P O E Z J E P R O Z Ą .
ZWIASTUJ Ml.
Przyszedł biały, jasny, niepojęty.
Przyszedł z cichemi słowy w chwili cudu, by cud zwiastować, śnieżno-skrzy- dły z aureolą nad głową.
Takim go w chłopięcych latach oglą
dałem na obrazie w pokoju babuni. A za obrazem zwiastowania była palma — przed nim lampka wieczysta — lampka ta wieczorem rzucała szkarłatne, ciemne światło na konterfekt dziadka babuni, którego się bardzo bałem... Miał podgo- loną głowę, długie czarne wąsy, straszne oczy i złoty buzdygan w ręku. Gdy światło lampki migotliwie oświecało ten portret, zdawało mi się, że dziadzio ba
buni tą buławą mi grozi...
Za to bardzo lubiłem anioła ze Zwia
stowania. W płynął na różowym obłocz
ku do cichego biednego pokoju dziewecz
ki—wpłynął z śnieżną lilją w dłoni i oznaj
mił jej, że Królową nieba zostanie i G w ia
zdą zaranną, a ona klęczała cicho i spoj
rzeć nie śmiała. Innego anioła nie umia
łem sobie wyobrazić, tylko takiego w błę
kitnej sukience i z lilją...
Babunia naznaczyła mi stale godzin
kę rozmowy ze sobą od 5-ej do 6-ej.
Babunia miała dziewięćdziesiąt lat i po szóstej kładła się spać, a wstawała o świcie...
W wierze dziecka jest całe niebo wyobraźni—jest szczerość i anielska pro- stoduszność.
Gdy cokolwiek zbroiłem, babunia mówiła mi:
— Patrz, aniołek je st smutny, bo by
łeś niegrzeczny.
I nie było kary sroższej dla mnie—
wówczas bałem się spojrzeć i na portret, żeby mi ta buława nie pogroziła!..
Gdy zaś byłem grzeczny, najwyraź
niej widziałem, że się anioł do mnie uśmiecha, a wtedy już i tego prapradzia- dzi nie bałem się...
Długo, długo w pamięci mojej, w szko
łach i na ławie uniwersyteckiej jeszcze nie wiem dlaczego widniał ten zwiewny, rozświetlony błękitny anioł z obrazu b a
buni.
I minęły lata — lata szamotania się, długie lata męczeńskiego milczenia, kiedy to nam jak na dłoni wytłomaczą, że mi-' łość jest obłędem, poezja zboczeniem, każda kobieta „kwestją ceny, za którą ją nabyć możemy11 — gdy szyderstwem oplwa motłoch „inteligentny", to cośmy ukochali—gdy ceną własnego ducha byt codzienny okupywać trzeba-—gdy w błoto wpadają najcudniejsze ołtarze naszych wierzeń, a z świątyń naszych „mocarze życiowi" stajnie sobie czynią!
Minęły lata, które krwawo— o jakże krwawo uczą, że tylko do serca matki przyjść można ze łzami, do niej jedjmej na ziemi — że niema świętości, którejby nie poniżono, ani piękna, któregoby nie usiłowano zohydzić lub przynajmniej w y
drzeć!
Lata, po których każdy z samotnych może sobie cicho w duszy wielkie i zna
ne słowa pieśni powtórzyć:
„Polały się łzy czyste — rzęsiste,
„Na me dzieciństw o sie lsk ie — anielskie
„Na m łodość górną a chmurną —
Ale błogosławieństwem jeszcze są łzy takie.
Bywają inne...
Lzy ohydne, palące, łzy ze wstydu
&e się płacze, łz y nie przynoszące ulgi, ani wytchnienia dla duszy okaleczonej życiem... wżerające się jak trujący jad, by goryczą piołunową przepoić całe ist
nienie człowieka!..
Lata długie, długie lata.
O jakżeż mi żal dzisiaj mego anioła z obrazu Zwiastowania...
Kiedyś dawno, dawno odszedł ode- mnie zasm ucony, gdy lilję mu Avytrąciłem z dłoni i nie wrócił już do mnie — nie
ma go!
