Podsumowując warto podkreślić, że nigdy w historii naszego kraju nie zrezy-gnowano z funkcjonowania modelu, w którym organy władzy wykonawczej (za przyzwoleniem władzy ustawodawczej) rzeczywiście pozbawione byłyby systemowego wpływu na funkcjonowanie określonych segmentów władzy są-downiczej (chodziło przede wszystkim o SN i sądownictwo powszechne oraz szczególne). Okazuje się, że najczęściej mieliśmy do czynienia z modelem, w którym sądownictwo traktowane było jako określonego rodzaju „narzędzie”
służące realizacji celów władzy ustawodawczej i wykonawczej, albo – w razie prób wykazywania swojej niezależności – jako „element systemowo wrogi”, który należało odpowiednio spacyfikować, co też skutecznie czyniono. Pew-ne okresy przejściowe, które można określić jako „organizacyjPew-ne” (1921–1928;
1989–2016) nie przyczyniły się do ukształtowania standardów, zasad, war-tości i kultury prawnej, które pozwoliłyby na trwałe zdefiniowanie nieprze-kraczalnych granic, gwarantujących realną odrębność władztwa judykatywy.
Dotychczasowe doświadczenia dostarczają też dowodów, że zakres i cha-rakter regulacji konstytucyjnej kształtującej określonego rodzaju katalog za-sad, organizacji, zadań, kompetencji, jak i gwarancji ustrojowej dedykowa-nej konkretdedykowa-nej instytucji (tu: władzy sądowniczej, jej organom, piastunom) ma istotne znaczenie systemowe. Im bardziej jest szczegółowy tym mocnej ogranicza swobodę zarówno ustawodawcy, jak i organów władzy wykonaw-czej. Może też stanowić – przy uwzględnieniu rzeczywiście odseparowanego modelu działania organu kontroli konstytucyjności prawa – fundamentalny i podstawowy „bezpiecznik systemowy”, który już na poziomie krajowym bę-dzie skutecznie eliminował próby deprecjonowania bądź osłabiania roli i zna-czenia organów władzy sądowniczej.
W dniu dzisiejszym można odnieść wrażenie, że ochrona niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej, w tym nawet wąsko rozumianej ich „se-paracji” odbywa się nie w ramach Konstytucji, co powinno być regułą, ale
77 L. Garlicki, Sądy – po zmianach…, s. 584.
w oparciu o standardy międzynarodowe, których istnienie – dla władzy usta-wodawczej i wykonawczej – jest chyba „przykrą przeszkodą” utrudniającą rządzenie, choć powinny być każdorazowo uwzględniane i szanowane już na poziomie stanowienia prawa, skoro z art. 9 Konstytucji RP wynika jed-noznacznie, że Rzeczypospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa mię-dzynarodowego.
Demokracja jest nauką o błędach i nadużyciach władzy, której celem jest dążenie do jak najszybszego ich wyeliminowania. Mając wiedzę o tym, co było i co ma miejsce należy mieć nadzieję, że kiedyś, możliwie jak najszybciej osią-gniemy stan, w którym sądownictwo będzie identyfikowane z władzą, a nie
„segmentem służącym władzy” bądź z perspektywy aktualnie rządzących –
„naszym sądownictwem”. Czy będzie to wymagało zastosowania testu szko-dy i ważenia w celu wykazania „pierwotnej niekonstytucyjności” pewnych rozwiązań i ich skutków – czas pokaże. Niewątpliwie jednak wobec braku w pełni ukształtowanych i szanowanych standardów krajowych (w tym kul-tury prawnej, wartości i zasad demokratycznego rządzenia) dobrze się sta-ło, że w odróżnieniu od okresu dwudziestolecia i PRL-u funkcjonujemy już w świecie, w którym obiektywna weryfikacja (pozbawiona cech polityczno-ści i dążenia za wszelką cenę do osiągnięcia konkretnego celu) zachowania istoty niezależności sądów i niezawisłości sędziego nie ogranicza się wyłącz-nie do „naszego podwórka”.
Cały czas mamy więc szansę na zrozumienie na czym polega istota wła-dzy sądowniczej, identyfikowanej jako władza odrębna od pozostałych władz, a nie jako „struktury pomocniczej” jedynie tym pozostałym służącej.
Literatura
Abu Gholeh M., Bury P., Bezpośredni wybór sędziów na przykładzie Stanów Zjednoczo-nych Ameryki, [w:] Instytucje demokracji bezpośredniej w praktyce, red. O. Hałub, M. Jabłoński, M. Radajewski, Wrocław 2016.
