś c i i ziw ierzyinie z a p e w n i p ra w o do ży c ia .
1) A r t y k u ł op ra co w a n y na po d sta w ie k ilk u le tn ic h spostrzeżeń te re n o w ych , d o ko n a n ych w gospodarstw ie ry b n y m nad Baryczą.
-’ ) K o n fe re n c ja w spraw ie w n ie s ie n ia p o p ra w e k do zarządzenia W o je w o d y W ro c ła w s k ie g o , ogłoszonego we W ro c ła w s k im D z ie n n ik u W o je w ó d z k im n r 1 z d n ia 16 I 1949, a odnoszącego się do o c h ro n y p rz y ro d y leśno-slawowego obszaru o chronnego p ra d o lin y B a ryczy, o d b y ła się w d n ia ch 8 i 9 lip c a r b . w W ie rzch o w ica e h w p o w ie c ie m ilic k im .
P rz e p ro w a d z e n ie s k u te c z n e j o c h ro n y p ta k ó w w g o s p o d a r
s tw a c h ry b n y c h n a le ż y do tr u d n y c h p ro b le m ó w . Je st rzeczą z ro z u m ia łą , że o c h ro n a p ta k ó w w m a ły c h g o s p o d a rs tw a c h r y b n y c h , z a m ie s z k iw a n y c h p rz e z n ie w ie lk ą ilo ś ć n a jp o s p o lits z y c h g a tu n k ó w p ta k ó w z w ią z a n y c h ize ś ro d o w is k ie m w ó d s ta g n u ją c y c h , n ie n a s trę cza c z ło w ie k o w i t y l u z a g a d n ie ń co w o g ro m n y c h m a ją tk a c h ry b a c k ic h ta k ic h , ja k ie s p o ty k a m y w ,p o w ie c ie m i li c k im w o je w ó d z tw a w ro c ła w s k ie g o . W ty m p r z y p a d k u n a tu r a ln e w a r u n k i fiz jo g r a fic z n e o b s z a ró w p o ło ż o n y c h w p r a d o lin ie B a ry c z y L) s k ło n iły c z ło w ie k a do ic h w y k o rz y s ta n ia i z o rg a n iz o w a n ia t u t a j b o d a j że n a jw ię k s z e g o w E u r o p ie ś ro d k o w e j sztu czn e g o g o s p o d a rs tw a ry b n e g o . Z d r u g ie j s tr o n y te same n a tu r a ln e w a r u n k i s tw o rz y ły n a d B a ry c z ą je d y n ą teigo ro d z a ju na z ie m ia c h R z e c z y p o s p o lite j o s to ję d la n ie z w y k le b o g atego ś w ia ta p ta s ie g o , o b fitu ją c e g o w g a tu n k i gd zie in d z ie j n ie sp o ty k a n e lu b g in ą c e 1 2).
N ic u le g a w ą tp liw o ś c i, iż g o s p o d a rk a ry b n a s p o tę g o w a ła na o m a w ia n y m te re n ie lic z e b n o ś ć g a tu n k o w ą p ta k ó w , w p ły w a ją c szcze
g ó ln ie d o d a tn io n a tr w a łe o s ie d le n ie się w p r a d o lin ie B a ry c z y g a tu n k ó w h io e k o lo g ic z n ie z w ią z a n y c h z w ie lk im i w o d a m i, ja k n p . o r ł a b i e l i k a (H a lia e tu s a lb ic ilła H a r t . ) , r y b o ł o w a (P a n d io n h a lia e tu s H a r t. ) czy d z ik ie g o ł a b ę d z i a ( C y g n u s o lo r G m. ) l u b g ę s i g ę g a w e j (A n s e r a n se r L . ) . Co w ię c e j, w y m ie n io n e g a tu n k i u z a le ż n io n e są w s w y m b y c ie n a d B a ry c z ą w y łą c z n ie o d g o s p o d a rk i r y b n e j i w ie lk ic h k o m p le k s ó w sta w ó w . M o ż n a p rz y to c z y ć d łu g i sze
re g g a tu n k ó w p ta k ó w w o d n y c h i b ło tn y c h w tó r n ie o s ia d ły c h w p ra - d o liin ie B a ry c z y , s ta n o w ią c y c h w j e j a w ifa u n ie e le m e n t n a p ły w o w y , k tó re g o n ie w ą tp liw ie b r a k b y ło t u t a j w czasach, g d y g o s p o d a rk a r y b n a w p o w ie c ie m ili c k im n ie is tn ia ła .
