3. Ocena stanu środowiska
3.2 Analiza stanu środowiska przyrodniczego gminy
3.2.6 Zasoby geologiczne i gleby
Rzeźba terenu gminy jest zróżnicowana. Występuje tu wysoczyzna morenowa falista, która powstała w czasie zlodowacenia Warty. Jej wysokość sięga od 150-200 m n.p.m. W rzeźbie terenu wyróżniają się także moreny czołowe akumulacyjne i moreny martwego lodu, których wysokość sięga do ok. 205 m n.p.m. We wschodniej części występuje wysokie wzniesienie w kształcie wału o wysokości względnej 15-45 m. Na terenie gminy występują także wzgórza i pagórki moren martwego lodu. Najwyższa wysokość względna wzgórz sięga 15 m.
W okolicach Kraśnian, Starej Rozedranki, Sokółki, Kundzina i Zadworzan występują wąskie wały form akumulacji szczelinowej, których wysokość względna wynosi ok. 10 m. Rzeźba terenu charakteryzuje się także występowaniem nieckowatych zagłębień, przeważnie o płaskich dnach. Wzdłuż dolin znajdują się równiny wodnolodowcowe oraz pozostałości dolin wód roztopowych. W okolicy miejscowości Kraśniany występują wały wydmowe oraz wydmy paraboliczne. W okolicy Sokółki, na jej północnym-zachodzie znajdują się niewielkie torfowiska, które występują także w oczkach polodowcowych. W rzeźbie terenu odznaczają się formy stworzone przez człowieka, m.in.: wyrobiska i hałdy, nasypy kolejowe i drogowe oraz zalewy i stawy.
Podłoże gminy zbudowane jest z utworów czwartorzędowych, osadów paleogenu, neogenu i kredy. Skały krystaliczne znajdują się na głębokości ok. 460-362 m. Utwory kredowe zbudowane są z piasków i piaskowców glaukonitowych albucenomanu. W górnych partiach znajdują się białe margle i wapienie z krzemieniami. Utwory paleogenu składają się z osadów eocenu i oligocenu, pisaków, mułów i iłów glaukonitowych, z miejscowym występowaniem węgla brunatnego oraz kry. Utwory czwartorzędowe składają się z 8 poziomów lodowcowych.
Dolne poziomy utworów zalegane są przez gliny zwałowe, a w górnych poziomach występują piaski i żwiry.
Szczegółowe rozmieszczenie utworów przypowierzchniowych gminy Sokółka przedstawia rysunek poniżej.
Rysunek 9. Mapa utworów przypowierzchniowych gminy Sokółka
Legenda:
1. Żwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych (Zlodowacenia Środkowopolskie);
2. Piaski, żwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły (Holocen);
3. Piaski i żwiry sandrowe (Zlodowacenia Środkowopolskie);
4. Iły, mułki i piaski zastoiskowe (Zlodowacenia Środkowopolskie);
5. Gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe (Zlodowacenia Środkowopolskie);
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych CBDG i PIG, http://geologia.pgi.gov.pl
OBSZARY GÓRNICZE I ZŁOŻA KOPALIN
Na obszarze gminy znajdują się 64 udokumentowane lokalizacje złóż kopalin, w których zalegają złoża mieszanek żwirowo-piaskowych oraz złoża piasków budowlanych, które eksploatowane na potrzeby budownictwa i drogownictwa.
