ZASADA WYŁĄCZONEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI WSPÓLNIKÓW ZA ZOBOWIĄZANIA SPÓŁKI

KAPITAŁOWEJ

1. Cel rozdziału

Zasada wyłączonej odpowiedzialności wspólników spółki kapitałowej w sensie definicyjnym nie budzi większych wątpliwości. Zwana jest ona także dość powszechnie zasadą ograniczonej odpowiedzialności wspólników. Oznacza ona (wbrew mylącej nazwie), że wspólnicy (akcjonariusze) w ogóle nie odpowiadają za zobowiązania spółki, a ich ryzyko inwestycyjne ogranicza się do wartości wniesionego do spółki wkładu, względnie do kwoty, za którą nabyli oni udziały (akcje) w obrocie²⁷⁰. W tym ostatnim sensie można mówić o ograniczonej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki kapitałowej w ujęciu ekonomicznym. Podstawowym celem tego rozdziału jest wyjaśnienie funkcji tej zasady.

Analiza obejmie: (i) rys historyczny zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników; (ii) jej rozwój w polskim prawie oraz (iii) współczesne ujęcia. Przeprowadzona analiza służy nie tylko potwierdzeniu tezy o autonomiczności koncepcji osobowości prawnej spółki kapitałowej od zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników postawionej już w rozdziale pierwszym, ale także wskazaniu sposobu formułowania kryteriów wyznaczania granic obowiązywania tej zasady.

2. Rys historyczny zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników

2.1. Uwagi ogólne

Systemy prawne od najdawniejszych czasów wprowadzały rozmaite przypadki ograniczenia odpowiedzialności dłużnika np. do pewnej wartości pieniężnej czy do pewnego

270 K. Oplustil, Instrumenty…, op.cit., s. 134. A. Koch trafnie wskazuje, że w istocie nie ma ograniczenia odpowiedzialności wspólników, bo nie odpowiadają oni za zobowiązania spółki, ani ograniczenia odpowiedzialności spółki, bo w tym przypadku odpowiedzialność jest pełna. Pojęcie ograniczonej odpowiedzialności, jest więc tylko obrazowym wyrażeniem myśli, że ryzyko majątkowe wspólników/

akcjonariuszy jest ograniczone do majątku, którzy sami stworzyli. Tak: A. Koch [w:] A. Koch, J. Napierała (red.), Prawo Spółek…, op.cit., s. 261. Sama nazwa „ograniczonej odpowiedzialności” wywodzi się z prawa angielskiego, które wymagało, by angielskie spółki akcyjne na końcu swoje nazwy używało dopisku

„ograniczone” (limited). Miało to być ostrzeżenie dla osób trzecich. Następnie podobne rozwiązania przyjęły inne kraje w tym Francja (SA – societe anonyme) oraz Niemcy (AG – Aktiengesellschaft), zob. A. L.

Diamond, Corporate Personality…, op.cit., s. 34.

65 przedmiotu majątkowego²⁷¹. Oprócz potrzeby ochrony zobowiązanego²⁷², w literaturze wskazuje się na dwa podstawowe motywy uzasadniające wprowadzanie różnych form ograniczenia odpowiedzialności dłużnika. Po pierwsze wychodzono z założenia, że nikt nie powinien być zmuszany do odpowiedzialności całym swoim majątkiem za zobowiązania, na których wysokość czy powstanie nie miał decydującego wpływu (typowym przykładem jest tutaj ochrona spadkobiercy w postaci instytucji dobrodziejstwa inwentarza (beneficjum inventarii), ograniczona odpowiedzialność właściciela peculium czy instytucja nauticium fenus (pożyczki morskiej)²⁷³. Drugim motywem było przekonanie, że nikt nie powinien odpowiadać za przewinienia osób trzecich całym swoim majątkiem, o ile nie przemawiają za tym względy gospodarcze (na tej podstawie oparta była np. rzymska zasada noxae datio, czy odpowiedzialność armatora w prawie morskim)²⁷⁴.

Analiza historycznoprawna dowodzi, że za wprowadzeniem zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki kapitałowej przemawiały podobne względy.

2.2. Początki

2.2.1. Działalność włoskich spółek osobowych i commendy

Pomimo że niektórzy autorzy dostrzegają początki zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników już w prawie rzymskim²⁷⁵, to rzeczywiste torowanie drogi tej zasady miało związek z rozwojem średniowiecznych spółek osobowych oraz kompanii handlowych²⁷⁶.

