Już w kilka lat po odkryciu radonu stwierdzono pośrednio jego obecność w Sude-tach. Odkrycie to związane było z eksploatowanymi dla potrzeb zabiegów balneologicz-nych wodami termalnymi Lądka Zdroju. W 1904 roku zmierzono po raz pierwszy ra-dioaktywność termalnych wód leczniczych Lądka Zdroju (wówczas Bad Landeck in Schlesien). Pomiary radoczynności wód lądeckich były podawane na bieżąco do wiado-mości kuracjuszy, co powodowało, że im większą wartość podawano, tym było więcej chętnych do korzystania z kąpieli, która według lekarskiego zalecenia trwać powinna „aż do zaczerwienienia narządów”. Odkrycie radoczynności wód Lądka Zdroju spowo-dowało nagły wzrost popularności tego zdroju w Europie, a co za tym idzie także maso-wy wzrost liczby kuracjuszy (Bericht über..., 1905; Lachmann, 1909/1910, 1912/1913). Niedługo później, bo w roku 1907, stwierdzono także radioaktywność wód leczniczych Świeradowa Zdroju (wówczas Bad Flinsberg). Jeszcze przed II wojną światową, w 1933 roku, zostały odkryte i ujęte na terenie tej miejscowości źródła „Radoczynne” (obecnie „Marii Curie-Skłodowskiej”), w których w latach późniejszych notowano jedne z
naj-większych stężeń 222Rn w wodach podziemnych Polski (por. tab. 2.9. i tab. 6.3) (Cięż-kowski, 1990). W 1904 roku zostało odkryte również źródło „Marta” w Szczawnie Zdroju (Bad Salzbrunn), którego wody (jak się okazało już w 1905 roku) także charakteryzują się zwiększoną zawartością radonu. W 1910 roku w otwartym w Szczawnie Zdroju „Dwo-rze Śląskim” (Schlesische Hof lub Grand Hotel – dzisiejszy Dom Zdrojowy, a w okre-sie międzywojennym największy hotel na Dolnym Śląsku) uruchomiono emanatorium radonu (Szmytówna, 1950; Piątek & Piątek, 1996). Również przed 1910 rokiem stwier-dzono, że niektóre wody lecznicze Kudowy Zdroju wykazują znaczną radoczynność (Szmytówna, 1958b).
Do chwili obecnej to właśnie w związku z poszukiwaniem, rozpoznawaniem oraz eksploatacją wód leczniczych prowadzono w Sudetach najwięcej pomiarów i badań wy-stępowania radonu. Jednakże wzrost liczby oznaczeń radoczynności, a w późniejszych pomiarach stężenia radonu (222Rn) w wodach leczniczych, zwłaszcza wykonywanych systematycznie, nastąpił dopiero po II wojnie światowej. Pierwsze oznaczenia radoczyn-ności wód podziemnych (w tym przede wszystkim leczniczych) w Sudetach po II woj-nie światowej wykonywała Maria Szmytówna. Najważwoj-niejszymi efektami jej prac jest zlokalizowanie i scharakteryzowanie wielu ujęć i źródeł wód podziemnych, odznacza-jących się zwiększoną zawartością radonu (radoczynnością), m.in. Czerniawy Zdroju, Świeradowa Zdroju, Bierutowic (obecnie Karpacz Górny), Kowar, Cieplic Śląskich Zdroju, Lądka Zdroju, Kudowy Zdroju, Polanicy Zdroju, Dusznik Zdroju, Długopola Zdroju i Szczawna Zdroju. Na podstawie dalszych badań Szmytówna ustaliła próg war-tości radoczynności, powyżej którego woda wykazuje aktywność farmakodynamiczną (por. rozdz. 