ona wysokim spożyciem warzyw i owo-ców, roślin strączkowych, produktów pełnoziarnistych, ryb i nienasyconych kwasów tłuszczowych (zwłaszcza oliwy z oliwek). Charakteryzuje się też niską konsumpcją (czerwonego) mięsa, pro-duktów mlecznych i nasyconych kwa-sów tłuszczowych. W metaanalizie pro-spektywnych badań kohortowych wy-kazano, że stosowanie się do diety śród-ziemnomorskiej wiąże się ze zmniejsze-niem o 10% zapadalności lub śmiertel-ności sercowo–naczyniowej (ryzyko względne 0,9 (95% przedział ufności 0,87; 0,93) i redukcją o 8% śmiertelno-ści ogólnej (ryzyko względne 0,92 (95% przedział ufności 0,9; 0,94) [4]. Na pod-stawie wyników randomizowanych ba-dań klinicznych, u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka zasugerowano, że stosowanie diety śródziemnomorskiej przez pięć lat, w porównaniu z dietą kontrolną, wiązało się z niższym o 29% ryzykiem choroby niedokrwiennej serca (ryzyko względne 0,71; (95 przedział uf-ności 0,56; 0,9) [5].
Podsumowując, tzw. zdrowia dieta powinna być dietą zróżnicowaną, z ma-łym spożyciem tłuszczów zwierzęcych, odpowiednią podażą wielonienasyco-nych kwasów tłuszczowych, białka i wę-glowodanów złożonych, ograniczeniem soli kuchennej i cukrów prostych. Wa-rzywa powinny być spożywane w (opty-malnie) pięciu porcjach dziennie, waż-nym uzupełnieniem diety, bogatym w wielonienasycone tłuszcze zwierzęce, są orzechy (garść dziennie).
U osób zdrowych nie ma potrzeby uzupełniania diety o suplementy lub mikroelementy. Osoby leczone z uzależ-nienia od alkoholu mogą wymagać jed-nak suplementacji witamin (zwłaszcza z grupy B), czasem także suplementa-cji mikro– i makroelementów (magnez, potas, cynk).
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA
Regularna aktywność fizyczna obniża ryzyko wielu niepożądanych zdarzeń zdrowotnych w szerokim przedziale wie-kowym. Aktywność fizyczna powoduje redukcję śmiertelności ogólnej i śmier-telności sercowo–naczyniowej o 20– 30%. Wykazano, że aktywność fizyczna wpływa korzystnie na wiele czynników ryzyka, takich jak: masa ciała, nadciśnie-nie tętnicze, częstość rytmu serca i profil metaboliczny (lipidogram, gospodarka węglowodanowa).
Siedzący tryb życia i brak aktywności dotyczą więcej niż połowy światowej po-pulacji. Wytyczne Europejskiego Towa-rzystwa Kardiologicznego zalecają regu-larną aktywność fizyczną u wszystkich mężczyzn i kobiet jako dożywotnią część stylu życia, obejmującą ? 150 min//ty-dzień wysiłku o umiarkowanym natęże-niu lub ? 75 min//tydzień intensywnego wysiłku lub ekwiwalent stanowiący po-łączeniu obu powyższych. W opinii eks-pertów „każda aktywność jest lepsza niż żadna, a większa aktywność jest lepsza od mniejszej” [2].
Nieaktywni dorośli powinni rozpo-czynać aktywność fizyczną stopniowo, stosując wysiłek o lekkim lub umiarko-wanym nasileniu przez krótkie okresy czasu (nawet < 10 min), z sesjami tre-ningowymi rozłożonymi na cały tydzień. Poprawa poszczególnych składowych (tj. częstotliwość, czas trwania i intensyw-ność) powinna być stopniowa w celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia bólów mięśniowych, urazu, zmęczenia i długoterminowego ryzyka
przetreno-wania. U osób zagrożonych upadkami przydatne mogą być ćwiczenia neuro-motoryczne w celu poprawy równowagi oraz zdolności motorycznych (zwinność, koordynacja ruchowa, chód). Obejmują one zróżnicowane formy aktywności i ćwiczenia, takie jak: tai chi i joga oraz ćwiczenia rekreacyjne z użyciem wioseł
lub piłki w celu pobudzenia lepszej koor-dynacji ręka–oko.