O b o k n ie z m ie r n ie rz a d k ie g o z a lu d n ie n ia tr z y c z y n n ik i lo k a ln e w a r u n k u ją b o g a c tw o ś w ia ta p ta s ie g o n a d B a ry c z ą . Są n i m i p o p ie r w sze, las i d rz e w o s ta n y ró ż n y c h ty p ó w , p o d ru g ie , o becność w ie lk ic h s ta w ó w , z k tó r y c h n a jw ię k s z y „ G ra b o w n ic a “ p o s ia d a o k o ło 400 ha p o w ie rz c h n i i p ra w ie 12 k m o b w o d u , po trz e c ie w re s z c ie , z n a c z n y c h ro z m ia ró w s k u p ie n ia tr z c in y , p a łk i, o c z e re tó w i in n y c h r o ś lin , b u j-
1) P o r.: K . S e m b r a t, Leśno-stawowy obszar o c h ro n n y w d o lin ie Ba
ry c z y . „C h ro ń m y p rz y ro d ę ojczystą “ r. I V , 1948, n r 9/10.
2) P o r.: B. F e r e n s , N a d Baryczą. R e p o rta ż o rn ito lo g ic z n y z M ilic z a n a Śląsku D o ln y m . „W sze ch św ia t“ . Zeszyt I , 1948.
R yc. 5. F ra g m e n t stawu „N o w y Ś w ia t". B agniste p ły c iz n y zarosłe trz c in ą , u lu b io n e ś rod o w isko s z la m n ik ó w , b ro d źe ó w i biegusów .
Fot. II. Ferens n ie z a ra s ta ją c y c h p o b rz e ż a sta w ó w lu b s ta n o w ią c y c h z w a rte w y s p y n a w o d z ie .
C h cą c w tego r o d z a ju g o s p o d a rs tw ie ry b n y m zach o w ać rz a d k ie lu b g in ą ce o k a z y a w ifa u n y i z a p e w n ić im j a k n a jle p s z e w a r u n k i e g z y s te n c ji, w in ie n c z ło w ie k g o s p o d a ru ją c y na ty c h te re n a c h p rze d e w s z y s tk im u tr z y m a ć w t r w a łe j ró w n o w a d z e w o d y o ra z zach o w ać w s z y s tk ie w y s tę p u ją c e t u t a j t y p y la s u w p ie r w o tn e j, m o ż liw ie ja k n a jm n ie j z a g o s p o d a ro w a n e j p o s ta c i. J e ś li b o w ie m c z ło w ie k p ro w a - d zą cy g o s p o d a rk ę ry b n ą n a d B a ry c z ą d o p u ś c i do o p a n o w a n ia z w ie r
c ia d ła w o d y p rz e z ro ś lin n o ś ć , w ów czas w m ia rę k u rc z e n ia się lu s tra w o d y , s to p n io w o s ta w p o p rz e jś c iu szeregu p rz e m ia n ( s u k c e s ji) , z a m ie n i się w to r fo w is k o a to w re szcie w łą k ę . W n a s tę p s tw ie
C hrońm y p rzyro d ę ojczystą V 7/8 2
ty c h p rz e m ia n m u s ia ły b y zajść z m ia n y w s k ła d z ie a w ifa u n y . Z n ik n ę ły b y ze s ta w ó w n a jp ie r w w ie lk ie p ły w a k i, ła b ę d z ie i gęsi, p ó ź n ie j n u r y , p e rk o z y i k a c z k i, w re szcie c h r u ś c i e l e ( R a il i) , a ic b d o tych cza so w e ś ro d o w is k o o p a n o w a ły b y n a jp ie r w duże szlam - i r i k i i b ro d ź c e z ro d z a ju L im o s a , T r in g a i T o ta n u s , k u liig i (N u m e - riiu s ) , p ó ź n ie j b e ka sy (S c o lo p a c id a e ), a g d y i te u s tą p iły b y , na ta k z m ie n io n y te re n (ry c . 5 ) w e s z ły b y p t a k i c h a ra k te ry s ty c z n e d la łą k p o d m o k ły c h , j a k n p . c z a jk i ( V a n e llu s ) , d e rk a c z e ( C r e x ) i k u r e t ' k i (P o rz a n a ) lu b d ro b n e św ierszcz a k i ( L o c u s t e lla ) . W re s z c ie , w o s ta t
n ie j fa z ie n a s z k ic o w a n y c h tu t a j p rz e m ia n ró w n ie ż i te g a tu n k i u stą p ić b y m u s ia ły p rz e d n a jp o s p o lits z y m i p ta k a m i w r ó b lo w a ty m i (Pas- se re s), w ła ś c iw y m i ś ro d o w is k u łą k i p ó l.
