Zastosowanie instytucji nieważności postępowania w sprawach awansowych

Wprowadzenie w 2005 r. całkowicie nowej instytucji mającej służyć zwalcza-niu plagiatów naukowych – w postaci, nieznanego także k.p.a., stwierdzania nieważności postępowania, w wyniku którego został nadany stopień albo ty-tuł, zrodziło dodatkowe trudności, których powodem było pokrywanie się ustawowych przesłanek stwierdzenia nieważności z istotną częścią przesłanek wznawiania postępowania przez Centralną Komisję. Wobec braku wyraźnego wzorca i koniecznej ostrożności w korzystaniu z nowego, niesprawdzonego w praktyce rozwiązania, Centralna Komisja stopniowo dopiero wypracowy-wała praktyczne reguły stosowania przez nią jednej albo drugiej instytucji – w sytuacji podejmowania prób określenia tych reguł przez niektórych przed-stawicieli doktryny oraz w warunkach ustalania się, mogącego cały czas budzić wątpliwości, orzecznictwa sądowoadministracyjnego w ich przedmiocie.

Za podsumowanie takiej ustalonej linii orzecznictwa można uznać na-stępujący wywód z niedawnego wyroku NSA – wydanego w sprawie plagia-towej ciągnącej się od 2009 r., kiedy to odpowiednie reguły nie były jeszcze wypracowane¹³¹ (i mogącej się dalej ciągnąć w rezultacie wydania tego wyro-ku): „Wbrew stanowisku skarżącego organu [tj. Centralnej Komisji], zakresy zastosowania obu przepisów [art. 29 ust. 2 i art. 29a ust. 1 ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym] nie pokrywają się. Każdy z nich dotyczy in-nych okoliczności. Tryb wznowienia – gdy stopień został nadany na podsta-wie dorobku powstałego z naruszeniem prawa, w tym praw autorskich lub dobrych obyczajów w nauce, a tryb nieważnościowy – gdy osoba posiadająca [stopień albo] tytuł przypisała sobie autorstwo istotnego fragmentu cudzego utworu w pracy stanowiącej podstawę nadania [stopnia albo] tytułu. Przyj-mując nawet, że pod pojęciem «dorobku», o którym mowa w art. 29 ust. 2, należałoby rozumieć także «pracę stanowiącą podstawę nadania stopnia lub tytułu», […] należy przyjąć, że ta część «dorobku» stanowiąca ową pracę zo-stała wyłączona spod regulacji art. 29 ust. 2. […] Z zakresu zastosowania try-bu wznowieniowego ustawodawca wyłączył jeden rodzaj naruszenia, a mia-nowicie plagiat popełniony w pracy stanowiącej podstawę nadania stopnia, i przypisał mu skutek nieważności całego postępowania o nadanie stopnia

131 Wyrok z 18 września 2019 r., I OSK 2945/17.

lub tytułu. Co więcej, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, wska-zane w przepisach art. 29 ust. 2 i 29a ust. 1 nadzwyczajne tryby postępowa-nia […] i ich charakter zostały w odpowiedni sposób dobrane do rodzaju i charakteru naruszenia. O ile bowiem w przypadku ujawnienia okoliczności wskazujących na naruszenia w dorobku naukowym rodzaj i skala naruszeń nie muszą prowadzić do odmowy nadania [stopnia albo] tytułu (tkwią one bowiem w dorobku i zależą i od jego wielkości, i od skali zapożyczenia), o tyle w przypadku potwierdzenia okoliczności przypisania w pracy stanowiącej podstawę nadania tytułu autorstwa istotnego fragmentu cudzego utworu nie ma takiej możliwości, a rozstrzygnięcie musi sprowadzać się wyłącznie do stwierdzenia nieważności postępowania bądź odmowy stwierdzenia nieważ-ności. Uznanie, że ustawodawca w tym drugim przypadku pozostawił orga-nowi swobodę wyboru trybu, nie jest możliwe”.

