Zrównoważony rozwój i społeczna odpowiedzialność organizacji

Problematyka dotycząca społecznej odpowiedzialności jest zagadnieniem niezwykle złożonym, obejmującym swym obszarem gospodarkę, społeczeń­

stwo, a także wartości wyznawane przez nie w relacji z otoczeniem zewnętrz­

nym. Oznacza ona relacje zachodzące między przedsiębiorstwami lub innymi organizacjami a społecznościami, z którymi wchodzą w rozmaite interakcje.

Opisuje także zakres odpowiedzialności powstający po obu stronach tych re­

lacji. Społeczność należy rozumieć w możliwie najszerszym sensie, tak aby objąć wszystkich potencjalnych interesariuszy organizacji, czyli tych, którzy mogą mieć jakikolwiek interes w jej obecnej lub przyszłej działalności100.

Do problematyki edukacji w zakresie odpowiedzialności społecznej na­

wiązuje wielu autorów. Burton R. Clark, akcentując rolę uniwersytetów przedsiębiorczych, podkreśla znaczenie działań zmierzających do kreowania organizacji pomostowych, łączących uczelnie z ich interesariuszami101. Z ko­

lei Judith Sutz widzi potrzebę rozszerzenia tradycyjnych ról uczelni, takich jak kształcenie i prowadzenie badań naukowych, o tak zwaną trzecią misję, którą określa mianem kreowania wzajemnych relacji uczelni z otoczeniem102.

99 http://www.mg.gov.pl/files/upload/8383/Wizja%202050_Deklaracja_2015.pdf [dostęp:

26.08.2015].

100 W.B. Werther, D. Chandler, Strategic C orporate Social Responsibility, Sage Publications, Thousand Oaks 2006, s. 6.

101 B.R. Clark, Sustaining Change in Universities. Continuous in C ase Studies and Concepts, Society for Research into Higher Education & Open University Press, Maidenhead 2004.

102 J. Sutz, The New R ole o f the University in the Productive Sector [w:] Universities an d the G lobal Know ledge Economy. A Triple H elix o f University - Industry - G overnm ent Relations, eds. H. Etzkovitz, L. Leydesdorff, Pinter, London-Washington 1997.

Henry Etzkovitz i Loet Leydesdorff zwracają uwagę na potrzebę tworzenia trwałych więzi szkół i uczelni z otoczeniem biznesowym, samorządowym oraz rządem103. Johan Gooitzen Wissema proponuje model uniwersytetu trzeciej generacji, podkreślając, że kluczem do sukcesu uczelni w kształto­

waniu społeczeństwa wiedzy jest między innymi poszerzenie pola dla przed­

siębiorczości pracowników i studentów, którego efektem powinna być ko­

mercjalizacja technologii. Jego zdaniem zasadnicze znaczenie dla uczelni ma uzyskanie statusu międzynarodowego centrum transferu technologii oraz tworzenie wokół uczelni różnych instytucji badawczych, finansowych, kon­

sultingowych, organizacji wsparcia zawodowego i innych niezbędnych dla wspierania komercjalizacji technologii104.

Budowanie i utrzymywanie poprawnych relacji z otoczeniem wymaga prowadzenia stałego dialogu z interesariuszami, czyli podmiotami, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na działanie organizacji i na które ono samo również bezpośrednio lub pośrednio oddziałuje105. Współczesne organizacje społecznie odpowiedzialne, w tym również jednostki edukacyj­

ne, powinny spełniać oczekiwania wszystkich interesariuszy znajdujących się w ich otoczeniu. Dlatego w polskiej edukacji muszą nastąpić radykalne zmiany porównywalne do tych, które zachodzą na rynku konsumenckim.

Konieczność zaspokojenia odmiennych oczekiwań różnorodnych kategorii nabywców zmusza szkoły oraz uczelnie do zmiany dotychczasowej orientacji na rzecz dostosowywania się do potrzeb interesariuszy. Na rynku przetrwają jednostki, które będą szybko i elastycznie reagowały na potrzeby i zmiany pojawiające się w bliższym i dalszym otoczeniu.

