Zarys hiszpańskiego prawa interregionalnego

Generalna zasada rozstrzygania terytorialnych konfliktów pomiędzy partykularnymi zespołami norm hiszpańskiego prawa regionalnego za-warta jest w art. 16 kodeksu cywilnego. Zgodnie z ust. 1 tego artykułu,

„kolizje praw mogące wynikać z istnienia obok siebie na terytorium pań-stwowym różnych porządków prawa cywilnego rozstrzyga się zgodnie z normami zawartymi w rozdziale IV”. Przepis ten, w odniesieniu do konfliktów interregionalnych, nakazuje więc stosowanie norm poświę-conych zagadnieniom z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego umiejscowionych w kodeksie cywilnym, z tym jednak wyjątkiem, że, jak dalej stanowi art. 16.1, „statut personalny jest określany przez przyna-leżność do danego obszaru prawa cywilnego oraz nie stosuje się przepi-sów art. 12 nr 1, 2, 3 dotyczących kwalifikacji, odesłania oraz porząd-ku publicznego”. Redakcja art. 16, który w przypadporząd-ku interregionalnej kolizji praw zamiast norm prawa prywatnego międzynarodowego naka-zuje stosować „normy zawarte w rozdziale IV”, wydaje się

nieprzypad-kowa. Wynika ona bowiem z faktu, że rozdział IV kodeksu cywilnego, regulujący zagadnienia z zakresu prawa prywatnego międzynarodowe-go, nie uwzględnia norm pochodzenia unijnemiędzynarodowe-go, będących wyrazem im-plementacji do krajowego porządku prawnego rozporządzeń i dyrektyw wydawanych przez organy prawodawcze Unii Europejskiej oraz innych unormowań pochodzenia międzynarodowego. Wszystkie one, ze względu na bezpośrednią skuteczność, są częścią hiszpańskiego systemu prawa, a tym samym źródłem prawa prywatnego międzynarodowego, jednak-że decyzja o nieumieszczaniu ich w kodeksie cywilnym (nawet w formie przepisów informacyjnych, znanych polskiej ustawie o prawie prywatnym międzynarodowym) powoduje, że nie mogą być podstawą rozstrzygania konfliktów norm o charakterze interregionalnym. Przepisy rozdziału IV, wcześniejsze względem regulacji pochodzenia unijnego, zawierają niejed-nokrotnie normy z nimi sprzeczne, co w przypadku spraw z zakresu pra-wa prypra-watnego międzynarodowego propra-wadzi do pozbawienia tych norm skuteczności, ograniczając tym samym zakres ich stosowania do konflik-tów praw o charakterze interregionalnym.

W dalszej kolejności art. 16.1 stanowi, że do rozstrzygania kolizji norm wynikających z istnienia na terytorium Hiszpanii różnych porządków prawa cywilnego „nie stosuje się przepisów art. 12 nr 1, 2, 3 dotyczących kwalifikacji, odesłania oraz porządku publicznego”. Wydaje się, że wyłą-czenie stosowania tych przepisów jest naturalną konsekwencją różnic, jakie dzielą międzynarodowe i interregionalne prawo prywatne. Niewąt-pliwie w przypadku wielości regionalnych podsystemów prawa cywilnego występujących w obrębie tylko jednego państwa margines istniejących pomiędzy nimi rozbieżności jest o wiele mniejszy niż w przypadku sys-temów prawnych różnych państw. Wszystkie prawa foralne obowiązujące na terytorium Hiszpanii wyrastają przecież z tej samej tradycji prawnej, funkcjonują na tych samych zasadach oraz osadzone są na wspólnych fundamentach, których stanowienie zostało dodatkowo zastrzeżone dla władzy centralnej⁷⁶. Irrelewantne na gruncie prawa prywatnego interre-gionalnego pozostają także normy regulujące kwestię odesłania. Wynika to z faktu, że zgodnie z art. 149 ust. 1 pkt 8 hiszpańskiej konstytucji, kompetencja do stanowienia norm rozstrzygających kolizje praw została zastrzeżona wyłącznie na rzecz władzy centralnej, co oznacza, że wspól-noty autonomiczne pozbawione są możliwości uchwalania własnych norm prawa międzynarodowego i interregionalnego (wyjątek, o czym była już mowa, stanowią normy prawa interlokalnego).

