Zasoby i nakłady materialne

Przez lata stan wyposażenia szkół wiejskich oraz ich baza lokalowa były dużo gorsze aniżeli szkół miej-skich. Sytuacja ta dotyczyła w szczególności placówek elementarnych szczebli kształcenia. Dziś, na skutek wieloletnich inwestycji w oświatę, przede wszystkim JST, często przy zaangażowaniu środków własnych, sytuacja w tym zakresie uległa poprawie. Dane GUS wskazują, że pod względem szeregu charakterystyk szkoły wiejskie niewiele różnią się od miejskich. Efekty inwestycji można dostrzec w opiniach nauczycieli, którzy generalnie są zadowoleni z wyposażenia szkół i ich bazy lokalowej. Jedynie co dziesiąty respon-dent miał wątpliwości w tym zakresie.

Rysunek 46. Opinie nauczycieli na temat warunków pracy (wielkości pomieszczeń i ich wyposażenia)

Źródło: Badanie nauczycieli, kwestionariusz nauczyciela. Pomieszczenia odpowiedniej wielko-ści: szkoła podstawowa i gimnazjum N=264, szkoła ponadgimnazjalna N=80. Wyposażenie po-mieszczeń: szkoła podstawowa i gimnazjalna N=263, szkoła ponadgimnazjalna N=80.

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie 100% 80% 60% 40% 0% 20% Szkoła podstawowa i gimnazjum Szkoła podstawowa i gimnazjum Szkoła ponadgimnazjalna Szkoła ponadgimnazjalna ^{55% 36% 8%} 67% 27% 45% 45% 8% 70% 27% 4% 2% 2% 1% 3% 1%

Wyposażenie pomieszczeń

Członkowie kadry pedagogicznej tylko sporadycznie przyznawali, że w ich szkołach brakowało w minionym roku pomieszczeń odpowiedniej wielkości do prowadzenia lekcji. Trzech na czte-rech badanych uważa, że ich placówka jest dobrze wyposażona (np. ma sprzęt sportowy, sprzęt komputerowy, dostęp do Internetu, wyposażenie sal i pracowni) oraz że ma dobre zaplecze spor-towo-rekreacyjne (np. boisko, salę gimnastyczną, plac zabaw). Można dostrzec niewielkie różnice w opiniach nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów na temat stanu wyposażenia – nieco lepiej oceniane są te drugie placówki, co jednak zasadniczo nie zmienia pozytywnych sądów wydawanych w tym względzie.

Rysunek 47. Warunki pracy nauczycieli w szkołach a typy gmin – zapewnienie przez szko-łę dostępu do komputera służbowego, literatury metodycznej i miejsca spokojnej pracy w opiniach nauczycieli

Źródło: Badanie placówek edukacyjnych, kwestionariusz nauczyciela, N=197. Gmina wiejska Gmina miejsko-wiejska

80% 70% 50% 30% 10% 40% 60% 90% 0% 20%

Zapewnienie przez szkołę dostępu do komputera służbowego

Zapewnienie przez szkołę dostepu do literatury metodycznej

Zapewnienie przez szkołę miejsca, w którym nauczyciel może spokojnie pracować (np. sprawdzać sprawdziany, prace domowe, przygotowywać się

do lekcji itp.) 51% 75% 77% 60% 84% 85%

Omówione dotychczas zasoby materialne szkoły, odzwierciedlone w opiniach nauczycieli na te-mat warunków pracy, stanowią w głównej mierze efekt działań organu prowadzącego (nakładów finansowych i inwestycji w edukację). Oddzielnym czynnikiem warunkującym zasoby materialne, finansowe, ale i kadrowe placówek edukacyjnych jest ich współpraca z innymi instytucjami, która stanowi ważny sposób radzenia sobie z różnego rodzaju deficytami. Placówki współpracują mię-dzy innymi z organizacjami pozarządowymi w zakresie:

udziału we wspólnych projektach współfinansowanych ze środków UE, organizacji wspólnych imprez,

uczestnictwa dzieci i młodzieży szkolnej w wydarzeniach inicjowanych przez organizacje.

