czają się zabójstwa albo spędzenia płodu, gdy skutek nastąpił oraz dla wszystkich pozytywnych współpracowników tego przestępstwa.
Dotknięty taką nieprawidłowością, od której dyspensa w zakresie wewnętrznym jest zastrzeżona Penitencjarii Apostolskiej, nie może udać się do ordynariusza po dyspensę od tej nieprawidłowości.
3. Powstrzymanie się od wykonywania święceń spowoduje niebez pieczeństwo poważnej szkody lub zniesławienia dla dotkniętego nie- pra widłowością.
Zrozum iałe jest, że przedstaw ione wyżej warunki należy brać łącznie, gdy chcemy ocenić, czy w konkretnym przypadku ktoś m o że wykonywać święcenia mimo zaciągnięcia nieprawidłowości, któ ra zabrania tego czynić.
Związany niepraw idłow ością, gdy tylko stanie się to dla niego możliwe, winien zwrócić się jak najszybciej (quam prim um ) do Pe nitencjarii A postolskiej lub do ordynariusza z prośbą o dyspensę, a to za pośrednictw em swego spow iednika i bez podaw ania w ła snego nazwiska. N ie m oże on zwrócić się osobiście po dyspensę z podaniem nazwiska, poniew aż w ten sposób by się ujaw nił, cze go w łaśnie chce uniknąć ze względu na to, że cały przypadek jest tajny. Nie skorzysta też z wysłania prośby o dyspensę anonim ow o, poniew aż dyspensy m ożna udzielić nie wiedząc kom u się jej udziela, ale niem ożliwe jest przesłanie dyspensy anonim owi. O statecznie więc nie pozostaje m u inna droga do uzyskania dys pensy, jak właśnie za pośrednictw em spow iednika i bez p odaw a nia swojego nazwiska, jak to poleca kan. 1048. Oczywiście spo wiednik musi znać adres p en ite n ta proszącego o dyspensę, bo in a czej nie mógłby m u przekazać uzyskanej dyspensy. Spow iednik związany jest tajem nicą spowiedzi.
Od m om entu zaistnienia przypadku naglącego do m om entu wy dania dyspensy, czyli podpisania jej przez odpow iedniego przełożo nego, skutki tej nieprawidłowości są zawieszone i dlatego dotknięty nią może wykonywać władzę święceń, jakby nie zaciągnął niepraw i dłowości. Ale do czasu otrzym ania dyspensy tylko zabiegający o nią wie o tym.
Wydaje się, że obecnie spowiednicy nie m ają żadnej władzy co do udzielania dyspensy od nieprawidłowości. Spowiednik tylko przekazuje najpierw prośbę o dyspensę ordynariuszowi lub Peni tencjarii Apostolskiej, a potem otrzym aną dyspensę penitentow i. Inaczej było w kan. 990 § 2 KPK z 1917 r., który zawierał upraw nie nie (facultatem) dyspensowania od nieprawidłowości dla spowied nika. Kan. 1048 KPK z 1983 r. zawiera prawo o parte jakby na prak
tyce proponow anej przez F. M. Cappello i przedstaw ionej wyżej. F. M. Cappello już nie żyt wtedy, ale jego dzieła, w tym Tractatus ca-
nonico - moralis de sacramentis, vol. IV, De sacra ordinatione były
znane pracującym nad reform ą K P K z 1917 r. D latego mogli się na nich wzorować.
KKKW kan. 767 § 3. W przypadkach tajnych, naglących władza dyspensowania od przeszkód przysługuje spowiednikowi, jeśli nie m ożna się odnieść do kom petentnej władzy i zagraża wielka szkoda lub zniesławienie, ale tylko w tym celu, aby peniten t mógł godziwie wykonywać przyjęte święcenia i z obowiązkiem odw ołania się jak najszybciej (q u a m p rim u m ) do kom petentnej władzy.