W zakresie rozwoju średniowiecznych spółek osobowych prym wiodły północne miasta Italii, których gospodarka była znacznie lepiej rozwinięta w porównaniu do pozostałej części Europy²⁷⁷. Początkowo uznawano, że wspólnicy w tworzonych spółkach ponoszą

271 S. Buczkowski, Ograniczona odpowiedzialność przedsiębiorcy, studium prawno-handlowe, Warszawa 1937, s. 45.

272 S. Buczkowski, Ograniczona…, op.cit., s. 47.

273 Ibidem, s. 48, 55.

274 Ibidem.

275 P.I. Blumberg, K.A. Stresser, N.L.Georgakopoulos, E.J.Gouvin, Blumberg on Corporate…, op.cit., s. 4, 2-5; W.J.Carney, Limited Liability, [w:] B. Bouckaert, G De Geest, Encyclopedia of Law and Economics, Volume III, 2000, s. 660; W. Wołodkiewicz, Europa i prawo rzymskie…, op.cit., s. 563.

276 Szczególnie szerokiego opracowania w zakresie rozwoju historycznego zasady ograniczonej odpowiedzialności dokonał w niemieckiej literaturze J. Meyer, zob. J. Meyer, Haftungsbeschränkung…, op.cit., s. 14-45.

277 M. Teresa Guerra Medici, Limited Liability in Mediterranean Trade from the 12th to the 15th Century, [w:]

Limited Liability and the Corporation, Tony Orhial, Croom Helm (red.), 1982, s. 122.

66 nieograniczoną z pozostałymi wspólnikami odpowiedzialność za zobowiązania spółki (reguła w XII-XIII w.)²⁷⁸. Zasada ta była powszechnie akceptowana zarówno w handlu morskim, jak i lądowym i uznawano ją za najbardziej efektywny sposób spełniania zobowiązań w spółkach opartych na więziach rodzinnych²⁷⁹. Wraz z coraz intensywniejszym rozwojem gospodarczym normą w spółkach osobowych stała się odpowiedzialność solidarna wspólników (XIV-XV w.)²⁸⁰.

Kolejnym etapem rozwoju ograniczonej odpowiedzialności wspólników we włoskich spółkach osobowych była działalność commendy stanowiąca prototyp dzisiejszej spółki komandytowej, w której pasywny inwestor (commendator) nie był znany osobom trzecim i ponosił odpowiedzialności wobec wierzycieli do wysokości wniesionego wkładu²⁸¹. Poza kontynentem europejskim podobną konstrukcję do włoskiej commendy, wykazywała muzułmańska girãda, czy bizantyjska chreokoinōnia²⁸². Spółki te były zawiązywane przede wszystkim jako spółki celowe do prowadzenia obarczonego dużym ryzykiem handlu morskiego i zrywały z tradycyjnym modelem spółek opartych na więziach rodzinnych²⁸³. Ograniczona odpowiedzialność commendatora (czyli współczesnego wspólnika biernego tzw.

komandytariusza) okazywała się niezbędna do zachęcenia do inwestycji (pozwalała inwestorom na otrzymanie większego zysku w czasach, w których obowiązywał zakaz lichwy) oraz do zgromadzenia odpowiedniego kapitału w często ryzykownych podróżach morskich narażonych na katastrofy, piratów czy wojny morskie²⁸⁴. Uzasadnienie dla ograniczonej odpowiedzialności wynikało również z faktu, iż commendator nie zarządzał i nie prowadził na zewnątrz przedsiębiorstwa²⁸⁵. Funkcja ta należała do tractatora (inwestora aktywnego)²⁸⁶. Przykład commendy dobrze obrazuje pierwsze próby zachęcenia do inwestowania biernych (pasywnych) inwestorów oraz dążenie do zmniejszenia kosztów uzyskiwania kapitału²⁸⁷. Zasada zgodnie, z którą komandytariusz odpowiadał jedynie do wysokości pewnego wkładu

278 Ibidem, s. 123-124.

279 Ibidem.

280 Ibidem, s. 125.

281 Szerzej na temat rozwoju zasady ograniczonej odpowiedzialności w średniowieczu, zob. M. Teresa Guerra Medici, Limited…, op.cit., s. 122-136.