Należy zachęcać poszczególne osoby do znalezienia sobie takiego rodzaju ak-tywności, którą mogą realizować na co dzień. Najlepiej przebadany i rekomen-dowany sposób wysiłku to wysiłek ae-robowy. Obejmuje on codzienną aktyw-ność, taką jak: aktywne przemieszczanie się (jazda na rowerze lub chodzenie), na-siloną pracę w gospodarstwie domowym, prace ogrodowe, aktywność zawodową i w czasie wolnym od pracy lub ćwiczenia, takie jak: spacerowanie szybkim krokiem, nordic walking, piesze wycieczki, jogging, bieganie, narciarstwo biegowe, jazda na rolkach, wiosłowanie lub pływanie.
Nic nie straciły na znaczeniu słowa doktora Wojciecha Oczko, lekarza Króla Stefana Batorego, który twierdził, że „ruch zastąpi prawie każdy lek, podczas
gdy żaden lek nie zastąpi ruchu” i zale-cał swoim pacjentom jazdę konną, zapasy, szermierkę, piłkę i tańce.
Wykazano, że u osób leczonych z uza-leżnienia od alkoholu kontrolowana
ak-tywność fizyczna ma znaczenie istotnie wspomagające pozostanie w abstynencji. W duńskim badaniu obejmującym 175 osób będących w trakcie terapii uzależ-nienia od alkoholu, losowo przydzielo-nych do grup ćwiczeń fizyczprzydzielo-nych (gru-powych lub indywidualnych) oraz kon-trolnej (bez zorganizowanej aktywności
ważne dla profesjonalisty
fizycznej), stwierdzono, że osoby z co najmniej umiarkowaną aktywnością fi-zyczną miały 12% niższe ryzyko powrotu do picia w okresie obserwacji [6].
Ograniczeniem do wprowadzenia in-terwencji polegającej na zwiększeniu aktywności fizycznej są (wskazywane przez pacjentów): brak czasu, problemy z małym wsparciem otoczenia i pro-blemy emocjonalne takie jak poczucie winy, wstyd [7]. Ważnym aspektem w te-rapii uzależnienia jest wprowadzanie ak-tywności fizycznej (optymalnie zorga-nizowanej), krótko po rozpoczęciu tera-pii, aby wzmocnić motywację pacjentów i zbudować pozytywną grupę wsparcia.
PALENIE TYTONIU
Palenie jest najsilniejszym modyfikowal-nym czynnikiem ryzyka nowotworów i miażdżycy tętnic, palenie nasila także procesy zakrzepowo–zatorowe. W ba-daniach eksperymentalnych wykazano całkowitą lub częściową odwracalność niekorzystnych efektów palenia tytoniu, nawet w krótkim czasie. Zaprzestanie pa-lenia tytoniu jest niewątpliwie najlepszą kosztowo efektywną strategią w prewen-cji chorób układu krążenia. Warto pod-kreślić, że bierne palenie także zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej serca. Palenie tytoniu przez współmałżonka lub narażenie w miejscu pracy powoduje wzrost tego ryzyka o około 30% [2].
Alkohol i tytoń często używane są ra-zem. Oddziałują wspólnie na drogi ner-wowe w centralnym układzie nerwowym, co może ogrywać rolę w powstawaniu uzależnienia. Do niedawna, wśród tera-peutów istniało wiele wątpliwości doty-czących ingerencji w kwestię zaprzesta-nia palezaprzesta-nia u osób leczonych z uzależnie-nia od alkoholu, wynikających głównie z niepokoju, że dodatkowy stres z tym związany mógłby utrudnić proces zdro-wienia [8]. Badania jednak nie potwier-dzają tych obaw. W jednym z badań oce-niano postępy leczonych alkoholików w zależności od wdrażania równolegle programu rzucania palenia [9]. Po upły-wie roku, nie stupły-wierdzono różnic między grupą poddaną terapii włączającej rów-nolegle program zaprzestania palenia, a grupą terapii standardowej (kontrolną) w częstości zachowania abstynencji od alkoholu. W dodatku w grupie ekspery-mentalnej 12% osób rzuciło palenie, pod-czas gdy w grupie kontrolnej żadna.