10. P rośba o dyspensę od nieprawidłowości i przeszkód ( k a n .1049)
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. w kan. 991 § 1 zarządził,
aby w prośbie o dyspensę podano wszystkie nieprawidłowości i prze
szkody, w przeciwnym razie dyspensa generalna odnosić się będzie
do wymienionych oraz przem ilczanych w dobrej wierze, z wyjąt kiem jednak zabójstwa i spędzenia płodu, jeśli nastąpił skutek, a także wniesionych do sądu. Nie będzie zaś m iała znaczenia dla przemilczanych w złej wierze. Paragraf 2 tego sam ego kanonu pole cił, aby w prośbie o dyspensę od nieprawidłowości z dobrow olnego zabójstwa (ale nie za spędzenie płodu) podano liczbę przestępstw i to pod groźbą nieważności dyspensy. Nie było wymagane podanie liczby przestępstw, które spowodowały nieprawidłowości, ponieważ pow tarzanie czynności przestępczej, jak to już wiemy, nie pow odo wało zw ielokrotnienia nieprawidłowości, jeśli nie było to przestęp stwo zabójstwa (kan. 989).
N atom iast kan. 991 § 2 KPK z 1917 r. wyraźnie dom agał się p o dania liczby zabójstw dokonanych, inaczej dyspensa nie będzie ważna (nie wymagało się natomiast, by podawać liczbę dokonanych
aborcji). Tak więc dyspensa m oże być nieważna; 1. jeśli coś się p rze
milcza w złej wierze, i 2. jeśli się przem ilcza nawet w dobrej wierze przestępstw o dobrow olnego zabójstwa. Jak się zdaje, tak będzie w przypadku udzielenia dyspensy przez Stolicę A postolską, jak też przez ordynariusza, czy nawet przez spowiednika. W K P K z 1 9 1 7 r. bowiem mówi się o nieważności dyspensy, a nie ma podstawy, by nieważność zależała od tego, kto dyspensy udziela i na podstawie jakiej władzy, zwyczajnej czy delegowanej.
Do Stolicy Apostolskiej prośbę pisze się w języku łacińskim, albo po włosku, francusku, angielsku, niem iecku, hiszpańsku. D o Peni- tencjarii Apostolskiej m ożna pisać w jakim kolwiek języku. Jeśli sprawa dotyczy tylko zakresu wewnętrznego i nie należy podawać nazwiska peten ta oczekującego na dyspensę.
U dzielenie dyspensy zawsze wymaga odpowiedniej przyczyny, ponieważ od praw a kościelnego nie wolno dyspensować bez praw dziwej, rozum nej i słusznej przyczyny, proporcjonalnej do ważności ustawy (kan. 84 § 1 KPK z 1917 r.). Bez przyczyny dyspensa nie by łaby udzielona ważnie, chyba że udzielił jej papież.
W edług kan. 991 § 3 KPK z 1917 r. dyspensa ogólna do przyjęcia święceń powoduje, że ten kto otrzym ał dyspensę m oże przyjmować tak święcenia niższe jak święcenia wyższe, a następnie m oże objąć beneficja także duszpasterskie, ale nie konsystorskie Nie m oże je d nak być mianowany kardynałem , biskupem nawet tytularnym , opa- tem , prałatem udzielnym (nullius), przełożonym wyższym w zako nie wyjętym.
Dyspensę udzieloną w zakresie wewnętrznym pozasakram ental- nym daje się na piśm ie i zaznacza się o tym w tajnej księdze kurii diecezjalnej (kan. 991 § 4 K P K z 1917 r.)87.
W pracy nad tekstem , k tóry m iał zastąpić kan. 991 §§ 1-4 KPK
z 1917 r. najpierw postanow iono, żeby jego § 1 zachow ać, na co
zgadzali się wszyscy członkow ie zespołu studyjnego. W § 2 zdecy dow ano dodać w zm iankę o spędzeniu pło d u (addatur, et abortu), co także wszyscy postulow ali. Co do § 3 uczyniono w zm iankę, że wyliczanie, co zaw iera dyspensa, jest niestosow ne. M ożna w tym m iejscu podać, że po uzyskaniu dyspensy m ożna przyjąć św ięce nia do p rez b ite ratu włącznie. Co do § 4, uw ażano, że m oże zostać taki, jaki jest do tej pory. Przypom niano też, że nad tymi k ano nam i trzeb a będzie popracow ać na n astępnej sesji zespołu stu dyjnego88.