282 S.M.Bainbridge, M.T.Henderson, Limited Liability, A legal and Economic Analysis, Elgar 2016, s. 23.

283 M. Teresa Guerra Medici, Limited…, op.cit., s. 126-128.

284 A. Kappes, Odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki, Kraków 1997, s. 30.

285 L. Moskwa [w:] A. Koch, J. Napierała (red.), Prawo Spółek…, op.cit., s. 222.

286 Ibidem, S. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Biblioteka szkoły głównej handlowej, 1946, s. 94.

287 S.M.Bainbridge, M.T.Henderson, Limited Liability…, op.cit., s. 24.

67 została utrwalona we Francji w 1673 r., w Irlandii w 1782 r., w Niemczech w 1862 r., a także w wielu pozostałych krajach europejskich oraz w Ameryce²⁸⁸.

Działalność commendy jest pierwszym dowodem, że wprowadzenie ograniczonej odpowiedzialności wynikało zarówno z zasady, iż nikt nie powinien być zmuszany do odpowiedzialności całym swoim majątkiem za zobowiązania, na których wysokość, względnie powstanie nie miał decydującego wpływu²⁸⁹ jak i zasady, iż nikt nie powinien odpowiadać za przewinienia osób trzecich całym swoim majątkiem o ile nie przemawiają za tym względy gospodarcze²⁹⁰.

2.2.2. Ograniczona odpowiedzialność członków kompanii handlowych

Źródeł wyłączonej odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki akcyjnej należy upatrywać także w przywilejach królewskich (charters), nadawanych pierwszym kompaniom handlowym (spółkom charterowym)²⁹¹. Co istotne, część charters wyłączała odpowiedzialność akcjonariuszy, część przewidywała wprost ich osobistą odpowiedzialność, a jeszcze w innych charters kwestia ta nie była uregulowana²⁹². Zatem przyznanie przywileju królewskiego mogło, ale nie musiało gwarantować akcjonariuszom wyłączonej odpowiedzialności za zobowiązania kompanii. Badania historyczne dotyczące spółek charterowych pokazują, że zasada osobistej odpowiedzialności akcjonariuszy (w przypadku braku odmiennego uregulowania w tzw. special charter) była regułą nawet do końca XVIII w., a w niektórych systemach prawnych jeszcze w XIX w.²⁹³. Przykładowo w systemie angielskim w latach 1825-1855 r. król był uprawniony do dopasowania wysokości sumy do jakiej są odpowiedzialni akcjonariusze spółek „charterowych”²⁹⁴. Wysokość ta mogła być wyższa lub niższa od kapitału wpłaconego przez akcjonariuszy²⁹⁵. Niektóre z angielskich spółek starały się otrzymywać przywilej braku osobistej odpowiedzialności w trybie umownym poprzez negocjacje z partnerami handlowymi, a także poprzez dodanie słowa „Limited” po nazwie

288 H. A. Shannon, The Coming of General…, op.cit., s. 283, zob. też. A. Kappes, Spółka komandytowa, Warszawa 2014, s. 29.

289 S. Buczkowski, Ograniczona…, op.cit., s. 55.

290 Ibidem, s. 47, 55.

291 System charterowy charakteryzował m.in. Anglię, Francje, Holandię Prusy oraz Danię.

292 A. L. Diamond, Corporate Personality…, op.cit., s. 30; P.I. Blumberg, K.A. Stresser, N.L.Georgakopoulos, E.J.Gouvin, Blumberg on Corporate…, op.cit., s. 3-25.

293 A. L. Diamond, Corporate Personality…, op.cit., s. 33.

294 W. E Minchinton, Chartered Companies and Limited Liability, [w:] Limited Liability and the Corporation, Tony Orhial, Croom Helm (red.), 1982, s. 146.

295 D. L. Parrot, Changes in Attitude to Limited Liability – the European Experience, [w:] Limited Liability and the Corporation, Tony Orhinal (red.), 1982, s. 99.

