ZAGADNIENIA HANDLU ZAGRANICZNEGO

Na tle ogólnej poprawy koniunktury go­

spodarczej w 1937 r., stwierdzić należy

rów-nież poważne ożywienie naszej wymiany to­

warowej z zagranicą. Obroty handlu zagra­

nicznego wzrosły znacznie, w wyższym stopniu po stronie wszakże przywozu, jak po stronie wywozu. Import w 1937 r. osiągnął wartość 1254 298 000 zł wobec 1003 445000 zł w roku poprzednim. Wartość eksportu wzrosła w 1937 r.

do 1195488 000 zł z 1026246000 zł w 1936 r.

Wskutek tego bilans handlu zagranicznego Polski za 1937 r. zamyka się saldem pasy­

wnym w kwocie 58 810 000 zł, gdy w roku po­

przednim wykazał saldo aktywne w wysokości 22 801000 zł. Przyczyną pogorszenia się bilan­

su handlowego jest wzmożony przywóz surow­

ców i półfabrykatów w związku ze znacznym ożywieniem produkcji przemysłowej.

Podnieść jednak należy, iż mimo stosun­

kowo dosyć znacznego wzrostu rozmiarów w y­

miany towarowej z zagranicą również rok sprawozdawczy nie przyniósł w dziedzinie handlu zagranicznego na ogół zasadniczych zmian w warunkach, jakie w poprzednich la­

tach kryzysowych wytworzyły się w handlu międzynarodowym, gdy na skutek zaostrzają­

cego się kryzysu gospodarczego wolny handel ograniczony został uciążliwym i skomplikowa­

nym systemem reglamentacji dewizowo-towa- rowej.

W okresie zatem dalszego powszechnego niemal krępowania obrotów międzynarodowych drogą daleko idących ograniczeń towarowych i finansowych Polska w roku ubiegłym do re­

gulowania stosunków wymiennych z krajami zagranicznymi zmuszona była stosować nadal całą gamę środków polityczno-handlowych w postaci taryfowych lub beztaryfowych trakta­

tów i umów handlowych, opartych z reguły na klauzuli największego uprzywilejowania pod względem celnym, umów kontyngentowych, róż­

nych typów układów rozrachunkowych (clea- ringów), układów płatniczych, protokołów pe­

riodycznych komisyj rządowych, umów kom­

pensacyjnych, umów transferowych, transakcyj wiązanych itd. które też w roku ubiegłym — podobnie jak w latach poprzednich — wywie­

rały decydujący wpływ na rozwój naszego obrotu towarowego z zagranicą.

Wprowadzona w Polsce w dziedzinie obrotu towarowego z zagranicą pod koniec kwietnia 1936 r. śladem innych państw całko­

wita reglamentacja dewizowo-towarowa w roku sprawozdawczym utrzymana była w całej roz­

ciągłości, jeżeli pominiemy wprowadzenie w tymże roku dla ożywienia naszych stosunków gospodarczych z zagranicą nowych liberalniej- szych przepisów dewizowych dla towarzystw ubezpieczeniowych oraz ustanowienie wolnego transferu zobowiązań zagranicznych zaciągnię­

tych po 19 listopada 1937 r.

W związku z wprowadzonymi w roku 1936 daleko idącymi ograniczeniami obrotu zarówno towarowego jak i pieniężnego z za­

granicą Ministerstwo Przemysłu i Handlu upo-116 —

ważniło Unię już w 1956 r. du wydawania zrzeszonym w niej eksporterom zaświadczeń walutowych na wywóz wszystkich metali (prócz żelaza) i ich przerobów hutniczych oraz pro­

duktów węglopochodnych. Równocześnie na­

łożono na Unię obowiązek kontrolowania cen i terminów kredytowych podawanych przez eksporterów w zgłoszeniach wywozowych.

Zakres upoważnień i obowiązków Unii w tej dziedzinie został w roku sprawozdaw­

czym poważnie rozszerzony przez powierzenie jej poza kontrolą cen i terminów kredytowych eksportu, także kontroli wpływów dewizowych i potrąceń dokonywanych z waluty ekspor­

liczenia dewiz z eksportu tego pochodzących.