3.2). Jej prace zawierają także szczegółowy opis metodyki pomiarowej oraz wyniki pomiarów radoczynności (co, jak sama podkreślała, było praktycznie jednoznaczne z określeniem stężenia 222Rn) wielu sudeckich wód podziemnych i jej zmian w czasie. Wyniki swoich badań Szmytówna przedstawiła w kilku publikacjach (Szmytówna, 1950, 1955, 1957b, 1958a, b, 1959 i in). W związku z poszukiwaniem i dokumentowaniem złóż wód radoczynnych i innych wód leczniczych (m.in. termalnych) wykonywano po-miary promieniotwórczości skał, a także wykonywano zdjęcia emanacyjne i radiohy-drogeologiczne oraz prowadzono rutynowe prace geologiczne. Badania te służyły przede wszystkim dokładniejszemu rozpoznaniu i scharakteryzowaniu złóż wód leczniczych (zwłaszcza radoczynnych), określeniu genezy ich radoczynności, a na tej podstawie kom-pleksowej ochronie złoża, od obszaru zasilania (infiltracji) aż do ujęcia, przez odpo-wiednie ustanowienie granic obszaru górniczego (Fistek i in., 1956, 1975; Teisseyre, 1954, 1966; Fistek & Teisseyre, 1967; Fistek & Głowacki, 1967; Fistek, 1967). Więk-szość rezultatów wspomnianych badań nie została jednak opublikowana, ze względu przede wszystkim na ich „użytkowy” charakter. Prace te znajdują się w archiwach uzdro-wiskowych zakładów górniczych (Głowacki, 1960b; Kaczmarek, 1963; Kaczmarek i in., 1964; Barabaś & Głowacki, 1964; Fistek & Rafalski, 1965; Fistek, 1970a, b; Iwanow-ski, 1973; Tęsiorowska, 1974; Szarszewska, 1974 i in.). Na podstawie wyników
zawar-tych w zawar-tych pracach sporządzano odpowiednie dokumentacje hydrogeologiczne, pro-jekty zagospodarowania złoża i inne dokumentacje, na podstawie których prowadzono następnie eksploatację wód uznanych za lecznicze. W ramach działalności uzdrowisko-wych zakładów górniczych od 1963 roku zaczęto wykonywać systematyczne analizy (raz w roku) stężenia radonu (222Rn) w wodach leczniczych eksploatowanych w sudec-kich uzdrowiskach. Analizy te w ramach corocznych analiz chemicznych wykonywało laboratorium Biura Projektów i Usług Branży Uzdrowiskowej (BPiUTBU) „Balneopro-jekt” w Szczawnie Zdroju, do początku XXI wieku. Obecnie uzdrowiska zlecają wyko-nywanie takich analiz różnym laboratoriom. W Lądku Zdroju i Świeradowie Zdroju ze względu na stosowanie zabiegów leczniczych wykorzystujących radon rozpuszczony w eksploatowanych wodach, a w Szczawnie Zdroju także ze względu na bliskość labo-ratorium BPiUTBU „Balneoprojekt”, w ciągu roku wykonywano w laboratoriach uzdro-wiskowych oraz w laboratorium BPiUTBU „Balneoprojekt” od kilkunastu do kilkuset oznaczeń stężenia 222Rn w wodach wybranych ujęć.
W związku z coraz większą liczbą wyników oznaczeń stężenia 222Rn w wodach podziemnych, a przede wszystkim leczniczych Sudetów, zaczęto je analizować pod róż-nym kątem. Zwracano uwagę głównie na genezę radonu, a także przyczyny zmian stę-żeń w czasie i przestrzeni oraz ich związek ze zmianami wartości innych parametrów fizykochemicznych tych wód i czynników atmosferycznych, przede wszystkim w aspekcie ich optymalnego wykorzystania w balneologii, jak również poznania geochemii tego pier-wiastka i jego zachowania się w środowisku wód podziemnych. Badania te prowadzo-no głównie w obszarach występowania wód podziemnych o największych stężeniach radonu, ze względu m.in. na łatwość prowadzenia pomiarów stężeń tego gazu. Dlatego też najwięcej prac dotyczy uzdrowisk Świeradów Zdrój i Lądek Zdrój, a także rejonu Karkonoszy i Masywu Śnieżnika (Głowiak & Ziółkowski, 1965; Głowiak i in., 1967; Ciężkowski, 1967; Rymaszewska, 1969; Rymaszewska & Żejmo, 1969, 1970; Ciężkowski & Ciężkowski, 1981a; Ciężkowski, 1980, 1983; Ciężkowski i in., 1993, 1995; Fistek i in., 1995; Przylibski, 1996a; Przylibski & Żebrowski, 1996; Marszałek, 1996; Cięż-kowski & Przylibski, 1997). Wskazywano także na możliwości udokumentowania i wy-korzystania nowych złóż wód radonowych (Ciężkowski & Ciężkowski, 1981b, 1983; Przylibski i in., 2002a). Znaczna liczba wyników zgromadzonych dzięki prowadzonym pomiarom i ich interpretacji w poszczególnych złożach i ujęciach wód stała się pod-stawą do opracowań kompleksowych (Ciężkowski, 1990; Przylibski, 1997). W wyniku tych analiz wykazano, że:
• stężenie radonu w wodzie podziemnej zależy od zawartości izotopów macierzystych w skałach zbiornikowych tych wód oraz od współczynnika emanacji skał zbiorniko-wych (Ciężkowski, 1990; Przylibski, 1997),
• największymi stężeniami radonu charakteryzują się wody ultrasłodkie współczesnej infiltracji (tj. infiltrujące po 1954 roku), reagujące silnie wydajnośćą, temperaturą i mineralizacją na warunki zewnętrzne (atmosferyczne) (Ciężkowski, 1990),
• obecność radonu w wodach podziemnych nie jest związana z żadnym typem che-micznym wody, jej poszczególnymi składnikami cheche-micznymi, ani jej mineralizacją, nie zależy także od stężenia radu rozpuszczonego w tych wodach (Przylibski, 1997),
• wody podziemne Sudetów wzbogacają się w gazowy radon, powstający w ich
ska-łach zbiornikowych (Przylibski, 1997),
• stężenie radonu zmniejsza się wraz ze wzrostem głębokości ujęcia wody (Ciężkow-ski, 1990; Przylib(Ciężkow-ski, 1997),
• obszar, z którego produkowany radon dociera do ujęć wód podziemnych ma od kil-ku do kilkil-kudziesięciu tysięcy m2 i położony jest w najbliższej okolicy ujęcia, od strony dopływu wody; wielkość tego obszaru zwiększa się wraz ze zwiększeniem współ-czynnika emanacji skał zbiornikowych (Przylibski, 1997),
• zmiany stężeń radonu w większości wód podziemnych mają charakter nieregularny (Przylibski, 1997).
W związku z takim stanem wiedzy o hydrogeochemii radonu na obszarze Sudetów, uwzględniając wyniki najnowszych badań z tego obszaru (Przylibski, 1999a, b, 2000a, b, c; Przylibski & Żebrowski, 1999; Przylibski & Liber-Madziarz, 2000; Przylibski i in., 2001, 2002a, b, c; Kozłowska i in., 1999a, b; Solecki, 2001b) najważniejszymi kwe-stiami do rozwiązania wydawały się cele, jakie autor postanowił zrealizować w niniej-szej pracy. Zostały one przedstawione szczegółowo w rozdziale 1.
Odrębnym zagadnieniem związanym z występowaniem radonu w wodach leczniczych, stosowanych w zabiegach balneologicznych jest ochrona radiologiczna personelu me-dycznego uzdrowisk. Radon wydostający się z wody w czasie przygotowywania i wy-konywania zabiegu jest źródłem narażenia pracowników medycznych na działanie pro-mieniowania jonizującego. W związku z tym w uzdrowiskach sudeckich, przede wszy-stkim w Świeradowie Zdroju i Lądku Zdroju, prowadzi się stałą kontrolę narażenia per-sonelu medycznego na działanie promieniowania jonizującego, którego źródłem jest sam radon, jak i produkty jego rozpadu. Efektem tych działań jest zapewnienie pracowni-kom warunków nie powodujących przekroczenia dopuszczalnych norm narażenia na pro-mieniowanie jonizujące. Badania te prowadzi obecnie Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, a ich wyniki były częściowo publikowane (Konys & Mackiewiczowa, 1972; Grabow-ski & KochańGrabow-ski, 1977; ChruścielewGrabow-ski i in., 1983; ChruścielewGrabow-ski, 1997).