„joint-stock”²⁹⁶. Dowodu na brak koniecznego związku pomiędzy rozwojem spółki akcyjnej a zasadą wyłączonej odpowiedzialności akcjonariuszy, dostarczała również praktyka gospodarcza. Na początku XIX w. funkcjonowały spółki wyposażone w osobowość prawną z licznymi akcjonariuszami, ale niewyposażone w przywilej wyłączonej odpowiedzialności akcjonariuszy, czego przykładem była spółka Birmingham Flour and Bread, która w 1808 r.

skupiała blisko 8 tysięcy akcjonariuszy²⁹⁷. Początkowo brak generalnej zasady ograniczonej odpowiedzialności nie sprawiał problemów ze zgromadzeniem większego kapitału. W Anglii w latach 1825-1849 kapitał spółek z branży kolejowej wzrósł z 200.000 funtów do 230.000.000,00 funtów²⁹⁸.

Dodatkowo spółki, które zostały wyposażone w przywileje królewskie w postaci wyłączonej odpowiedzialność jej członków stanowiły margines XVIII-wiecznej gospodarki, ponieważ uzyskanie charters było kosztowne oraz trudne (wymagało zezwolenia władzy królewskiej lub aktu parlamentu)²⁹⁹. Z powodu wskazanych ograniczeń pierwsze spółki akcyjne zarezerwowane były głównie dla banków, ubezpieczycieli i spółek morskich, w które inwestowali zamożni kupcy³⁰⁰. Zasada wyłączonej odpowiedzialności inwestorów do końca XVIII w. nie wzbudzała również większych kontrowersji nauki. Wybitni angielscy prawnicy np. E. Coke (1612 r.), W. Blakcstone (1765 r.), S. Kyd (1792 r.) nie wymieniali zasady

ograniczonej odpowiedzialności, nawet jako elementu koniecznego korporacji³⁰¹. Podobnie w niemieckiej literaturze wskazywał K. Lehmann pisząc, iż: „W wieku 18-ym, a nawet

prawdopodobnie w pierwszej ćwierć 19-go stulecia, odpowiedzialność ograniczona akcjonariusza uznawano za naturalne, lecz nie za essentiale spółki akcyjnej (…) Ani we Włoszech, ani w Niderlandach, ani w Anglij – gdzie zasada nieograniczonej odpowiedzialności utrzymywała się i w wieku 19-ym, we wszystkich spółkach akcyjnych nie inkorporowanych ani przez parlament, ani przez króla, - ograniczona odpowiedzialność nie istniała jako zasada w 17-ym wieku.”³⁰². Wypowiedź autora potwierdzał Landrecht Pruski, który pod koniec XVIII w.

dopuszczał w drodze wyjątku objęcie kompanii handlowych zasadą ograniczonej odpowiedzialności ich wspólników, w formie przywileju lub specjalnego zezwolenia – bez

296 P.I. Blumberg, K.A. Stresser, N.L.Georgakopoulos, E.J.Gouvin, Blumberg on Corporate…, op.cit., s. 3-12.

297 Ibidem, s. 3-11.

298 E. Sangkuhl, Rethinking Limited Liability, University Of Western Sydney Law Review, 2007, vol. 11, s. 128.

299 P.I. Blumberg, K.A. Stresser, N.L.Georgakopoulos, E.J.Gouvin, Blumberg on Corporate…, op.cit., s. 3-11.

300 Ibidem.

301 P.I. Blumberg, The Multinational Challange to Corporation Law: The search for a New Corporate Personality, 1993, s. 8-9.

302 Cytowany przez J. Namitkiewicz, O Obowiązku świadczenia akcjonariusza według prawa polskiego, PPH 1929/1, s. 289. Do podobnych wniosków dochodzi w szerokiej analizie historycznej zasady wyłączonej odpowiedzialności J. Meyer, Haftungsbeschränkung…, op.cit., s. 201 i n.

69 związku z nadaniem im statusu korporacji³⁰³. Do końca XVIII w. wyłączona odpowiedzialność wspólników była wyjątkiem nie tylko w Anglii czy Niemczech, ale również w przywilejach królewskich nadawanych we Francji³⁰⁴.

W konsekwencji należy uznać, że życie gospodarcze w Europie do końca XVIII w. i na początku XIX w. nie było oparte na spółkach wyposażonych w przywilej wyłączonej odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki.