T a k ą b y ła b y zawsze k o le jn o ś ć o p a n o w y w a n ia ś ro d o w is k a p rz e z ró ż n e b io e k o lo g ic z n e z e s p o ły p ta s ie , gdy w ię k s z y c h lu b m n ie js z y c h ro z m ia ró w s ta w p o z o s ta w iło b y się w p r a d o lin ie B a ry c z y w ła d n e m u lo s o w i. D o ta k ie g o b ie g u rze czy n ie m o że d o p u ś c ić c z ło w ie k z d a ją c y so b ie s p ra w ę z tego, ja k ie g a tu n k i p ta k ó w p ra g n ie c h ro n ić i tr w a le u trz y m a ć w g o s p o d a rs tw ie ry b n y m p o d gro zą u tra ty za
ró w n o c e n n y c h , g o d n y c h o c h ro n y p ta k ó w ja k o też i s ta w u sta n o w ią c e g o ź ró d ło d o c h o d u c z ło w ie k a .
Z d u m g icj s tro n y , c a łk o w ite o g o ło c e n ie s ta w u z ro ś lin n o ś c i ce
le m z w ię k s z e n ia je g o p o w ie rz c h n i u ż y tk o w e j b y ło b y s k ra jn o ś c ią , p ro w a d z ą c ą w p ra w d z ie do z w ię k s z e n ia p r o d u k c ji r y b , lecz niosącą k lę s k ę p ta k o m w o d n y m , k tó r e zn a le źć m o g ły b y tu t a j je d y n ie m ie j
sce w y p o c z y n k u , a z b r a k u o d p o w ie d n ic h w a ru n k ó w do g n ie ż d ż e n ia się b y ły b y zm u szo n e szu ka ć ic h g d zie in d z ie j.
P ow yższe ro z u m o w a n ie , o p a rte na o b s e rw a c ja c h te re n o w y c h , z n a jd u je słuszne p o tw ie rd z e n ie w d o lin ie B a ry c z y , g d z ie n o to w a n o z m ia n y zachodzące w lo k a liz a c ji z e s p o łó w p ta k ó w w o d n y c h i b ło t n y c h . J a k m o ż n a b y ło za u w a żyć, p rz e n o s z e n ie się p ta k ó w w k o le jn o po sobie n a s tę p u ją c y c h la ta c h z m ie js c a na m ie js c e s ta ło tu zawsze w z w ią z k u ze z m ia n a m i z a c h o d z ą c y m i w ś ro d o w is k u . G d z ie w je d n y m r o k u z n a jd o w a ła się k o lo n ia lę g o w a , z ło ż o n a g łó w n ie z m e w śm ie sze k (L a ru s r id ib u n d u s L . ) , k i l k u g a tu n k ó w k a c z e k , p e rlk o z ó w i in n y c h p ta k ó w w o d n y c h , ta m w r o k u n a s tę p n y m w s k u te k z m ia n y w a ru n k ó w b io to p u tz w . „w y s p a p ta s ia “ z n i
k a ła z u p e łn ie , a w c h o d z ą c e w s k ła d p o d o b n e g o z e s p o łu p ta k i p rz e n o s iły się na in n y , n ie je d n o k r o tn ie o d le g ły o b ie k t g o s p o d a rk i ry b -
n e j. W p o d o b n y sposób o b se rw o w a n e w r o k u u b ie g ły m na s ta w ie
„ B o lk o “ d z ik ie ła b ę d z ie ' ) z a g n ie ź d z iły się o b e c n ie na „ A n d r z e ju “ . Z m ia n y w b io to p ie i lo k a ln e m ig ra c je p ta k ó w w g o s p o d a r
