Zakaz użycia siły i zasada nieinterwencji w prawie międzynarodowym

W świetle obowiązującego prawa międzynarodowego rozpoczy-nanie działań zbrojnych pozostaje działaniem nielegalnym. Art. 2 (4) Karty NZ w jednoznaczny sposób nakłada na państwa obowiązek powstrzymania się od groźby użycia siły lub jej użycia w stosunkach międzynarodowych, co wyłącza możliwość odwoływania się militar-nych działań interwencyjnych. Od zasady tej istnieją jednak wyjątki, a więc przypadki dozwolonego przez prawo użycia siły, które obej-mują: działania zbrojne wynikające z samoobrony indywidualnej lub zbiorowej (art. 51 Karty NZ), działania zbrojne prowadzone na pod-stawie decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ o zastosowaniu środków przymusu (art. 42 Karty NZ) oraz wojny narodowowyzwoleńcze (co wynika z prawa narodów do samostanowienia z art. 1 i art. 55

22 M. Pugh, Peacekeeping, s.150-151; M. Pugh, The Withering of UN Human-itarian Reform, “Security Dialogue” 1998, vol. 29, nr 2, s. 157-161; J. Lepgold, T.G.

Weiss, Collective Conflict Management and Changing World Politics: An Overview [w:]

Collective Conflict, s. 3-4; P. Hilpold, Humanitarian, s. 445-447; A. Cassese, Ex iniuria ius oritur: Are We Moving towards International Legitimation of Forcible Humanitar-ian Countermeasures in the World Community?, „European Journal of International Law” 1999 vol. 10, nr 1, s. 26; C. Guicherd, International Law and the War in Kosovo,

“Survival” 1999, vol. 41, nr 2, s. 22-23; K. Pawłowski, Kosowo, s. 117-137.

Zjawisko interwencji humanitarnej w stosunkach międzynarodowych

Karty NZ)²³. Wszelkie inne akty użycia zbrojnej siły pozbawione są prawnej legitymizacji²⁴ .

Należy podkreślić, iż wyrażony w Karcie NZ zakaz groźby lub użycia siły w opinii zdecydowanej większości ekspertów stanowi imperatywną normę powszechnego prawa międzynarodowego.

Jest on zatem normą przyjętą i uznaną „[...] przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstęp-stwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę powszechnego prawa międzynarodowego o tym samym charakterze”²⁵. Jako uniwersalne ius cogens zakaz z art. 2 (4) Karty NZ jest zatem bezwzględnie wiążący zarówno dla indywidu-alnych państw, jak i organizacji międzynarodowych, a jakiekolwiek porozumienia, decyzje i zobowiązania będące z nim w sprzeczności pozostają nieprawomocne²⁶ .

Z kolei zasada nieinterwencji jest powszechnie akceptowaną zasadą prawa zwyczajowego oraz występuje w wielu umowach mię-dzynarodowych. W opinii W. Góralczyka i S. Sawickiego istotą zasady nieinterwencji pozostaje „[...] zakaz mieszania się państw (i orga-nizacji międzynarodowych) w sprawy należące do kompetencji własnej innych państw”²⁷. Tak zdefiniowana zasada nieinterwencji pozostaje ściśle powiązana z zasadą suwerennej równości człon-ków ONZ zawartą w art. 2 (1) Karty NZ, z której wynika prawny zakaz mieszania się w sprawy innych państw, oraz zakazem użycia

23 Formalnie istniejącym wyjątkiem pozostaje także zawarty w Karcie NZ zdezaktualizowany mechanizm „klauzuli o państwach nieprzyjacielskich” (art. 53 i 107 Karty NZ).

24 R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo, s. 379-385.

25 Wynika to z art. 53 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 23 maja 1969 r., [w:] Prawo w stosunkach międzynarodowych. Wybór dokumentów, oprac.

