Rodziny ofiar katastrofy mogą uzyskać – na mocy obowiązujących przepisów polskiego KPK – status pokrzywdzonych. W przypadku wątpli-wości ze strony prokuratury winno nastąpić wsparcie wysiłków pełno-mocników rodzin ofiar w celu przesądzenia takiej sytuacji procesowej osób w oczywisty sposób pokrzywdzonych zdarzeniem. Status pokrzyw-dzonego pozwalałby – dzięki aktywności pełnomocników rodzin – na lepszą obywatelską kontrolę podejmowanych działań, a tym samym sprzyjałby w istocie wiarygodności organów prokuratury.
Rodziny ofiar katastrofy powinny podjąć również starania, aby uzyskać adekwatny status na gruncie rosyjskiego kodeksu postępowania karnego.
Obowiązująca w FR regulacja z 2001 roku stwarza ku temu dogodne możli-wości, wynikające ze stypulacji art. 22 i 42 tegoż kodeksu. Stanowią one, że:
– ofiara przestępstwa i/bądź jej pełnomocnik, mają prawo brać udział w postępowaniu karnym i popierać akt oskarżenia na podstawie przepisów tegoż kodeksu,
– ofiarą przestępstwa jest osoba, która poniosła fizyczną, majątkową lub moralną szkodę w wyniku przestępstwa, przy czym stosowną decyzję o uznaniu za ofiarę podejmują organy prowadzące postępowanie, – ofiara ma prawo m.in. do składania wniosków dowodowych i innych
wniosków dotyczących przebiegu postępowania, używania tłuma-cza, przeprowadzania dowodów w swoim języku, brania udziału w czynnościach podejmowanych przez organy prowadzące postę-powanie, uzyskiwania protokołów czynności procesowych i wpro-wadzania do nich swoich komentarzy i opinii, brania udziału we wszystkich stadiach postępowania sądowego, wreszcie może uzy-skać w postępowaniu odpowiednie odszkodowanie w związku z poniesionymi szkodami,
– w rozumieniu kodeksu rosyjskiego (art. 42 ust. 8) wszelkie prawa ofiary, która poniosła śmierć w wyniku przestępstwa, przechodzą na jej bliskich, za których uważa się generalnie wszystkich krewnych wstępnych i zstępnych oraz rodzeństwo.
Należy podkreślić, że prawa ofiar/pokrzywdzonych określone w prze-pisach rosyjskiej procedury karnej są znacznie szersze niż w ramach pol-skiej procedury karnej.
Należy zatem przyjąć, że hipotetycznie zakładając, rodziny ofiar kata-strofy mogą uzyskać poprzez swoich pełnomocników znacząco szerszy dostęp do prowadzonego w FR postępowania karnego w sprawie kata-strofy, niż w ramach postępowań prowadzonych przez prokuraturę polską, a idąc dalej, posiadać w stosunku do prokuratury rosyjskiej i jej działań teoretycznie lepsza pozycję niż ma w ramach regulacji o pomocy prawnej polska prokuratura względem prokuratury rosyjskiej.
Nie ulega wszakże wątpliwości, że efektywne wykorzystanie tych możli-wości prawnych wymagałoby znaczącego zaangażowania ze strony pol-skiej służby dyplomatycznej w FR oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Wnioski
Niezależnie od opinii i wniosków częściowych, sformułowanych już w poszczególnych częściach niniejszego opracowania, zwracamy uwagę na następujące elementy:
1. Ponad wszelką wątpliwość – w świetle posiadanych informacji – można stwierdzić, że strona polska nie wykorzystała ani dostępnych instrumentów prawnych, ani sprzyjającej atmosfery i sytuacji do tego, aby przejąć pełną odpowiedzialność za działania komisji mającej wyjaśnić okoliczności katastrofy smoleńskiej.
2. Nie jest zrozumiałe, jakimi motywami kierowała się strona polska – potwierdza to treść komunikatu CIR z 7 maja 2010 roku – przyjmując, że lot samolotu w dniu 10 kwietnia 2010 roku uznany został za lot samolotu cywilnego, ze wszystkimi tego konsekwencjami.
3. Strona polska do dzisiaj nie określiła swojego stanowiska, co do celów prowadzonych postępowań wyjaśniających – prowadzonego przez komisję lotniczą (MAK) jak i prokuratury obu państw.
4. Strona polska nie podjęła jak dotąd żadnych działań, aby wyzyskać potencjalne uprawnienia rodzin ofiar, do zdynamizowania działań rosyj-skich oraz uzyskania lepszego dostępu do czynności organów rosyjrosyj-skich.