s tw ie r y b n y m n a d B a ry c z ą s tw a rz a ją tru d n o ś ć z re a liz o w a n ia w ty m te re n ie ś c is ły c h re z e rw a tó w p ta s ic h , o p a rty c h o k la s y c z n e w z o ry za cze g p n ię te z re z e rw a tó w p ta s ic h h o le n d e r s k ic h , d a m skich , s k a n d y n a w s k ic h , c z a rn o m o rs k ic h , n a d w o łż a ń s k ic h lu b b r y t y js k ic h , n ie m ó w ią c ju ż o p ó łn o ę n o -a m e ry k a ń s k ic h . T ru d n o ś ć ta p o g łę b ia się przez, k o n ie c z n o ś ć w y ję c ia p rz e z n a c z o n y c h na, ścisłe re z e rw a ty p ta s ie o b ie k tó w s p o d w p ły w u g o s p o d a rk i ry b n e j. T oteż u tw o rz e n ie na te re n ie g o s p o d a rs tw ry b n y c h w p r a d o lin ie B a ry c z y ś c is ły c h re z e rw a tó w na s ta w a c h : S ta ry m R a d z ią c k im o ra z „ I lu n a i „ A n to n in a “ m a w y ją t k o w y c h a ra k te r, z n a jd u ją c y s w ó j w y ra z w s ło w ach p r o f. d ra K . S e m 1) r a t a, k tó r e w a rto w ty m m ie js c u p rz y to c z y ć w d o s ło w n y m b r z m ie n iu '•
„ Ż e b y je d n a k p o trz e b n ą o c h ro n ę jeszcize h a rd z ie j z w ię k s z y ć i z a c h o w a ć u r o k n ie n is z c z o n e j p rze z c z ło w ie k a p r z y r o d y , p o s ta n o w io n o u tw o rz y ć k i l k a m n ie js z y c h re z e rw a tó w ś c is ły c h , p o ło ż o n y c h na te re n a c h re z e rw a tó w częścio
w y c h “ .
N a le ż y zdać so b ie ja s n o s p ra w ę z te g o , że w y m ie n io n e s ta w y , w y ję te z u p e łn ie sp o d w p ły w u g o s p o d a rk i r y b n e j, n ie b ę d ą re z e i- w a ta rn i ś c is ły m i w c a ły m tego Słowa z n a c z e n iu . N ie b ę d ą zaś n im i z p o w o d ó w , k tó r e ju ż w y ż e j p rz y to c z o n o o ra z ta k ż e ze w z g lę d u na k o n ie c z n o ś ć z a c h o w a n ia n a w y m ie n io n y c h sta w a ch lu s tra w o d nego. Z te j p rz y c z y n y m u s i n a s tą p ić n a n ic h co p e w ie n czas w y c ię c ie lu b w y k o s z e n ie ro ś lin n o ś c i w ta k im s to p n iu , a b y d o tych cza so w y c h a ra k te r sta w ó w n ie u le g ł z m ia n ie , zaś g o s p o d a rk ę ry b n ą b ę d z ie się na n ic h p ro w a d z iło , a c z k o lw ie k w u m ia r k o w a n e j p o s ta c i.
L e c z to t y lk o je d e n z tr u d n y c h do ro z w ią z a n ia p ro b le m ó w o c h ro n y p ta k ó w w p r a d o lin ie B a ry c z y .
A o to dalsze.
P ro b le m p ta k ó w „ s z k o d liw y c h “ z p u n k tu w id z e n ia g o s p o d a rk i r y b n e j s ta n o w i w d o lin ie B a ry c z y d ru g ie z a g a d n ie n ie , k tó r e b y ło ju ż te m a te m w ie lu z a s a d n ic z y c h ro z p r a w i p u b lik a c ji. P iszą cy tc s ło w a n ic z e g o też n o w e g o d o s p ra w y n ie w n ie s ie . W sza kże z u w a g i
*) P o r.: B. F e r e n s , S p o tka n ie z ła b ę d z ie m . „C h ro ń m y p rz y ro d ę o jc z y stą“ r. I V , 1948, n r 9/10.