76 A. G onzález: Revista de Derecho Privado: La excepción de orden público en el Derecho interregional privado español. Madryt 1969, s. 260.

W kontekście problemu niejednolitości prawa na szczególną uwagę zasługuje art. 12.5 hiszpańskiego kodeksu cywilnego, który stanowi, że

„w przypadku gdy norma kolizyjna wskazuje jako właściwe prawo pań-stwa, w którym występują różne systemy prawne, prawo stanowione tego państwa rozstrzyga, który z nich należy zastosować”. Prawodawca hisz-pański zdecydował się więc na zastosowanie rozwiązania znanego dosko-nale także innym systemom prawnym (w tym polskiemu), polegającego na odwołaniu się do wewnętrznych reguł kolizyjnych państwa o niejedno-litym systemie prawnym. Należy stwierdzić, że podobnie jak ma to miej-sce w przypadku polskiej regulacji, poza niejednolitością prawa o cha-rakterze terytorialnym, zakres tej normy obejmuje także niejednolitość w wymiarze temporalnym oraz personalnym. Trzeba jednak zauważyć, że w przeciwieństwie do polskiej ustawy o prawie prywatnym międzyna-rodowym, art. 12.5 hiszpańskiego kodeksu cywilnego wyraźnie określa, że rozstrzygnięcia interregionalnego konfliktu norm należy poszukiwać jedynie w prawie stanowionym takiego państwa. Z literalnego brzmienia tego przepisu należałoby więc wywnioskować, że niedopuszczalne jest posłużenie się normami prawa zwyczajowego lub odwołanie się do sto-sowanej w tym zakresie praktyki. Kodeks hiszpański nie dostarcza tak-że odpowiedzi na pytanie, co powinno stać się podstawą rozstrzygnięcia wewnętrznego konfliktu norm, w sytuacji gdy państwo o niejednolitym systemie prawnym nie posiada przepisów prawa międzydzielnicowego.

Na gruncie hiszpańskiego prawa interregionalnego w pierwszej kolej-ności należy zwrócić uwagę na fakt, że przepis ten nie został wyłączony ze stosowania, jak miało to miejsce w przypadku przepisów regulujących kwestie kwalifikacji, odesłania i porządku publicznego, zaliczanych, po-dobnie jak art. 12.5, do części ogólnej hiszpańskiego prawa prywatne-go międzynarodoweprywatne-go. Ratio legis takieprywatne-go rozwiązania polega na pozo-stawieniu kwestii rozstrzygania konfliktów interlokalnych wspólnotom autonomicznym, w obrębie których dodatkowo występują zróżnicowane zespoły norm prawa prywatnego. W takiej sytuacji, stosując odpowiednio art. 12.5, należałoby więc sięgnąć do wewnętrznych reguł kolizyjnych danej wspólnoty.

Zgodnie zatem z generalną zasadą wyrażoną w art. 16.1 kodeksu cywilnego, rozstrzygnięcie kolizji praw o charakterze interregionalnym powinno odbywać się na podstawie norm prawa prywatnego międzyna-rodowego zawartych w rozdziale IV kodeksu cywilnego. Normy te w każ-dym przypadku będą wymagały jednak odpowiedniego „dopasowania”

do kontekstu regionalnego. Ich szczegółowe poznanie wydaje się zatem kluczowe z punktu widzenia praktyki rozstrzygania interregionalnych konfliktów norm zachodzących na gruncie prawa hiszpańskiego.

