G£ÓWNE ZAGADNIENIA
•
Informacja adekwatna do poszczególnych wyborów zawodowych, eduka-cyjnych, osobistych i spo³ecznych jest paliwem, które napêdza indywidual-ne podejmowanie decyzji.•
Informacje mog¹ byæ dok³adne, aktualne, istotne lub nie. G³ównym zada-niem orientacji i poradnictwa karierowego jest udzielenie pomocy osobom w zidentyfikowaniu potrzebnych im informacji, ustaleniu, gdzie takie infor-macje mo¿na otrzymaæ, upewnieniu siê, które ze zdobytych informacji s¹ do-k³adne i aktualne oraz zaplanowaniu, jak takie informacje mog¹ byæ wykorzy-stane jako podstawa dalszego dzia³ania.•
Sam fakt dostêpnoci informacji nie gwarantuje, ¿e bêd¹ one wykorzystywane skutecznie lub wykorzystywane w ogóle.•
Systemy dostarczania informacji przesz³y ewolucjê od materia³ów drukowa-nych do metod bardziej interaktywdrukowa-nych i zindywidualizowadrukowa-nych, takich jak symulacje multimedialne lub komputerowo wspomagane systemy orientacji karierowej.•
Wspieranie planowoci dzia³añ oraz efektywnych zachowañ dotycz¹cych ka-riery nie ogranicza siê do udzielania radz¹cym siê pomocy w zakresie zdoby-wania informacji, ale obejmuje tak¿e pomoc w wykorzystaniu zdobytej wie-dzy w kontekcie indywidualnych cech preferencji, wartoci, zaanga¿owa-nia oraz potencja³u.Wiedza wiêkszoci ludzi na temat ró¿nych zawodów jest bardzo ograniczona.
Maj¹ oni pewne wyobra¿enia, czasami doæ mgliste, o zawodach wykonywanych przez cz³onków ich rodziny, byæ mo¿e tak¿e przez grono najbli¿szych znajomych.
Dziêki rodkom masowego przekazu mog¹ tak¿e znaæ jeszcze kilka innych zawo-dów, choæ ich obraz jest czêsto bardzo stereotypowy. W procesie socjalizacji lu-dzie zdobywaj¹ wiedzê o tym, które zawody s¹ po¿¹dane, a które stanowi¹ tabu w ich rodowisku kulturowym. O ile nie nast¹pi jaka bezporednia interwencja, próbuj¹c zestawiaæ obraz w³asnej osoby z obrazami ró¿nych zawodów ludzie
czê-sto poruszaj¹ siê jedynie w ramach niewielu typowych alternatywnych wyborów.
Interwencja taka polega zazwyczaj na uzyskaniu dostêpu do informacji o zawo-dach za porednictwem specjalisty ds. orientacji w sprawach kariery.
Jeli rozwój kariery ma byæ pe³ny i wszechstronny, poza zaspokojeniem potrzeb w zakresie otrzymania informacji o zawodach, istotne jest równie¿ zaspokojenie potrzeb klientów w zakresie informacji o mo¿liwociach edukacyjnych, a tak¿e in-formacji o charakterze osobistym. Decyzje dotycz¹ce nauki s¹ wyborami stanowi¹-cymi etap poredni w kontekcie ca³ego procesu podejmowania decyzji w sprawach kariery; jednostki musz¹ posiadaæ oraz byæ zdolne wykorzystaæ informacje o mo¿li-wociach ró¿nych programów nauki, w tym mo¿limo¿li-wociach dalszej nauki lub szkole-nia po ukoñczeniu szko³y redniej lub collegeu, a tak¿e informacje dotycz¹ce zwi¹zku pomiêdzy nauk¹, a prac¹. Jeli uczniowie podejmuj¹ decyzjê o kontynuowaniu na-uki w collegeu, musz¹ wiedzieæ o takich sprawach, jak ró¿nice pomiêdzy poszcze-gólnymi rodowiskami akademickimi, wp³yw cech instytucji szkolnictwa wy¿sze-go (ich wielkoæ, dobór absolwentów, po³o¿enie geograficzne, program nauki i inne) na indywidualnego studenta, sposób za³atwiania spraw zwi¹zanych z przyjêciem na studia, mo¿liwoci otrzymywania pomocy finansowej, wymagania co do posiadania wyników okrelonych testów oraz o tym, jak radziæ sobie z wieloma innymi proble-mami w procesie podejmowania wyborów dotycz¹cych nauki. Jeli uczniowie lub osoby doros³e s¹ zdecydowani co do wyboru specjalnoci, musz¹ otrzymaæ równie istotne informacje dotycz¹ce mo¿liwoci szkolenia. Tak wiêc informacje o
mo¿liwo-ciach dalszej nauki lub pracy mog¹ w znacz¹cy sposób pomóc poszczególnym klien-tom w realizacji koniecznych zadañ, bez wzglêdu na to, czy s¹ to m³ode osoby w fazie poszukiwañ i orientacji, studenci collegeu na etapie ustalania mo¿liwych wyborów, osoby doros³e podejmuj¹ce decyzjê o zmianie kierunku kariery, objête programami przedemerytalnymi, czy te¿ zaanga¿owane w proces podejmowania wszelkich innych decyzji dotycz¹cych kariery.