Na terenie gminy Sokółka zlokalizowane są także obszary górnicze, a są to:
⎯ Bobrowniki – Drahle Pole 1a (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 19,21 ha),
⎯ Bobrowniki - Drahle Pole 1b (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 2,59 ha),
⎯ Bobrowniki - Drahle Pole 1c (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 14,15 ha),
⎯ Bobrowniki - Drahle Pole 1d (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 50,63 ha),
⎯ Bobrowniki - Drahle Pole 1e (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 6,28 ha),
⎯ Bobrowniki - Drahle Pole 2 (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 2,46 ha),
⎯ Bobrowniki - Drahle Pole 3-3a (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 28,24 ha),
⎯ Bobrowniki - Drahle Pole 4-5 (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 6,35 ha),
⎯ Bohoniki (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 11,94 ha),
⎯ Drahle II/1 (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 4,83 ha),
⎯ Drahle III – Pole B/1 (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 32,48 ha),
⎯ Drahle III – Pole A/1 (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 143,34 ha),
⎯ Drahle VII (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,99 ha),
⎯ Drahle VII – Pole B1 (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 2,95 ha),
⎯ Drahle VII – Pole A/1 (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,87 ha),
⎯ Drahle VII – Pole A2 (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 16,19 ha),
⎯ Drahle X (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,99 ha),
⎯ Geniusze II – Pole A (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 8,88 ha),
⎯ Geniusze II – Pole B + C (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 3,80 ha),
⎯ Geniusze IV/1 (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 11,63 ha),
⎯ Geniusze V (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 2,79 ha),
⎯ Geniusze VI – Pole A (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 0,99 ha),
⎯ Geniusze VII (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,98 ha),
⎯ Geniusze VIII (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,90 ha),
⎯ Gliniszcze Wielkie (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 19,20 ha),
⎯ Gliniszcze Wielkie II (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 7,09 ha),
⎯ Hało (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 13,30 ha),
⎯ Janowszczyzna II - pole A + B (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 7,85 ha),
⎯ Janowszczyzna II - pole C (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 0,98 ha),
⎯ Janowszczyzna II - pole D (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 7,43 ha),
⎯ Janowszczyzna II - pole E (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,15 ha),
⎯ Janowszczyzna IIIa (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 3,47 ha),
⎯ Janowszczyzna IIIb (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 8,77 ha),
⎯ Janowszczyzna IV – pole A (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 13,97 ha),
⎯ Janowszczyzna V (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 0,56 ha),
⎯ Janowszczyzna VI (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,99 ha),
⎯ Janowszczyzna VII – pole A + B (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 5,88 ha),
⎯ Janowszczyzna VII – pole D (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 2,30 ha),
⎯ Janowszczyzna VII – pole C (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,69 ha),
⎯ Janowszczyzna VIII (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,89 ha),
⎯ Janowszczyzna X/2 – pole A (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 2,65 ha),
⎯ Janowszczyzna X/2 – pole B (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,31 ha),
⎯ Janowszczyzna X/3 – pole C (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 4,13 ha),
⎯ Janowszczyzna X/3 – pole D (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 8,36 ha),
⎯ Kamionka – Drahle 2B (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 45,00 ha),
⎯ Podkamionka II (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,99 ha),
⎯ Podkamionka III (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 5,74 ha),
⎯ Podkamionka V (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 2,55 ha),
⎯ Podkamionka VI (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 5,59 ha),
⎯ Zadworzany III (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 72,40 ha),
⎯ Zadworzany VI (powierzchnia objęta eksploatacją wynosi 1,62 ha).
OSUWISKA
Osuwisko jest przemieszczeniem się mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża spowodowanym siłami przyrody lub działalnością człowieka. Ruchy masowe ziemi stanowią w niektórych przypadkach zagrożenie dla obiektów budowlanych posadowionych na uruchomionej powierzchni oraz zagrożenie dla życia i zdrowia.
Zgodnie z mapą dostępną na stronie Państwowego Instytutu Geologicznego (System Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO), na terenie gminy Sokółka nie występują osuwiska, ani tereny nimi zagrożone.
GLEBY
Na stan gleb wpływają głównie czynniki pochodzenia antropogenicznego:
⎯ intensywne rolnictwo – stosowanie wysoko wydajnych maszyn, technik uprawy i hodowli, nadmierne wykorzystywanie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, co może prowadzić do degradacji chemicznej gleb (przeciążenie nadmierną ilością substancji chemicznych, w tym metalami ciężkimi, co prowadzi do zakwaszenia, zasolenia, alkalizacji, zmian jakościowych i ilościowych w próchnicy) oraz degradacji fizycznej gleb (utrata określonej masy gleby, zmiany struktury gleby, nadmierne zagęszczenie i niekorzystne zmiany stosunków wodnych, erozja spowodowana niewłaściwym użytkowaniem gruntów),
⎯ działalność zakładów produkcyjno-usługowych – przyczyniająca się głównie do degradacji chemicznej gleb, na skutek emisji szkodliwych substancji do atmosfery, odprowadzania ścieków,
⎯ komunikacja i transport samochodowy – przyczyniający się do zanieczyszczenia gleb położonych w bezpośrednim sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków komunikacyjnych – droga krajowa i wojewódzka (degradacja chemiczna).
Ponadto negatywny wpływ na jakość gleb wywierają: składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi, odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska, nieszczelne szamba.
Nasilające się stałe wpływy różnorodnych form działalności rolniczej, usługowej i urbanizacyjnej przyczyniają się do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych.
Zmiany te przejawiają się w postaci szeregu form degradacji pokrywy glebowej i prowadzą do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i właściwościach fizykochemicznych. Procesy degradacji gleb związane są przede wszystkim z:
⎯ rejonami intensywnej produkcji rolnej i hodowlanej,
⎯ intensywnej melioracji gleb,
⎯ rejonami budowy nowych osiedli mieszkaniowych,
⎯ trasami komunikacyjnymi,
⎯ terenami eksploatacji kopalin lub wyrobisk poeksploatacyjnych.