5.3.1. Prawo wdowie

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że poza zakresem spraw obję-tych regulacją prawa prywatnego międzynarodowego znajduje się obecne w aragońskim Derecho foral „prawo wdowie”, stanowiące, że w przypad-ku śmierci jednego z małżonków drugiemu przysługuje prawo beztermi-nowego użytkowania domu oraz pozostałego majątku rodzinnego. Brak odnośnego unormowania w hiszpańskim prywatnym prawie międzyna-rodowym zmusił hiszpańskiego ustawodawcę do osobnego uregulowania tej kwestii.

Zgodnie z art. 16.2 kodeksu cywilnego, „zawarte w Kompilacji ara-gońskiej prawo wdowie, przysługujące pozostającemu przy życiu mał-żonkowi, przysługuje małżonkom, którzy podlegali małżeńskiemu pra-wu majątkowemu tej Kompilacji, także w razie późniejszej zmiany ich przynależności do obszaru prawnego. W takim wypadku wyłącza się prawo do zachowku przewidziane w statucie spadkowym”. Ponadto ust. 2 tego art. stanowi, że „ekspektatywy prawa użytkowania przysługującego małżonkowi pozostającemu przy życiu nie można przeciwstawiać temu, kto odpłatnie i w dobrej wierze nabywa rzecz niepołożoną na obszarze prawnym uznającym to prawo, jeżeli umowa została zawarta poza tym obszarem i nie wskazano w niej na małżeński ustrój majątkowy zbyw-cy”. Regulację tą dopełnia ust. 3, zgodnie z którym, „prawo użytkowania przysługuje pozostałemu przy życiu małżonkowi także wtedy, gdy wcze-śniej zmarły małżonek posiadał przynależność do aragońskiego obszaru prawnego”.

5.3.2. Zdolność osobista osób fizycznych i prawnych

Zagadnienie zdolności osobistej osób fizycznych zostało uregulowane w art. 9.1 rozdziału IV hiszpańskiego kodeksu cywilnego. Mając na uwa-dze treść art. 16.1.1, który stanowi, że w przypadku kolizji praw mo-gących wynikać z obowiązywania obok siebie na terytorium Hiszpanii różnych porządków prawa cywilnego „statut personalny jest określany przez przynależność do danego obszaru prawa cywilnego”, art. 9.1 nale-żałoby rozumieć w ten sposób, że to „prawo regionalne reguluje zdolność do czynności prawnych i status personalny osoby fizycznej, prawa i obo-wiązki z zakresu prawa rodzinnego oraz skutki prawne śmierci”. Hisz-pański ustawodawca unormował natomiast oddzielnie kwestię zdolności osób prawnych. Zagadnienie to uregulowane zostało w art. 9.11, który w przypadku kolizji norm na tle terytorialnej niejednolitości prawa sta-nowi: „Statut personalny osoby prawnej określony jest przez jej przyna-leżność regionalną. Statutowi temu podlegają wszelkie kwestie jej zdol-ności, utworzenia, przedstawicielstwa, funkcjonowania, przekształcenia,

rozwiązania i wygaśnięcia. W razie połączenia spółek o różnej przyna-leżności regionalnej, uwzględnia się ich ówczesne statuty personalne”.

Podstawowy problem, jaki pojawia się w tym kontekście, dotyczy przede wszystkim sposobu określenia vecinidad civil danej osoby prawnej. Nie-wątpliwie z treści art. 14.1 kodeksu cywilnego wynika, że determinu-je on determinu-jedynie sposoby nabycia „przynależności regionalnej” przez osoby fizyczne, tym samym nie można odnieść tej regulacji, nawet w drodze analogii, do nabycia vecinidad civil przez osoby prawne. Wydaje się jed-nak, że w tej sytuacji kluczowe znaczenie ma norma zawarta w art. 28 kodeksu cywilnego, która stanowi, że „korporacje, fundacje i stowarzy-szenia uznane przez prawo i mające swą siedzibę na terytorium Hisz-panii, posiadają hiszpańską przynależność państwową, jeśli są osobami prawnymi zgodnie z przepisami niniejszego kodeksu”.