2*
na szczególny c h a ra k te r a w ifa u n y p r a d o lin y B a ry c z y n a le ż y o d p o w ie d z ie ć na p y ta n ie : j a k i m a h y c sto s u n e k h o d o w c y r y ł) do p ta k ó w , k tó r y c h p o k a rm s ta n o w ią ry b y ?
W o r n ito f a u n ic o m a w ia n y c h te re n ó w , w s k ła d k t ó r e j w c h o d z ą gatiunlki rz a d k ie lu b g in ą c e , lic z b a p ta k ó w o d ż y w ia ją c y c h się r y b a m i je s t znaczna. N ie b ędę w y m ie n ia ł w s z y s tk ic h , g dyż w ie le z n ic h , j a k n p . z im o ro d e k (A lc e d o is p id a L . ) , tra c z e ( M e r g id a e ) , r y b it w y ( S te r n id a e ) , m e w y ( L a r id a e ) o ra z p e rk o z y (P o d ic ip e d id a e ) i 1 n u r y ( C o ly m b i) , choć is to tn ie o d ż y w ia ją się ry b a m i, to je d n a k n ie p o w o d u ją p o w a ż n ie js z y c h s tr a t w ry b o s ta n a c h , lecz p rz e c iw n ie , w zn a c z n e j m ie rz e p rz y c z y n ia ją się do tę p ie n ia d ro b n e g o c h w a s tu r y b nego, is tn ie ją c e g o n ie m a l w k a ż d y m s ta w ie . J e d y n ie jm ja w ie n ie się p e rk o z ó w (P o d ic e p s ) w w ię k s z e j ilo ś c i na sta w a ch n a ry b k o w y c h b y ło b y z ja w is k ie m n ie p o ż ą d a n y m . P o d o b n e f a k t y z d a rz a ją się rz a d k o . N a ra z ie n ie g ro z i to w M ilic z iu , g d yż n ig d y n ie o b s e rw o w a n o na n a jw ię k s z y c h n a w e t sta w a ch im łlic k ic h w ię c e j n iż 2— 3 p a r p e rk o z ó w ró w n o c z e ś n ie . Z re s z tą p o k a rm p e rk o z ó w n ie s k ła d a się w y łą c z n ie z ry b .
D w a z trz e c h z d e c y d o w a n ie ry b o ż e rn y e h g a tu n k ó w p ta k ó w z a s łu g u ją b e z w z g lę d n ie na o c h ro n ę , z a n im p rz e p is y o o c h ro n ie g a tu n k o w e j z w ie rz ą t n a b io rą m o c y p ra w n e j. C h o d z i tu o o b ję tego zakaizem p o lo w a n ia p rz e z c a ły r o k o r ła b ie lik a (H a lia e tu s ą lb ic illa H a r t . ) o ra z p o d c ią g n ię te g o p o d o d s trz a ł p re m io w a n y o rła ry b o ło w a ( P a n d io n h a lia e tu s H a r t . ) . S z k o d y , ja k ie p t a k i te p o w o d u ją w ry b o s ta n a c h , w in ie n h o d o w c a r y b p r z y ją ć na k o n to s tra t n a tu r a ln y c h ta k , j a k z g ó ry lic z y ć się m u s i p r z y o b s a d z a n iu s ta w ó w , iż p e w ie n o d s e te k r y b z g in ie . S tra ty s p o w o d o w a n e p rz e z b ie lik a i ry b o ło w a n ie m o g ą b y ć g ro ź n e d la g o s p o d a rk i r y b n e j, gdyż p t a k i te , ja k o b a rd z o r z a d k ie lu b n a w e t w rę c z g in ą ce, n ig d z ie dziś n ie ro z m n a ż a ją się ta k , b y m o g ły z a g ro z ić p o w a ż n ie g o sp o d a rce c z ło w ie k a . N a obszarze g o s p o d a rs tw ry b n y c h w p o w ie c ie m ilic k im , c ią g n ą c y c h się na p rz e s trz e n i z g ó rą 40 k m , n ie s p o tk a łe m d o tą d w ię c e j n iż 2 s z tu k i o r łó w b ie lik ó w , a r y b o ło w ch o ć n ie c o częstszy, w y s tę p u je t y lk o s p o ra d y c z n ie tu i ó w d z ie .