Na następnej sesji zespołu studyjnego tekst, który miał zastąpić kan. 991 §§ 1-4 K P K 1917 r. jest już kan. 234. A le na tej sesji powie
87 V erm eersch A., - C reu sen L, E pitom e Iuris Canonici, Parisiis - Bruxellis 1954, t. II, n. 261, p. 182-183; C o n te a C o ro n a ta M., Institutiones Iuris C anonici D e sacramentis, vol. II, D e ordine, ed. 2, Taurini - R om ae (1948), n. 166, p. 214.
88 C o etu s S tudiorum D e Sacram entis. Sessio dd. 22-27 ianuarii 1968 habita. I. Di-
sceptatio de subiecto sacrae ordinationis (C ann. 968-982). II. Disceptatio de irregularitati- bus et im pedim entis (C an. 983-991); „C o m m u n icatio n es” 30 (1998) n. 1, p. 130.
[107] N IEPR AW ID ŁO W O ŚCI I PRZESZKODY 223
dziano tylko, że kanon ten p o doba się wszystkim taki, jaki jest. Nie podano innych uwag89.
W Schemacie Prawa na tem at Sakramentów z 1975 r. kanonowi
991 §§ 1-4 KPK z 1917 r. odpow iada kan. 232 (a więc nie 234, jak to
wyżej wspomnieliśmy). K anon ten liczy trzy paragrafy. W p arag ra fie 1 czytamy, że w prośbie o dyspensę od nieprawidłowości i prze
szkód należy wyliczyć wszystkie nieprawidłowości i przeszkody; ale dyspensa ogólna jest ważna także w stosunku do pominiętych w dobrej wierze, z wyjątkiem nieprawidłowości, o których jest mowa w kan. 225 nr 3 (mówi się tu o przestępstw ie dobrow olnego zabójstwa i spę
dzenia płodu ludzkiego, gdy następuje skutek, a dotyczy to także współpracujących pozytywnie w tym przestępstw ie), oraz innych
nieprawidłowości wniesionych na drogę sądową. Wyjątkiem są także nieprawidłowości lub przeszkody pominięte w zlej wierze.
W paragrafie 2 stwierdza się, że w przypadku prośby o dyspensę
od nieprawidłowości za przestępstwo zabójstwa i za spędzenie ludzkie go płodu, do ważności dyspensy należy podać liczbę tych przestępstw.
W paragrafie 3 zaw arta jest norm a, w edług której dyspensa
ogólna od nieprawidłowości i przeszkód, udziplona do przyjęcia święceń, jest ważna dla przyjęcia święceń diakonatu i prezbiteratu. -
Paragrafu czw artego nie ma. W idocznie uważano, że m ożna się bez niego obejść.
N ad kan. 232 (który m a stać się kan. 226) Schematu Prawa na te m at Sakramentów z 1975 r. odbyła się dyskusja. Dwa pierwsze p a ra grafy przyjęto bez zastrzeżeń. N atom iast były dwie opinie, jaki za kres m a mieć § 3. N iektórzy bowiem konsultorzy uważali, że § 3 p o winien obejmować także biskupów. D latego w § 3 winno być dla wszystkich święceń (pro om nibus ordinibus). Inni, a wśród nich był kardynał - prezes uważali, że w § 3 należy wymienić tylko diakonów i prezbiterów (diaconatu et presbyteratu). O statecznie ta pierwsza opinia przeważyła i została przyjęta90.