Poza tym Biuro Unii przeprowadzało perio­

dyczną kontrolę u samych eksporterów, bada­

jąc księgi handlowe oraz oryginalne dokumenty, dotyczące obrotu towarowego i pieniężnego podlegającego kontroli.

Na podstawie cyfrowej ewidencji jak i wyników kontroli sporządzało Biuro linii miesięczne sprawozdania dla Polskiego Insty­

tutu Rozrachunkowego w Warszawie, centrali­

zującego z ramienia Komisji Obrotu Towaro­

wego, kontrolę całego eksportu polskiego.

Niezależnie od prac kontrolnych Biuro Unii informowało swoich członków stale i bie­

żąco o wszelkich zarządzeniach Komisji O b­

rotu Towarowego, jak również odnosiło się do właściwych władz w licznych sprawach, doty­

czących bądź interpretacji obowiązujących przepisów, bądź też systemu kontroli i jej za­

kresu.

Jeżeli chodzi o prace Unii w 1937 r. w dziedzinie c e l n e j , to podnieść należy, iż rok ubiegły był dla polskiej polityki handlowo-celnej o tyle znamienny, że stanowił w dużej mierze zakończenie pewnego dłuższego okresu jej dzia­

łalności, okresu rozpoczętego w 1933 r. po wprowadzeniu w życie nowej taryfy celnej.

Wprowadzenie bowiem w życie z dniem ll.X.

1933 r. taryfy z 1932 r. musiało z konieczności pociągnąć za sobą uregulowanie na nowo ca­

łości naszego systemu ceł konwencyjnych, w związku z czym w ciągu ubiegłego cztero- lecia, t.j. w okresie 1933 — 1937, uległa nowa taryfa celna całemu szeregowi przemian. Jak wiadomo, była ona budowana w okresie wzmo­

żonych prądów protekcjonistycznych nie tylko u nas, ale na całym niemal świecie, posiadała więc wybitnie ochronny charakter. Już przy ustalaniu wysokości ochrony celnej w nowej taryfie musiano atoli niewątpliwie liczyć się z koniecznością obniżenia jej, w pierwszym rzędzie w wyniku rokowań handlowych z in­

nymi państwami. To też o właściwym pozio­

mie ochrony celnej możemy mówić dopiero dzisiaj, po przenegocjowaniu i zawarciu szere­

gu najważniejszych umów taryfowo-celnych.

— 11

Wysokość ochrony celnej uległa dość w ydat­

nemu obniżeniu, zarówno na drodze konwen­

cyjnej jak i autonomicznych rozporządzeń o o zniżkach celnych i zwolnieniach od cła.

Z tego punktu widzenia okres 1933 — 1937 stanowi właściwie drugi etap prac nad nową taryfą celną, mianowicie przede wszystkim nad rozbudową taryfy celnej konwencyjnej, a następnie systemu autonomicznych zniżek cel­

nych i zwolnień od cła. W ciągu tego okresu zawarty został cały szereg umów handlowych t. zw. taryfowo-celnych t. j. przewidujących listy zniżek celnych, przyznanych państwom traktatowym. Ogółem na całość taryfy celnej konwencyjnej składają się obecnie umowy ta- ryfowo-celne, zawarte dotychczas przez Polskę z 22 państwami, przy czym rewizja traktatu handlowego z Francją w maju 1937 r. zakoń­

czyła ostatecznie formowanie się naszego no­

wego systemu ceł konwencyjnych jako całości.

Pamiętać wszakże należy, iż zagadnienie ochrony celnej straciło w okresie mniej łub więcej pełnej reglamentacji obrotów zagranicz­

nych od strony zarówno towarowej jak i dewi­

zowej znacznie na ostrości, już choćby z tego względu, że obok taryfy celnej poważny wpływ na kształtowanie się stosunków gospo­

darczych zewnętrznych u nas i w szeregu in­

nych państw wywiera, jak już wyżej zazna­

czono, cały zespół innych środków polityki gospodarczej, stosowanych wprawdzie dla innych celów niż taryfa celna, nie mniej jed­

nak hamująco oddziaływujących na obrót to­

warowy. Mamy tu na myśli wspomniane już ograniczenia dewizowe, system kontyngentowy, system umów clearingowych, kompensacyj­

nych i t. p.

