Zgony standaryzowane wiekowo w podziale na p³eæ

Wprowadzenie

Bardzo szkodliwym spo³ecznie procesem jest umieralnoœæ przedwczesna (przed 65. rokiem ¿ycia) mê¿czyzn. Bardzo czêsto rozpatruje siê j¹ w kontekœcie popu-lacji w wieku produkcyjnym (Cz. Andryszek, J.A. Indulski, H. Worach-Kardas, 1996). Mo¿emy tak¿e spotkaæ siê z terminem nadumieralnoœci mê¿czyzn, który oznacza ró¿nicê we wspó³czynnikach zgonów mê¿czyzn i kobiet w poszczegól-nych kohortach¹ (E. Marcinkowska-Suchowierska, R. Brzozowski, 1985). Na potrzeby niniejszego opracowania, ze wzglêdu na sposób agregacji danych przez Œwiatow¹ Organizacjê Zdrowia, pos³u¿ono siê nadumieralnoœci¹ mê¿-czyzn wyznaczon¹ dla kohorty 25–64 lat. Liczono j¹ dwuetapowo. Najpierw ob-liczano ró¿nicê miêdzy standaryzowan¹ wiekowo umieralnoœci¹ kobiet i mê¿-czyzn w wieku 25–64 lat. W drugim etapie otrzyman¹ ró¿nicê traktowano jako odsetek standaryzowanej wiekowo umieralnoœci obu p³ci razem (tak¿e dla osób w kohorcie 25–64 lat). Zakres czasowy analizy obejmuje okres 1992–2003. Ze wzglêdu na znaczenie do analizy wziêto nadumieralnoœæ mê¿czyzn z powodu wszystkich przyczyn zgonów razem oraz z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia (ICD-10²: I00-I99), nowotworów z³oœliwych (ICD-10: C00-C97) oraz zewnê-trznych przyczyn urazów i zatruæ (ICD-10: V00-V99, W00-W99, X00-X99, Y00-Y99).

Standaryzowana wiekowo umieralnoœæ przedwczesna mê¿czyzn z powodu wszystkich przyczyn zgonów razem

W badanym okresie analizowana umieralnoœæ przedwczesna mê¿czyzn w kohor-cie 25–64 lat by³a najwy¿sza w krajach postradzieckich (bez Mo³dawii), wy-nosz¹c od 103,5% do 107,7% standaryzowanej wiekowo umieralnoœci liczonej dla obu p³ci razem. Na drugim miejscu (z nadumieralnoœci¹ 83,2%–95,9%) znalaz³y siê Bu³garia, Chorwacja, Czechy, Polska, Rumunia, S³owacja, S³owenia, Wêgry. Wzglêdnie nisk¹ umieralnoœæ przedwczesn¹ mê¿czyzn (69,9%–72,5%) zanotowano w Albanii i Mo³dawii. Lecz najmniejsze ró¿nice wyst¹pi³y w

Mace-1 Przy czym kohortê rozumie siê tutaj za J. Paradyszem (1985, s. 17) w ujêciu przestrzennym jako

„grupê osób, która w ci¹gu dostatecznie krótkiego okresu, w miejscu dostatecznie wa¿nym z pun-ktu widzenia prowadzonej analizy dozna³a okreœlonego zdarzenia demograficznego”. W niniejszym przypadku tê grupê osób w wieku 25–64 lat stanowi¹ mê¿czyŸni, natomiast dostatecznie wa¿nym miejscem s¹ analizowane pañstwa.

2 Miêdzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dzie-si¹ta. ICD-10, Kategorie 3-znakowe, 1996.

donii (61,7%). Zgodnie z przewidywaniami poziom nadumieralnoœci mê¿czyzn w krajach UE-15 by³ doœæ niski (70,3%) i bardzo wysoki w Rosji (107,8%).

