transformacja ulic
DOI: 10.30825/5.ak.151.2018.58.1
Słowa kluczowe: krajobraz ulic, transformacja, przepis na ulice
Wprowadzenie
Na początku lipca 2016 roku, pod opieką: dr inż. arch. Urszuli Forczek-Brataniec i dr. hab. inż.
arch. Zbigniewa Myczkowskiego, prof. PK na kierunku Architektura Krajobrazu Politechniki Krakowskiej, obroniona została praca magister-ska pt. Zabłocie 4D Krajobrazowa transformacja ulic, która zdobyła I miejsce w ogólnopolskim konkur-sie na najlepszą pracę magisterską z zakresu architektury krajobrazu w roku akademickim 2015/2016 organizowaną przez Stowarzyszenie Polskich Architektów Krajobrazu oraz otrzymała ,,Nagrodę Prezydenta Miasta Krakowa 2017”. Praca doty-czy jednej z najszybciej rozwijającej się części dzielnicy Podgórze – Za-błocia, ciekawego zakątka Krakowa, z bogatą historią, wyjątkową war-tością urbanistyczną oraz duchem miejsca. Krajobrazowa transformacja ulic będąca tematem pracy jest przy-kładem współczesnego podejścia do przestrzeni komunikacji w mie-ście. Ulica jest traktowana zgodnie z jej pierwotnym, wielofunkcyjnym charakterem. Służy pieszym, samo-chodom, rowerom. Jest miejscem handlu i wypoczynku, miejscem do życia i miejscem atrakcyjnym dla gości. Współczesna przestrzeń ulic zawłaszczona przez samochody i miejsca parkingowe, pozbawiona
zieleni i niemal wykluczająca pie-szego zostaje w projekcie przekształ-cona w sieć przyjaznych przestrzeni łączących dzielnice w całość.
Materiał i metody
Praca Zabłocie 4D Krajobrazo-wa transformacja ulic została poprze-dzona szczegółowymi analizami:
widokowymi (na trzech wybranych ujęciach panoramicznych), ekspo-zycji czynnej i biernej, czterech głównych ulic Zabłocia: Kącik, Lipo-wa, PrzemysłoLipo-wa, T. Romanowicza, przekroju ulic oraz Studium urbani-styczno-konserwatorskim: zasób, wa-loryzacja, wytyczne (metoda wnętrz architektoniczno-krajobrazowych tzw. WAK). Analizy historyczno--kulturowe i przyrodnicze obszaru Zabłocia, wykonane podczas prac studialnych, oparto na ogólnodo-stępnych materiałach takich jak:
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa, Lokalny Program Rewitalizacji Zabłocia, Mapa roślin-ności potencjalnej i rzeczywistej itp.
Badania terenowe posłużyły uaktual-nieniu dostępnego podkładu mapo-wego, uzupełnieniu inwentaryzacji zieleni i poznaniu specyfiki miejsca.
Charakterystyka czynników pozwa-lających na opracowanie autorskiego przepisu na ulice została oparta na powyższych szczegółowych anali-zach oraz współczesnych trendach przebudowy centrów miast.
Wyniki
Głównym założeniem projek-towym pracy dyplomowej ZABŁO-CIE_4D Krajobrazowa transformacja ulic jest stworzenie spójnego układu komunikacji w obrębie Zabłocia (ryc. 1), którego funkcja ulega cią-głym zmianom. Obecnie najbardziej czytelne funkcje to mieszkaniowa i przemysłowa. Nazwa projektu
„Zabłocie_4D” stanowi skrót do czterech wymiarów dzielnicy i ich funkcji. Pierwsza z nich to dzielnica kulturalna, która zawiera: muzea, klubokawiarnie, ogrody kulinarne, seanse plenerowe, warsztaty, wyda-rzenia festiwalowe i grupy artystycz-ne. Następna to dzielnica kreatywna z uwagi na liczne agencje reklamo-we, studia fotograficzne, firmy tech-nologiczne, start-upy, coworkingi i inne. Dwie ostatnie dzielnice to:
mieszkaniowa (adaptacja obiektów przemysłowych na mieszkania, budowa nowych obiektów zabudo-wy mieszkaniowej wielorodzinnej szczególnie w kierunku Wisły) oraz biurowców.
W obrębie powyższych dziel-nic przeplatają się wzajemnie dwie strefy: zielona i miejska. W zielonej strefie można spotkać zielone dachy:
na powstających obecnie budynkach biurowych za TELPOD-em przy ul. T. Romanowicza oraz na dachu
„Orionu” przy ul. Przemysłowej, zielone parkingi, które zostały zapro-jektowane wzdłuż torów kolejowych oraz przy budynkach przemysłowych i biurowcach, skwery, narożniki ulic,
Fig. 1. Fragment of the Zabłocie development project (prepared by J. Wojtuń) Ryc. 1. Fragment projektu zagospodarowania Zabłocia (oprac. J. Wojtuń)
ciągi piesze i inne. Strefa miejska do-tyczy obszarów, gdzie skoncentrowa-ne są firmy, zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna, obiekty chronione:
zabytki wpisane do rejestru oraz ewidencji zabytków czy obszary, na których trwają prace budowlane i inwestycje.