Generalnie z tymi jednostkami, które pani wymieniła, to jest bardziej współpraca, może nie wsparcie. Bo chociażby jeżeli chodzi o KRUS, robimy konkurs np. BHP w rolnictwie, gdzie młodzież bierze udział. Jakieś nagrody, jeśli zajmuje jakieś tam czołowe lokaty, to oczywiście otrzymuje. Z opieką społeczną współpracujemy na zasadzie, no, wsparcia takiego, gdzie my wskazujemy czasami osoby, które dofinansowanie uzyskują w formie czy jakichś tam dofi-nansowań do obiadów, czy jakiegoś takiego drobnego wsparcia socjalnego. No i to na takiej zasadzie się odbywa. Jakie tam jeszcze instytucje pani wymieniała? (Dyrektor szkoły)

Szkoły współpracują również z instytucjami pomocy społecznej w zakresie diagnozowania sytuacji dzieci z rodzin dysfunkcyjnych. Szkoła jest dobrym miejscem do takiej diagnozy, ponieważ nauczy-ciele mają z dziećmi częsty kontakt i są w stanie zaobserwować niepokojące objawy. W związku z czym dla obu stron jest to relacja korzystna. Dla szkoły, bo dzięki temu jej dzieci otrzymują pomoc, natomiast ośrodek pomocy społecznej otrzymuje kompetentną informację.

Szkoły zawodowe mają zdecydowanie bliższe relacje z firmami działającymi w lokalnym otocze-niu, co wynika ze specyfiki tych szkół. Wśród rodzajów współpracy można wskazać przede wszyst-kim: organizację praktycznej nauki zawodu dla uczniów, pomoc materialną dla warsztatów prak-tycznej nauki zawodu, organizację wizyt studyjnych w firmach oraz wycieczki zawodoznawcze. Szkoły współpracują również z placówkami służby zdrowia. Ten rodzaj współpracy skupia się przede wszystkim na profilaktyce zdrowotnej.

Praktycznie opieki medycznej nie ma. Niby nasze dzieci są objęte przez NZOZ, ale paradoks polega na tym, iż opieka medyczna ogranicza się wyłącznie do szczepień okresowych obo-wiązkowych. (Dyrektor szkoły)

I szczepienia, okazuje się, nie mogą być przeprowadzane dla wszystkich uczniów, ponie-waż uczniowie nasi są zapisani do różnych lekarzy pierwszego kontaktu. I dopiero my, jako szkoła, musimy sugerować konieczność wykonania jakichś szczepień do poszcze-gólnych lekarzy, ponieważ tylko oni mają prawo, że tak powiem, je przeprowadzić. Tu trzeba by było tę sprawę uporządkować, wydaje mi się, bo jest to bardzo nielogiczne.

(Dyrektor szkoły)

U nas nie ma ani pielęgniarki, ani lekarza. We wrześniu po prostu z poradni upominają się o listy dzieci sześcioletnich. Potem przyjeżdża pielęgniarka, mierzy, waży, robi bilans sześcio-latków, następnie rodzice dostają karteczki, by zgłosić się do poradni, do szpitala, czy tam do przychodni w mieście, na badania dzieci już przez panią doktor. Ale pielęgniarka przychodzi, tak że w tym momencie, gdzie jest obowiązek szkolny, jest to kontynuowane. Gabinet mamy, wszystko jest w gabinecie, była kiedyś pielęgniarka raz w tygodniu, do każdego przedszkola raz w tygodniu przychodziła, ale to od dobrych paru lat nie ma już, gdzieś tak przed 2000 rokiem to się zakończyło, nie pamiętam dokładnie, ale odkąd jestem dyrektorem, od 2000 roku, to już nie było tutaj pielęgniarki, choć raz w tygodniu. (Dyrektor szkoły)

W powiecie sokólskim sieć przepływów materialnych jest stosunkowo gęsta. Z największą liczbą podmiotów współpracują zespoły szkół ogólnokształcących. Przepływy o charakterze dwukierun-kowym mają miejsce pomiędzy nimi a instytucjami pomocy psychologicznej, opiekuńczej i wy-chowawczej, przedsiębiorstwami, innymi placówkami edukacyjnymi, organizacjami działającymi w ramach rozwijania zainteresowań. Przepływy materialne polegają na przekazywaniu szkołom materiałów eksploatacyjnych (np. papier do ksero, tusze do drukarki), udostępnianiu lub korzysta-niu z obiektów sportowych szkół.