Z bardzo du¿ym zró¿nicowaniem mieliœmy do czynienia w odniesieniu do zmiennoœci czasowej analizowanego rodzaju umieralnoœci przedwczesnej mê¿-czyzn. Wyró¿niono bowiem a¿ czternaœcie typów, z tego dwa pierwsze s¹ dwue-lementowe, a pozosta³e – jednoelementowe. Zakwalifikowane do typu A Bia³oruœ i Ukraina odznacza³y siê ³agodn¹ tendencj¹ do zwiêkszania ró¿nic miê-dzy obiema p³ciami, czemu towarzyszy³y liczne fluktuacje. W Czechach i na Wêgrzech (typ B) zanotowano tendencjê spadkow¹, równie¿ z fluktuacjami.

W pozosta³ych krajach postradzieckich (typ C: £otwa, D: Estonia, E: Mo³dawia, F: Litwa) pocz¹tkowo wystêpowa³a silna tendencja do zwiêkszania ró¿nic, która nastêpnie przesz³a w spadkow¹. Przy czym kraje te miêdzy sob¹ znacznie ró¿-ni¹ siê rokiem zmiany kierunku tendencji, czemu towarzysz¹ liczne wahania, co zaowocowa³o zaliczeniem ich do odrêbnych typów. W Chorwacji (typ G), Pol-sce (H), S³owacji (I) oraz S³owenii (J) mieliœmy do czynienia z tendencj¹

zbli-¿on¹ do notowanej w typie B, czemu towarzyszy³y tak du¿e wahania, ¿e zna-laz³y siê w osobnych typach. W Macedonii (typ K) oraz Albanii (L) nie zanoto-wano powa¿niejszych zmian, jednak¿e wyst¹pi³y znaczne fluktuacje. Z kolei przemiany w Bu³garii (typ M) oraz Rumunii (N) mo¿na uznaæ za poœrednie miêdzy wystêpuj¹cymi w krajach zaliczonych do typów C–F a G–J. To znaczy, ¿e w pierwszej czêœci badanego okresu wyst¹pi³a s³aba tendencja wzrostowa, któ-ra nastêpnie przesz³a w silniejsz¹ spadkow¹, czemu towarzyszy³y fluktuacje.

Na ryc. 3.2.1. przedstawiono wyniki zawieraj¹ce jednoczeœnie analizê œred-niego poziomu, jak i przemian w umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn w ko-horcie 25–64 lat w okresie 1992–2003. Mo¿na stwierdziæ, ¿e w krajach postra-dzieckich (poza Mo³dawi¹) sytuacja by³a z³a i ulega³a pogorszeniu przez ca³y badany okres lub jego wiêkszoœæ. Relatywnie dobr¹ sytuacjê zanotowano w Al-banii i Macedonii (niski przeciêtny poziom nadumieralnoœci mê¿czyzn, lecz bez znacz¹cej tendencji do polepszania) oraz Chorwacji, Czechach, Polsce, S³owacji, S³owenii, Wêgrzech (œredni poziom nadumieralnoœci mê¿czyzn, lecz z ten-dencj¹ do polepszania). Z poœredni¹ sytuacj¹ mieliœmy do czynienia w Bu³garii, Mo³dawii i Rumunii.

Standaryzowana wiekowo umieralnoœæ przedwczesna mê¿czyzn z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia

Nadumieralnoœæ mê¿czyzn w kohorcie 25–64 lat z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia przyjmowa³a doœæ wyrównany poziom. W efekcie wyró¿niono piêæ grup, z czego cztery s¹ jednoelementowe. Przy czym porównuj¹c sytuacjê w re-gionie z notowan¹ w UE-15 (nadumieralnoœæ na poziomie 97,8%), mo¿na stwierdziæ, ¿e sytuacja przedstawia³a siê raczej korzystnie. Pierwsza grupa za-wiera a¿ dwanaœcie krajów o umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn od 90,7%

do 114,1%. W jej ramach mo¿emy wyodrêbniæ cztery podgrupy: o bardzo du¿ej nadumieralnoœci (110,1%–114,1%), obejmuj¹ca kraje Rady Ba³tyckiej, o du¿ej nadumieralnoœci (105,7%–106,2%), zawieraj¹ca Polskê i S³oweniê, o

nadumie-kraje otaczaj¹ce grupa I (103,5–107,7) grupa II (83,2–95,9)

grupa III (69,9–72,5) grupa IV (61,7)