Przedmiotem prac Unii w zakresie spraw celnych było w roku sprawozdawczym — po­

dobnie jak w latach poprzednich — stałe in­

formowanie członków Unii o dokonywanych względnie zamierzonych ważniejszych zmia­

nach w ustawodawstwie celnym Polski oraz państw pozostających z nami w stosunkach handlowych, jak i współdziałanie w uzyski­

waniu dla zainteresowanych zarządów rozma­

itych ulg i udogodnień w dziedzinie procedury celnej.

W licznych wypadkach pośredniczyliś­

my ze skutkiem u kompetentnych czynników w sprawach pozwoleń przywozu na surowce (glinki ogniotrwałe, rudy cynkowe i ołowiane)*

półfabrykaty, maszyny względnie ich części itp. dla naszych przedsiębiorstw.

Ostatnio Unia podjęła akcję celem przy­

znania ulg celnych dla części zapasowych do maszyn i aparatów nie wyrabianych w kraju, które ze względu na patenty, licencje itp. nie dają się w żaden sposób zastąpić krajowymi wzgl.

w ogóle w kraju nie są wyrabiane.

Wspomnieć jeszcze należy, iż Ministerstwo Skarbu opracowało ostatnioprojek^ustaw yono­

welizacji dotychczasowego rozporządzenia Pre­

zydenta R.P. o prawie celnym z dnia 27. X. 1933 r.

Projekt ten Unia otrzymała z miejscowej Izby

— 118 — Przemysłowo-Handlowej z prośbą o zaopatrze­

nie go w uwagi co do poszczególnych projek­

towanych zmian i uzupełnień dotychczasowe­

go prawa celnego. Opinię swą Unia przedsta­

wiła Izbie Przemysłowo Handlowej, która przy opracowaniu własnej opinii uwzględniła rów­

nież i uwagi naszej organizacji.

Zauważyć należy, iż — jak to już wynika z motywów Min. Skarbu załączonych do pro­

jektu—stosowanie od lat trzech przepisów pra­

wa celnego wykazało konieczność wprowadze­

nia pewnych zmian i uzupełnień w dotychcza­

kresie administracji naszego handlu zagranicz­

nego w roku sprawozdawczym poczynione zo­

stały, pod naciskiem sfer gospodarczych, pew­

ne reformy, idące w kierunku jej racjonaliza­

cji i uproszczenia. Na pierwszym miejscu wymienić tu należy sprawę decentralizacji po­

działu kontyngentów przywozowych i dotych­

czasowego sposobu wydawania pozwoleń przy­

wozu, która to sprawa znalazła częściowe roz­

wiązanie przez wprowadzenie w ciągu roku sprawozdawczego nowego systemu w tej dziedzi­

nie. Nowy ten system po ega na tym, iż kontyn­

genty przywozowe dzielone są n a :

1) regionalne, które przydzielane są impor­

terom przez Regionalne Komitety Przy­

wozowe, ustanowione przy Izbach Prze­

mysłowo-Handlowych, oraz

2) indywidualne, które przydzielane są przez Komitet Przywozowy Rady Handlu Za­

granicznego pomiędzy poszczególne firmy.

Podział kontyngentów na regionalne i in­

dywidualne ustala Ministerstwo i Handlu po zasiągnięciu opinii Komitetu Przywozowego R. H. Z.

Nie ulega wątpliwości, iż wprowadzone w roku sprawozdawczym zmiany w systemie wydawania pozwoleń przywozu stanowią po­

ważny krok naprzód na drodze przyspieszenia i uproszczenia procedury przy wydawaniu wspomnianych pozwoleń.

Równie doniosłe jak sprawa decentrali­

zacji aparatu administracji handlu zagranicz­

nego było powołanie do życia w czerwcu 1937 r.

wspólnej organizacji trzech samorządów gos­

podarczych oraz centralnych związków gos­

podarczych pod nazwą R a d y H a n d l u Z a ­ g r a n i c z n e g o . Instytucja ta spełnia dziś już poważną rolę w dziedzinie administracji na­

szego obrotu zewnętrznego, współpracując na tym odcinku owocnie z administracją rządową.