Mając na względzie fakt, że palenie ty-toniu jest śmiertelnym nałogiem (u osoby
palącej przez całe życie prawdopodobień-stwo zgonu z powodu palenia wynosi 50% i przeciętnie traci ona dziesięć lat życia), warto walczyć w grupie osób le-czonych z uzależnienia od alkoholu także o abstynencję nikotynową. Mimo, że le-czenie z dwóch nałogów jest trudne, to korzyści mogą być bardzo duże, zwłasz-cza w redukcji ryzyka długoterminowego.
Palacze uzależnieni od alkoholu w większym stopniu są fizjologicznie uzależnieni od nikotyny i mają więcej objawów abstynencyjnych. Należy zatem częściej brać pod uwagę substytucyjną terapię nikotynową w procesie leczenia uzależniania od tytoniu. Według niektó-rych ekspertów, odstawienie nikotyny przez alkoholików powinno nastąpić nie wcześniej niż po upływie sześciu do dwu-nastu miesięcy od rozpoczęcia abstynen-cji alkoholowej [10].
Nawet zachowujący abstynencję alko-holicy używają nikotyny dla kompensa-cji deficytów psychicznych, a także jako strategii radzenia sobie ze stresem, czę-ściej niż robią to palacze nieuzależnieni od alkoholu. Trzeba bardzo starannie opracować strategie alternatywne, pa-miętając przy tym, że jeśli nikotyna traktowana jest jako środek zastępu-jący uprzednie nadużywanie alkoholu (np. przy radzeniu sobie ze stresem), to znowu może nastąpić nasilenie głodu alkoholowego.
Osoby z podwójnym uzależnieniem mają więcej problemów z samooceną i częściej cierpią na zaburzenia psy-chiczne wymagające leczenia. Istnieją także dane o nasileniu zaburzeń de-presyjnych po rzuceniu palenia u osób uzależnionych d alkoholu, u których istnieją predyspozycje lub uprzednio występowały epizody depresji [11,12]. Ostatnie badania sugerują, że zinte-growane działania, polegające na kom-pleksowej opiece i połączeniu wiedzy i umiejętności lekarzy, psychologów, terapeutów oraz dietetyków i fizjotera-peutów w ramach multimodalnych in-terwencji behawioralnych, mogą być skuteczniejsze w terapii uzależniania od alkoholu i tytoniu [13].
Podsumowując, wdrażanie zasad zdro-wego stylu życia – w tym odpowiedniego odżywiania, aktywności fizycznej i za-przestania palenia tytoniu – jest bardzo ważnym elementem kompleksowej te-rapii osób uzależnionych od alkoholu. Istnieją dowody naukowe na to, że wie-lowymiarowe interwencje i interwencje
dłużej trwające przynoszą lepsze wyniki długoterminowe w zakresie rokowania.
Bibliografia
1. Westman J, Wahlbeck K, Laursen TM, Gissler M, Nordentoft M, Hällgren J, Arffman M, Ösby U. Mortality and life expectancy of people with alcohol use disorder in Denmark, Finland and Sweden. Acta Psychiatr Scand. 2015;131: 297–306.
2. Task Force Members, Piepoli MF, Hoes AW, Agewall S, Albus C, et al. 2016 European
Guide-lines on cardiovascular disease prevention in cli-nical practice: The Sixth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other So-cieties on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of 10 societies and by invited experts): Eur J Prev Cardiol. 2016;23 :NP1–NP96
3. Ross LJ, Wilson M, Banks M, Rezannah F, Daglish M. Prevalence of malnutrition and nutritional risk factors in patients undergo-ing alcohol and drug treatment. Nutrition. 2012;28:738–43.
4. Sofi F, Abbate R, Gensini GF, Casini A. Ac-cruing evidence on benefits of adherence to the Mediterranean diet on health: an updated sys-tematic review and meta–analysis. Am J Clin Nutr; 2010; 92: 1189–1196.