Jeżeli chodzi o sklepy, (...) to papier ksero, na przykład tusz do ksero, czy też papiernicze różnego rodzaju materiały. (Dyrektor szkoły)

W powiecie sokólskim jednokierunkowe przepływy ludzkie skierowane są najczęściej w stronę szkół i przedszkoli, np. ze strony rodziców (jest to głównie pomoc w zakresie prac remontowych). Natomiast relacje dwukierunkowe występują stosunkowo często pomiędzy placówkami eduka-cyjnymi a jednostkami pomocy psychologicznej, opiekuńczej, wychowawczej, JST, organizacjami pozarządowymi, kościołem i organizacjami religijnymi.

Od zawsze rodzice pomagają w szkole, jeżeli chodzi o prace remontowe, ale nie tylko, w pro-cesie wychowawczym oczywiście uczniów, to jest najważniejsze, tak że tutaj na pewno to, wszelkie prace naprawcze w szkole wykonują rodzice, jeżeli coś się nam zepsuje, ponieważ mamy tylko jedną woźną, nie mamy konserwatora, nie mam palacza, więc jestem od wszyst-kiego, i tutaj rodzice. Nie powiem, że wszystkim się to rodzicom podoba, bo się nie podoba, niektórzy po prostu nie mają czasu, ale skupiamy się na tych, co mają czas i po prostu dzia-łamy dalej. (Dyrektor szkoły)

Podsumowując, sieć relacji w powiecie sokólskim jest dość luźna. Funkcję najważniejszych ele-mentów sieci, a więc takich, które utrzymują najwięcej relacji z badanymi placówkami pozaszkol-nymi, pełnią jednostki samorządu terytorialnego. Na ogół współpraca z tymi podmiotami przy-biera charakter współpracy stałej lub okresowej.

Na peryferiach ogólnej mapy sieci relacji na ogół znajdują się rodzice (w tym rady rodziców), kościół i organizacje religijne, media, jednostki organizacyjne lasów państwowych, służby ratow-nicze czy organy porządku publicznego. W tym przypadku rzadziej też współpraca jest określana jako stała, częściej zaś występuje kooperacja okresowa bądź incydentalna.

Porównując mapy przepływów finansowych, ludzkich i materialnych, zauważyć można wyraźną dysproporcję między nimi. Sieć relacji oparta na przepływach finansowych w powiecie sokólskim przybiera skrajną postać liczącą zaledwie kilka węzłów. Dodatkowo relacje te, poza jednostkowy-mi przypadkajednostkowy-mi, są relacjajednostkowy-mi jednokierunkowyjednostkowy-mi (nieodwzajemnionyjednostkowy-mi). W większości przypad-ków to badane placówki są zasilane środkami finansowymi.

W powiecie sokólskim dużo częściej dochodzi do nawiązania relacji opartych na przepływach materialnych. Tutaj też nieco częściej niż w przypadku transferów finansowych ma miejsce rela-cja dwukierunkowa (odwzajemniona). Do dwukierunkowych relacji opartych o przepływy ma-terialne dochodzi między Poradniami Psychologiczno-Pedagogicznymi a jednostkami pomocy psychologicznej oraz organizacjami pozarządowymi. Poradnie zaś wspierają materialnie organy porządku publicznego oraz inne placówki edukacyjne i pozaszkolne.

Spośród całego wachlarza relacji między poszczególnymi elementami sieci w powiecie sokólskim najbardziej gęstą i zróżnicowaną jest relacja oparta na transferach ludzkich. Tutaj też najczęściej ma miejsce relacja dwukierunkowa (odwzajemniona). Na mapie tych przepływów, chociaż nieko-niecznie na pierwszym planie, można też dostrzec dużo częściej inne typy podmiotów, które nie były widoczne w przypadku transferów finansowych czy materialnych, jak organizacje działające w ramach rozwijania zainteresowań, kościół i organizacje religijne, służby ratownicze czy instytu-cje kulturalne. Dla powiatu sokólskiego w centrum znajdują się Poradnie Psychologiczno-Peda-gogiczne, których relacje z otoczeniem oparte są na zasadach obustronnej wymiany.