O! gdyby mi się raz jeszcze choć na chwilę ukazał, choć na chwilę i zwiasto
w ał dawną chłopięcą wiarę i przejrzy
stość dziecinnej duszy mi przyniósł...
i zdrój orzeźwiający mi wskazał, a mę
ty odemnie odsunął —
i odsunął cały smutek, cały oszała
miający czar grzechu, co jak wampir du
cha niszczy i krew wypija —
Gdyby mi zwiastować chciał, choć senną chwilę spokoju i przeniósł duszę moją w czasy dziecinne i strony rodzinne.
Niechby mi się bodaj zamajaczyły na chwilę równie moje — rodzony step mój i kurhany dawne i zamczysk ruiny i wstę
gi zbóż i ten dom modrzewiowy, lipy babuni—bodaj przez sen... Cicha, ciemna komnata—staruszka siwy gołąbek—czer
wony blask lampki i cudowna historja o tym smoku, którego Krakus zgładził pod Wawelem i o W andzie, co nie chciała niemca i o Bolesławie Śmiałym, któremu Jastrzębce Boleszczycami nazwani, św ię
tego Stanisław a zamordować pomagali, a ich potomkowie do setnego pokolenia tułać się muszą za karę... I o nich także...
Usiadłbym po dawnemu u stóp b a
buni i słuchał tych dziwów, a słuchał...
Ale napróżno wołam:
— Zwiastuj mi ty cichy biały cheru
binie jedno choć westchnienie spokoju —
„skalanej i okaleczonej duszy mojej przynieś wiew przeszłości —
„rozpaczną mękę tęsknicy weź z mej pamięci, bo oto opętała mię szaleństwem pożądań, przepełniła całe istnienie moje obłąkaniem, które traw i mię, pochłania i iskrę tchnienia Bożego zabija we mnie.
„Zwiastuj mi ciszę!
„Zwiastuj mi!“
Marzj-dem wielką miłość, poznałem tylko otchłań nieludzkiej męczarni —
marzyłem wierną przyjaźń — pozna
łem obłudę —
marzyłem pieśń wielką i wzniosłą—
zawalono mi głazem piersi —
czarna otchłań wokoło — pustka bez
kresna, wieczyste zimno, mrożące każdy poryw ducha, a w piersi straszny, roz
dzierający krzyk serca...
tylko to...
jest li promyczek jaśniejszy dla czło
wieka na ziemi—jest li zakątek-jaki, któ
ryby ciszę dawał?
ty, przez sen zapamiętany, jasny, zwiewny, dni chłopięcych duchu, — nie żadne szczęście, nie zwycięstwo, nie bło
gość życia mi zwiastuj — nie —
ale przyjdź do mnie z tym zimnym nieprzespanym snem, połóż mi na ska
mieniałe bólem powieki, zaświatowe dło
nie swoje i cichym anielskim głosem swym, że mnie wyzwalasz — zwiastuj.
ZMARTWYCHWSTANIE.
Przerażasz mię...
Zćmiły się wieki, a ja widzę Ciebie smutny, blady Synu cieśli, w cierniowej koronie — widzę Cię synu człowieczy — widzę Ciebie wielki piewco miłości, cichy, dobry pasterzu. W idzę Ciebie. Stąpasz po ziemi biedny rybaku i patrzysz prze
pastną, otchłanią swych oczu na świat ten i niema najnędzniejszego żebraka, ani najpotężniejszego władcy — i niema ani sprawiedliwego człowieka, ani w ystęp
nego zbrodniarza — i niema najdrobniej
szego kamienia, ziela, zwierzęcia i niema najmniejszej pyliny na biednej tej ziemi, którejś nie pomieścił w otchłani miłości Swojej...
W idzę Ciebie, biedny synu czło
wieczy...
Przerażasz mię...
Przecz ukochałeś tak miłość, o Chry
ste, że ją poniosłeś aż na szczyt Golgoty i tam w krwawej łunie mąk i odkupienia Zakonu swego treścią uczyniłeś... — Ty blady Synu cieśli, T y synu człowieczy...
Przecz ukochałeś tak miłość, o Chryste?
Czemże ja jestem?
Spętany twardemi łańcuchami bytu, których mi stargać nie wolno, mocno przykuty do Twego krzyża męki i miło
ści, wlokę się za Tobą, Mistrzu mój.
