W yniki finansowe kopalni Brzeszcze podobnie jak i innych kopalń zależą p rzede wszystkim od wyso
kości jej produkcji, która z kolei jest uzależniona od zbytu węgla. Poniew aż od szeregu la t zbyt węgla w Polsce regulow any jest przez Konwencję W ęglo
wą, zaś stosunek do niej kopalni Brzeszcze zależny jest od decyzji Rządu, przeto sytuacja finansowa kopalni Brzeszcze uzależniona jest właściwie od stosunku R ządu do Konwencji. W związku z tym w obecnej chwili kopalnia Brzeszcze pozbawiona jest możności w ykorzystyw ania w tej dziedzinie szeregu momentów, które w ram ach obowiązującej umowy konwencyjnej, dostępne są dla kopalń pryw atnych.
D ziałalność kopalni Brzeszcze, jako skom ercjali
zowanego przedsiębiorstw a państwowego, podlega dwom regulatorom : z jednej strony dyrektywom Rządu, mianowicie M inisterstw a Przem ysłu i H an dlu, odpow iadającego za ogólny kierunek polityki węglowej, z drugiej strony — dążeniu do osiągania zysku tak, jak to m a m iejsce w przedsiębiorstw ach pryw atnych.
Przy pow staniu Konwencji W ęglowej w 1925 r.
kopalnia Brzeszcze do Konwencji nie przystąpiła.
Dopiero w 1927 r. przy odnaw ianiu Konw encji W ęg
lowej na skutek zarządzenia M inisterstw a Przem ysłu
— 41 —
i H andlu z dnia 29 lipca 1927 r. kopalnia Brzeszcze, nie w stępując do Konwencji, d ała po raz pierw szy zobowiązanie przestrzegania postanow ień Konwencji przy dostaw ach przedsiębiorstw om i osobom p ry watnym, jak również stosow ania przy wszelkich sprzedażach cen i w arunków płatności, ustalonych przez Konwencję. P r z y d o s t a w a c h węgla in
stytucjom i przedsiębiorstw om p a ń s t w o w y m k o p a l n i a B r z e s z c z e z a c h o w a ł a pod wzglę
dem ilości i sortym entów w o l n ą r ę k ę .
To stanowisko kopalni Brzeszcze było wyrazem ówczesnego poglądu Rządu, że przedsiębiorstw a państw ow e winny służyć p rzede wszystkim do z a spokojenia potrzeb zakładów , należących do tego samego właściciela, t. j. do Skarbu Państw a. W y ra zem tego poglądu była również uchw ała Kom itetu Ekonomicznego M inistrów z dnia 9 sierpnia 1925 r., która w yraźnie nakazyw ała, aby przedsiębiorstw a państw owe dokonyw ały zakupów potrzebnych im m ateriałów i wyrobów przede wszystkim w p rzed się
biorstw ach państwowych, w ytw arzających te m ate
riały, czy wyroby.
Podobny pogląd istnieje również i w innych państw ach, n. p. w Prusach, posiadających własne kopalnie o bardzo dużej produkcji w stosunku do ogólnego wydobycia i przy ogólnym nadm iarze węg
la. Kopalnie państw ow e p osiad ają tam wolną rękę w dostaw ach dla urzędów i przedsiębiorstw rzą d o wych praskich, o raz specjalne w arunki co do w yso
kości dostaw dla kolei, w ładz i instytucyj państw o
wych Rzeszy. System ten nie uległ zmianie nawet po w yodrębnieniu pod względem praw nym tak ko
palń rządow ych, jak i przedsiębiorstw państw owych, odbierających węgiel.
S ytuacja kopalni Brzeszcze uległa zasadniczej zmianie przy odnaw ianiu Konwencji w 1931 r., kiedy
Podpisując Konwencję, kopalnia Brzeszcze, na zlecenie R ządu zastrzegła, że po zakończeniu bu
du na podniesienie zdolności produkcyjnej należało się znaczne podniesienie licencji, prod u k cja kopalni Brzeszcze została zm niejszona w 1933 r. przez o d jęcie z jej licencji 2.900 ton miesięcznie, n a rzecz innych kopalń.