5. Estruch R, Ros E, Salas–Salvado J et al. Pri-mary prevention of cardiovascular disease with a Mediterranean diet. N Engl J Med; 2013; 368: 1279–1290
6. Roessler KK, Bilberg R, S?gaard Nielsen A, Jensen K, Ekstr?m CT, Sari S. Exercise as adjunctive treatment for alcohol use disorder: A randomized controlled trial PLoS One. 2017; 12:e0186076
7. Sari S, Muller AE, Roessler KK. Exercising alcohol patients don’t lack motivation but strug-gle with structures, emotions and social context – a qualitative dropout study. BMC Fam Pract.
2017; 18:45. doi: 10.1186/s12875–017–0606–4. 8. Burling, T.A.; Marshall, G.D. Seidner, A.L. Smoking cessation for substance abuse inpatients. J Subst Abuse 1991; 3:269–276.
9. Hurt, R.D.; Eberman, K.M.; Croghan, I.T.; et al. Nicotine dependence treatment during inpatient treatment for other addictions: A pro-spective intervention trial. Alcohol Clin Exp Res 1994; 18:867–872.
10. Feselmayer S, Beiglbiick W. Odzwyczajanie od palenia a uzależnienie od alkoholu. Alkoho-lizm i narmomania. 2000; 13: 399–406.
11. Glassman, A.H.; Helzer, J.E.; Covey, L.S.; et al. Smoking, smoking cessation, and major de-pression. JAMA 1990; 264:1546–1549
12. Covey, L.S.; Glassman, A.H.; Stetner, F.; et al. Effect of history of alcoholism or major de-pression on smoking cessation. Am J Psychiatry 1993; 150:1546–1547.
13. Baker AL, Callister R, Kelly PJ, Kypri K. ‚Do more, smoke less!’ Harm reduction in action
for smokers with mental health/substance use problems who cannot or will not quit. Drug Al-cohol Rev. 2012; 31:714–7.
Agnieszka Olszanecka – dr hab. med. Pracuje w I Klinice Kardiologii, Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ośrodek Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Gdyni został zało-żony przez Gminę Gdynia w lipcu 1998 roku. W ten sposób sa-morząd gdyński, odpowiadając na diagnozę potrzeb mieszkań-ców, podjął działania dotyczące rozwiązywania jednego z naj-ważniejszych problemów społecznych.
Od dwudziestu lat misją OPiTU jest inicjowanie i realizowa-nie profesjonalnych oddziaływań profilaktycznych i terapeu-tycznych. Przez trzy pierwsze lata placówka była jednostką bu-dżetową, od 2002 roku jest samodzielnym publicznym zakła-dem opieki zdrowotnej. Obecnie w Ośrodku działają trzy pla-cówki lecznicze:
• Poradnia Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależ-nienia,
• Dzienny Oddział Terapii Uzależnienia od Alkoholu, • Poradnia Leczenia Uzależnień. Dodatkowo Ośrodek posiada
dynamicznie rozwijający się Dział Profilaktyki.
Kierując się zapewnieniem jak najlepszej oferty pomocy na-szym pacjentom oraz rozwojem własnym, planujemy utworze-nie sekcji naukowo–badawczej. Uzależutworze-nienia od substancji psy-choaktywnych i od czynności wymagają wciąż pozyskiwania gruntownej wiedzy na poziomie badań klinicznych i społecz-nych, z których wnioski można by zastosować w modelu pracy z pacjentem. Nie ulega wątpliwości, że implementacja danych z zakresu „evidence–based” stwarza możliwość pomocy więk-szej grupie pacjentów, u których uzależnienie m.in. od substan-cji psychoaktywnych oraz behawioralnych przyczynia się do ob-niżenia jakości życia, powodując cierpienie.
KOMPLEKSOWA PRACA PSYCHOTERAPEUTYCZNA
Wiodącą metodą leczenia w Ośrodku jest, zgodnie z obowiązu-jącymi standardami, psychoterapia. Nasi terapeuci ściśle współ-pracują z psychiatrami, którzy także cechują się tzw. psychotera-peutycznym rozumieniem pacjenta. To oznacza, że oprócz no-zologicznego rozpoznania poszczególnych zaburzeń, dostrze-gają również specyficzne dla uzależnień mechanizmy działania chorego oraz zastanawiają się nad ich zmianą w kierunku zdro-wienia. Tym, co charakteryzuje nasz Ośrodek, jest kompleksowe wykształcenie kadry. Terapeuci posiadają gruntowne meryto-ryczne przygotowanie do pracy. To certyfikowani specjaliści te-rapii uzależnień, psychoterapeuci reprezentujący różne modal-ności terapeutyczne, w tym rozumienie pacjenta z perspektywy psychodynamicznej, systemowej, poznawczo–behawioralnej, humanistycznej, psychotraumatologicznej czy zintegrowanej. Takie zróżnicowanie kadry przekłada się na jej kompleksowość w pracy z pacjentem.