– typy krajów ze wzglêdu na przemiany w umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn

grupa I – grupy krajów ze wzglêdu na œredni¹ wielkoœæ umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn

88,7% – œrednia wartoœæ umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn (liczona nastêpuj¹co: ró¿nicê miêdzy umieralnoœci¹ mê¿czyzn i kobiet traktowano jako % umieralnoœci ogó³em,

obliczenia dla kohorty 25-64 lat)

Ryc. 3.2.1. Syntetyczna ocena standaryzowanej wiekowo umieralnoœci przedwczesnej mê¿-czyzn w kohorcie 25–64 lat z powodu wszystkich chorób razem w latach 1992–2003

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych HFA-DB, 2007.

ralnoœci nieznacznie przekraczaj¹cej notowan¹ w krajach „starej” Unii Europej-skiej (99,1%–101,9%), w której znalaz³y siê Bia³oruœ, Czechy, S³owacja, Wêgry, oraz podgrupê o sytuacji nieznacznie lepszej ni¿ w UE-15 (90,7%–94,7%), do której zakwalifikowano Bu³gariê, Chorwacjê i Ukrainê. Równie wysoka umieral-noœæ przedwczesna mê¿czyzn, jak w krajach tej¿e grupy, panowa³a w Rosji (103,0%). Znacz¹co mniejsze ró¿nice w nadumieralnoœci mê¿czyzn zanotowa-no w krajach po³o¿onych na po³udniu analizowanego obszaru, czyli w Rumunii (81,3%), Albanii (67,0%), Macedonii (60,3%) oraz Mo³dawii (54,5%). Przy czym w przypadku ostatniego z krajów przyczyn¹ tak ma³ych ró¿nic miêdzy obiema p³ciami nie jest niski standaryzowany wiekowo poziom umieralnoœci z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia w kohorcie 25–64 lat wœród mê¿czyzn, lecz bardzo wysoki wœród kobiet.

Wœród wszystkich pañstw regionu zanotowano s³ab¹ tendencjê wzrostow¹ ró¿nic miêdzy umieralnoœci¹ mê¿czyzn i kobiet, czemu towarzyszy³y liczne i du¿e wahania. Ostatecznie wyró¿niono dziesiêæ typów, z czego dziewiêæ by³o jednoelementowych. W zaliczonych do typu A pañstwach (Chorwacja, Estonia, Litwa, Polska, S³owacja, Ukraina, Wêgry) wystêpowa³a nieregularna tendencja wzrostowa, przy czym najwiêksze fluktuacje wyst¹pi³y w Estonii i na Litwie.

W pozosta³ych krajach zmiany by³y na tyle zró¿nicowane, ¿e wszystkie je zali-czono do osobnych, jednoelementowych typów. Tym niemniej mo¿emy wyodrê-bniæ poœród nich pewne prawid³owoœci. I tak na £otwie (typ B) i w Czechach (typ C) sytuacja uleg³a minimalnemu pogorszeniu, lecz krótkookresowe wahania by³y bardzo ma³e. Podobnie by³o w Rumunii (typ D), Bu³garii (typ E) i Bia³oru-si (typ F), lecz tu wahania by³y bardzo du¿e i przebiega³y inaczej dla ka¿dego z tych krajów. Jeszcze wiêksze wahania towarzyszy³y niewyraŸnej tendencji wzrostowej w Mo³dawii (typ G), Macedonii (typ H), lecz najwiêksze by³y w Al-banii (typ I) oraz S³owenii (typ J). Zmiany notowane w Rosji najbardziej przy-pomina³y te wystêpuj¹ce na Ukrainie. Natomiast w UE-15 mieliœmy do czynie-nia z bardzo s³ab¹ tendencj¹ spadkow¹, dodatkowo bez powa¿niejszych wahañ.