5. Strona polska bezustannie podkreśla dobrą wolę strony rosyjskiej, ale jednocześnie sygnalizuje ciągle pojawiające się problemy w uzyskiwaniu określonych materiałów, dowodów, stanowisk etc. Konieczne jest uzyska-nie wiążącego wyjaśuzyska-nienia polskiej strony rządowej, na czym konkretuzyska-nie (tj. na jakich ustaleniach) opiera swoje przekonanie o istnieniu dobrej woli do wyjaśnienia sprawy przez stronę rosyjską.
Rekomendacje
W związku z powyżej sformułowanymi opiniami i wnioskami pozwa-lam sobie przedłożyć rekomendację określonych działań, które winny zostać podjęte w celu:
– wytłumaczenia dotychczasowych działań zaangażowanych w wyjaś-nianie sprawy polskich organów i instytucji, a to dla uniknięcia coraz bardziej rozpowszechniających się, niepokojących spekulacji oraz – wpłynięcia na zdynamizowanie dotychczasowych działań organów
polskich i rosyjskich.
Tak zatem proponuję:
1. Podjęcie działań w celu pełnego wyjaśnienia przez Premiera Donalda Tuska, jakie konkretnie ustalenia w związku z tragiczną katastrofą oraz wyjaśnieniem jej okoliczności poczynił w dniu 10/11 kwietnia 2010 roku podczas swojej wizyty w Smoleńsku i spotkania z premie-rem FR Władimiz premie-rem Putinem,
2. Podjęcie działań w celu pełnego wyjaśnienia, co było przedmiotem negocjacji i ustaleń poczynionych w dniu 10/11 kwietnia w Moskwie przez zastępcę prokuratora generalnego RP K. Pakulskiego oraz ministra sprawiedliwości RP K. Kwiatkowskiego, oraz tego, z kim ewentualne ustalenia poczynili i jaki one mają charakter i status.
3. Podjęcie działań w celu pełnego wyjaśnienia, co było przedmiotem negocjacji i ustaleń poczynionych w dniu 11/12 kwietnia w Moskwie przez minister zdrowia Ewę Kopacz, wiceministra Tomasza Arab-skiego i wiceministra spraw zagranicznych Jacka Najdera oraz tego, z kim ewentualne ustalenia poczynili i jaki one mają charakter i status.
4. Podjęcie działań w celu podania przez odpowiednie władze Rzeczy-pospolitej Polskiej, kto i w jakim charakterze brał do tej pory udział we wszystkich działaniach związanych z badaniem katastrofy oraz wyjaśnieniem jej przebiegu i okoliczności.
5. Podjęcie działań, w efekcie których uzyskana zostanie wiedza co do tego, kto i w jakim charakterze brał do tej pory udział we wszystkich działaniach związanych z badaniem katastrofy oraz wyjaśnieniem jej przebiegu i okoliczności ze strony organów i instytucji Federacji Rosyjskiej.
6. Uzyskanie wiedzy ze strony władz polskich, kto i kiedy został akredy-towany do pracy w MAK, jakie były i są efekty owego udziału w pra-cach tejże komisji.
7. Zobowiązanie Rządu RP do tego, aby podał pełne kalendarium wszyst-kich, podjętych w związku z badaniem katastrofy oraz wyjaśnieniem jej przebiegu i okoliczności, działań i czynności oraz nazwisk i sta-nowisk osób występujących w imieniu strony polskiej.
8. Podjęcia działań na rzecz dopuszczenia pełnomocników rodzin ofiar katastrofy do udziału w postępowaniach karnych.
9. Podjęcie działań na rzecz wsparcia przez polski MSZ działań pełno-mocników rodzin ofiar katastrofy w postępowaniach karnych toczą-cych się na terenie Federacji Rosyjskiej.
10. Podjęcie inicjatywy, aby Prezydium Sejmowej Komisji Sprawiedliwo-ści i Praw Człowieka uzyskało możliwość stałego kontaktu i dostępu do czynności prowadzonych przez Prokuraturę Generalną RP oraz polską Państwową Komisję Badania Wypadków Lotniczych, a także, przy wsparciu Rządu RP oraz odpowiedniej Komisji Dumy Państwo-wej FR, dostępu do czynności prowadzonych przez Prokuraturę Generalną FR oraz MAK FR.
Uzasadnieniem tych wszystkich starań jest dążenie do pełnego wyjaśnienia wszystkich okoliczności jednego z najbardziej tragicznych wydarzeń w dziejach Polski.