W świetle powyższej regulacji należałoby więc skonstatować, że jak-kolwiek o posiadaniu przez dany podmiot osobowości prawnej powinny rozstrzygać przepisy obowiązującego powszechnie kodeksu cywilnego, o jej „przynależności regionalnej”, a co za tym idzie, o jej statucie per-sonalnym, decydują każdorazowe miejsce jej siedziby oraz odpowiednie przepisy prawa regionalnego⁷⁷.

5.3.3. Prawa małżeńskie

Zagadnienie prawa właściwego dla stosunków małżeńskich zostało uregulowane w art. 9.2 i 9.3 rozdziału IV kodeksu cywilnego, jednakże w tym wypadku w pierwszej kolejności należy przywołać lex specialis zawartą w art. 16.3. Zgodnie z nią, „skutki małżeństwa zawartego po-między Hiszpanami podlegają prawu właściwemu, wskazanemu według kryteriów ustanowionych w art. 9, a w przypadku jego braku, powszech-nemu kodeksowi cywilpowszech-nemu. W tym ostatnim przypadku pomiędzy mał-żonkami powstaje ustrój rozdzielności majątkowej, określony przepisami kodeksu cywilnego, jeśli ustrój taki przewidują prawa regionalne obojga z nupturientów”. Regulacja ta powtarza zatem generalną zasadę wyra-żoną w art. 16.1, zgodnie z którą prawo właściwe dla rozstrzygania kon-fliktów norm o charakterze interregionalnym należy określać według przepisów zawartych w rozdziale IV, ale oprócz tego, uzupełnia ją o do-datkowe reguły pomocnicze. Zgodnie bowiem z treścią art. 9.2, „skutki małżeństwa podlegają wspólnemu prawu osobistemu małżonków z chwi-li jego zawarcia, w przypadku jego braku zaś — prawu osobistemu lub prawu miejsca zwykłego pobytu jednego z nich, wskazanego przez obu

77 J.A. T uero, J.N. Yá rnoz: Anuario de derecho Aragonés: La vecindad o condición civil de las personas jurídicas, especialmente en el Derecho Foral de Navarra. Saragossa 1972—1973, s. 257.

małżonków w dokumencie poprzedzającym zawarcie małżeństwa. Gdy prawa właściwego nie można ustalić w żaden z powyższych sposobów, skutki małżeństwa podlegają prawu wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków z chwili bezpośrednio po jego zawarciu, a w przypadku jego braku prawu miejsca zawarcia małżeństwa”.

Dodatkowo akapit 2 art. 9.2 stanowi — „nieważność, separacja i rozwód podlegają prawu określonemu w art. 107 kodeksu cywilnego”.

W świetle tej regulacji, unieważnienie małżeństwa i jego skutki podle-gają prawu właściwemu dla jego zawarcia, separacja i rozwód zaś podpo-rządkowane zostały wspólnemu prawu osobistemu małżonków z chwili wniesienia pozwu, a w przypadku niemożliwości jego ustalenia kolejno prawu wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków z tej samej chwili oraz prawu ostatniego wspólnego miejsca ich zwykłego pobytu.

Ponadto, zgodnie z art. 9.3 kodeksu cywilnego, „małżeńskie umowy majątkowe, które ustanawiają, zmieniają lub znoszą małżeński ustrój majątkowy, są ważne, jeśli pozostają w zgodzie bądź z normami regulują-cymi skutki zawarcia małżeństwa, bądź z normami prawa osobistego lub prawa miejsca zwykłego pobytu któregokolwiek z małżonków”. Wydaje się, że regulacja ta stanowi wyraz dążenia ustawodawcy hiszpańskiego do zagwarantowania ważności majątkowych umów małżeńskich w moż-liwie najszerszym zakresie, tym samym podkreśla on, jak doniosłą rolę w hiszpańskim systemie prawa prywatnego odgrywa zasada autonomii woli stron⁷⁸.