Analizuj¹c jednoczeœnie œredni poziom, jak i przemiany w standaryzowanej wiekowo umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn w kohorcie 25–64 lat z powo-du chorób uk³apowo-du kr¹¿enia w okresie 1992–2003 (ryc. 3.2.2.), mo¿na stwier-dziæ, ¿e w ca³ym regionie wystêpowa³a tendencja wzrostowa. Tym, co g³ównie ró¿ni³o kraje miêdzy sob¹, by³ œredni poziom tej¿e nadumieralnoœci. Przy czym najlepsza sytuacja wystêpowa³a na po³udniu badanego obszaru, a najgorsza na pó³nocy.

Standaryzowana wiekowo umieralnoœæ przedwczesna mê¿czyzn z powodu nowotworów z³oœliwych

Ze wzglêdu na zró¿nicowanie œredniego poziomu nadumieralnoœci mê¿czyzn w okresie 1992–2003 mo¿emy wyodrêbniæ piêæ grup. Najwiêksze ró¿nice w analizowanej umieralnoœci miêdzy obiema p³ciami zanotowano na Bia³orusi

(umieralnoœæ przedwczesna mê¿czyzn wynosi³a 78,7% umieralnoœci dla obu p³ci razem), tu¿ za ni¹ sytuowa³a siê S³owacja (71,9%). W trzeciej grupie (63,9%–68,2%) znalaz³y siê Chorwacja, £otwa, Ukraina, Wêgry. Jeszcze

mniej-kraje otaczaj¹ce grupa I (90,7–114,1) grupa II (81,3)

grupa III (67,0) grupa IV (60,3)

– typy krajów ze wzglêdu na przemiany w umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn

grupa I – grupy krajów ze wzglêdu na œredni¹ wielkoœæ umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn

90,7% – œrednia wartoœæ umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn (liczona nastêpuj¹co: ró¿nicê miêdzy umieralnoœci¹ mê¿czyzn i kobiet traktowano jako % umieralnoœci ogó³em, obliczenia dla kohorty 25-64 lat)

grupa V (54,5)

Ryc. 3.2.2. Syntetyczna ocena standaryzowanej wiekowo umieralnoœci przedwczesnej

mê-¿czyzn w kohorcie 25–64 lat z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia w latach 1992–2003

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych HFA-DB, 2007.

sze ró¿nice (50,7%–60,3%) wyst¹pi³y w Albanii, Bu³garii, Czechach, Estonii, Litwie, Mo³dawii, Polsce, Rumunii, S³owenii. Lecz najmniejsze (44,0%) by³y

kraje otaczaj¹ce grupa I (78,7) grupa II (71,9)

grupa III (63,9–68,2) grupa IV (50,7–60,3)

– typy krajów ze wzglêdu na przemiany w umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn

grupa I – grupy krajów ze wzglêdu na œredni¹ wielkoœæ umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn

50,7% – œrednia wartoœæ umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn (liczona nastêpuj¹co: ró¿nicê miêdzy umieralnoœci¹ mê¿czyzn i kobiet traktowano jako % umieralnoœci ogó³em, obliczenia dla kohorty 25-64 lat)

grupa V (44,0)

Ryc. 3.2.3. Syntetyczna ocena standaryzowanej umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn w kohorcie 25–64 lat z powodu nowotworów z³oœliwych w latach 1992–2003

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych HFA-DB, 2007.

w Macedonii. W Rosji ró¿nice te by³y doœæ znaczne, osi¹gaj¹c 70,2% i bardzo ma³e w UE-15 (38,8%).