2.3. Wiek XIX

2.3.1. Motywy wprowadzenia do ustawodawstw zasady wyłączonej odpowiedzialności akcjonariuszy

Motywy wprowadzenia zasady ograniczonej odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki akcyjnej dobrze obrazują dyskusje toczące się w trakcie prac legislacyjnych nad ustawami wprowadzającymi tę zasadę w Anglii, Prusach i Francji. Z dyskusji tych, w których uczestniczyli wybitni teoretycy prawa (np. John Stuard Mill czy Karol von Savigny) dowiadujemy się, że celem ustanowienia zasady ograniczonej odpowiedzialności było m.in.: (i) pobudzenie nowych inicjatyw gospodarczych; (ii) zwiększenie skali produkcji;

(iii) zwiększenie zatrudnienia; (iv) zwiększenie efektywności gospodarki poprzez możliwość łatwego zgromadzenia dużego kapitału z niewielkich wkładów; (v) rozwój wolnego handlu;

(vi) zapewnienie łatwości w pozyskiwaniu kapitału i pozyskaniu wykwalifikowanych inwestorów (w tym zagranicznych)³⁰⁵. Wskazywano również na chęć intensyfikacji konkurencyjności oraz rosnącą presję społeczeństwa³⁰⁶. Przedstawione względy dowodzą, że wprowadzenie zasady ograniczonej odpowiedzialności było wyborem o charakterze czysto gospodarczym, związanym z polityką państw, którym zależało na wzroście gospodarczym i

303 Ibidem, s. 249-250.

304 Ibidem, s. 249.

305 Zob. O. Kurer, J. Stuart Mill, The politics of progress, Routledge Revivals, 2016, 5.4.1; C.B. Gower, The Principles of modern company law, London, Setvens & Sons, 1969, s. 44-48; Autor anonimowy, Limited Liability, The Law Magazine: Or, Quarterly Review of Jurisprudence. London: Saunders and Benning, 1855, vol 23, s. 216-219; R. E. Seavoy, The Orgins of the American Buisness Corporation, 1784-1855, Greenwood Press: Westport & London, 1982, s. 256-259.

306 Autor anonimowy, Limited Liability…, op.cit., s. 216-217. W artykule tym czytamy, że: “In France, according to the opinions of some well-informed merchants, (limited liability) is very useful, as affording the means of directing to commercial enterprise much capital which otherwise would not be so employed (and) as affording the means of bringing forward intelligent and skilful [sic] persons, who have not capital to enable them to enter into commercial speculation .... In New York In New York it is understood that the same effect is produced.”.

70 rozwoju kluczowych gałęzi gospodarki (np. hutnictwa czy kolejnictwa), cechujących się najwyższym ryzykiem prowadzonej działalności gospodarczej³⁰⁷. Rosnące ryzyko prowadzonej działalności gospodarczej, a także trudności w zgromadzeniu znacznego kapitału powodowały naturalne dążenie do ograniczenia odpowiedzialności osób angażujących się w przedsięwzięcia gospodarcze.

Obok względów czysto gospodarczych i chęci ograniczenia ryzyka rynkowego, kolejnym fundamentalnym czynnikiem, który doprowadził do rozwoju zasady ograniczonej odpowiedzialności w XIX w., była zmniejszająca się rola akcjonariuszy w zarządzaniu spółką akcyjną³⁰⁸. Zwolennicy wprowadzenia zasady ograniczonej odpowiedzialności wskazywali, że trudno jest zarządzać większym spółkom bazując na zaangażowaniu akcjonariuszy³⁰⁹. Większa liczba akcjonariuszy (z czym z reguły związana była większa liczba zgromadzonego kapitału) powodowała, że akcjonariusze stawali się mniej zaangażowani w bieżące funkcjonowanie korporacji³¹⁰. Dynamicznie rozwijające się przedsiębiorstwa, w których coraz trudniej było kierować akcjonariuszom wszystkimi sprawami spółki, wymuszało oddanie decyzji w wielu szczegółowych kwestiach innym osobom o profesjonalnym przygotowaniu do zarządzania.

Decentralizacja działalności spowodowała konieczność decentralizacji prawnej odpowiedzialności w myśl zasady, że nikt nie powinien być zmuszany do odpowiedzialności całym swoim majątkiem za zobowiązania, na których wysokość, względnie powstanie, nie miał decydującego wpływu³¹¹. Korelatem ograniczonej odpowiedzialności akcjonariusza było odsunięcie go od bezpośredniego zarządzania sprawami spółki³¹².