I choćbyś na śmierć mię prowadził męczeńską, pójdę za Tobą —
i choćbym wśród szyderstw i szar- pań motłochu, zbity, oplwany, wydrw io
ny przez tłum, musiał opłacić Twoje uwielbienie—pójdę za Tobą —
że ukochałem ukochanie Twoje — pójdę za Tobą —
żeś jawno-grzesznicę podniósł na szczyty królowania Swego — pójdę za Tobą —
żeś patrzył smutną otchłanią czar
nych swych źrenic w słodkie habry Jej oczu — pójdę za Tobą...
że ona królewskim, złotym płaszczem włosów, pieściła biedne Tw e stopy tu łącze — pójdę za Tobą —
żeś smutny był — pójdę za Tobą — że Cię zdradzono i że Cię sprzeda
no—że krw ią spłynęło wątłe ciało Twoje żeś milczał w męce, żeś miłość dał ziemi, że miłością swoją i przez miłość tylko jesteś mi Bogiem — pójdę za Tobą.
Sam otny jestem, o Chryste!
I tyle mam tylko światła w ciemniach dni moich, ile zaświecą mi łzy Twoich oczu, i tyle tylko piękna mego—ile słów Twoich, i tyle tylko życia mego—ile mi go dało skonanie Twoje za miłość, o Mi
strzu!
Samotny jestem.
Cicho śni ziemia moja, śni jak m ar
tw y cmentarz...
cicho — jeno gdzieś serce pęka — cicho—jeno gdzieś jakaś dusza znoj
nie kona —
cicho—jeno blade widmo głodu snem gorączkowym ujęło nędzarza, a przez sen jeszcze wykręca mu trzewia!
I próżno niemowlę w biedne, głodne
usta chwyta pierś matki, po której tylko gorącym strumieniem słone łzy jej płyną...
Cicho śmiertelnie.
Kocham Cię, Chryste.
Wieje zimny wicher po pustych ugo
rach — pustka — widnokrąg bezkreślnie daleki i smutny niepojętą, rozpaczną tęs- knicą.
Kocham Cię, Chryste!
Gdzieżeś jest?
Oto rodzona chata moja niemal w zie
mię wpadła pochylona, a droga moja do niej tak daleka, że snem mi się jej ist
nienie wydaje —
i nadzieja wszelka kona we mnie, a T y mówisz do mnie głosem mojej duszy:
* „Ujrzysz dom swój”...
A głusza wkoło mnie — nie widzę, a szukam Cię, Chryste —
gdzieżeś jest?
i pieśń sobie śpiewam, że przyjdziesz i duszy mojej wyzwolenie lub zwycię
stwo przyniesiesz —
a tu głucho i pusto i zimno, Chry
ste mój.
Gdzieżeś jest?
istniaio li tylko skonanie Twoje?
i męka i krw aw e modły Twe — abyśmy snać znak mieli, że bólu stygmatem, sam On dni nasze naznaczył.
Istniało li tylko sprzedanie Twoje—
abyśmy znak mieli, że złoty cielec blas
kiem swym zdziercze władztwo roztacza?
gdzieżeś jest?
gdzieżeś jest, bo co tylko męka na zie
mi wymarzyć może, wszystko przebyłem i szukam Ciebie, ale pustka wokoło...
jeno beznadziejność m artwa pełza bladą mgłą po duszach naszych, jeno zwątpienie bujnym chwastem się pleni — jeno wicher dziki moim słowom od
powiada jakąś bezsłowną łkającą mo
dlitwą —
gdzieżeś jest?
Wiedź mię cichy, ukaż się — jesteś przecież.
Jam nadto kochanie ukochał Twoje, Synu Człowieczy, bym bez cudu Twego istnieć mógł.
Zamęczony i przywalony głazem mi
strzu nasz...
ziemia cała łka bólem gorszym niżli haniebna męka Sodomy łkała i w yba
wienia Twego czeka...
duchy człowiecze, sponiewierane cia
ła uwielbieniem w męce haniebnej cze
kają, jak wody krynicznej podróżny, zja
wienia Twego.
Gdzieżeś jest?
Zmartwychwstań, bo skona świat — a zbrodnie zapanują nad zgliszczami wszechistnienia — zwycięskie zbrodnie!
Zmartwychwstań.