Bior¹c pod uwagê przemiany w czasie badanego rodzaju umieralnoœci przedwczesnej, mo¿emy wyró¿niæ osiem typów, z czego piêæ jest jednoelemen-towych. W krajach zaliczonych do typu A (Albania, Czechy, Estonia, Mo³dawia, Polska, S³owacja, Ukraina, Wêgry) widzimy niewyraŸn¹ tendencjê spadkow¹, która jest przerywana przez krótkookresowe wahania – najwiêksze w przypad-ku Albanii, Estonii i Mo³dawii, najmniejsze w Polsce i na Wêgrzech. Zbli¿ona tendencja wystêpuje równie¿ w Chorwacji, Litwie i S³owenii (typ B), z tym ¿e wahania przyjmuj¹ odmienny kszta³t. Pozosta³e kraje zakwalifikowano do jednoelementowych typów. W Rumunii (typ C), Bu³garii (typ D) i na Bia³orusi (typ E) by³o podobnie jak przy poprzednich dwóch typach, czyli mieliœmy do czynienia ze s³ab¹ tendencj¹ wzrostow¹, jednak¿e nieregularnoœci w wahaniach spowodowa³y zaliczenie ich do osobnych typów. Z kolei na £otwie (typ F) i w Macedonii (typ G) wyst¹pi³y tak du¿e wahania, ¿e trudno jest nawet mówiæ o jakiejkolwiek tendencji.

Bior¹c jednoczeœnie do analizy œredni poziom oraz zmiany w standaryzowa-nej wiekowo umieralnoœci przedwczesstandaryzowa-nej mê¿czyzn w wieku 25–64 lat z powo-du nowotworów z³oœliwych w okresie 1992–2003, mo¿emy stwierdziæ, ¿e ba-dan¹ grupê krajów ró¿nicuje przede wszystkim œredni poziom analizowanej nadumieralnoœci. Jednak¿e nie mo¿na w tym zakresie wyró¿niæ prawid³owoœci o charakterze przestrzennym. Natomiast w prawie wszystkich krajach zanoto-wano tendencjê wzrostow¹ ró¿nic miêdzy umieralnoœci¹ obu p³ci. Tu tak¿e nie wyst¹pi³y prawid³owoœci przestrzenne.

Standaryzowana wiekowo umieralnoœæ przedwczesna mê¿czyzn z powodu zewnêtrznych przyczyn urazów i zatruæ

Rozk³ad przestrzenny œredniego poziomu umieralnoœci przedwczesnej mê¿-czyzn w wieku 25–64 lat z powodu zewnêtrznych przyczyn urazów i zatruæ

czê-œciowo odbiega³ od przyjêtej hipotezy. Zak³adano bowiem, ¿e bêdzie najwiêkszy w krajach postradzieckich. Znalaz³o to jedynie czêœciowo potwierdzenie, albo-wiem wœród krajów o najwy¿szej umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn zna-laz³y siê kraje postradzieckie (bez Mo³dawii) oraz Polska i S³owacja. I tak naj-wiêksze ró¿nice miêdzy obiema p³ciami (143,6%–144,1%) zanotowano w Pol-sce i na Ukrainie. Du¿e (138,2%–141,6%) by³y tak¿e na Bia³orusi oraz Estonii, Litwie i £otwie. Ni¿szy poziom analizowanej nadumieralnoœci (127,8%–132,8%) wyst¹pi³ w Albanii, Bu³garii, Chorwacji, Mo³dawii, Rumunii i na Wêgrzech.

Lecz najni¿szy (121,7%–123,3%) zanotowano w Czechach, S³owenii oraz Ma-cedonii. W s¹siedniej Rosji poziom badanej umieralnoœci przedwczesnej mê¿-czyzn by³ doœæ wysoki (135,8%), lecz w UE-15 du¿o ni¿szy (107,5%) ni¿ wœród krajów regionu.

kraje otaczaj¹ce grupa I (143,6–144,1) grupa II (138,2–141,6)

grupa III (127,8–132,8) grupa IV (121,7–123,3)

– typy krajów ze wzglêdu na przemiany w umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn

grupa I – grupy krajów ze wzglêdu na œredni¹ wielkoœæ umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn

132,8% – œrednia wartoœæ umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn (liczona nastêpuj¹co: ró¿nicê miêdzy umieralnoœci¹ mê¿czyzn i kobiet traktowano jako % umieralnoœci ogó³em, obliczenia dla kohorty 25–64 lat)

Ryc. 3.2.4. Syntetyczna ocena standaryzowanej wiekowo umieralnoœci przedwczesnej

mê-¿czyzn w kohorcie 25–64 lat z powodu zewnêtrznych przyczyn urazów i zatruæ w latach 1992–2003

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych HFA-DB, 2007.