Na uwagę zasługuje także kwestia formy zawarcia małżeństwa. Zgod-nie z wcześZgod-niejszymi spostrzeżeniami, konstytucja hiszpańska z 1978 r.

w art. 149 ust. 1 pkt 8 stanowi, że kompetencja do uchwalania praw od-noszących się do „stosunków cywilnoprawnych dotyczących form małżeń-stwa” zostaje zastrzeżona na wyłączność dla władzy centralnej. W świetle powyższej regulacji, wspólnoty autonomiczne pozbawione zostały przywi-leju stanowienia w tym zakresie partykularnych norm prawa foralnego, co wobec jednakowego unormowania tego zagadnienia w obowiązującym powszechnie kodeksie cywilnym sprawia, że za bezcelowe należy uznać uchwalanie w tym aspekcie norm kolizyjnych.

5.3.4. Stosunki między rodzicami a dziećmi

Treść norm kolizyjnych wskazujących prawo właściwe w zakre-sie spraw dotyczących stosunków między rodzicami a dziećmi ulegała w ostatnich latach wielu modyfikacjom. Najważniejsza z nich, zmienia-jąca w całości brzmienie art. 9.4 kodeksu cywilnego, miała miejsce 11

li-78 Zob. C. Tobeñas: Derecho civil…, s. 679.

stopada 1987 r. Zgodnie z poprzednio obowiązującą wersją tego przepisu, pochodzenie dziecka oraz relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi podle-gały każdorazowo prawu ojczystemu ojca, a w przypadku niemożliwoś- ci jego ustalenia — prawu ojczystemu matki. W świetle znowelizowanej wersji art. 9.4, ten zakres spraw, poszerzony dodatkowo o zagadnienia związane z przysposobieniem, został natomiast podporządkowany pra-wu osobistemu dziecka, w sytuacji zaś, gdy okaże się ono niemożliwe do ustalenia — prawu miejsca jego zwykłego pobytu.

W dalszej kolejności art. 9.5 kodeksu cywilnego stanowi, że regulacja adopcji międzynarodowej podlega uchwalonej w 2007 r. Ustawie o adop-cji międzynarodowej⁷⁹. Wydaje się jednak, że w świetle normy zawartej w art. 9.4, której hipoteza obejmuje także sprawy dotyczące przysposo-bienia oraz wyraźnego ograniczenia zakresu powyższej ustawy jedynie do międzynarodowych aspektów adopcji, należy uznać, że ustanowione przez nią normy kolizyjne nie znajdą zastosowania w przypadku kolizji praw o charakterze interregionalnym.

5.3.5. Opieka i obowiązki alimentacyjne

Zagadnieniu opieki poświęcony został ust. 6 art. 9 kodeksu cywilnego.

Zgodnie z pkt. 1 tego artykułu, „opieka i inne zarządzenia dla ochrony osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych podlegają pra-wu personalnemu tej osoby. Tymczasowe i pilne zarządzenia ochronne podlegają jednak prawu miejsca zwykłego pobytu tej osoby”. Na uwagę zasługuje fakt, że regulacja ta, podobnie jak czyniła to polska ustawa o prawie właściwym dla stosunków prywatnych wewnętrznych z dnia 2 sierpnia 1926 r., wzoruje się w tym zakresie na tekstach konwencji ha-skich z 1902 r.⁸⁰ oraz 1905 r.⁸¹ Ponadto należy stwierdzić, że w kontekście kolizji norm na tle terytorialnej niejednolitości prawa pozbawione znacze-nia zostają pkt. 2 i 3 art. 9 ust. 6, które poddają procedurę ustanawiaznacze-nia opieki i innych zarządzeń ochronnych wyłącznie prawu hiszpańskiemu.