In a c z e j p rz e d s ta w ia się siprawa z trz e c im ry b o ż e rn y m g a tu n k ie m p ta k a t j. c z a p lą s iw ą ( A rd e a c in e re a L . ) , w y s tę p u ją c ą dość lic z n ie w p r a d o lin ie B a ry c z y , ch o ć k o lo n ii lę g o w y c h a n i p o je d y n czych g n ia z d tego p ta k a d o tą d t u t a j w o s ta tn ic h la ta c h n ie s tw ie r
d zo n o . Ż a rło c z n o ś ć je d n e j c z a p li s iw e j, w y ra ż a ją c a się w a g o w o
lic z b ą 40 k g ry ł) p o ż a rty c h w c ią g u r o k u o ra z j e j in s ty n k to w n a s k ło n n o ś ć do z a b ija n ia i k a le c z e n ia r y b s p ra w ia , że p t a k te n je s t w go sp o d a rce r y b n e j n ie to le r o w a n y i u z n a n y je s t za „ s z k o d n ik a “ , k tó re g o o d s trz a ł n a le ż y p re m io w a ć . J e ś li z w a ż y m y , iż w je d n y m r o k u na c a ły m o bszarze g o s p o d a rs tw a ry b n e g o n a d B a ry c z ą z ca łą p e w n o ścią ż e ru je w ię c e j n iż 100 c z a p e l, w ów czas w ty m je d n y m r o k u h o dow ca r y li tr a c i p o n a d 4.000 k g r y b , c z y li s k ro m n ie lic z ą c p rze szło 1,200.000 z ło ty c h . P o d ty m k ą te m w id z e n ia o c h ro n a c z a p li w go
s p o d a rs tw a c h ry b n y c h je s t z a b ie g ie m k o s z to w n y m . S p ó r o c z a p lę m ię d z y o c h ro n ą p r z y r o d y a g o s p o d a rk ą ry b n ą m a d la te g o c h a ra k te r p o w a ż n y i d łu g o trw a ły .
O d s trz a ł c z a p li w z a ło ż e n iu je s t słu s z n y ty lk o w te d y , g d y w y k o n y w a n y je s t p rz e z lu d z i o d p o w ie d z ia ln y c h i z n a ją c y c h p t a k i i' w ów czas n ie m o że o n p rz y n ie ś ć szkó d p rz y r o d z ie . W p ra k ty c e w y k o n u je go stra ż leśna lu b ry b a c k a , k t ó r e j z n a jo m o ś ć p r z y r o d y p o zo s ta w ia n ie s te ty w ie le do ży c z e n ia . C z ło w ie k n ie u ś w ia d o m io n y , c h c iw y p ie n ię d z y będąc s tr a ż n ik ie m le ś n y m lu b r y b a c k im — n ie w ą tp liw ie n a d u ż y w a często b r o n i p a ln e j d la w ła sn e g o z y s k u . D la te g o też o d s trz a ł p re m io w a n y , ra z w p ro w a d z o n y , m u s i b y ć ściśle k o n tr o lo w a n y i re g u lo w a n y p rz e z o d p o w ie d n ie w ła d z e leśne lu li ry b a c k ie , k tó r e p o w in n y — z a le ż n ie od s ta n u ro z m n o ż e n ia się p ta k ó w u z n a n y c h za „ s z k o d n ik i“ •— zaw ieszać lu b w p ro w a d z a ć o d s trz a ł. N a le ż y p a m ię ta ć , iż sz tu c z n ą , sta w o w ą g o s p o d a rk ą ry b n ą , k tó r a je s t d z ie łe m c z ło w ie k a , m u s i c z ło w ie k tr w a le rz ą d z ić , b y za
c h o w a ć ró w n o w a g ę w p rz y r o d z ie sztucznego tw o r u i n ie d b p u ś c ić do ro z w ie lm o ż n ie n ia się je d n e g o g a tu n k u lu b c a łk o w ite g o w y tę p ie n ia in n e g o . P o d ty m też k ą te m w id z e n ia n a le ż y tr a k to w a ć cza p lę w g o sp o d a rce r y b n e j o ra z re g u lo w a ć o d s trz a ł lego g a tu n k u p ta k a .