M C o etu s S tudiorum De S acram entis. Sessio dd. 29 ianuarii - 2 februarii 1973 liabi- ta. Disceptatio de schem ate De ordine. C a p 2. De sacrae ordinationis subiecto. A rt. 2. De
irregularitatibus aliisque im pedim entis: „C o m m u n icatio n es” 32 (2000) n. 1, p. 99. N a se
sji 23-28 października 1972 r. nie zajm ow ano się tekstem , który m iał zastąpić kan. 991 §§ 1-4). Z ob. „C o m m u n icatio n es” 32 (2000) n. 1, p. 70.
w C o etu s S tudiorum D e S acram entis. De ordine. C ap. 2. De sacrae ordinationis su
biecto. A rt. 2. De irregularitatibus aliisąue im pedim entis. C onventus dd. 13-18 m artii
Kan. 232 §§ 1-3 (m a stać się kan. 226) Schematu Prawa na tem at
Sakramentów z 1975 r. przyjęto do Schem atu Kodeksu Prawa K a nonicznego z 1980 r., gdzie jest kan. 1002 §§ 1-3. W skażem y tu na
różnicę między tymi tekstam i. W kan. 232 §§ 1-3 Schematu z 1975 r. mamy odniesienie do kan. 225 nr 3, tymczasem w kan.
1002 § 1 mamy w tym miejscu odw ołanie do kan. 994 nr 4 (zaw ar
cie m ałżeństwa z przeszkodą), ale to jest niewielka zm iana. D ruga dostrzeżona zm iana w kan. 232 § 1 dotyczy wyrazu aliave, tymcza sem w kan. 1002 § 1 mamy w tym kontekście aliisve. N atom iast § 2 kan. 232 Schem atu z 1975 r. i § 2 kan 1002 Schematu K P K z 1980 r. nie różnią się w niczym. W § 3 kan. 232 Schematu z 1975 r. mamy
valet pro diaconatu et presbyteratu. Tymczasem w kan. 1002 § 3 m a
my w tym kontekście valet pro om nibus ordinibus. Przypom inam y tu, że taką właśnie zm ianę zaproponow ał zespół studyjny pracują cy nad tym kanonem . Tę zm ianę przyjęto i zaraz została w prow a dzona do tekstu kanonu.
Kan. 1002 §§ 1-3 Schematu KPK z 1980 r. został przyjęty do
Schematu Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1982 r. jako kan. 1049 §§ 1-3. Znów wskażemy na dostrzeżone różnice między tymi tekstam i.
W kan. 1002 § 1 Schem atu z 1980 r. mamy irregularitatum ac impe-
dimentorum , natom iast w kan. 1049 § 1 Schematu KPK z 1982 r.
czytamy w tym kontekście irregularitatum et impedimentorum. Być może chodziło o to, że w kan. 1002 § 1 Schematu KPK z 1980 r. by ło użyte w jednym zdaniu dwa razy ac. W kan. 1049 § 1 Schematu
KPK z 1980 r. mamy też odniesienie do kan. 1041 nr 4, ale w kan. 1002 § 1 było odwołanie do kan. 994 także nr 4. W § 2 kan. 1002 Schematu KPK z 1980 r. mamy ex procurato fetus hum ani abortu,
tymczasem w kan. 1049 § 2 czytamy exprocurato abortu. Pom inięto więc stw ierdzenie, że m a to być p łó d ludzki. Pozostaw iono jeden wyraz - aborcja. W reszcie § 3 kan. 1002 Schematu KPK z 1980 r. i §
3 kan. 1049 Schematu KPK z 1982 r. są identyczne. Te zmiany m ię
dzy tekstem kan. 1002 i tekstem kan. 1049 świadczą, że do końca pracow ano nad nimi. I w razie potrzeby doskonalono tekst kanonu.
Kan. 1049 §§ 1-3 Schematu KPK z 1982 r. został przyjęty do K o
deksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. jako również kan. 1049 §§ 1-3.
Nie m a żadnej różnicy między tymi dwoma tekstam i. W obec tego możemy się teraz zająć treścią kan. 1049 §§ 1- 3.