Przekształcenia mechaniczne gleb powodowane są przez zabudowę terenu, utwardzanie i ubicie podłoża, zdjęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów i wyrównań. Ważnym czynnikiem jest emisja zanieczyszczeń powietrza i opad zanieczyszczeń oraz procesy chemicznej degradacji gleb przez niewłaściwie prowadzoną gospodarkę ściekową i odpadową.
Jednym z głównych problemów związanym z uprawą gleb jest ich zakwaszenie. Skutkiem zakwaszenia jest m.in. zmniejszenie się żyzności i jakości gleby. Przyczyny zakwaszenia możemy podzielić na dwie grupy: naturalne oraz antropogeniczne, przy czym należy zwrócić uwagę, że kwasowość najczęściej powodowana jest przez te pierwsze. Do naturalnych, wynikających z procesów przyrodniczych zalicza się erupcje wulkaniczne i ekshalacje, pożary lasów, procesy utleniania, humifikacja (powstawanie próchnicy w glebach) oraz inne naturalne czynniki glebowo-klimatyczne. Natomiast przyczynami antropogenicznymi są te wywołane przez człowieka. Do najważniejszych należą wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia powietrza, intensywny chów zwierząt użytkowych czy stosowanie fizjologicznie kwaśnych nawozów mineralnych.
Na wysoczyznach występują gleby składające się z piasków luźnych i słabo gliniastych, piasków gliniastych lekkich, glin średnich oraz lekkich przez co są mało żyzne i podatne na susze, a więc ich przydatność w rolnictwie jest znikoma. Gleby znajdujące się w obniżeniach
terenu tworzone są przez osady deluwialne, organiczne i eoliczne. Na terenie gminy przeważają gleby klasy bonitacyjnej IV i V, w niewielkim stopniu występują gleby klasy bonitacyjnej III. Kompleksy żytnie słabe występują na glebach gliniastych, a kompleksy żytnie dobre i pszenne wadliwe występują na glebach bielicowych i brunatnych.
BADANIA MONITORINGOWE GLEB
Monitoring chemizmu gleb gruntów ornych Polski w ramach PMŚ prowadzi Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach – PIB, na zlecenie GIOŚ. Celem programu jest ocena stanu zanieczyszczenia i zmian właściwości gleb w wymiarze czasowym i przestrzennym. Obowiązek prowadzenia badań wynika z zapisów krajowych aktów prawnych m.in. ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2020 r., poz. 1219 ze zm.)
Na terenie gminy Sokółka nie jest zlokalizowany żaden stały punkt pomiarowo-kontrolny, w związku z czym analizowana jednostka nie jest objęta monitoringiem chemizmu gleb ornych realizowanych w ramach obowiązującego Państwowego Monitoringu Środowiska.
PODSUMOWANIE ANALIZA SWOT
Tabela 26. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Zasoby geologiczne
Mocne strony Słabe strony
⎯ brak obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych, w tym zagrożeń osuwania się mas ziemnych/skalnych na terenie gminy,
⎯ występowanie złóż surowców mineralnych.
⎯ przekształcenia rzeźby terenu związane z eksploatacją złóż.
Szanse Zagrożenia
⎯ rozwój nowych technologii poszukiwania i eksploatacji surowców mineralnych,
⎯ ochrona kopalin w planach
zagospodarowania przestrzennego,
⎯ nacisk na rekultywację terenów po zakończonych eksploatacjach kopalin.
⎯ presja ze strony działających podmiotów gospodarczych zajmujących się
eksploatacją złóż kopalin,
⎯ niewystarczające środki finansowe na inwestycję z zakresu ochrony powierzchni ziemi,
⎯ możliwość nielegalnego wydobycia.
Źródło: Opracowanie własne
Tabela 27. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Gleby
Mocne strony Słabe strony
⎯ występowanie wysokiej jakości gleby/użytków rolnych,
⎯ duża liczba małych i rozdrobnionych gospodarstw, sprzyjająca zachowaniu różnorodności biologicznej oraz zrównoważonemu rolnictwu.
⎯ zanieczyszczenia gleb spowodowane korzystaniem ze zbiorników
bezodpływowych, które są w
niedostatecznym stanie technicznym,
⎯ brak monitoringu gleb na obszarze gminy.
Szanse Zagrożenia
⎯ rekultywacja obszarów zdegradowanych,
⎯ popularyzacja rolnictwa ekologicznego,
⎯ rozwój sieci kanalizacyjnej,
⎯ restrykcyjne normy środowiskowe dla zakładów i przedsiębiorstw wpływające na zapobieganie skażeniu gleb.
⎯ postępująca urbanizacja i fragmentacja terenu,
⎯ erozja wodna i wietrzna,
⎯ występowania suszy,
⎯ wysokie wykorzystanie nawozów mineralnych w rolnictwie.
Źródło: Opracowanie własne