Projekt skoncentrowany jest na krajobrazowej transformacji ulic, która na pierwszym miejscu stawia zrównoważony transport, ze szcze-gólnym uwzględnieniem ruchu pie-szego. Jest to uzasadnione rosnącym zainteresowaniem Zabłociem przez mieszkańców i turystów, którzy co-raz chętniej odwiedzają to miejsce w poszukiwaniu atrakcji kultural-nych, kulinarnych lub w celu spę-dzenia czasu ze znajomymi. Krajo-brazowa transformacja ulic polega na wprowadzeniu ozdobnych nasadzeń wzdłuż ciągów komunikacyjnych, zielonych parkingów z drzewami co 5 stanowisk, zielonych skarp wzdłuż torów kolejowych czy nasadzeń na skrzyżowaniach ulic. W celu wygo-spodarowania większej przestrzeni dla pieszych wprowadzono ulice jednokierunkowe z kontraruchem ro-werowym oraz zawężono pasy ruchu do 3 m na ulicach dwukierunkowych.
Kolejnym założeniem projek-towym było stworzenie w centrum Zabłocia swego rodzaju węzła inte-gracji komunikacji miejskiej (ryc. 2).
W tym celu zaprojektowano plac Za-błocie_4D (ryc. 3), który łączy ruch:
kolejowy, samochodowy, pieszy, rowerowy oraz jest przystosowany do osób niepełnosprawnych. Od
placu odchodzą linearne połączenia zieleni, które wprowadzają pieszego w najważniejsze ulice Zabłocia, tj. Lipową, Przemysłową, Kącik i R. Traugutta.
Koncepcja skupia się na zwięk-szeniu obszarów zielonych pomię-dzy kwartałami zabudowy. Założe-nie zostało zrealizowane poprzez wydzielenie skwerów charaktery-stycznych dla ulic, np. „skwer przy Przemysłowej”, czy wprowadzenie składu gatunkowego, który będzie kojarzony z konkretną ulicą, np. na ul. Lipowej występują odmiany lip, a na ul. R. Traugutta – jarząby.
Ponadto proponowane gatunki zostały dostosowane do warunków i zagrożeń środowiskowych (warunki siedliskowe, klimatyczne, świetlne, wilgotność) i cywilizacyjnych (za-nieczyszczenia powietrza i podłoża, chemiczne utrzymanie dróg zimą, przebudowy, remonty i inne), na któ-re narażone są rośliny przy ciągach komunikacyjnych. Gatunki drzew li-ściastych, które będą tworzyły wąskie i szerokie pasy zieleni oraz szpalery wzdłuż ulic, to: Acer tataricum subsp.
ginnala, Sorbus aria ‘Majestica’, Ro-binia pseudoacacia ‘Umraculifera’, Tilia tomentosa ‘Brabant’ i Prunus serrulata ‘Kanzan’. Są to gatunki nie-osiągające dużych rozmiarów i do-brze sprawdzą się w wąskich ulicach oraz jako nasadzenia uzupełniające.
Proponowane gatunki krzewów, które będą wypełniały przestrzenie pod drzewami, tworzyły pasy zieleni, porastały skarpy, to: Symphoricarpos x chenaultii ‘Hancock’, Eyonymus
fortunei ‘Coloratus’, Cornus alba
‘Elegantissima’ i Spiraeaxcinerea
‘Grefsheim’. Do obsadzania ścian, np. przy parkingach wewnątrz kwar-tałów zabudowy, i do stworzenia efektu zielonych ścian zapropono-wano pnącze Lonicera acuminata.
Ostatnia grupa roślin przeznaczona głównie do obsadzania skarp oraz małych powierzchni i pojemników to byliny: Laminastrum geleobdolon
‘Florentinum’, Artemisia ludovicia-na ‘Silver Queen’, Festuca glauca, Geranium cantabrigiense ‘Biokovo’
i Tellima grandiflora.
W celu rozwiązania jednego z najważniejszych problemów prze-strzennych na Zabłociu związanego z licznymi parkingami na ulicach, chodnikach, a nawet terenach zieleni zaproponowano skoncentrowanie większych obszarów zielonych par-kingów wzdłuż torów kolejowych oraz przy ulicy Przemysłowej i T. Ro-manowicza. Podjęte decyzje projek-towe podążają za współczesnymi potrzebami obszaru, rozwiązując zaobserwowane problemy funkcjo-nalne zgodnie z najnowszymi tren-dami kształtowania centrów miast.