Ze wzglêdu na zmiany w czasie analizowanego rodzaju umieralnoœci przed-wczesnej mê¿czyzn mamy bardzo zró¿nicowan¹ sytuacjê. Wyró¿niono a¿ czter-naœcie typów, z tego dwa s¹ dwuelementowe, a reszta jednoelementowa.

W wiêkszoœci krajów ró¿nice w umieralnoœci miêdzy obiema p³ciami utrzymy-wa³y siê na zbli¿onym poziomie, czemu jednak¿e towarzyszy³y liczne wahania, które spowodowa³y ich zaliczenie do osobnych typów. Najwiêksze wyst¹pi³y w Albanii (typ C), Bu³garii (typ D) i S³owenii (typ E), najmniejsze na Bia³orusi (typ F), Polsce (typ G) i Ukrainie (typ H), poœrednie w Czechach i S³owacji (A), Chorwacji (typ I), Estonii (typ J), Litwie (typ K), £otwie (typ L) oraz Mo³dawii (typ M). W nielicznych pañstwach zanotowano jednak¿e niewyraŸn¹ tendencjê wzrostow¹, której tak¿e towarzyszy³y liczne wahania. Tak by³o w Rumunii i Macedonii (typ B) oraz na Wêgrzech (typ N). W Rosji oraz UE-15 analizowa-na analizowa-nadumieralnoœæ mê¿czyzn nie wykazywa³a powa¿niejszych zmian, czemu to-warzyszy³y ma³e wahania.

Poddaj¹c jednoczesnej analizie œredni poziom, jak i zmiany w standaryzo-wanej wiekowo umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn w wieku 25–64 lat z po-wodu zewnêtrznych przyczyn urazów i zatruæ w okresie 1992–2003 (ryc. 3.2.4.), mo¿emy stwierdziæ, ¿e sytuacjê w tym zakresie ró¿nicowa³ g³ów-nie œredni poziom analizowanej nadumieralnoœci. Najgorsza sytuacja panowa³a w krajach postradzieckich (bez Mo³dawii) oraz Polsce i S³owacji. W zdecydowa-nej wiêkszoœci krajów nie zanotowano tendencji do zmian, aczkolwiek wystêpo-wa³y du¿e fluktuacje.

Standaryzowana wiekowo umieralnoœæ przedwczesna mê¿czyzn w wieku 25–64 lat: porównanie sytuacji w 1992 i 2003 r.

Bior¹c pod uwagê zarówno poziom standaryzowanej wiekowo umieralnoœci przed-wczesnej mê¿czyzn w wieku 25–64 lat z powodu wszystkich chorób razem, jak te¿

wzajemne relacje miêdzy poszczególnymi grupami chorób w 1992 i 2003 r., wyró¿-niono dwa typy krajów, które dodatkowo dzieli³y siê na podtypy (ryc. 3.2.5.).

Pañstwa zaliczone do typu I (Albania, Macedonia i Mo³dawia) charakte-ryzowa³y siê ogólnie niskim poziomem umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn, co zawdziêcza³y przede wszystkim bardzo niskiemu poziomowi

nadumieralno-œci z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia wœród mê¿czyzn oraz wzglêdnie wysokie-mu poziomowi umieralnoœci kobiet. W typie II znalaz³y siê pozosta³e kraje o œrednim i wysokim poziomie nadumieralnoœci mê¿czyzn. Mo¿emy je podzie-liæ na dwa podtypy. Cech¹ charakterystyczn¹ zaliczonych do podtypu IIa (Bia³oruœ, Chorwacja, Estonia, Litwa, £otwa, S³owacja, Polska, Ukraina, Wêgry) by³ bardzo wysoki poziom umieralnoœci przedwczesnej mê¿czyzn z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia oraz zewnêtrznych przyczyn urazów i zatruæ. Nato-miast kraje zakwalifikowane do typu IIb (Bu³garia, Czechy, Rumunia, S³owenia) odznacza³y siê przede wszystkim œrednim poziomem umieralnoœci przedwczes-nej mê¿czyzn z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia.