Powstanie upadło. Ludność wypędzono z Warszawy. Matka Krystyny jako łączniczka AK przy Czerwonym Krzyżu pozostaje i teraz w zupełnie pustej Warszawie przy komórce PCK pozostawionej dla wyszukiwania i ewakuacji ciężko rannych. Ta mała grupka to jedyni żywi ludzie w dawnym milionowym mieście. […] Tłumacz PCK poszedł z nią szukać jakiejś niemieckiej przepustki dla żeglowania po gruzach. Dopiero na placyku, na którym zbiegło się pięć ulic, zastali patrol. Broń była ustawiona w kozły. Młody, jak z igły, oficerek o aroganckiej ubranej w monokl5 twarzy począł besztać przez tłumacza polnische Schweinhunde6 . Przeszła więc pośpiesznie skwerek, stając przy besztanym biedaku. Opięty w hitlerowski mundur kabotyn7 postanowił zagrać gentlemana:
– Czym mogę służyć szanownej pani?
– Proszę o przepustkę na Żoliborz.
Szeroki uśmiech zadowolenia rozświetlił wymonoklowaną twarz.
– Droga pani – rozciągał, akcentując zdumienie. – Cóż tam pani znajdzie? – zatoczył łuk ręką. – Nigdzie nic nie ma, wszystko leży w gruzach, wszystko zniszczone – wybuchnął śmiechem.
– Może… znajdę… kogo…
Wygiął się we wdzięcznym łuku, wyciągnął ku niej półkolistym ruchem rękę:
– Daję pani moją dłoń jako gwarancję, stwierdzoną słowem honoru niemieckiego oficera, że nic i nikogo pani nie znajdzie. […]
Nazajutrz postanowiła ruszyć bądź co bądź. […] Już Saski Ogród, trzeba skręcić w Królewską. Dwaj Niemcy przed ogrodem. Już się nie cofnie. Idzie na nich.
– Halt!8 ... Młodszy chwyta ją za ramię i trzęsie z wściekłością: – Czego tu chcesz? […]
– Przejść Królewską na Krakowskie. Oczy młodego zwężają się drapieżnie: zabije.
– Ach, przestań! – mówi starszy.
– Zabroniono się włóczyć, nikt nie ma być w Warszawie, raus!9 ... – krzyczy, popychając ją w stronę, z której nadeszła. […]
Schodząc, zobaczyła patrol idący z Długiej. Oficer, dziecko niemal, wyskoczył z pistoletem.
– Pani wie, że zabroniono wracać?
– Wiem.
– Zna pani prawo wojenne.
– Znam.
Stropił się.
– A cóż panią broni?
Co ją broni? Nie bronią ci, co stawiali tę barykadę, bo już ich nie ma. Nie broni przepustka, bo jej nie otrzymała. Nie bronią papierosy, bo je oddała. […] Przeżegnała się wolno szerokim uczciwym krzyżem i poszła. Plac Krasińskich – pusty. […] Na końcu ulicy widzi sylwetkę swego domu. Czyżby istniał? […] Teraz furta dębowa leżała wyrwana, zostały jeszcze schodki, […] z których zbiegła już w trzecim dniu powstania Krysia […].
– Do widzenia, mateńko!...
To tu, kiedy szła do powstania, powiedziała te ostatnie słowa. Matka przywarła do stopni. […] Szukała… Spotykały ją wszędzie albo pustka i zawód, albo oczy spłoszone, brak wiadomości. […] W jednej z okolicznych piwnic znalazła na murze napis: „Żołnierze Parasola”. Przechodzący robotnik powiedział, że pochowano tu siedem ciał. Zula mówiła, że słyszała, że na tej ścieżce pod cmentarzem, którą wycofywał się ubezpieczający oddziałek Krysi, poległo wówczas siedmiu. Odnaleźli grób zbiorowy i to miejsce w nim, gdzie złożono tych siedmiu. Skleciła siedem trumien. Zdobyła dwa prześcieradła dla owinięcia ciała Krysi. Poznałaby je. […] W grobie było sześciu chłopców i dziewczyna. Krysia była jedyną kobietą w oddziale. Więc – już kres… I pewność. Nachyliła się nad zetlałymi resztkami. Wie nieomylnie – to nie Krysia. To nie jej układ rąk, to nie Krysia […].