Informacje o mo¿liwociach nauki oraz o zawodach maj¹ istotne znaczenie tyl-ko wtedy, gdy oceniane s¹ w tyl-kontekcie tego, co poszczególni klienci wiedz¹ o sobie. Informacje o w³asnej osobie s¹ niezwykle wa¿ne, aby ka¿dy z klientów by³ w stanie zrozumieæ indywidualne znaczenie otrzymywanych danych. Poszu-kuj¹cym porady niezbêdny jest trafny obraz w³asnych mocnych i s³abych stron, akceptowany przez nich samych, dotycz¹cy zarówno sfery poznawczej, jak i nie zwi¹zanej z poznawaniem, aby w pe³ni zdawali sobie sprawê z wartoci informacji dotycz¹cych wiata pracy i edukacji. Musz¹ byæ oni wiadomi swoich zró¿nico-wanych zdolnoci, zainteresowañ, wyznazró¿nico-wanych wartoci oraz postaw wobec ucze-nia siê i pracy. Tylko wtedy mog¹ naprawdê oceniæ wartoæ otrzymywanych infor-macji. W rezultacie klient stawia sobie pytanie: Wiedz¹c to, co wiem o sobie samym, jak mogê wykorzystaæ te informacje?.
Salomone (1989) sugeruje, ¿e informacje o zawodach (occupational informa-tion) ró¿ni¹ siê od informacji dotycz¹cych kariery (career informainforma-tion); dlatego te¿ doradcy powinni zwracaæ starann¹ uwagê na to, którego terminu u¿ywaj¹. Jego zdaniem oba te okrelenia opisuj¹ typ informacji. Poniewa¿ zawód (occupation)
jest czym innym ni¿ kariera (career) (por. rozdzia³ 1), pojêcie informacji dotycz¹-cych kariery jest znacznie szersze ni¿ pojêcie informacji zawodowych (dotycz¹-cych wy³¹cznie zawodów).
Proces rozwoju kariery wymaga informacji, które w sposób ci¹g³y wzmacniaj¹ planowoæ dzia³añ; interakcja pomiêdzy opcjami dotycz¹cymi edukacji lub szkole-nia, alternatywami zawodowymi oraz cechami w³asnej osoby (self characteristics) jest koniecznym warunkiem podejmowania trafnych decyzji o karierze. Indywidual-ne potrzeby w zakresie informacji o karierze s¹ zró¿nicowaIndywidual-ne w zale¿noci od etapu w ¿yciowym cyklu rozwoju kariery, na którym znajduje siê dana osoba (Bloch, 1989), w zale¿noci od jej stylu uczenia siê (McCormac, 1989), a tak¿e byæ mo¿e w zale¿-noci od p³ci (Wolleat, 1989).
Niniejszy rozdzia³ przedstawia propozycje procesów s³u¿¹cych osi¹gniêciu ce-lów orientacji karierowej opisanych we wczeniejszych rozdzia³ach. Omówiony jest w nim zasiêg ró¿nych systemów dostarczania informacji, dziêki którym pojê-cia, wiedza i postawy integralnie zwi¹zane z rozwojem kariery mog¹ byæ zestrojo-ne z potrzebami i cechami ró¿nych grup odbiorców spo³ecznych. Naszym celem jest okrelenie zakresu dostêpnych mo¿liwoci istniej¹cych w ramach struktur in-stytucji edukacyjnych oraz w spo³ecznociach lokalnych, mo¿liwoci ukierunko-wanych na wsparcie procesu uzawodowienia (vocationalization) obejmuj¹-cych pomoc w indywidualnym rozwijaniu s³ownictwa zwi¹zanego z prac¹, zdoby-cie koniecznej wiedzy na temat kariery, ukszta³towanie po¿¹danych postaw wobec kariery, wykszta³cenie w³aciwych umiejêtnoci podejmowania decyzji itp. W szcze-gólnoci przedstawimy w niniejszym rozdziale kilka zasad dotycz¹cych skutecz-nego wykorzystania informacji oraz omówimy sposób ich oceny oraz typy syste-mów dostarczania informacji wraz z dok³adniejszym opisem kilku bardziej obie-cuj¹cych systemów. W rozdziale tym znajdziecie Pañstwo tak¿e omówienie prac Krajowego Komitetu ds. Koordynacji Informacji Zawodowych (National Occupa-tional Information Coordinating Committee NOICC) oraz jego agend stanowych (SOICCs). Zaprezentujemy równie¿ konkretne przyk³ady dostêpnych materia³ów.
Z uwagi na ograniczenia ramami niniejszej publikacji, skoncentrujemy siê g³ów-nie na informacjach dotycz¹cych kariery, pomijaj¹c ród³a informacji o
mo¿liwo-ciach edukacyjnych oraz informacjach osobistych. Z najbardziej wiarygodnych szacunków wynika, ¿e ponad 7 milionów osób zaanga¿owanych w proces podej-mowania decyzji o karierze ka¿dego roku korzysta z systemów komputerowych, systemów tradycyjnych, mikrofilmów (microfiche) lub ksi¹¿ek w celu eksploracji
wiata pracy, szkoleñ i edukacji (Stowarzyszenie Komputerowych Systemów In-formacji o Karierze Association of Computer-Based Systems for Career Infor-mation, 1989).