Balicki R., Władza sądownicza w Polsce – model konstytucyjny i rzeczywistość polityczna po wyborach w 2015 roku, [w:] Demokracja konstytucyjna w Polsce, red. T, Słomka, Warszawa 2019.
Bałaban A., Konstytucyjna legalizacja pozycji sądów jako podstawa ich niezależności (tezy do dyskusji), [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadow-ski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
Bień-Kacała A., Polski przypadek judicialization of politics. Kilka słów o roli TK po 2015 roku, [w:] Dookoła Wojtek… Księga pamiątkowa poświęcona Doktorowi Arturowi Woj-ciechowi Preisnerowi, red. R. Balicki, M. Jabłoński, Wrocław 2018.
Celej M., Ustrój sądów powszechnych w latach 1919–2010, cz. 1, „Kwartalnik Krajowej Rady Sądownictwa” 2011, nr 2.
Ciapała J., Pozycja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie stosowania prawa ła-ski jako refleks dawnej funkcji głowy państwa, [w:] Konstytucja w państwie demokra-tycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
Duszka-Jakimko H., Haczkowska M., Niezależność władzy sądowniczej – realna czy ilu-zoryczna? Rozważania teoretyczno-prawne, [w:] Idea wolności i niezależności w pań-stwie demokratycznym – perspektywa praw jednostki. Księga Jubileuszowa dedyko-wana Halinie Ziębie-Załuckiej w czterdziestą rocznicę pracy naukowej, Rzeszów 2017.
Esmein A., Zasady prawa konstytucyjnego, Warszawa 1904.
Gajda A., Kontrola zarządcza w sądach powszechnych – wybrane zagadnienia, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2017, nr 2(36).
Gajewska A., Kilka uwag o niezawisłości sędziowskiej, [w:] Trzecia władza. Sądy i trybu-nały w Polsce. Materiały Jubileuszowego L Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Gdynia 24–26 kwietnia 2008 r., Gdańsk 2008.
Garlicki L., „Absorpcja” czy „neutralizacja? Uwagi o zmianach ustawy o Sądzie Najwyż-szym w latach 2017–2018, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, Gdańsk 2020.
Garlicki L., Sądy – po zmianach, „Gdańskie Studia Prawnicze” Wybrane zagadnienia pra-wa konstytucyjnego w Polsce, 2018, t. XL.
Granat M., Konstytucyjność prawa bez sądu konstytucyjnego, [w:] Państwo i jego instytu-cje. Konstytucja – sądownictwo – samorząd terytorialny, red. R. Balicki, M. Jabłoń-ski, Wrocław 2018.
Jakimko W., Zakres dopuszczalnej ingerencji Ministra Sprawiedliwości w sferę funkcjono-wania sądów, [w:] Konstytucyjny model władzy sądowniczej w Polsce – wybrane pro-blemy, red. M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska, Wrocław 2013.
Kluza J., Uprawnienia do orzekania przez asesorów sądowych w sprawach karnych. Uwa-gi na tle postanowienia Sądu Najwyższego z 26 maja 2020 r., I KZP 14/19, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2021, nr 1(59).
Komentarz do Konstytucji, t. II, Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, War-szawa 2016.
Koncewicz T.T., Sądowa sprawiedliwość proceduralna w prawie europejskim, „Gdańskie Studia Prawnicze” Sprawiedliwość, 2016, t. XXXV.
Konstytucja. Praworządność. Władza sądownicza. Aktualne problemy władzy sądow-niczej, red. Ł. Bojarski, K. Grajewski, J. Kremer, G. Ott, W. Żurek, Warszawa 2019.
Ławnikowicz G., Niezawisłość sądów w myśli prawniczej Polski międzywojennej, „Studia Iuridica Lubliniensis” 2007, nr 9.
Łętowska E., Łętowski J., Co wynika dla sądów z konstytucyjnej zasady podziału władz, [w:] Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci prof. J. Za-krzewskiej, Warszawa 1996.
Łukaszczuk A., Zagadnienie kontroli konstytucyjności prawa w pracach nad zmianą stytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r., w latach 1930–1935, [w:] Kon-stytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45 – lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, Gdańsk 2020.
Małajny R., Trzy teorie władzy podzielonej, Warszawa 2001.
