pierwszą pozycję od drugiej, zapobiegając w ten sposób temu, aby pierwsza pozycja stała się maksi mum akcentu. Taka konstrukcja byłaby niezwykle rzadka, biorąc pod uwagę tendencję jambu do unikania silnych działów składniowych po pierwszej pozycji.
Występowanie sylaby pozametrycznej na początku wersu trocheicznego odniesie taki sam skutek, jak pozametryczna sylaba na końcu wersu jambicznego, mianowicie w obu wypadkach akcent główny może zostać maksimum akcentu. Nasuwa się więc uwaga, że maksima akcentu w tych pozy cjach nie są dla metru tak bardzo ważne, co byłoby sprawą czysto wewnętrzną. Jeśli tak, to ostatnia pozycja w wersie jambicznym i pierwsza w wersie trocheicznym miałyby inny status teoretyczny. Bridges (Milton’s Prosody, Oxford 1921, s. 39) zdawał sobie z tego sprawę: „Przytacza się Tyrr- whitta, który podobno mówił, że jednym z koniecznych warunków angielskiego blank verse jest mocny akcent na ostatniej sylabie. Wydaje się jednak, że pozycja metryczna ostatniej sylaby w pewien sposób zwalnia ją od jakiegokolwiek akcentu. Czy „ostatnia stopa” może być odwrócona — to już inne zagadnienie. Słaba sylaba może z powodzeniem mieć swój akcent na dziesiątej pozycji, a ostatni ważny akcent wersu może należeć do „czwartej stopy”. Jest tu wyraźna analogia z dypodią jambu klasycznego i z czwartą kreską w starym takcie muzycznym” .
czyliśm y, stopień trudności, jak i odczuje czyteln ik zauw ażając abstrakcyjny w zorzec m etryczny w ersu, m oże być zw iązany z bogactw em i różn orod n ością środk ów , których m ożn a u żyć przy realizacji w zorca. P ow in n o w ięc z tego w ynikać, że kiedy d o zw o lo n a jest w iększa różn orod n ość kom binacji, w zorzec jest trudniejszy d o zaob serw ow ania. Liczba podkreśleń w różnych w ersach rozpisyw anych w ed łu g naszych reguł m oże być m iernikiem zło żo n o ści wersu. Jak już pokazaliśm y, w skaźnik ten zdaje egzam in w krańcow ych przypadkach. M ożn a oczyw iście w ątp ić o słu sz n ości naszej decyzji co d o przypisyw ania takiej samej zło żo n o ści późn iejszym alter n atyw om bez w zględu na źródło. Zupełnie m ożliw e, że stopień zło żo n o ści sp o w o d o w any p otrzeb ą użycia trzeciej, a n ie drugiej alternatyw y reguły zgod n ości (52b2) p ow in ien być m niejszy niż stopień zło żo n o ści w ynikający z użycia drugiej alternatyw y. N a takie p ytan ia od pow iedzieć m ożn a tylko w tedy, gdy p odd am y analizie obszerny m ateriał w ierszow y. W tym m iejscu rozw ażań najlepiej będzie w yliczyć w k olejn ości wzrastającej zło żo n o ści różne zan alizow ane ju ż przez nas wersy, aby p ok azać, że sądy w yrażone w oparciu o n asz schem at nie są ab solutn ie nie d o p rzyjęcia19. Listę taką p odajem y w p unkcie (69):
19 Ostatnie badania (zob. B ea v er, A Grammar o f Prosody. „College English” 29 (1968), s. 310—321. — F reem a n , On the Primes o f M etrical Style. 1968, 1, s. 63 — 101) traktowały problem stylu metrycznego w innych kategoriach niż złożoność wersu. Wzięli oni pod uwagę takie czynniki, jak liczba i pozycja maksimum akcentu oraz liczba i pozycja zrealizowanych pozycji S, np. przy
omawianiu następujących wersów z P o p e ’a An Essay on Criticism:
When Ajax strives some rock's vast weight to throw The line too labours, and the words move slow.
Freeman zauważa, że występowanie silnych akcentów obok siebie przyczynia się do stworzenia ogólnego wrażenia powolności. „Neutralizacja akcentu daje się jeszcze wyraźniej zaobserwować w celowo przerysowanych »wolnych« wersach Pope’a:
(1)
And ten low words oft creep in one dull line
W S W S W S W S W S
Wers ten jest całkowicie metryczny, ale złożenia przymiotnikowo-rzeczownikowe i przysłów- kowo-czasownikowe powodują taką neutralizację akcentu, że w wersie nie ma żadnych albo jest najwyżej jedno maksimum akcentu” (s. 78).