W Sudetach, zwłaszcza w obszarach zbudowanych ze skał krystalicznych, radon jest powszechnie występującym składnikiem wód podziemnych. Jak wykazały prowadzone badania wiele zwykłych wód podziemnych, często wykorzystywanych gospodarczo, za-wiera większe stężenia radonu, niż wody radonowe uznane za lecznicze (Ciężkowski, 1990; Ciężkowski i in., 1993; Pachocki i in., 2000a). W związku z tym podejmowano próby wyznaczenia cząstkowego, radonowego tła hydrochemicznego dla wód podziem-nych wybrapodziem-nych obszarów Sudetów (Ciężkowski, 1990), jak i całego obszaru (Przylib-ski i in., 2004a). W wyniku tych prac wyznaczono lokalne wartości radonowego tła hy-drochemicznego wód podziemnych z obszarów: okolic Lądka Zdroju, Gór Bystrzyckich na południe od Dusznik Zdroju, okolic Świeradowa Zdroju i Czerniawy Zdroju, a także
z obszaru granitu karkonoskiego w rejonach Sosnówki, Kowar, Cieplic Śląskich Zdroju i Szklarskiej Poręby. Uzyskane przedziały wartości stężeń przedstawiono w tabeli 4.1 (Ciężkowski, 1990; Ciężkowski i in., 1993). Określono także typowy przedział warto-ści stężeń radonu w wodach podziemnych Sudetów, który wynosi od 3–6 do 1000 Bq·dm–3
(tab. 4.1). Wartości anomalnie małe to wartości poniżej 3 Bq·dm–3, podczas gdy ano-malnie duże, to wartości przekraczające 1000 Bq·dm–3 (Przylibski i in., 2004a). Stwier-dzono także, że w przypadku niektórych miejscowości położonych w Sudetach (np. Świeradów Zdrój i Czerniawa Zdrój), ze względu na znacznie większe stężenia radonu w wodach podziemnych w porównaniu do wód powierzchniowych, korzystniejsze jest zasilanie sieci wodociągowej wodami powierzchniowymi (Pachocki i in., 2000a), co jest oczywiste w świetle przedstawionych rezultatów badań hydrogeochemicznych.
Wiele pomiarów stężeń radonu w powietrzu glebowym oraz w wodach podziemnych i powierzchniowych wykonano w czasie prowadzenia prac poszukiwawczych złóż ura-nu. Na podstawie wykonywanych zdjęć emanacyjnych i radiohydrogeologicznych ty-powano obszary anomalne pod względem zawartości radonu, a tym samym perspekty-wiczne pod względem występowania mineralizacji uranowej. Szczególnie dużo ozna-czeń wykonano na obszarze krystaliniku karkonosko-izerskiego, metamorfiku orlicko-śnieżnickiego oraz kaczawskiego, a także niecki śródsudeckiej. Prowadzono także po-miary stężeń tego gazu w wyrobiskach kopalń w czasie eksploatacji złóż (Ocena..., 1959; Kasela, 1960; Kasela & Kazimierczyk, 1960a, b; Muras, 1960; Głowacki, 1960b). Na podstawie m.in. tych prac rozpoznawano następnie obszary złóż leczniczych wód rado-nowych oraz ustalano wartości radonowego tła hydrochemicznego poszczególnych re-jonów Sudetów, o czym już wspomniano.
Wiele pomiarów i badań prowadzono także w związku z występowaniem (groma-dzeniem się) radonu w podziemnych obiektach turystycznych, którymi na obszarze Su-detów są sztolnie (fragmenty kopalń i wyrobisk poszukiwawczych, np. arsenu i złota w Złotym Stoku, uranowych w Kowarach i Kletnie, a także podziemne wyrobiska nie-znanego przeznaczenia z czasów drugiej wojny światowej, np. w Walimiu), jak rów-nież systemy piwnic, np. w Kłodzku, czy jaskinie w obszarach krasowych, np. meta-morfiku orlicko-śnieżnickiego – Jaskinia Niedźwiedzia i Jaskinia Radochowska. Bada-nia te prowadzono pod kątem przyrodniczych uwarunkowań występowaBada-nia radonu (Cięż-kowski, 1978; Ciężkowski & Cięż(Cięż-kowski, 1981b; Ciężkowski i in., 1994; Przylibski, 1996b, 1996c, 1998c, 1999c, 2000d, 2001; Przylibski & Ciężkowski, 1999; Chruście-lewski & Olszewski, 2000), balneologicznego wykorzystania radonu do antroterapii i jego oddziaływania na organizm pacjentów (Papierkowski, 1969; Posmyk, 1977; Peńsko i in., 1998), a także ochrony radiologicznej pracowników podziemnych obiektów turystycz-nych (Chruścielewski & Olszewski, 2000). Zaproponowano także wykorzystanie tego gazu jako naturalnego radioaktywnego znacznika ruchów powietrza, a tym samym i zmian mikroklimatycznych we wnętrzu tego typu obiektów (Przylibski & Piasecki, 1998).