Niezwykle ważny jest sposób komunikacji o możliwościach zaspokoje­

nia tych potrzeb przez jednostkę edukacyjną, a także zapewnienie, że jest ona w stanie dostarczyć produkt edukacyjny dostosowany do potrzeb ryn­

ku. W zależności od wysyłanych komunikatów oraz grup, do których mają one trafić, można wyodrębnić różnorodne typy interesariuszy. Charaktery­

stykę tych grup oraz ich oczekiwania wobec jednostki naukowej zestawiono w tabeli 4.

Mimo dobrze zidentyfikowanego obszaru interesariuszy, jednostki eduka­

cyjne nie potrafią w dostateczny sposób dotrzymać kroku prężnie rozwijającej się gospodarce i postępującemu rozwojowi cywilizacyjnemu106. Przez ostatnie

103 Universities an d the G lobal Know ledge Economy. A Triple H elix o f University - Industry - G overnm ent Relations, eds. H. Etzkovitz, L. Leydesdorff, Pinter, London-Washington 1997.

104 J.G. Wissema, Technostarters, Why an d How, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębior­

czości, Warszawa 2005.

105 P Wachowiak, Ja k prow adzić d ialog zin teresariu szam i?, „E-Mentor” 2012, 1(43).

106 M. Geryk, Społeczna odpow iedzialność uczelni, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012.

dekady gospodarka bardzo intensywnie ewoluowała czemu towarzyszył po­

stęp technologiczny, który wywarł ogromny wpływ na rozwój procesów glo- balizacyjnych. Istotne przeobrażenia nastąpiły również w świadomości konsu­

mentów oraz innych uczestników życia społeczno-gospodarczego.

T a b e la 4 Grupy interesariuszy i ich oczekiwania w odniesieniu do szkoły wyższej

Grupy interesariuszy Wybrane oczekiwania interesariuszy względem jednostki naukowej

• specjalistyczne przygotowanie do zawodu umożliwiające zaistnienie na globalnym rynku pracy;

• wykształcenie umożliwiające aktywne uczestnictwo w roz­

woju cywilizacyjnym;

• uzyskanie dyplomu wyższej uczelni;

• odpowiednia kultura środowiska;

• szeroka oferta uwzględniająca kształcenie ustawiczne, zwłaszcza podyplomowe;

• uczestnictwo w bieżącym, wewnętrznym życiu i zewnętrz­

nym środowisku uczelni.

potencjalni studenci

• atrakcyjne programy nauczania;

• wysoki odsetek absolwentów znajdujących zatrudnienie;

• wykształcenie umożliwiające aktywne uczestnictwo w roz­

woju cywilizacyjnym;

• wiedza, która daje możliwość zdobycia różnorodnych i cie­

kawych zawodów oraz zatrudnienia na rynku pracy;

• ciekawa oferta różnorodnych kierunków studiów;

• możliwość kształcenia na odległość;

• możliwość podnoszenia kwalifikacji w ramach studiów podyplomowych.

potencjalni pracodawcy

• wykwalifikowana, kreatywna i elastyczna kadra zdolna do wprowadzania zmian w przedsiębiorstwach;

• profesjonaliści zdolni do przekształcenia firmy tradycyjnej w firmę innowacyjną;

• badania naukowe pozwalające na wzrost dynamiki rozwoju firm;

• specjaliści potrafiący nawiązywać kontakty międzynaro­

dowe.

pracownicy jednostki naukowej

• odpowiednia kultura środowiska;

• odpowiednie warunki pracy;

• ochrona wolności badań i innych wolności akademickich;

• możliwość współpracy ze studentami w zakresie badań naukowych;

• możliwość podnoszenia własnych umiejętności i kwalifikacji;

• możliwość wpływu na ważne sprawy (współrządzenie);