J a k w ynika z wyżej przedstaw ionego krótkiego zarysu historii stosunku kopalni Brzeszcze do K on
wencji, stosunek ten był właściwie odzw ierciedle
niem stosunku R ządu do tej organizacji. R ząd w imię ogólnych interesów polityki węglowej z re
— 43 —
zygnował z zabezpieczenia dla swej kopalni zasad n i
czych korzyści, z których w pełnej m ierze k o rzy stają w łaściciele kopalń, będący jednocześnie w łaścicie
lam i zakładów , spożyw ających węgiel, a mianowicie z praw a zabierania produkcji tych kopalń na p otrze
by zakładów , należących chociażby w części do te goż właściciela, poza licencją, ustaloną przez K on
wencję. Podczas gdy praw o to jest w ykorzystyw ane przez kopalnie pryw atne w stosunku do zakładów , należących do tegoż w łaściciela chociażby w ok. 40%, R ząd — będący w 100% w łaścicielem z jednej stro ny kopalni Brzeszcze, z drugiej strony szeregu insty- tucyj, zakładów i urzędów , zużyw ających przeszło 3 m iliony ton węgla rocznie, — rezygnuje z u p raw nień w tej m ierze, przysługujących mu w ram ach obowiązującej umowy konw encyjnej i w ten sposób ogranicza zbyt, a więc produkcję i zyski w łasnej kopalni na rzecz pryw atnego przem ysłu węglowego.
W skutek tego produk cja i zbyt węgla Pań stw o
wej K opalni W ęgla Brzeszcze w okresie od 1932 r.
stale spada w stosunku do całości produkcji i zbytu węgla w Polsce, jak to w ynika z poniżej przytoczo
nego zestaw ienia:
S ytuacja ta odbija się na wynikach finansowych kopalni, które zostały u jęte w zestaw ieniu porów nawczym za la ta od 1927/28 do 1935/36, przytoczo
nym przy końcu niniejszej pracy.
Z zestaw ienia tego wynika, że kopalnia Brzeszcze b yła w omawianym okresie przedsiębiorstw em re n townym, które z zysków swych zużyło około 9
milio-P r o d u k c j a *Zbyt wewnątrz kraju
Lata Cała
Polska Tys. ton
Brzeszcze Tys. ton.
0/ 0/
/ o /o Cała Polska Tys. ton.
Brzeszcze Tys. ton.
0/ 0/
/ u /o
, 1932 28 834 509 1,76 15192 437 2,87
►u cn
i 1933 27 356 473 1,73 15 261 392 2,57
1934 29 266 443 1,51 15 781 381 2,41
1935 28 540 447 1,57 16 889 386 2,29
* Z byt liczony je st bez zużycia w łasnego i deputatów .
nów zł na inwestycje, a więc na podniesienie w a r
tości swego m ajątku, w płacając jednocześnie do Skarbu P ań stw a 739.000 zł, jako pozostałość czy
stego zysku, oraz 4,141.381 zł tytułem podatków . W ostatnich jednak latach (od 1931/32 r.) w m iarę spadku p rodukcji i obniżki ceny sprzedażnej węgla, zyski kopalni stale m aleją i naw et nie w y starczają na pokrycie statutow ej am ortyzacji.
N ależy tu dodać, że wyżej wspom niane mniej ko
rzystne wyniki finansowe Państw ow ej K opalni W ęgla Brzeszcze w ostatnich latach nie są bynajm niej spo
wodowane jej rzekomo wysokimi kosztam i w łasny
mi, jak o tym głoszą niektóre w ypow iadane o tej kopalni opinie. Przeciwnie, kopalnia Brzeszcze n a le żała stale i należy obecnie w dalszym ciągu do ko
palń, m ających najniższe koszta własne, co stw ier
dziła już Kom isja A nkietow a badania warunków i kosztów produkcji, pow ołana rozporządzeniem P rezy d en ta Rzeczpospolitej w dniu 20 XII 1926 r.