M o żn a b y — ja k się z d a je — p r z y ją ć ja k o słuszne n a s tę p u ją c e ro z w ią z a n ie z a g a d n ie n ia „ s z k o d n ik ó w “ p ta s ic h z c z a p lą s iw ą na czele w g o sp o d a rce ry b n e j n a d B a ry c z ą : 1. N a le ż y ta m d o k ła d n ie u s ta lić i g a tu n k o w o w y s z c z e g ó ln ić w s z y s tk ie p ta k i, k tó r e w o m a w ia n y m te re n ie o d ż y w ia ją się w y łą c z n ie ry b a m i. 2. N a le ż y p o d d a ć w y m ie n io n e ja k o „ s z k o d n ik i“ p ta k i ś c is ły m b a d a n io m n a u k o w y m , k tó r y c h c e le m b y ło b y z a ró w n o g a tu n k o w e ja k i w a g o w e u ję c ie spo
ż y ty c h p rz e z te p ta k i r y b . 3. N a le ż y zastosow ać r y g o r y w p o s ta c i o d s trz a łu z w y k łe g o (n ie p re m io w a n e g o ) t y lk o i w y łą c z n ie w sto
s u n k u do ty c h g a tu n k ó w p ta k ó w , k tó r y c h sp o ż y c ie r y b is to tn ie n a ra z ić m o że g o s p o d a rs tw o ry b n e na p o w a ż n e i sta łe s tra ty . D o -
p ie ro w ów czas g d y b y o d s trz a ł t a k i n ie w p ły n ą ł na z m n ie js z e n ie się lic z e b n o ś c i ry b o ż e n n y c h p ta k ó w o k tó r e c h o d z i, a s ta n ic h p o g ło w ia p rz e c iw n ie w z ra s ta łb y , n a le ż a ło b y m o im z d a n ie m w p ro w a d z ić p rz e jś c io w o o d s trz a ł ¡p re m io w a n y z ty m z a s trz e ż e n ie m , iż m u s ia łb y on b y ć sta le k o n tr o lo w a n y i re g u lo w a n y ta k , a b y d a n e m u g a tu n k o w i n ie g ro z iło w y tę p ie n ie . K o n tr o lę s p e łn ia ć b y m u s ia ły je d n o s tk i w d o s ta te c z n y ¡sposób z a z n a jo m io n e z k r a jo w y m i p ta k a m i.
A b y s tra ż leśną i ry b a c k ą o d p o w ie d n io w ty m k ie r u n k u w y k s z ta łc ić , ¡p ro p o n u ję z o rg a n iz o w a n ie k u rs ó w o rn ito lo g ic z n y c h i o c h ro n ia rs k ic h d la w s z y s tk ic h osób, m a ją c y c h w p ra k ty c e w y k o n y w a ć a ta k ż e i k o n tr o lo w a ć o d s trz a ł p ta k ó w w g o s p o d a rs tw a c h ry b n y c h w p r a d o lin ie B a ry c z y .
D o p rz e p ro w a d z a n ia w p r a d o lin ie B a ry c z y b a d a ń n a u k o w y c h n a d p ta k a m i z p u n k tu w id z e n ia ic h z n a c z e n ia gosp o d a rcze g o , p o w o ła n a je s t o p ró c z z a in te re s o w a n y c h o rn ito lo g ó w , p rz e d e w s z y s tk im s ta c ja b a d a w c z a , k t ó r e j ob e cn o ść n a d B a ry c z ą je s t n ie o d z o w n a . W ty m m ie js c u n a le ż y w s p o m n ie ć , iż w ro c ła w s k i o ś ro d e k u n iw e r s y te c k i o tr z y m a ł ju ż do d y s p o z y c ji p r a c o w n ik ó w n a u k o w y c h b u d y n e k (o s ta tn io o d re s ta u ro w a n y ) na te re n ie m a ją tk u „P o ta s z n ia “ , o d le g łe g o o 25 k m na p ó łn o c n y w s c h ó d od M ilic z a . Z o rg a n iz o w a n ie b a d a w c z e j s ta c ji o rn ito lo g ic z n e j w p r a d o lin ie B a ry c z y w y d a je ¡się p rz e to z a d a n ie m s to s u n k o w o ła tw y m do p rz e p ro w a d z e n ia , zaś j e j z n a c z e n ie b y ło b y b a rd z o d o n io s łe z a ró w n o d la n a u k i c z y s te j j a k i sto s o w a n e j.