Z rozu m iałe jest, że kan. 1049 § 1 wymaga, aby w p rośbie o dys pensę od niepraw idłow ości i przeszkód p o d an o wszystkie
niepra-widtowości i przeszkody, którym i p e te n t jest związany. D yspensa udzielona ogólnie, a nie tylko od w ym ienionych w p rośbie n ie praw idłow ości i przeszkód, nie zwalnia od przem ilczanych w zlej w ierze. N atom iast zw alnia od przem ilczanych w dobrej w ierze, ale z wyjątkiem 7. rozm yślnego zabójstw a i 2. d ok o n an ia spęd ze nia płodu, a także w spółdziałających pozytywnie w doko nan iu tych przestępstw oraz 3. od niepraw idłow ości w niesionej na d ro gę sądową.
Kan. 1049 § 2 wymaga, aby w prośbie o dyspensę podana została liczba dokonanych zabójstw i liczba spędzonych płodów.
Specyfikacja nieprawidłowości i przeszkód winna być dokładna, to znaczy, że trzeba określić dobrze, co to za nieprawidłowość i przeszkoda, od których p eten t prosi o dyspensę.
Zgodnie z kan. 1049 § 3 dyspensa ogólna udzielona od wszyst kich nieprawidłowości i przeszkód wywiera swój skutek odnośnie do wszystkich święceń, poczynając od diakonatu poprzez prezbite- rat do święceń biskupich. Dyspensowany po przyjęciu święceń m o że otrzym ać jakiekolw iek urzędy. W zm ianka w kan. 991 § 3 KPK z 1917 r. że ten, kto otrzym ał dyspensę od nieprawidłowości i p rze szkód nie może uzyskać beneficjów konsystorialnych nie jest już ak tualna, bo te ż teraz nie tylko konsystorialnych, ale żadnych benefi cjów nie ma. Nie jest też aktualna wzmianka, że obdarow any dys pensą nie może zostać kardynałem , biskupem także tytularnym, opatem lub prałatem udzielnym albo przełożonym wyższym w za konie wyjętym. Z resztą teraz nie mówimy o zakonach, ale o insty tutach życia konsekrow anego.
D o godziwego u d zielenia dyspensy p o trzeb n a jest przyczyna. D la wszystkich, poza papieżem , konieczna jest ona do ważności dyspensy. W M otu p ro p rio De Episcoporum M uneribus pap. Paw ła V I mówi się, że biskup udzielający dyspensy w inien m ieć na uw adze duchow e d ob ro w iernych. M oże to być d ob ro duchow e sam ego zainteresow anego, albo d o b ro duchow e innych, np. usu nięcie okazji do zbyt częstego przek raczan ia praw a kościelnego. Ja k się zdaje, nie jest to nowe kryterium oceny przyczyny, ze względu na k tó rą udziela się dyspensy, ale autorytatyw ne w yjaśnienie racji rozum nej i słusznej. Kan. 84 § 2 KPK z 1917 r. stanow ił, że w w ątpliwości, czy przyczyna jest w ystarczająca, m ożna godziwie prosić o dyspensę oraz godziwie i w ażnie jej udzielić. W ątpliwość m oże dotyczyć w ystarczalności przyczyny,
a nie jej istnienia (istnienie przyczyny jest do ważności udzielenia
dyspensy)91.
Dyspensa udzielona w zakresie wewnętrznym, ale poza spowie dzią, winna być udzielona na piśmie. Jej odpis należy przechowy wać w tajnym archiwum kurii diecezjalnej.
KKKW, kan. 768 § 1. W prośbie o dyspensę należy wymienić wszystkie przeszkody. Jed n ak dyspensa ogólna jest ważna również w odniesieniu do przeszkód pom iniętych w dobrej wierze, z wyjąt kiem przeszkód, o których mowa w kan. 762 § 1 nr 4 oraz innych wprowadzonych już na drogę sądową. Nie obejm uje zaś przeszkód pom iniętych w zlej wierze.
§ 2 . W przypadku przeszkód z dobrow olnego zabójstwa lub spę
dzenia płodu, należy do ważności dyspensy podać także liczbę prze stępstw.