W danych, które są w posiadaniu Instytutu B ada
nia K oniunktur G ospodarczych i Cen oraz Biura K ontroli Cen wynika, że kopalnia Brzeszcze pomimo wyżej przytoczonych ograniczeń n a korzyść p ry w a t
nego przem ysłu węglowego również i w latach 1934 i 1935 należy do kopalń o najniższych kosztach własnych.
Niskie koszta w łasne kopalni Brzeszcze mogłyby być jeszcze n ad al znacznie obniżone, gdyby ko pal
nia Brzeszcze pod względem wysokości licencji,
w stosunku do jej zdolności produkcyjnej była zrów nana z innymi kopalniami.
Jeżeli chodzi o zdolność produ k cy jn ą kopalni Brzeszcze (bez kopalni Jaw iszow ice), to już w 1931 r.
Komisja delegow ana przez Konw encję W ęglową określiła ją na 1,200.000 ton rocznie. F ak tyczna p ro dukcja kopalni Brzeszcze za ostatnie 2 la ta wynosi około 450.000 ton rocznie. Stosunek faktycznego wydobycia do zdolności produkcyjnej w przem yśle węglowym, jajko całości, jest znacznie k o rzystniej
szy. Przedstaw iciel Konw encji W ęglow ej, p. A ntoni rocznie, przekracza blisko dw ukrotnie obecne zapotrzebow anie rynku".
K apitalne urządzenia kopalni Jaw iszow ice (sor
townia, urządzenie szybu), d a ją możność osiągnąć wydobycie znacznie większe niż w sam ej ko
palni Brzeszcze. Oczywiście, po wybudow aniu J a wiszowic, zdolność produkcyjna kopalni Brzeszcze, jako całości, t. j. łącznie z kopalnią Jawiszow ice bardzo w ydatnie w zrosła i stosunek faktycznego w y
dobycia do zdolności produkcyjnej kopalni B rzesz
cze obecnie jeszcze bardziej się pogorszył.
W razie podniesienia prod u kcji kopalni Brzeszcze do tego stosunku, jaki jest n a innych kopalniach, ma
— 47 —
ona wszelkie szanse stanąć w rzędzie n ajbardziej rentow nych kopalń węgla w Polsce. W ynika to z w y
żej przedstaw ionych danych, które stw ierdzają, że węgiel brzeszczański już obecnie jest gatunkowo lepszy, niż węgiel szeregu kopalń polskich, cieszą
cych się ustaloną dobrą opinią na rynku węglowym.
Po przeniesieniu produkcji do szybu Jawiszowice m arka węgla brzeszczańskiego zrów na się pod wzglę
dem kaloryczności, a zatem i pod względem ceny z najlepszym i m arkam i Śląska, przy czym zapasy tego węgla, mogą w ystarczyć na przeciąg czasu około 150 lat.
Jeśli podzielić kopalnie na te, które m ają wysokie koszta w łasne i niską kaloryczność węgla, t. j. na takie, które w ym agają ochrony przez k artel i na te, które ze względu n a w ysoką kaloryczność i niskie koszta w łasne swego węgla ochrony tej nie potrze
bują, to kopalnia Brzeszcze należy do tej drugiej kategorii. To też, gdyby K onw encja była rozw iąza
na, w ypadłoby to z korzyścią dla kopalni Brzeszcze, k tóra m iałaby możność rozszerzenia swej produkcji i która — m ając po tem u natu raln e w arunki i odpo
w iednią organizację przedsiębiorstw a — mogłaby w ytrzym ać n a jd a lej idącą konkurencję.