Bo oto miljony wychudłych zczernia- łych dłoni drżąc bólem i prośbą żebra
czą wyciągają się do Ciebie...
i przynieś światło — i przynieś ciepło —
i żyzność pól naszych przywróć — i zbrodnię wylecz —
i smutek ukój — i wiedź nas — rozpromień duchy — serca wskrześ —
O Chryste! — my biedni tej ziemi mieszkańcy błagamy Cię...
przez mękę i miłość, i samotność, i krzyż, i zwycięstwo Twoje nad ciemno
ściami...
zmartwychwstań...
Blady Synu cieśli w cierniowej ko
ronie—cichy pasterzu-tułaczu.
zmartwychwstań!
Chryste! Chryste! Chryste!
NIEPOKALANA.
m n m ■ Bi H gg
T y ch mi im ion
p rzy k ie lic h a c h -wara, D aw no nie wiem g d zie m oja
p o d z ia ła się w ia ra , N ie odm aw iam ż a d n y c h
św ię ty c h litan ji, L e c z nie p o zw o lę b lu ż n ić
im ien ia Maryi!!
(Mickiewicz).
Na powieki ciężkie, skamieniałe bólem, po długiej męce padł sen...
Padł sen cudowny, przejasny, sen dni dawnych, dziecinnych...
Oto byłem w wielkiej, widnej kaplicy, zasłuchany w słowa kapłana o Królowej Nieba — zasłuchany z dawną, chłopięcą, płomienną a bezkresną wiarą; tą wiarą, którą później życie rozkiełznane, bezładne i smutek zwątpienia i szały wypleniły z mojej duszy, napełniając ją natomiast beznadziejną nudą przedwczesnego prze
sytu.
Słuchałem słów kapłana, słów ja snych i ogromnych jak wiara prostacz
ków.
„Idźcie do Niej, a niema bólu, któ- regoby nie ukoiła i niema przepaści z którejby w as nie uratow ała4*.
A ja w śnie moim dziwiłem się, że w krwawicach tylokrotnych szarpań, w chwilach tępej rozpaczy, gdy zwątpie
nie jak polip sturamienny, w strętny, stra
szliwy, obejmował i pochłaniał ducha mego— dziwiłem się— że nie biegłem do Niej, nie stawałem przed Nią — ja naj
nędzniejszy z grzesznych, płacząc i wzdy
chając...
Dziwiłem się, bo dawna chłopięca wiara w śnie tym, weszła do duszy mojej...
Słuchałem słów dziwnych.
„Ona jest jako gwiazda morza i jako zorza poranna..."
I czemuż wśród ciemni, które ogar
niają życie moje, gdy morze fałszu, obłudy, kłamstw, zawiści i oszczerstw, wątłą ło
dzią moją miotały, nie szukałem jej, nie dążyłem do Niej? Dlaczego?
I nie umiałem we śnie tym pojąć tego. Czułem tylko, że dziwna jasność, jasność ratunku i ukojenia pełna, zaczyna świtać przedemną; czułem, że siła wielka i otucha wstępuje w pierś moją, że zna
lazłem źródło, z którego moc czerpać mogę, a znalazłem je w niepojętej, jasnej chwili cudu!
Dziecięca radość przepełniała serce moje—i mówiłem sobie:
Czemu nie udałem się do Ciebie, o Przeczysta i Niepokalana, gdy tak bez
litośnie, tak nieludzko świat w ydarł mi szczęście moje — a przecież od wieków nie słyszano, aby kto, uciekając się do Ciebie, Twej pomocy wzywając, Ciebie o przyczynę do Pana Boga prosząc, miałby być przez Ciebie opuszczony!
— I w iara chłopięca, wiara prostacz
ków, uderzyła w serce moje, — byłem szczęśliwy...
Kapłan przystąpił do mnie i zawiesił mi na piersi medal srebrny Boga-Rodzicy ze słowami:
— Otóż jest Sodalis MarjanuS'—i by
łem dumny, jak za dawnych dziecinnych lat.
W szystkie moje bóle i strapienia umilkły — i widziałem się najszczęśliw
szym człowiekiem na ziemi!
w
* *
Zapach bzów i fijołków owiewał mnie... szedłem na Majowe nabożeństwo do małego kościołka rodzinnej wioski...
Spokojny wieczór kładł się na niebie...