§ 3. Dyspensa ogólna od przeszkód do przyjęcia święceń jest
ważna w odniesieniu do wszystkich święceń. Zakończenie
W tym miejscu chcę się podzielić p aru uwagami na tem at stosun ku kanonów KPK z 1983 r. do kanonów K K K W z 1995 r. w sprawie nieprawidłowości i przeszkód. Chodzi głównie o trzy sprawy.
Pierwsza sprawa to jest ta, że K K K W nie rozróżnia niepraw idło wości i przeszkód. Z na tylko sam e przeszkody. Pam iętam y, że w czasie prac nad reform ą prawa kanonicznego, czyli KPK, był taki postulat, by nie rozróżniać nieprawidłowości i przeszkody. Nie przyjęto tego postulatu, ale w K K K W ]est właśnie tak. Jest to wiel kie uproszczenie prawa. M oim zdaniem , jest to sensowne. Z astan a wiam się, czy z czasem kiedyś nie będzie też tak w KPK Kościoła rzymskiego. To prawda, że nieprawidłowości istnieją prawie od po czątku Kościoła [zob. M ucha (potem Muszyński, bp) Edward,
Kształtowanie się pojęcia nieprawidłowości do święceń w źródłach i w nauce prawa kanonicznego, Lublin 1949, (maszynopis, praca li
cencjacka]. Z tego jed n ak nie wynika, że do końca świata m a istnieć to odróżnianie nieprawidłowości i przeszkód. Być m oże wystarczą sam e przeszkody, jak już teraz wystarczają dla Katolickich Kościo łów wschodnich.
51 Ż urow ski M „ Dyspensowanie o d prawa powszechnego w świetle M otu proprio De
[111] N IEPRAW ID ŁO W O ŚCI I PRZESZKO D Y 227
D rugi problem wiąże się z kan. 762 § 2 KKKW , w edług którego przeszkody m ogą powstać tylko na skutek spełnienia czynności po pełnionych po przyjęciu chrztu jako grzechy ciężkie i zew nętrzne. Pam iętam y, że w projektach nowych kanonów były wzm ianki na ten tem at [zob. np. Schem at Prawa na tem at Sakramentów z 1975 r, kan. 225 (ex delicto, sive publico sive occulto, dum m odo delictum
post baptismum fuerit perpetratum)J. Znikły one z czasem, ale w n a
uce praw a kanonicznego zapewne zostaną.
Trzecia sprawa o której wypadnie tu wspomnieć, dotyczy spowied
nika. Kan. 990 § 2 KPK z 1917 r. zawierał upraw nienie dla spowied nika co do udzielenia dyspensy od nieprawidłowości. Kan. 1048
KPK z 1983 r. odstąpił od tam tego ustalenia i dziś spowiednik nie
m a takiego upraw nienia. Kan. 767 § 4 KK K W zawiera upraw nienie, jakie miał spowiednik w kan. 990 § 2 KPK z 1917 r. M ożna tu też wspom nieć o dyspensowaniu. W K K K W są cztery stopnie, m ianowi cie spowiednik (w przypadku tajnym, ponaglającym), biskup epar- chialny lub hierarcha, patriarch a i Stolica Apostolska. W edług kan.
1047 i 1048 KPK z 1983 r. dyspensy udziela Stolica A postolska (Kongregacje - Penitencjaria) i ordynariusz, czyli dwa stopnie.
De irregularitatibus aliisque impedimentis (canones 1040-1049)
In p re m io c a n o n e s 1040-1049 §§ 1-3 C odicis Iris C a n o n ici J o a n n is P a u li II P a p e o b ie c tu m h u is stu d ii esse, d ic u n tu r.
Irregularitas e s t im p e d im e n to m p e r p e tu u m iu re ecc le sia stic o p ro h ib e n s su scep -
tio n e m o rd in is e t se c u n d a rio e x e rc itiu m s u s c e p to ru m o rd in u m . Im p e d im e n tu m e st im p e d ie n s seu illicitu m r e d d e n s a d te m p u s o rd in u m c o lla tio n e m e t re c e p tio n e m e t c o n s e q u e n te r e tia m e x e rc itiu m o rd in is re c e p ti.