W k o ń c u w a ż n y m i tr u d n y m do ro z w ią z a n ia p ro b le m e m je s t s p ra w a p o lo w a ń i w o g ó le z a g a d n ie ń ło w ie c k ic h n a o b s z a ra c h o c h ro n n y c h , p o ło ż o n y c h n a d B a ry c z ą . T e re n te n o d d a w ie n d a w n a in te re s o w a ł m y ś liw y c h ze w z g lę d u na o b fito ś ć w o d n y c h p ta k ó w ło w n y c h , g łó w n ie p o k a ź n y c h stad g n ie ż d ż ą c y c h się tu t a j 'd z ik ic h gęsi (ry c . 6 ) o ra z lic z n y c h g a tu n k ó w k a c z e k , k tó r e je
sie n n ą p o rą z a s ila n e są ty s ią c a m i o k a z ó w p rz e lo tn y c h i w ę d ro w n y c h , s z u k a ją c y c h w y p o c z y n k u w ś ró d ¡stawów i ro z le w is k B a ry c z y . P o lo w a n ia na o b s z a ra c h o c h ro n n y c h k o lid u ją z za sa d a m i o c h ro n y p rz y r o d y . J e d n a k ż e o d s trz a ł h o d o w la n y , s e le k c y jn y , b ę d z ie c h y b a w p r a d o lin ie B a ry c z y p o d o b n ą k o n ie c z n o ś c ią ja k ą je s t o d s trz a ł tz w . „ s z k o d n ik ó w “ . Id z ie t y lk o o to , a b y p rz e p ro w a d z a n y o n b y ł p rz e z p o w o ła n e do te g o , d o s ta te c z n ie u ś w ia d o m io n e i ¡z a z n a jo m io n e z p r z y r o d ą osoby. N a w e t u re g u lo w a n e i z o rg a n iz o w ane p o lo w a n ia — szcze g ó lnie w p o rz e je s ie n n e j — na d z ik i, lis y ,
Ryc. 6. G n ia zd o d z ik ie j gęsi (A n s e r anser L .) .
Fot. B . Ferens
k a c z k i, a w (p rzyszło ści za p e w iie ta k ż e i na gęsi, b ę d ą m ia ły m o im z d a n ie m — t u t a j ra c ję b y tu i szkód z iw ie rz o s ta n o w i n ie p rz y n io s ą . D o w o d z ą tego n ie m ie c k ie s ta ty s ty k i ło w ie c k ie z n ie t a k d a w n y c h jeszcze la t. N ie d o p u s z c z a ln e n a to m ia s t są t u t a j p s e u d o p o ło w a n ia , a fa k ty c z n ie o b ła w y i rz e z ie p ta k ó w , k tó r e o d czasu do czasu, n ie s p o d z ia n ie , w n a jn ie o d p o w ie d n ie js z e j p o rz e r o k u z a s k a k u ją a d m in is tra c ję g o s p o d a rs tw ry b n y c h w M ilic z u . Są to w szakże w y d a rz e n ia s p o ra d y c z n e , k tó r e ja k o p o z o s ta ło ś ć po o s ta tn ie j w o jn ie ś w ia to w e j p rę d z e j czy (p ó ź n ie j z n ik n ą .
N a tle p rz e d s ta w io n y c h z a g a d n ie ń n a su w a się — ja k o o sta tn ie — zasa d n icze p y t a n ie : ozy słuszne i ce lo w e je,st tw o rz e n ie ści
s ły c h o b s z a ró w o c h ro n n y c h w k ra jo b r a z a c h s z tu c z n y c h ta k ic h , ja k im je s t d ziś p r a d o lin a B a ry c z y .