J. Namitkiewicz opisując działalność XIX-wiecznych spółek akcyjnych wskazywał wprost, że zachodził w nich: „brak jakichkolwiek bliższych stosunków między spółką a akcjonariuszami (…) Właściwie techniczne i gospodarcze prowadzenie przedsiębiorstwa jest mu zupełnie obce i nieznane, dlatego przerzuca je na fachowców, którzy w zasadzie są tylko płatnymi urzędnikami spółki”³¹³. Podobnie w niemieckiej literaturze podnoszono, że: „zasada ograniczonej odpowiedzialności została uznana powszechnie w obowiązujących ustawodawstwach kontynentalnych tylko w tych wypadkach, kiedy kierownik przedsiębiorstwa nie ma możności osobistego zarządzania swoim kapitałem i jest zmuszony powierzyć go

307 P.I. Blumerg wskazuje wprost, że: “Limited liability is a statutory development that represents the triumph of the rising political power of business interests”, P.I.Blumberg, Limited Liability and the Corporate Groups, The Journal of Corporation Law, 1986, vol. 11, s. 577.

308 S.M.Bainbridge, M.T.Henderson, Limited Liability…, op.cit., s. 20.

309 J. Jeżak, Ład korporacyjny…, op.cit., s. 31.

310 P.I. Blumberg, K.A. Stresser, N.L.Georgakopoulos, E.J.Gouvin, Blumberg on Corporate…, op.cit., s. 3-13.

311 S. Buczkowski, Ograniczona…, op.cit., s. 55.

312 Ibidem, s. 58.

313 J. Namitkiewicz, Spółka akcyjna według…, op.cit., s. 5.

71 rękom obcym; z chwilą gdy właściciele osobiście fruktyfikują swój kapitał, z chwilą gdy dana jest im możność osobistej interwencji czy nadzoru, uważa się ich za odpowiedzialnych całym swoim majątkiem za rezultat przedsiębiorstwa (…) Natomiast komandytariusze i akcjonariusze odpowiadają tylko do wysokości swego udziału, gdyż ustawodawca wyłącza ich jako takich od prowadzenia interesów przedsiębiorstwa”³¹⁴.

Wskazane przykłady dowodzą, że w dynamicznie rozwijających się spółkach akcyjnych XIX w., skupiających coraz większą liczbę inwestorów, akcjonariusz nie był w stanie kontrolować wszystkich spraw spółki i był zmuszony oddać w ręce menedżerów decydowanie o bieżących sprawach spółki. Tym samym zasadne stało się także, żeby akcjonariusz nie odpowiadał za zobowiązania spółki³¹⁵. Szerokie umocowanie do działania w imieniu spółki było natomiast refleksem jego nieograniczonej odpowiedzialności³¹⁶. Motywacją ograniczenia odpowiedzialności było „prawo wielkości przedsiębiorstwa”, zgodnie z którym wzrost przedsiębiorstwa wywołuje potrzebę decentralizacji kierownictwa i uaktywnia się wówczas zasada, że „nikt nie powinien odpowiadać nieograniczenie za działania, na których powstanie, względnie wielkość nie miał decydującego wpływu”³¹⁷. W konsekwencji należy uznać, że to co współcześnie nazywamy oddzieleniem własności od zarządzania było, obok motywów czysto gospodarczych, drugim podstawowym bodźcem dla stopniowego wprowadzenia do ustawodawstw zasady wyłączonej odpowiedzialności akcjonariuszy. Zatem zasada ta nie była konsekwencją przyznania osobowości prawnej³¹⁸, ale wykształciła się niejako obok koncepcji osobowości prawnej.

2.3.2. Stopniowe wprowadzanie zasady wyłączonej odpowiedzialności do poszczególnych ustawodawstw

Pomimo wprowadzenia normatywnego systemu tworzenia korporacji (a więc możliwości założenia korporacji bez specjalnego zezwolenia władzy publicznej) angielska ustawa z 1844 r.

nadal przewidywała osobistą odpowiedzialność akcjonariuszy za zobowiązania spółki³¹⁹. Korporacje mogły zatem uzyskać osobowość prawną po spełnieniu ustawowych przesłanek i

314 Tak Wielnad cytowany przez S. Buczkowskiego. Zob. S. Buczkowski, Ograniczona…, op.cit., s. 58-59.

315 S. Buczkowski, Ograniczona…, op.cit., s. 64-65.

316 Ibidem.

317 Ibidem, s. 65.

318 W tym zakresie panuje zgoda wśród wielu autorów. Zob. np. J. Baker, The oxford history of the law of England, 1820-1914, Oxford University Press, 2003, Volume XII, s. 625; P.I. Blumberg, K.A. Stresser,

N.L.Georgakopoulos, E.J.Gouvin, Blumberg on Corporate…, op.cit., s. 3-16; S. B. Presser, Piercing the Corporate Veil, Thomson Reuters, 2014, s. 19.