W dalszej kolejności, na podstawie art. 9.7 kodeksu cywilnego, „rosz-czenia alimentacyjne między krewnymi podlegają wspólnemu prawu re-gionalnemu uprawnionego i zobowiązanego do alimentacji. Stosuje się jednak prawo miejsca zwykłego pobytu osoby wymagającej alimentacji,

79 Ley 54/2007 de Adopción Internacional z 28 grudnia 2007 r., BOE z 29 grud-nia 2009 r., wersja anglojęzyczna dostępna w Internecie: http://www.mjusticia.gob.es/cs/

Satellite/es/1288774502225/Texto Publicaciones.html

80 Konwencja haska z 1902 r. dotycząca uregulowania opieki nad małoletnimi. Dz.U.

1929, nr 80, poz. 596.

81 Konwencja haska z 1905 r. dotycząca ubezwłasnowolnienia i analogicznych zarzą-dzeń opiekuńczych. Dz.U. 1929, nr 80, poz. 598.

jeżeli nie może ona uzyskać alimentów według wspólnego prawa regio-nalnego. W przypadku niemożliwości ustalenia obydwu praw, lub jeżeli żadne z nich nie zezwala na uzyskanie alimentów, stosuje się prawo we-wnętrzne władzy rozstrzygającej o roszczeniu”. Ponadto, zgodnie z treś- cią akapitu 2 art. 9.7, w razie zmiany wspólnej przynależności regional-nej lub miejsca zwykłego pobytu uprawnionego do alimentacji, od chwili w której zmiana ta następuje należy stosować nowe prawo⁸².

5.3.6. Prawo spadkowe

Generalną regułę rozstrzygania kolizji norm w odniesieniu do za-gadnień z zakresu prawa spadkowego zawiera omówiony już wcześniej art. 9.1 kodeksu cywilnego. Regulacja ta, uwzględniając podstawową dla tej gałęzi prawa zasadę sukcesji uniwersalnej, ostatecznie zaaprobowa-ną przez hiszpańską doktrynę oraz jurysprudencję, ulega jednak pew-nym modyfikacjom w świetle art. 9.8. Wobec kolizji ustaw wynikających z istnienia na terytorium Hiszpanii różnych porządków prawa cywilnego artykuł ten stanowi, że dziedziczenie podlega prawu regionalnemu spad-kodawcy z chwili jego śmierci, bez względu na rodzaj dóbr i miejsce ich położenia. Ponadto rozrządzenia testamentowe i umowy dotyczące spad-ku, dokonane zgodnie z prawem regionalnym testatora lub rozrządzają-cego z chwili ich sporządzenia, zachowują swoją ważność także wtedy, gdy statutem spadkowym jest inne prawo. Prawa do zachowku podlegają jednak zawsze temu ostatniemu prawu.

Na uwagę zasługuje także fakt, że w ramach nowelizacji kodeksu cy-wilnego dokonanej 15 października 1990 r. do art. 9.8 dodano kolejny akapit, na mocy którego prawa przysługujące małżonkowi zmarłego pod-porządkowane zostały tym samym normom, które regulują skutki ich małżeństwa. Przepisu tego nie stosuje się jednak w przypadku, gdy pro-wadziłby on do konsekwencji w postaci uszczerbku dla rezerwy należnej zstępnym zmarłego.

5.3.7. Prawa rzeczowe

Na wstępie rozważań dotyczących określenia prawa właściwego w przypadku interregionalnej kolizji norm z zakresu prawa rzeczowe-go należy stwierdzić, że hiszpański kodeks cywilny, inaczej niż czyni-ła to polska ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie wczyni-łaściwym dla stosunków prywatnych wewnętrznych⁸³, nie dokonuje w tym aspekcie rozróżnienia na rzeczy ruchome i nieruchomości. Artykuł 10.1 stanowi

82 Zob. C. Tobeñas: Derecho civil…, s. 681.

83 Dz.U. nr 101, poz. 580.

co prawda, że „posiadanie, własność i inne prawa na nieruchomościach oraz ich ujawnienie podlegają prawu miejsca, w którym nieruchomości te się znajdują”, ale akapit drugi tego artykułu uzupełnia powyższą normę o stwierdzenie, że „prawo to stosuje się również do rzeczy ruchomych”.