S. Bieleń, Warszawa 2004, s. 135.

26 B. Simma, NATO, s. 2-5.

27 W. Góralczyk, S. Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, War-szawa 2004, s. 128.

siły w stosunkach międzynarodowych z art. 2 (4) Karty NZ, będący niezbędnym elementem zasady nieinterwencji^{28 .} .

Treść zasady nieinterwencji stała się także przedmiotem wy- kładni Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, który wy-raźnie zdefiniował, a następnie potępił możliwość prowadzenia działań interwencyjnych. W wyroku z 1986 r. Trybunał stwierdził, że „[...] zgodnie z powszechnie przyjętą formułą, zasada ta zakazuje wszystkim państwom lub grupom państw interweniować bezpo-średnio lub pośrednio w sprawy wewnętrzne lub zewnętrzne innego państwa. Interwencja zakazana dotyczy spraw, w stosunku do któ-rych zasada suwerenności pozwala każdemu państwu podejmować decyzje w swobodny sposób. Dotyczy to m.in. swobodnego wyboru systemu politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego oraz kształtowania polityki zagranicznej. Interwencja pozostaje bezprawna, jeśli w odniesieniu do takiego wyboru, który powinien być swobodny, stosuje się środki przymusu. Ten element przymusu, definiujący zakazaną interwencję i stanowiący faktycznie jej istotę, jest szczególnie oczywisty w przypadku interwencji opierającej się na użyciu siły, co ma miejsce zarówno w przypadku działania polegającego na bezpośrednim użyciu siły militarnej jak i działania pośredniego, polegającego na udzielaniu wsparcia działaniom wy-wrotowym lub terrorystycznym, mającym miejsce na terytorium innego państwa”²⁹ . Trybunał wskazał także, iż w prawie zwycza-jowym nie doszło do ukształtowania się prawa do interwencji, nie pojawił się także kolejny wyjątek, który modyfikowałby obowiązu-jącą zasadę nieinterwencji³⁰ .

Zasada nieinterwencji znajduje potwierdzenie nie tylko w pra- wie międzynarodowym, ale także w treści wielu aktów o charakte-rze politycznomiędzynarodowym. Wśród nich należy wskazać na

28 Tamże, s. 129; M.N. Shaw, Prawo, s. 592-593; P. Hilpold, Humanitarian, s . 438 .

29 Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and Against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America), 27 June 1986, s. 108, URL:<http://www.

icj-cij.org/icjwww/icases/inus/inus_ijudgment/inus_ijudgment_19866627.pdf>.

30 Tamże, s. 109.

Zjawisko interwencji humanitarnej w stosunkach międzynarodowych

przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne ONZ i stanowiącą wykładnię zasad Karty NZ Deklarację zasad prawa międzynarodowego doty-czących przyjaznych stosunków i współpracy między państwami zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych z 24 października 1970 r.

Dokument ten stwierdza m.in., że ,,ścisłe przestrzeganie przez pań-stwa obowiązku nieingerowania w sprawy jakiegokolwiek innego państwa jest podstawowym warunkiem zapewnienia pokojowego współżycia narodów”, a na państwach spoczywa ,,obowiązek [...]

powstrzymywania się w swych stosunkach międzynarodowych od przymusu wojskowego, politycznego, gospodarczego lub jakiej- kolwiek innej formy przymusu skierowanego przeciwko niepod-ległości politycznej lub integralności terytorialnej któregokolwiek państwa”³¹. Deklaracja wskazuje także w sposób jednoznaczny, że ,,żadne państwo czy grupa państw nie ma prawa ingerować, bez-pośrednio lub pośrednio, z żadnych powodów, w wewnętrzne lub zewnętrzne sprawy któregokolwiek innego państwa. W konsekwen-cji interwencja zbrojna i wszelkie inne formy ingerencji lub próby zagrożenia podmiotowości państwa bądź jego politycznych, gospo-darczych i kulturalnych elementów, stanowią pogwałcenie prawa międzynarodowego”³² .