Podsumowując rezultaty przedstawionych badań, należy stwierdzić, że ekstremalne wartości stężeń radonu występują w niewentylowanych wyrobiskach nieczynnych
ko-palń uranowych. Zanotowane tam stężenia – około 1500 kBq·m–3 w sztolni „Śnieżnik” w rejonie Kamienicy w Masywie Śnieżnika oraz około 550 kBq·m–3 w sztolni 19a ko-palni Podgórze w Kowarach – należą do największych stężeń radonu do tej pory zano-towanych w Polsce (Ciężkowski & Ciężkowski, 1981b; Ciężkowski i in., 1993). Warto-ści stężeń radonu zanotowane w innych podziemnych obiektach turystycznych Sude-tów przedstawiono w tabeli 4.2. W świetle dotychczasowych badań wydaje się, że większą rolę w dostarczaniu radonu do podziemnych obiektów turystycznych mają rozwarte szcze-liny i spękania, niż zwiększone zawartości macierzystego 226Ra w skałach otoczenia. Proces wymiany powietrza z atmosferą jest również bardzo istotnym czynnikiem kon-trolującym nie tylko poziom stężenia radonu w powietrzu obiektu podziemnego, ale także decydującym o charakterze zmian tych stężeń w czasie. Sezonowa zmienność stężeń radonu występuje w obiektach lub ich rejonach o słabej wentylacji (wymianie powie-trza z atmosferą). Największe stężenia radonu notuje się w okresie cieplejszym roku. Wówczas chłodniejsze powietrze jest zatrzymywane wewnątrz podziemnego obiektu tu-rystycznego wraz z gromadzącym się tam radonem. W okresie chłodniejszym natomiast cieplejsze powietrze z wnętrza takiego obiektu jest wynoszone do atmosfery wraz z ra-donem, co powoduje spadek koncentracji tego gazu w powietrzu sztolni, jaskini, czy systemu piwnic. W obiektach lub ich rejonach, w których istnieje intensywna wymiana powietrza z atmosferą (wentylacja), notuje się mniejsze stężenia radonu, a także ich nie-regularne zmiany w ciągu całego roku. Zwracano także uwagę na potrzebę wprowadze-nia przepisów prawnych nakazujących monitoring stężeń radonu we wszystkich podziem-nych obiektach turystyczpodziem-nych w Polsce oraz ustalenie limitów stężeń dopuszczalpodziem-nych w tego typu obiektach, przede wszystkim w celu ochrony radiologicznej zatrudnionych pracowników obsługi ruchu turystycznego, zwłaszcza przewodników (m.in. Przylibski, 2002b). Znalazło to odzwierciedlenie w obecnie obowiązujących przepisach ustawy „Prawo atomowe” (Ustawa..., 2000).
Wyniki porównywalne do ekstremalnych wartości stężenia radonu w nieczynnych wyrobiskach kopalń uranu uzyskano w czasie prowadzenia pomiarów w powietrzu
gle-Stężenie radonu w powietrzu [kBq·m−3] Nazwa obiektu
Minimalne Średnie Maksymalne
Jaskinia Niedźwiedzia 0,10 1,26 4,18
Jaskinia Radochowska 0,06 0,45 1,37
Podziemne muzeum „Kopalnia Złota” w Złotym Stoku
0,07 1,88 18,50 Podziemna Trasa Turystyczna
im. 1000-lecia Państwa Polskiego w Kłodzku 0,07 0,29 2,21
Podziemne Fabryki Walimia 0,04 0,09 0,33
Sztolnia nr 9 i 9a w Kowarach 0,34 0,58 0,69
Tabela 4.2. Średnie i ekstremalne wartości średnich miesięcznych stężeń 222Rn w powietrzu wybranych podziemnych obiektów turystycznych w Sudetach
bowym. W rejonie Lądka Zdroju uzyskano wartości stężenia radonu sięgające 650 kBq·m–3 (Szarszewska, 1974), a w rejonie Świeradowa Zdroju 370 kBq·m–3, przy śre-dnich wartościach ok. 70 kBq·m–3 (Ciężkowski i in., 1993). Pomiary wykonane w les-sach bloku przedsudeckiego wykazały obecność stężeń radonu w powietrzu glebowym dochodzących do 30 kBq·m–3 (Solecki, 1995, 1999, 2000). W wyniku najnowszych ba-dań stężeń radonu w powietrzu glebowym stwierdzono, że największym potencjałem radonowym (największe stężenia) charakteryzują się na obszarze Sudetów gleby zale-gające na granitach oraz niektórych gnejsach i łupkach metamorficznych (Mose i in., 2003). W świetle badań stężeń izotopu macierzystego dla 222Rn, jakim jest 226Ra, w ska-łach Sudetów można mieć pewne wątpliwości co do roli łupków metamorficznych, jako źródła radonu znajdującego się w powietrzu glebowym, ze względu zarówno na ich mały współczynnik emanacji, jak również porównywalne lub mniejsze od średnich dla sko-rupy ziemskiej zawartości 226Ra (Przylibski, 2004). W świetle wyników badań przed-stawionych w rozdz. 4.2 największe stężenia radonu w powietrzu glebowym nad grani-tami i niektórymi gnejsami (zwłaszcza ortognejsami) wydają się być oczywiste.