Powyższy wywód, w którym próbuje się postracjonalizować sens wpro-wadzenia przepisu art. 29a, mógłby być przy tym w pełni przekonujący, gdy-by nie to, że w miarę wprowadzania zmian w ustawodawstwie oraz ewolucji praktyki (poza rozprawą doktorską) mogło w wielu dyscyplinach nauko-wych okazać się trudne zidentyfikowanie „pracy stanowiącej podstawę na-dania tytułu lub stopnia”; od 2011 r. nie było już instytucji rozprawy habili-tacyjnej (w praktyce zastąpionej przez podstawowe „osiągnięcie naukowe”), a (formalnie niewymagana) tzw. książka profesorska pozostała praktycznym wymogiem jedynie w niektórych dyscyplinach, przede wszystkim z zakresu nauk humanistycznych i społecznych.

Skutkiem wskazanego rozumienia stosunku omawianych przepisów jest zarazem teza, zgodnie z którą, gdy we wniosku o wszczęcie postępowania wznowieniowego zawarta zostanie argumentacja podważająca autorstwo sa-mej pracy doktorskiej, habilitacyjnej czy profesorskiej, a nie pozostałego do-robku, powinna nastąpić odmowa wznowienia postępowania, a z kolei gdy nie zostanie wykazana „istotność” w rozumieniu art. 29a ust. 1, powinno dojść do rozstrzygnięcia o odmowie stwierdzenia nieważności postępowa-nia, a wówczas pozostaje jedynie możliwość pociągnięcia tego, kto popełnił plagiat, do odpowiedzialności dyscyplinarnej (co jest mało prawdopodob-ne ze względu na krótkie terminy przedawnienia), karprawdopodob-nej i cywilnoprawprawdopodob-nej w związku z treścią art. 29a ust. 2 ustawy¹³²; można to odczytywać zarazem

132 Tak w uzasadnieniu wyroku WSA w Warszawie z 27 września 2017 r., utrzymanym w mocy wyrokiem NSA z 24 września 2019 r. (przyp. 24).

jako brak możliwości zastosowania w takim przypadku ogólniejszej dyspo-zycji art. 29 ust. 1 ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki.

***

Ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce przyniosła wiele zmian w za-kresie postępowań awansowych, w odniesieniu do których właściwa będzie Rada Doskonałości Naukowej¹³³, a jednocześnie doprowadza ona – wobec oparcia uprawnień do nadawania stopni naukowych na wynikach ewaluacji – do zniesienia odrębnego postępowania administracyjnego w sprawie tych uprawnień. Tym niemniej część dorobku orzeczniczego Centralnej Komisji będzie mogła mieć znaczenie także w ramach funkcjonowania nowych roz-wiązań¹³⁴ – a w jakim zakresie, wyjaśni to orzecznictwo Rady Doskonałości Naukowej, tak samo znajdujące się pod kontrolą sądów administracyjnych.

133 Zmiany te są omówione w: H. Izdebski, J.M. Zieliński, Prawo o szkolnictwie wyższym i na-uce…, s. 285 i n. Por. też Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, red. J. Woźnicki, Warszawa 2019, s. 466 i n.

134 W szczególności, w art. 178 ust. 3 Prawa stwierdza się, że „w postępowaniach w spra-wie nadania stopnia doktora oraz w spraspra-wie nadania stopnia doktora habilitowanego, w zakresie nieuregulowanym w ustawie, stosuje się odpowiednio przepisy k.p.a.” (choć w ust. 1 uchwałom o nadaniu nadaje się wprost walor decyzji administracyjnej), a w art. 228 ust. 9 – iż „w postępo-waniach o nadanie tytułu profesora, w zakresie nieuregulowanym w ustawie, stosuje się odpo-wiednio przepisy k.p.a.” (przy czym jest decyzją administracyjną wystąpienie Rady Doskonałości Naukowej do Prezydenta RP o nadanie tytułu profesora albo odmówienie takiego wystąpienia).

Konieczne jest jednak zauważenie, że nie będzie już przepisów wykonawczych określających szczegóły odpowiednich procedur (w sprawach stopni naukowych szczegółowe unormowania wydają senaty szkół wyższych albo rady naukowe innych uprawnionych podmiotów), a statut Rady Doskonałości Naukowej określa, w omawianym zakresie, jedynie sposób działania Rady oraz szczegółowy tryb wyznaczania recenzentów. Może to prowadzić do pewnych zmian w spo-sobie praktycznego rozumienia odpowiedniości stosowania przepisów k.p.a. w przedmiotowych postępowaniach.