Cisza i nieba i ziemi. Ojciec, matka, rodzeństwo i dziadkowie nawet szli ze mną jaśni i weseli... W śnie tym w y
branym, wszyscy żyli—weszliśmy społem do kościoła... tłum ludzi, ołtarz umajony z śnieżno białą statuą Boga Rodzicy...
Przez witraże rzucało do wnętrza świą
tyni słońce ostatnie blaski i złotem, błę
kitem i szkarłatem rozlewało się nad głową Marji. Promienne były wszystkich oczy i serca i dusze.
Zabrzmiał wspólny, wielki śpiew.
„Witajcie łąki umajone".
A echo jej przebijało strop kościoła i płynęło w nieskończoność, w dale ta
jemne i niepojęte, a z niem i myśli moje
odrodzone, trzeźwe wiarą młodą! I szepta
łem w duchu:
— Otom znalazł źródło otuchy i spo
koju...
Wniebowzięcie miałem w duszy.
*
* *
Obudziłem się...
W stał szary, na pół jeszcze jesienny na pół już zimowy, grudniowy poranek.
Po dachach całego morza kamienic, w i
dniejących z okien mojej samotni, kładł się deszcz pomieszany z śniegiem... bez
nadziejnie szara mgła przepływała nad miastem, które zaledwie poczynało budzić się do życia.
Rozejrzałem się wokoło siebie... P rze
raźliwie puste, białe ściany mojej izdebki, chłód dojmujący — smutna, mętna, szara rzeczywistość codzienna otaczała mnie...
Gdzież jestem?
Gdzie owa przystań jest, do której zawinąłem, gdzie to źródło, z którego moc i siłę czerpać miałem...
W piersi uczułem głuchą, codzienną nudę zwątpienia...
Sen umarł...
Sen przeminął... Dlaczegóż i ta dawna dziecinna wiara, obudzona w czasie jego trwania, we mnie w raz z przebudze
niem pierzchła? Dlaczego bodaj godziny jednej, bodaj chwileczki krótkiej nie za
trzymała się jeszcze i na jawie w duszy mej? Może czerpnąłbym w niej chociaż cząstkę tej siły, którą we śnie czerpałem.
Możebym strzaskaną wolę moją do czynu pobudził?
Możebym, otuchy pełen, w słońcu praw dy szedł do dobra i piękna?
Może! Mówiłem „może" i zacząłem sobie zdawać sprawę z tego, że tem je- dnem słowem także wątpię...
Uczułem się nagle bardzo samotnym.
Sam... sam... powtarzałem sobie... Naj
marniejszy robotnik ma jakąś rodzinę przy sobie, ma żonę lub matkę, która go wita, gdy po pracy wraca do domu... A ja?
Mnie wita chyba ten wicher gru
dniowy, dzwoniący w okna mojej sa
motni, wita mię ta wieczysta łzaw a tę
sknota moja, która przemawia do mnie z każdego kąta biednej izdebki mej je- dnem tylko słowem:
„Jesteś sam... sam... sam...”
Mnie wita, znużonego pracą, wyczer
panego krw aw ą walką o twardy, dławiący kęs chleba, jedno tylko pytanie, które samo nieubłaganie nasuwa mi się, ilekroć na spoczynek upragniony udaję się: „Co ju tro —co jutro będzie?” I to rozpaczne pytanie, jedyne szczęście moje, jedyną ucieczkę od życia—mój sen zabija!
Drobny deszcz uderzał w szyby mego okna, a we mnie rósł żal za wiarą dzie
cinnych lat, za jasną swobodą chłopięcą...
Zacząłem wokoło siebie rozpaczliwie niemal szukać czegoś, coby mi ten „złoty sen na kw iatach11, ten „ideał wiary, cnoty"
przypomniało...
Żadnego strzępka pamiątki, żadnego obrazka naw et z lat dziecinnych... nic...
nic...
Nagie ściany — biedny mój stolik — konfesjonał, zarzucony całemi stosami pa
pierów, szara, zimna pustka i basta.
Żal ogromny zatrząsł mną!
Zacząłem zazdrościć tym, którzy cicho, bez troski, spią sobie w mogiłach, nie nagabywani, nie szarpani, nie niepokojeni tak strasznie!
Zazdrościłem martwym przedmiotom, zwierzętom nawet...