Melchior Wańkowicz, Ziele na kraterze, Warszawa 1983.
5 Monokl – soczewka na jedno oko, noszona w XIX w., głównie dla elegancji. 6 Polnische Schweinhunde (niem.) – polskie świńskie psy. 7 Kabotyn – osoba zachowująca się w sposób obliczony na efekt. 8 Halt! (niem.) – Stój! 9 Raus! (niem.) – Wyjść!; tu: Odejść!
Melchior Wańkowicz (1892–1974) – polski pisarz i dziennikarz uważany za jednego z najwybitniejszych reportażystów w historii literatury polskiej. W książce Ziele na kraterze (1957) opisuje życie swojej rodziny.
1. Jak Rudy miał na drugie imię?
2. Jak naprawdę na pierwsze imię miał Alek?
3. Prawdziwa nazwa Buków to
4. Kim z zawodu byli rodzice Rudego?
5. Gdzie Janek się urodził?
6. Podaj nazwę i numer ulicy, przy której mieszkał Rudy?
7. Gdzie i kiedy ukazał się pierwszy opis akcji pod Arsenałem?
8. Jak nazywała się teczka, w której Matula przechowywała zdjęcia Rudego?
9. Po kim Alek otrzymał imię Aleksy?
10. Czego uczył prof. Wuttke?
11. K to uczył chłopców, że trzeba żyć "dla ojczyzny a nie z ojczyzny"?
12. W którym roku nasi bohaterowie ukończyli Agrikolę?
13. Wyjaśnij nazwę SAD?
14. Jakie odznaczenie dostał ojciec Zośki i Kamyk 23.10.43 15. Jak przezywano Janka Bytnara i dlaczego?
16. Pierwsza miłość Rudego to
17. Rudy i Zośka adorowali koleżankę siostry Zośki. Podaj jej imię i nazwisko 18. Jakie pamiątki po Alku ma Basia do dziś?
19. Co to jest Kedyw?
20. Atrybuty walki przed 1943 21. Atrybuty walki po 1943 22. Co to jest PET?
23. Kto napisał komentarz do obecnego wydania " Kamieni na szaniec" i jak nazywała się książka napisana przez tę osobę?
24. Ile szkół nosi imię Alka?
25. Czy Alek ciągnął płytę z pomnika Kopernika na sankach?
26. Co stało się, gdy Alek wrócił pod pomnik Kopernika, by sfotografować go po zdjęciu tablicy?
27. Za co gestapo aresztowało matkę Alka?
28. Czy matka Alka przeżyła obóz?
29. Gdzie Alek ukrywał się po "aferze kopernikowskiej"?
30. Ile flag zdjął Rudy z Zachęty?
31. Co Alek zamierzał robić po wojnie?
32. Jak Alek nazywał swą pisaninę do Basi?
33. Kto namalował najwięcej kotwic?
34. Czym Alek i Rudy różnili się w pracy Małego Sabotażu?
35. Pseudonim Alka:... Zośki :...
36. Gdzie odbywała się pierwsza dla Zośki i Rudego akcja dywersyjna w Sylwestra?
37. Kim był pan Janek (Jan Rossman)?
38. Czy Basia Alka brała udział w konspiracyjnej walce?
39. Kto bohatersko zginął, ostrzeliwując się najpierw długo w piwnicznym okienku?
40. Kim był Oliwa?
41. Jakich cech wymagała służba w dywersji?
42. Ucieczka Rudego z rąk hitlerowców odbyła się z 43. Ucieczka Alka z rąk gestapo odbyła się z
44. Kiedy miały miejsce w/w wydarzenia?
45. Dlaczego koledzy z firmy Alka nazywali go fajtłapą?
46. Czy bohaterowie książki mieli jakieś wspólne zdjęcia?
47. Gdzie Rudy leżał po odbiciu go w Akcji pod Arsenałem?
48. Dzięki czyjemu archiwum powstała potem książka Kamińskiego "Zośka i Parasol"?
49. W książce jest pewna niezgodność związana z Rudym (inaczej mówi podpis pod fotografią, inaczej uwagi Kamińskiego). Czego dotyczy?