319 P.I.Blumberg, Limited Liability…, op.cit., s. 584-586; T. Targosz, Nadużycie…, op.cit., s. 63.

72 wpisie do rejestru. Jej członkowie nie korzystali jednak z przywileju ograniczonej odpowiedzialności³²⁰. Brak wprowadzenia generalnej zasady wyłączenia odpowiedzialności wspólników w ustawie z 1844 r., wynikał przede wszystkim z silnych nacisków politycznych oraz licznych oponentów wprowadzenia tej zasady do angielskiego sytemu prawnego³²¹. Jeszcze w 1854 r. w trakcie prac legislacyjnych tylko 15 z 70 ekspertów opowiadało się „za”

wprowadzeniem generalnej zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników³²², a podstawowym argumentem przeciwników tej zasady była chęć ochrony wierzycieli spółki oraz zachowania „prestiżu” angielskiego kupca³²³. Szybko okazało się, że wprowadzenie normatywnego systemu tworzenia spółek, bez zasady ograniczonej odpowiedzialności, nie zachęciło inwestorów do zakładania spółek. Niechętni do zakładania nowych spółek byli zwłaszcza zamożni inwestorzy, którzy obawiali się utraty całego swojego majątku³²⁴. Ostatecznie angielski ustawodawca wprowadził generalną regułę ograniczonej odpowiedzialności w Limited Liability Act z 1855 r. oraz Joint Stock Companies Act z 1856 r.³²⁵ (z wyłączeniem banków i ubezpieczycieli). Nastąpiło to głównie pod wpływem kryzysu ekonomicznego w latach 1845-1848, rosnącej presji społeczeństwa oraz masowego formowania się spółek akcyjnych zajmujących się budową kolei³²⁶. W kolejnych ustawach z 1857, 1858 i 1862 r. zasadą ograniczonej odpowiedzialności objęte zostały również banki i firmy ubezpieczeniowe³²⁷. Badania empiryczne pokazują, że uznanie przez prawodawcę angielskiego zasady ograniczonej odpowiedzialności przyniosło pozytywne efekty i to, pomimo że ówczesne zakładanie spółek było mocno ograniczone w zakresie wymagań kapitałowych czy liczby członków (spółka taka musiała zostać założona przez co najmniej 25-ciu członków)³²⁸. Tylko w pierwszych 7 latach od wprowadzenia ustawy z 1855 r. zostało zarejestrowanych blisko 2,479 korporacji, a więc 4 razy więcej niż przez 11 lat funkcjonowania

320 R. Grantham, C. Rickett, The Bootmaker’s Legacy to Company Law Doctrine in Corporate Personality in the 20^th Century, Ross Grantham, Charles Rickett, Hart (red.), 1998, s. 3.

321 P.I. Blumberg, K.A. Stresser, N.L.Georgakopoulos, E.J.Gouvin, Blumberg on Corporate…, op.cit., s. 3-13.

322 H. A. Shannon, The Coming of General…, op.cit., s. 284.

323 D. L. Parrot, Changes in Attitude…, op.cit., s. 84, A.J. Boyle, J. Birds, Company Law, Jordans, 7^th edition, 2009, s. 4-5.

324 A. L. Diamond, Corporate Personality…, op.cit., s. 33.

325 P.I. Blumberg, K.A. Stresser, N.L.Georgakopoulos, E.J.Gouvin, Blumberg on Corporate…, op.cit., s. 3-15;

H. A. Shannon, The Coming of General…, op.cit., s. 283.

326 Charakter działalności tej branży narażał na wysokie ryzyko odpowiedzialności deliktowej, przed którą trudno było się zabezpieczyć klauzulami umownymi, a także wymagał skupienia znacznego kapitału, co spowodowało, ostateczne uregulowanie zasady ograniczonej odpowiedzialności w angielskim systemie

W dokumencie Uniwersytet Warszawski Wydział Prawa i Administracji (Stron 65-101)