W tem zapukano do drzwi, zerwałem się z łóżka, by je otworzyć, i schowałem się następnie czemprędzej pod kołdrę.
Do mego pokoju w eszła usługująca mi stróżowa. Była odświętnie ubrana i spieszyła się więcej niż kiedykolwiek...
Gdy się uporała już z niewielką zresztą robotą, zapytała mnie:
— A to pan dzisiaj wcześniej nie wstanie?
— Nie, — odrzekłem — późno posze
dłem spać, a chciałbym zasnąć powtórnie, żeby mi się jeszcze raz tak śniło, jak pierwej...
— Ładnie się panu śniło? A co? — zapytała.
— Modliłem się gorąco do Matki Bo
skiej—odparłem—tak gorąco jak za daw
nych lat.
— A widzi pan, Matka Boska sama chce, żeby się uczciwie choć raz pomo
dlić, a pan woli w takie uroczyste święto spać, zamiast pójść do kościoła!
— To dzisiaj święto?—zapytałem.
— Pan nie wie? Przecież mamy Nie
pokalanego Poczęcia, wielkie święto...
Ot niech pan prędziutko się ubierze i pój
dzie pomodlić się tak jak się prześniło, to i poweseleje pan i zaraz wszystko le
piej będzie...
Pokrzątała się jeszcze chwilę i w y
szła.
Niepokalane Poczęcie!... I znowu, ale już na jawie, przypomniały mi się bardzo dawne dziecinne lata — imieniny babki mojej — wielka uroczystość w rodzinie mojej — wielka radość dla wnucząt... P a trzyłem na tę przeszłość moją jak na bar
dzo dalekie samotne drzewo w pustem polu: jak na ptaka, który niknie z oczu wysoko—wysoko w chmurach...
Pójdę do kościoła — szepnąłem sam do siebie i zacząłem się spiesznie ubierać z uczuciem człowieka, tkniętego myślą
niesłychanie oryginalną, dziwną i nie
zwykłą...
Pójdę do kościoła—mówiłem sobie—
tyle miesięcy... może lat nawet...
O garnął mnie smutek i trwoga!
Jakżeż ja z tem chorem sercem, chorą duszą, wyjałowioną, złamaną, wejdę tam—
tam?
Mimo to ubierałem się coraz spie
szniej i ciągle pytałem siebie:
Jakżeż ja — „tam* pójdę—ja?...
Z tem czołem, naznaczonem stygma- tem bólu i grzechu—ja, który przeżyłem tyle łez krwawych i mętów tyle — mam stanąć wraz z tym tłumem prostaków, który tam znajduje karm dla wiary swej śle p e j--- ale ja, czy wierzenie moje dziecinne w baśń jasną, w baśń białą odnajdę?!
TU5-T<Jl
Patrzysz na mnie z fotografji. — Prze
dziwnie zrobiona fotografja:—Ślepy apa
rat chwycił tw arz twoją i głęboko upa
miętnił najgłębszy wyraz twojej duszy tak, że jesteś przy mnie jak dawna — moja.
Przed chwilą byłem z gronem ludzi w modnej restauracji, skąd nad ranem już, wymknąłem się cicho, nie żegnając się z nikim, aby z tobą tym listem poroz
mawiać!
Czy rozdrażniła mnie noc nieprze
spana? Czy kołacze się we mnie głupie, przez Ciebie samą przeklęte, kochanie miłości? Czy ja samotnik bez drogi i celu idący teraz w życie dalsze, tęsknię za ja snym promieniem, który padł w duszę moją z młodości twojej wiośnianej. Niewiem!
Wiem tylko że mi Ciebie trzeba, więc piszę ten list, który zostanie nazawsze bez odpowiedzi, tak jak Ty odeszłaś odemnie na zaw sze...
Gdy się czasem nad tem co się w na- szem życiu zdarzyło, zastanawiam, widzę że wszystko to, co uważałem za takie wysokie dobro, dla biednej doli mojej, było tylko ostatecznem jej pogorszeniem ..,
O! moje ty małe, jedyne — ja nie chcę nieść Ci złych ech ze wspólnie przeży
tych chwil — nie chcę złorzeczyć Tobie, ani też razem przeżytym chwilom bo i po co?
Będę szczery — i powiem Ci, że nigdy
Będę szczery — i powiem Ci, że nigdy