Regulacja ta ustanawia generalną zasadę, będącą podstawą rozstrzyga-nia konfliktów norm z zakresu prawa rzeczowego w wymiarze interre-gionalnym. Kolejne akapity wprowadzają jednak do niej wiele wyjątków i modyfikacji.

W pierwszej kolejności na uwagę zasługuje norma zawarta w akapicie 3 art. 10.1, która ustanawia wytyczne dla ustalenia prawa właściwego w odniesieniu do rzeczy znajdujących się w transporcie. Zgodnie z jej treś- cią, „dla ustanowienia i przeniesienia praw na rzeczach przewożonych przez granicę uważa się je za położone w miejscu wysłania, chyba że wy-syłający i odbiorca uzgodnią w sposób wyraźny lub dorozumiany, że rzeczy te będą uważane za położone w miejscu przeznaczenia”. Należy jednak podkreślić, że użyty przez ustawodawcę hiszpańskiego zwrot „przewożo-nych przez granicę” na gruncie wewnątrzkrajowego konfliktu norm ozna-czać będzie przewóz danej rzeczy na obszar o innym prawie regionalnym niż to, z którego została ona wysłania.

Z kolei na mocy ust. 2 art. 10 „statki morskie, samoloty i środki trans-portu szynowego oraz wszelkie prawa na nich ustanowione podlegają pra-wu ich bandery, wpisu lub rejestracji”. W odniesieniu do samochodów oraz innych środków transportu drogowego artykuł ten stanowi jednakże, że podlegają one prawu miejsca, w którym się znajdują. Ostatni wyjątek dotyczy natomiast prawa właściwego dla emisji papierów wartościowych.

Zgodnie bowiem z regulacją zawartą w art. 10.3 kodeksu cywilnego, pod-lega ona każdorazowo prawu miejsca, w którym jest dokonywana.

5.3.8. Zobowiązania

Na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów hiszpańskiego pra-wa prypra-watnego międzynarodowego, a co za tym idzie także na gruncie norm prawa interregionalnego, problematyka zobowiązań, zarówno ex delicto, jak i ex contractu, uregulowana była w bardzo lakoniczny spo-sób. Nie dziwi więc fakt, że w znowelizowanej wersji kodeksu cywilnego hiszpański ustawodawca poświęcił temu zagadnieniu znacznie więcej uwagi⁸⁴.

Hiszpańska doktryna cywilistyczna w odniesieniu do materii zo-bowiązań kontraktowych zawsze skłaniała się ku jak najszerszemu uwzględnianiu wolnej woli stron stosunku obligacyjnego⁸⁵. Hiszpański

84 M. A lbaladejo: Derecho civil I…, s. 934.

85 C. Tobeñas: Derecho civil…, s. 682.

ustawodawca respektuje zasadę autonomii woli stron, co odzwierciedla regulacja zawarta w art. 10.5 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym zo-bowiązaniowe stosunki umowne podlegają prawu, któremu strony pod-porządkowały się w sposób wyraźny, pod warunkiem jednak, że ma ono związek z daną czynnością. W braku takiego prawa podlegają one

ustawodawca respektuje zasadę autonomii woli stron, co odzwierciedla regulacja zawarta w art. 10.5 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym zo-bowiązaniowe stosunki umowne podlegają prawu, któremu strony pod-porządkowały się w sposób wyraźny, pod warunkiem jednak, że ma ono związek z daną czynnością. W braku takiego prawa podlegają one