Spośród innych badań występowania radonu na obszarze Sudetów na uwagę zasłu-gują wyniki, które potwierdzają możliwość wykorzystania radonu, jako naturalnego znacznika różnych procesów zachodzących w środowisku. Do tej pory wspomniano o możliwości zastosowania radonu do śledzenia ruchów powietrza w jaskiniach i tym podobnych obiektach (Przylibski & Piasecki, 1998), możliwe jest także jego wykorzy-stanie jako znacznika świadczącego pośrednio o eolicznym transporcie radionuklidów, zwłaszcza 238U (Solecki, 1995, 1999, 2000). Zwrócono również uwagę na możliwość zastosowania izotopów 222Rn oraz 226Ra i 228Ra jako znaczników stref mieszania się wód podziemnych i powierzchniowych, a także jako wskaźników drenażu płytkiego (lo-kalnego) lub głębszego zbiornika wód podziemnych w skałach krystalicznych (Przylib-ski i in., 2002a; Solecki, 2002). Wykazano także użyteczność radonu jako narzędzia pomocnego w kartowaniu geologicznym (Fistek i in., 1956; Ciężkowski & Solecki, 1990), jak również narzędzia do określania drożności stref dyslokacyjnych dla wód podziem-nych (Marszałek, 1996).
Na obszarze Sudetów prowadzono również pomiary stężenia radonu w budynkach mieszkalnych. W ich wyniku stwierdzono, że właśnie na tym obszarze Polski znajduje się najwięcej budynków, w których średnie roczne stężenia radonu przekraczają war-tość 200 Bq·m–3, tj. maksymalną dopuszczalną w Polsce średnią roczną wartość stęże-nia radonu w budynkach przeznaczonych na stały pobyt ludzi (Zarządzenie..., 1995). Najwięcej budynków, w których średnie roczne stężenia radonu wahały się w grani-cach 200–500 Bq·m–3 znajduje się w Kotlinie Kłodzkiej (Mamont-Cieśla i in., 1994, 1996). Również w znacznej części (23%) budynków mieszkalnych Świeradowa Zdroju i Czerniawy Zdroju stwierdzono przekroczenia obowiązującego do niedawna limitu stę-żenia 222Rn (Pachocki i in., 2000b). Niestety nowelizacja „Prawa atomowego” z 2004 roku zniosła jakiekolwiek ograniczenia dotyczące dopuszczalnych stężeń 222Rn w po-wietrzu budynków, traktując występowanie radonu jako narażenie naturalne, a więc nie
podlegające ograniczeniom (Ustawa..., 2000). Wobec działania tzw. „efektu komino-wego” opisanego w rozdziale 2.6 można mieć poważne i uzasadnione wątpliwości co do naturalnego charakteru procesu gromadzenia się radonu w budynkach mieszkalnych. W najnowszych pracach wskazano także na pilną potrzebę podjęcia szczegółowych i kompleksowych badań geochemii radonu, a także radu w Sudetach w celu określenia tzw. obszarów o wysokim potencjale radonowym, w aspekcie zarówno ochrony radio-logicznej mieszkańców, jak i możliwości udokumentowania złóż radonowych wód po-tencjalnie leczniczych oraz obiektów mogących znaleźć zastosowanie jako naturalne in-halatoria radonowe (Przylibski, 2004; Przylibski i in., 2004a).