Warto może zauważyć, że chociaż częste występowanie mocnych akcentów obok siebie jest częściowo przyczyną wrażenia powolności, nie jest ono jednak warunkiem wystarczającym. Tak więc możemy przebudować ten wers przez proste przestawienie i chociaż pozostaje ten sam stopień złożoności, to jednak wers wywołuje zupełnie inne wrażenie :
And ten low words in one dull line oft creep
Natomiast wers (55) można zmienić tak, że będzie się wydawał znacznie powolniejszy, doko nując podobnej inwersji, która nie powoduje zmiany stopnia złożoności:
Batter my heart for you, three-person'd God 1
Związek takich czynników, jak złożoność wersu i układ członów syntaktycznych w wersie, z teo rią stylu metrycznego pozostaje problemem do zbadania. Mamy jednak nadzieję, że poprawiona teoria będzie dobrze służyła tym badaniom.
(69)
(53) The curfew tolls the knell o f parting day (61) Twenty bookes clad in blak or reed (54) And leaves the world to darkness and to me (63) Are driven, like ghosts from an echanter fleeing (58) Yet dearly I love you and would be loved fain
(66) Appeare in person here in court. Silence (65) The Millere was a stout carl for the nones (61) Speech after long silence; it is right (66) Silent upon a peak in Darien
(55) Batter my heart, three-person'd God, for you (66) Friends, Romans, countrymen, lend me your ears
(64) Wylugh, elm, plane, assh, box, chasteyn, lynde, laurer (65) Down the long tower stairs hesitating
2 3 3 4 5 5 6 6 7 9
W ersy w p unkcie (69) m ają różną złożon ość, od zera d o dziew ięciu. Ł atw o m ożn a zb u d ow ać wersy o d użo większej zło żo n o ści (zob. (70), o zło żo n o ści (17)), ale w ersy takie nie zostały p otw ierd zon e w tekście. Teoria pozw ala n a w iększą ró żn o rod n ość w ersów , niż to faktycznie m a zastosow an ie. K iedy zastan ow im y się nad tym faktem , jesteśm y skłonni przypisać go n ied o sk o n a ło ścio m teorii i u siłow ać p o praw ić p od staw y teoretyczne tak, aby ograniczyć liczbę p rzypadków dopuszczalnych, ale nie spraw dzonych. M ożn a też ew entualnie p rób ow ać w yjaśnić przypadki nie sp raw dzone w jak iś inny sp osób, nie naruszając teorii. Zdaje się nam , że brak w ersów o dużej zło żo n o ści m ożn a w łaściw ie w yjaśnić w ram ach teorii. Jeśli pew ne jest, że zło ż o n o ść wersu w iąże się bezpośrednio z trudnością, jak ą od czu w a czytelnik, i jeśli dalej przypuścim y, że p oeci nie chcą zazwyczaj rob ić ze sw ych u tw orów trudnych k rzyżów ek, których artyzm u n ie m ożn a o cen ić bez sk om p lik ow anych ob liczeń z ołów kit m w ręku, w ów czas będziem y m ogli z p ow od zen iem w ysnuć w niosek , że istnieje szczyt złożon ości, k tórego p oeta n igdy nie chciałby w prow adzić do sw ych w ersów . T ego rodzaju w niosek jest zupełnie naturalny w przypadku składni: ch ociaż nie m a ograniczenia co d o liczby rzeczow n ików , które m ogą w ystęp ow ać w grupie nom in aln ej, n ie jest chyba zaskakujące, że badając prace w szystkich am erykańskich p ow ieściop isarzy o d H aw thorne’a do H enry Jam esa, nie zn alezion o grupy nom inalnej złożon ej z w ięcej niż 27 (lub 69) rzeczow ników . Przypadek p ięcio sto p o w ca jam b icz- n ego w ydaje się nam nie tak bardzo daleki, żeby m óc od rzucić an alogiczne w yjaś nien ie niew ystęp ow ania w ersów takich jak (70):
(70) Billows, billows, serene mirror o f the marine boroughs, remote willows
~W S W S W S W S WS
A b y zilustrow ać op racow an ą przez nas teorię m etryczn ą20, zak oń czym y ten rozd ział szczegółow ym rozpisaniem w pun kcie (71) fragm entu P rologu do O po w ieści k a n terb e ryjskic h :
20 W czasie drukowania tej pracy pojawiły się dwa artykuły, W im sa tta (Metrical Studies. N ew York 1970) oraz M a g n u so n a i R y d era ( The Study o f English Prosody: An Alternative
Pro-ÇI\)A Clérk ther was o f Ôxenfôrd also,
W S W S W S W S W S
That unto lógyk hadde lnóge ygó.
W S W
s w s w s W s
As léene was his hórs as is a róke,
W S W- 5 W S W S W S X