Ośrodek to nie tylko grono terapeutów i współdziałających pracowników instytucji, ale także pozostałe osoby tworzące przestrzeń placówki – rejestratorzy, obsługa administracyjno– techniczna i pracownicy porządkowi. Niektórzy z nich pracują w Ośrodku od niemal samego początku. Wzajemne inspiracje, zyskiwanie nowych doświadczeń oraz dzielenie się wiedzą to ol-brzymi potencjał zespołu. Wspólne omówienia planu pracy te-rapeutycznej, uczestniczenie w regularnych superwizjach spra-wia, że etos pracy psychoterpauetycznej jest stale osadzany na poziomie etyki naszego zawodu, a co za tym idzie zapewnia pro-fesjonalną pomoc człowiekowi, który jej potrzebuje, zgłaszając się do miejsca, gdzie pracujemy.
Standardy leczenia uzależnień opieramy na wytycznych to-warzystw naukowych, placówek badawczych oraz krajowych agend do spraw rozwiązywania problemów uzależnień. Pracow-nicy Ośrodka są zaangażowani w obszar naukowo–badawczy, dzięki czemu jakość świadczonej pracy na rzecz pacjenta jest stale podnoszona.
Dyrektor Ośrodka, Katarzyna Wiśniewska, jest członkiem Polskiego Towarzystwa Badań nad Uzależnieniami, pracownicy merytoryczni. m.in. Działu Profilaktyki są doktorantami nauk społecznych oraz członkami towarzystw i inicjatyw naukowych. Kilka osób z OPiTU od paru lat współpracuje z Uniwersytetem Humanistycznospołecznym SWPS w Sopocie, dzieląc się ze stu-dentami wiedzą na temat profilaktyki i terapii uzależnień oraz organizacji w lecznictwie uzależnień.
Na przestrzeni dwudziestu lat działalności Ośrodka Profilak-tyki i Terapii Uzależnień udzielono pomocy w ramach działalno-ści leczniczej około 13.500 osób uzależnionych oraz 7.300 osób z rodzin. Za wskazanymi liczbami stoją ludzkie historie. Życio-rysy pełne rozterek, dylematów egzystencjalnych oraz cierpienia. Nasi terapeuci, w tym psychiatrzy, starali i nadal starają się towa-rzyszyć pacjentom i ich rodzinom w procesie zmiany.
Warto dodać, że przez te dwadzieścia lat istnienia Ośrodka oferta terapeutyczna ulegała licznym przemianom, co było zawsze dyktowane aktualnymi wówczas potrzebami pacjen-tów. Zmiany dotyczyły szczególnie programów dla DDA, osób doświadczających przemocy, rozwojowych dla osób uzależnionych. Na szczególne podkreślenie zasługuje pro-gram dla osób z deficytami psychospołecznymi i różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Z uwagi na duże zapotrze-bowanie na udzielanie pomocy w postaci psychoterapii sys-temowej dla par, małżeństw i rodzin, wprowadziliśmy taką ofertę dla pacjentów wszystkich naszych placówek. Finan-sujemy ją głównie z orzekanych przez sądy nawiązek oraz środków gminnych (finansowanie tego rodzaju świadczeń
Nasze doświadczenia badawcze pokazują, że problematyka uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz
uzależnień behawioralnych jest obszarem bardzo istotnym i wartym dalszego eksplorowania naukowego
Katarzyna Wiśniewska, Aleksandra Dymowska, Piotr Prósinowski
„INNOWACJA, INTEGRACJA, INSPIRACJA – KIERUNKI
ODPOWIEDZI NA ZJAWISKO UZALEŻNIEŃ”
– KILKA REFLEKSJI PO KONFERENCJI Z OKAZJI XX–LECIA OŚRODKA PROFILAKTYKI I TERAPII UZALEŻNIEŃ W GDYNI