• pełnienie funkcji ekspertów dla zarządzających uczelnią;

• przyjazna atmosfera pracy, zapewnienie stabilizacji i roz­

woju;

• dobre relacje między studentami i pracownikami dydak­

tycznymi;

• wyzwalanie inicjatywy, samodzielności i zaangażowania przez eksponowanie misji.

media • ciekawe imprezy naukowe do prezentacji różnego rodzaju badań;

• narzędzia dydaktyczne.

samorządy lokalne • współpraca z lokalnymi instytucjami i samorządami;

• dostarczenie wysoko kwalifikowanych kadr;

• pomoc ludzi nauki w rozwiązywaniu problemów;

• poparcie społeczne dla zamierzeń samorządów.

administracja rządowa

• przygotowanie kreatywnych absolwentów dla rynku pracy;

• rozwój i upowszechnienie zaawansowanej wiedzy;

• przygotowanie absolwentów do bycia mobilnymi obywate­

lami w globalnym społeczeństwie demokratycznym;

• rozwój osobowy studentów i absolwentów.

społeczeństwo • odpowiednia jakość kształcenia;

• konkurencyjność na rynku europejskim i światowym;

• kształtowanie postaw obywatelskich;

• depozytariusze wartości i wzorów kulturowych - ośrodki promocji kultury i wiedzy.

Źródło: L. Białoń, E. Werner, Społeczna odpow iedzialność szkoły wyższej w kontekście je j w ize­

runku, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2012, 1(39).

Niestety na tle przedsiębiorstw szkoły nie dokonały w tym zakresie większych zmian. Nie potrafiły bowiem wykorzystać dostępnej technolo­

gii informacyjno-komunikacyjnej w takim stopniu jak przedsiębiorstwa i jednostki otoczenia biznesu. Jest to zjawisko bardzo niepokojące, tym bardziej że szkoły, które kształcą przyszłe pokolenia specjalistów, powinny odgrywać przewodnią rolę w rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy.

Dominique Foray zauważa, że wiedza w oświacie to wiedza funkcjonująca w mało konkurencyjnym otoczeniu, która przypomina wiedzę, jaka była znana w medycynie na początku X IX wieku107. Z kolei Daniel Nelson zwraca uwagę na zbyt powolny rozwój wiedzy w systemie edukacji w porównaniu

107 D. Foray, D. Hargreaves, The D evelopm ent o f Know ledge o f D ifferent Sectors: a M odel an d Som e Hypotheses, referat z konferencji Knowledge Management in Education and Lear­

ning, Oxford, 18-19 marca 2002, s. 7.

z innymi dziedzinami, podkreślając, że szkoła pod względem nauczania nie zmieniła się znacząco przez ostatnie sto lat108. Nawet wprowadzona w 1999 roku w Polsce reforma systemu edukacji, mająca za zadanie zniwelowanie rozbieżności między oczekiwaniami rynku a ofertą edukacyjną szkół, nie przyniosła oczekiwanego rezultatu. Dlatego też realia otaczającego świata powinny stanowić materiał wyjściowy dla zmian systemu edukacji, zaczy­

nając od szkolnictwa podstawowego, a na szkołach wyższych kończąc.

Wdrożeniu zrównoważonego rozwoju i społecznej odpowiedzialności powinny służyć narzędzia, które będą tak dobrane, aby przynieść sektorowi edukacji jak najwięcej korzyści. Przy wyborze narzędzi powinno się uwzględ­

nić zarówno własne potrzeby, jak i warunki i otoczenie, w których funkcjo­

nuje jednostka. W tym celu, biorąc pod uwagę specyfikę działalności, wiel­

kość, liczbę zatrudnianych pracowników czy oferowanych usług, szkoła oraz uczelnia powinny zidentyfikować adresatów działań i określić, w jaki sposób chcą na nich wpływać.

2.4. Model fińskiej edukacji jako jeden z elementów