Małolepszy M., Kryteria i procedura wyboru sędziów w Anglii i Walii, [w:] Kryteria i pro-cedura wyboru sędziów sądów powszechnych w wybranych państwach europejskich, Warszawa 2020.
Markiewicz J., Kształtowanie się polskiego systemu prawa sądowego i jego twórcy w okre-sie międzywojennym 1919–1939 (wybrane zagadnienia), „Teka Komisji Prawniczej Lu-belskiego Oddziału Polskiej Akademii Nauk” 2010, t. 3.
Materniak-Pawłowska M., Instytucja sędziego śledczego w II Rzeczypospolitej, „Czasopi-smo Prawno-Historyczne” 2013, t. LXV, nr 1.
Materniak-Pawłowska M., Ustrój sądownictwa powszechnego w II Rzeczypospolitej, Po-znań 2003.
Materniak-Pawłowska M., Zawód sędziego w Polsce w latach 1918–1939, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2011, nr 1.
Mijal P., Koncepcja reformy Krajowej Rady Sądownictwa – uwagi na tle projektów zmian struktury i organizacji sądownictwa, [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
Mikuli P., Sądownictwo w Zjednoczonym Królestwie: wybrane zagadnienia, Kraków 2019.
Minister Sprawiedliwości a prokuratura. W poszukiwaniu optymalnego modelu relacji, red. M. Mistygacz, G. Kuca, P. Mikuli, Kraków 2021.
Patyra S., Sądownictwo dyscyplinarne w kontekście ograniczeń konstytucyjnych, „Prze-gląd Prawa Konstytucyjnego” 2020, nr 4 (56).
Piotrowski R., Konstytucyjne granice reformowania sądownictwa, „Krajowa Rada Są-downictwa” 2017, nr 2.
Słomka T., Władza sądownicza w warunkach kryzysu demokracji konstytucyjnej, „Prze-gląd Prawa Konstytucyjnego” 2020, nr 4(56).
Sobczak J., Niezawisłość sędziowska i niezależność sądów i trybunałów, [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
Sobczak J., Niezawisłość sędziowska i niezależność sądów i trybunałów a zasady tworze-nia okręgów sądowych, [w:] Instytucjonalne gwarancje zasady pluralizmu polityczne-go w Polsce na tle standardów europejskich, red. M. Paździor, B. Szmulik, Lublin 2014.
Sobczak J., Próby rozciągnięcia kontroli administracji centralnej na jednostki wymiaru sprawiedliwości a zasada niezawisłości sędziów, [w:] Studia nad współczesnymi syste-mami politycznymi. Instytucje i mechanizmy rywalizacji politycznej. Księga dedykowa-na Profesorowi Andrzejowi Antoszewskiemu, red. R. Alberski, W. Jeddedykowa-naka, D. Skrzy-piński, t. II, Toruń 2014.
Stępień-Załucka B., Sędziowski stan spoczynku. Studium konstytucyjnoprawne, Warsza-wa 2019.
Suchocka H., Aktualność wartości chronionych przez Konstytucję z 1997 r., „Gdańskie Studia Prawnicze” Wybrane zagadnienia prawa konstytucyjnego w Polsce 1997–2017, 2018, t. XL.
Suchocka H., Podział władz – czy zasada wciąż aktualna?, [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
Szarycz J., Kanadyjski wymiar sprawiedliwości, Toronto, Warszawa 1997.
Szmyt A., Dekonstrukcja Trybunału Konstytucyjnego w Polsce w świetle opinii Komisji Weneckiej, „Gdańskie Studia Prawnicze” Wybrane zagadnienia prawa konstytucyj-nego w Polsce 1997–2017, 2018, t. XL.
Szynal G., Polskie sądownictwo pracy w okresie międzywojennym, „Roczniki Admini-stracji i Prawa” 2016, nr XVI(2).
Uruszczak W., Niezależność sądów, niezawisłość i samorządność sędziowska w dawnej i niedawnej Polsce, [w:] Krajowa Rada Sądownictwa. XX-lecie działalności, red. P. Tu-leja, Warszawa 2010.
Witkowski Z., Zakres recepcji konstytucjonalizmu francuskiego III Republiki w Konstytu-cji marcowej, „Acta Universitatis Nicilai Copernici”, Prawo XXIV, z. 156, Toruń 1985.
Zieliński M., Zasady i wartości konstytucyjne, [w:] Zasady naczelne Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., red. A. Bałaban, P. Mijal, Szczecin 2011.