50. Cała trójka przyjaciół brała udział w jednej z akcji. Rudy został tam ranny i później w al. Szucha nadstawiał poranione miejsce, aby szybko pokryły je sińce. Co to za akcja?
51. Czy Heniek (Henryk Ostrowski) naprawdę wydał Rudego (aresztowanego 23.03. 43)?
52. Na kim podziemie wykonało wyrok za Rudego?
53. Pod jakim nazwiskiem pochowano najpierw Rudego?
54. Dlaczego książkę Kamińskiego nazywa się kultową?
55. Jaką wartość miała i ma ta lektura? Czego uczy?
Szare Szeregi w akcji https://www.youtube.com/watch?v=z00ik-QlIv0
Jak wyglądała „Akcja pod Arsenałem”? https://www.youtube.com/watch?v=wAC6jO-NTHs Film „Akcja pod Arsenałem” https://www.youtube.com/watch?v=Jepiijs6H6c
„Żołnierz polski” „Kamienie na szaniec”
„Złota jesień polska” Wrzesień 1939 – wojna zmienia rzeczywistość chłopców
Poczucie klęski, bezradności – „A on nie ma broni, on się nie mści”
Wrzesień 1939 r. – poczucie bezradności, chaosu, porażki.
Tułaczka – „A on nie ma domu” Tułaczka w pierwszych tygodniach września
Mundur żołnierski Mundur harcerski
Znaczna przewaga wroga „ ciągną obce wojska”,
„czołgi żelazne”, „szedł z bagnetem”
Większa i lepiej uzbrojona armia niemiecka.
Ruiny, zgliszcza, pożary Niszczenie polskiego dorobku (mieszkania, fabryki, drogi)
Żołnierz polski Władysław Broniewski Ze spuszczoną głową, powoli
idzie żołnierz z niemieckiej niewoli.
Dudnią drogi, ciągną obce wojska,
a nad nimi złota jesień polska.
Usiadł żołnierz pod brzozą u drogi, opatruje obolałe nogi.
Jego pułk rozbili pod Rawą,
a on bił się, a on bił się krwawo, szedł z bagnetem na czołgi żelazne, ale przeszły, zdeptały na miazgę.
Pod Warszawą dał ostatni wystrzał,
potem szedł. Przez ruiny. Przez zgliszcza.
Jego dom podpalili Niemcy!
A on nie ma broni, on się nie mści...
Hej, ty brzozo, hej, ty brzozo-płaczko,
smutno szumisz nad jego tułaczką, opłakujesz i armię rozbitą,
i złe losy, i Rzeczpospolitą...
Siedzi żołnierz ze spuszczoną głową, zasłuchany w tę skargę brzozową, bez broni, bez orła na czapce, bezdomny na ziemi-matce.
Bagnet na broń, 1943
1. Wyjaśnij podane związki frazeologiczne i ułóż z nimi zdania.
a) do ostatniej kropli krwi – b) przelewać krew za coś – c) nadstawiać własną pierś – d) wojna totalna -
2. Uzupełnij tabelkę wykorzystując wiersz pt. „Żołnierz polski”.
Cytat Środek artystyczny Funkcja
Buduje kontrast: piękno przyrody polskiej – tragiczne wydarzenia
Wykrzyknik (brzozo) opłakujesz
Onomatopeja (wyraz dźwiękonaśladowczy)