Do tej pory ta próba koordynacji wielu czyn­

ności administracyjnych, sprawowanych do­

tychczas przez różne organizacje samorządu

gospodarczego i specjalne instytucje, daje po­

myślne rezultaty i pozwala przypuszczać, że Rada Handlu Zagranicznego wypełni cei, dla którego została powołana, mianowicie w ydat­

nie przyczyni się, w oparciu o współpracę zainteresowanych sfer gospodarczych, do us­

prawnienia wymiany z zagranicą.

W roku sprawozdawczym ostatecznie zor­

ganizowany został również P o l s k i I n s t y ­ t u t R o z r a c h u n k o w y , który działal­

nością swoją objął cały prawie obrót rozra­

chunkowy. Zdołał on osiągnąć w swej dotych­

czasowej pracy dwa szczególnie pozytywne efekty. Po pierwsze skutecznie bronił polskich należności za granicą przed zamrożeniem, do­

prowadzając do takiego stanu, że z tytułu bie­

żącego eksportu Polska nie posiada żadnych zamrożonych należności za granicą, a zamro­

żenia z lat poprzednich ulegają szybkiemu upłynnieniu. Po drugie, nasi kontrahenci za­

graniczni nie posiadają na ogół większych za- mrożeń w Polsce, co ułatwia wzajemną wy­

mianę i przyczynia się do zwiększenia obro­

tów polskiego handlu zagranicznego, opierając je na elemencie natychmiastowej regulacji na­

leżności.

Z ważniejszych prac Unii w zakresie spraw handlu zagranicznego wymienić należy przygotowanie postulatów dla Komisji Między­

ministerialnej pod przewodnictwem Dyrekto­

ra Państwowego Instytutu Eksportowego p. Tur­

skiego, której Ministerstwo Przemysłu i Hand­

lu zleciło w marcu 1937 r. odbycie ze sferami eksportującymi narad nad metodami, zmierza­

jącym i do wzmożenia wywozu, oraz nad zmniej­

szeniem istniejących przeszkód w tym wzglę­

dzie. W związku z przybyciem tej Komisji Unia zajęła się organizacją konferencji w swoim zakresie oraz przygotowaniem odnośnych postu­

latów. Zakończeniem prac terenowych wspom­

nianej Komisji była specjalna konferencja eksportowa, odbyta w czerwcu ub. r. w Związ­

ku Izb Przemysłowo-Handlowych w Warsza­

wie pod przewodnictwem Pana Ministra Prze­

mysłu i Handlu.

Jak oświadczył p. Min. Przemysłu i Hand­

lu w swej ostatniej mowie budżetowej, wszyst­

kie postulaty, wysunięte na tej konferencji, zostały wszechstronnie zbadane i są przedmio­

tem stopniowej realizacji.

Z dalszych prac wymienić należy me­

moriał Unii, wystosowany w maju ub. r, do Związku Izb Przemysłowo-Handlowych, które­

mu Min. Przemysłu i Handiu poleciło przystą­

pić do prac nad uproszczeniem i ujednolice­

niem formalności związanych z wywozem arty­

kułów reglamentowanych. W memoriale swym Unia zwróciła uwagę, iż obecny system tech­

niki eksportowej z uwagi na wielką ilość i róż­

norodność wymaganych przy eksporcie doku­

mentów i zaświadczeń jest niezmiernie uciążli­

wy i skomplikowany, a ponadto stanowi po­

ważne obciążenie finansowe eksportu. W kon­

sekwencji tego stanowiska Unia wysunęła

sze-— 119 sze-— reg wniosków dotyczących uproszczenia obec­

nych formalności eksportowych.

Na wyszczególnienie zasługuje również memoriał Unii do Rady Handlu Zagranicznego oraz do Centralnej Komisji Przywozowej przy Min. Przemysłu i Handlu w sprawie rewizji opłat na cele Rachunku Organizacji Zbytu.

W związku z koniecznością zwiększenia fun­

duszów na pomoc finansową dla eksportu C.K.P.

zwróciła się do Unii z prośbą o przeprowa­

dzenie gruntownej analizy w zakresie towarów górniczo-hutniczych

a) czy obciążenie poszczególnych towarów importowanych na Rachunek Organi­

zacji Zbytu jest słuszne,

W sprawie powyższej chodziło czynni­

kom rządowym o zwiększenie sumy wpływów, dzięki której można by rozszerzyć wysokość i zakres pomocy dla wywozu. Unia w obszer­

nym memoriale wypowiedziała się przeciw za­

sadzie obciążania importu dla znalezienia środ­

ków finansowania wywozu, z uwagi na to, iż import jest już obciążony tak wysokimi świad­

czeniami na rzecz Państwa, organizacyj samo­

rządowych, Piru, Zahanu itp., iż dalsze jego obciążenie wydaje się niewskazane. Niezależ­

nie od zasadniczo negatywnego stanowiska Unia wypowiedziała się co do obciążeń importu, jeśli chodzi o produkty konsumowane przez zrzeszony w Unii przemysł, oraz jeśli chodzi o artykuły przez przedsiębiorstwa Unii w ytwa­

rzane. Stanowczo Unia wypowiedziała się prze­

ciw obciążaniu dodatkowymi opłatami wszel­

kich surowców, artykułów inwestycyjnych, nie- wyrabianych w kraju, jak również maszyn, urządzeń i narzędzi importowanych z zagranicy.

Następnie Unia podała szczegółowy spis artykułów, sprowadzanych przez przemysł zrze­

szony w Unii, które koniecznie powinny być zwolnione od opłat na rzecz R.O.Z., oraz spis artykułów, na które obciążenie na rzecz fun­

duszu eksportowego pow7inno być rozszerzone (stanowisko przemysłu zrzeszonego w Unii ja­

ko producenta).

W końcu wspomnieć jeszcze należy o me­

moriale wystosowanym w październiku ub. r.

cło Centralnej Komisji Przyw. w sprawie ana­

lizy importu towarowego.

Na zlecenie Min. Przemysłu i Handlu C.K.P.

zwróciła się do Unii z prośbą o przeprowadze­

nie gruntownej analizy polskiego importu to­

warowego w kierunku rozbicia wszystkich to­

warów na trzy g ru p y :

1) artykuły surowcowe, inwestycyjne i konsumcyjne, które nie mogą być za­

W odpowiedzi swej Unia szczegółowo wy­

kazała, jakie artykuły z punktu widzenia inte­

resów zrzeszonego w niej przemysłu muszą być bezwzględnie importowane z zagranicy, a jakie artykuły importowane obecnie z zagra­

nicy możnaby w całości zastąpić krajową pro­

dukcją, wystarczającą na pokrycie zapotrze­

bowania wewnętrznego tak pod względem ilościowym jak i jakościowym.

Odnośnie do zagadnień polityki traktato­

wej podnieść należy, iż w dziedzinie unormo­

wania i zacieśnienia naszych stosunków han­

dlowych z krajami zagranicznymi rok spra­

wozdawczy przyniósł bardzo poważne rezul­

taty. W wyniku przeprowadzonych rokowań i układów zawarto w roku 1937 szereg nowych umów handlowych lub uzupełniono umowy już istniejące dodatkowymi protokółami taryfowy­

mi. Obok traktatów i umów handlowych za­

wierane były ponadto z reguły oddzielne umo­

wy kontyngentowe, które obok umów rozra- chunkowo-clearingowych oraz umów płatni­

czych, regulujących stosunki płatności za do­

stawy towarów, stanowią jeden z najbardziej charakterystycznych elementów w dzisiejszym systemie wymiany międzynarodowej.

W pracach przygotowawczych do trakta­

tów i umów handlowych względnie kontyngen­

towych Unia brała stale czynny udział, opra­

cowując na podstawie uzyskanych od towa­

rzystw przemysłowych materiałów dla Rady Traktatowej, przekształconej obecnie na Ko­

mitet Traktatowy Rady Handlu Zagranicznego, aktualne postulaty zrzeszonych w niej prze­

mysłów.

W ten sposób opracowaliśmy w roku sprawozdawczym szczegółowe materiały ne­

gocjacyjne zarówno ofensywne jak i defen­

sywne do mniej więcej 20 umów handlowych lub kontyngentowych.

Na odcinku polityki traktatowej za wy­

darzenie najważniejsze w roku sprawozdaw­

czym uważać należy rewizję traktatu handlo­

wego z Francją, zakończoną podpisaniem w dniu 22 maja 1937 r. w Paryżu nowego trak­

tatu handlowego i nawigacyjnego polsko-fran- cuskiego, regulującego nasze stosunki handlowe z Francja i jej obszarami kolonialnymi. Trak­

tat ten przewiduje obustronne udzielenie klau­

zuli największego uprzywilejowania z minimal­

nymi wyjątkami. Obejmuje on umowę kon­

tyngentową, układ finausowo-płatniczy oraz układ turystyczny. W ramach tego traktatu unormowane są również sprawy nawigacyjne oraz sprawy osiedleńcze. W traktacie polsko- francuskim po raz pierwszy ustalona zotstała istotna w obecnym stanie obrotów międzyna­

rodowych zasada, iż kraj dłużniczy winien — przynajmniej w okresie, kiedy normalny mię­

dzynarodowy obrót kapitałów nie istnieje — posiadać wobec kraju wierzycielskiego dodat­

nie saldo bilansu handlowego, pomagające mu do pokrycia jego zobowiązań finansowych wo­

bec tegoż kraju wierzycielskiego. To też układ płatniczy z Francją określa wartość wywozu francuskiego na 80 °0 wywozu polskiego, co czyni bilans handlowy polski w stosunkach z Francją dodatni, podczas gdy do 1956 r. był on stale ujemny. Zasadę dodatniego salda bi­

lansu handlowego Polska przeprowadziła ostat­

nio zresztą wobec wszystkich tych krajów wie- rzycielskicb, gdzie nie istniała ona uprzednio w drodze bardziej automatycznego działania wzajemnej wymiany pomiędzy Polską i danym krajem. Przykładem tej akcji są ostatnio za­

warte umowy z Włochami i Szwajcarią, które jakkolwiek różnią się od układu z Francją co do form technicznych, to jednak posiadają identyczną doń treść wewnętrzną.

W roku sprawozdawczym, poza traktatem polsko-francuskim, zawarto przede wszystkim nową umowę handlową polsko-niemiecką, re­

gulującą wzajemny obrót towarowy polsko- niemiecki na okres dwóch lat. Umowa ta wprowadza szereg zmian w dotychczasowych stosunkach naszych gospodarczych z niemiec­

kim sąsiadem i posiada dlatego doniosłe zna­

czenie, że likwiduje stan przejściowy, uregulo­

wany tymczasowo umową z dnia 4 listopada Palestyny. Kwestię emigracji tych kapitałów uzależniono od powstania nadwyżki w naszym bilansie płatniczym z Palestyną.

W roku sprawozdawczym uzgodniono również obrót kompensacyjno - kontyngentowy ze Szwajcarią, ustalając równocześnie sposób odmrożenia należności szwajcarskich w Polsce i polskich we Szwajcarii.

W 1937 r. doszło również do porozumie­

nia w sprawach obrotu gospodarczego między Polską a Rumunią. Ustalono, że wszystkie rozrachunki z tytułu obrotów gospodarczych polsko-rumuńskich dokonywane będą między Polskim Instytutem Rozrachunkowym a Ban­

kiem Narodowym Rumunii. Zawarto też w Bu­

kareszcie konwencję turystyczną polsko - ru­

muńską.

W Rzymie zawarte zostało porozumienie polsko-włoskie, obejmujące układ kontyngento­

wy, płatniczy i układ turystyczny. Porozu­

mienie to posiada wagę ze względu na przy­

wrócenie dawnych norm z przed okresu san- kcyjnego i przygotowanie obrotów do nowych zmienionych warunków dewizowych.

Zawarte również zostały układy regulu­

jące porozumienia między bankami emisyjny­

mi Polski i Austrii, oraz doszedł do skutku układ handlowy polsko-węgierski i układ han­

dlowy z Turcją.

Poza tym zawarte zostały układy handlo­

we z całym szeregiem innych państw jak Belgia, Czechosłowacja, Estonia, Irak itp.

Podkreślić należy, iż działalność Unii po­

za przygotowywaniem i opracowywaniem ma­

teriałów negocjacyjnych do umów handlowych lub kontyngentowych szła również w kierunku stałego informowania zainteresowanych człon­

ków o zawartych układach i wytworzonej sy­

tuacji polityczno-handlowej w stosunku do po­

szczególnych krajów.

W dokumencie Sprawozdanie Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego za rok 1937 (Stron 122-126)