intelektualną
Link between the level of development of sensor integration and with public adapting pupils with intellectual disability
plastyczność mózg jest w stanie ponownie uporządkować połączenia w ukła-dzie nerwowym na podstawie nowych doświadczeń. Ta reorganizacja lub też proces integracji sensorycznej nie jest dostępny bezpośredniemu poznaniu, jest to proces wewnętrzny, co do którego hipoteza jest stawiana na podstawie dowodów dostarczonych przez nauki badające układ nerwowy. Mimo że sam proces integracji sensorycznej nie jest zauważalny, to występujące w nim braki i naprawy ujawniają się w zachowaniu dziecka [Botts, Hershfeldt, Christensen- -Sandfort 2008].
Problematyka dojrzałości społecznej, jak twierdzi M. Kościelska [1984] ści-śle zazębia się z zagadnieniem niepełnosprawności intelektualnej i to zarówno w literaturze, jak i w obowiązującej praktyce orzecznictwa psychologicznego, zaburzenie to bowiem stwierdza się nie tylko na podstawie ilorazu inteligencji, ale i wskaźników przystosowania społecznego. Jak podaje J. Wyczesany [2007, s. 26], jednym z kryteriów diagnostycznych dla niepełnosprawności intelektu-alnej według DSM-iii-R jest „współwystępowanie deficytów lub zmniejszenie się zdolności przystosowania społecznego, tzn. obniżona jest skuteczność oso-by w spełnianiu poziomu oczekiwań zgodnych z jej wiekiem i przynależnością kulturową, takich jak umiejętności społeczne i odpowiedzialność, komuniko-wanie się, wypełnianie czynności »dnia codziennego«, samodzielność, samo-obsługa”. Kształtowanie więc gotowości do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, tzn. optymalny rozwój takich umiejętności, które stosownie do wieku pozwalają sprostać zadaniom i wymaganiom o charakterze społecznym, jest jednym z najważniejszych i ostatecznych celów rewalidacji dzieci i mło-dzieży z niepełnosprawnością intelektualną [Pilecka 2003].
Materiał, metoda, techniki i narzędzia badawcze
Badaniami eksploracyjnymi objęto 42 uczniów z niepełnosprawnością inte-lektualną w stopniu lekkim, uczęszczających do klas pierwszych szkół specjal-nych i ogólnodostępspecjal-nych (po 21 uczniów z każdego rodzaju szkoły). Wyboru dzieci dokonywano na podstawie orzeczeń wydanych przez Poradnie Psycho-logiczno-Pedagogiczne. Do projektu nie kwalifikowano dzieci z postawionymi diagnozami zaburzeń programu genetycznego, np. z zespołem Downa, z syn-dromem kruchego chromosomu X, jak również z autyzmem. W konsekwencji badania objęły aż pięć województw: świętokrzyskie, łódzkie, lubelskie, podkar-packie i mazowieckie.
37
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
Oceny przystosowania społecznego badanych dokonano przy pomocy:
• ‘PAC1’ H.C. Gunzburga (oprac. T. Witkowski 1988, wg H.C. Gunzburga – The PAC MAnUAL Birmingham 1974. 3rd Ed., rozdz. iii The PAC-1) – gdyż zadania ‘PAC1’ obejmują minimum wymaganych umiejętności społecznych, które należy uwzględnić w społecznej rehabilitacji. Podzie-lone są na cztery działy: „Obsługiwanie siebie”, „Komunikowanie się”,
„Uspołecznienie” i „Zajęcia”. W każdym dziale wyróżnić można części.
i tak do pierwszego działu należą: „zachowanie się przy stole”, „spraw-ność motoryczna”, „toaleta i mycie” oraz „ubieranie się”. Części drugiego działu to: „język”, „ujmowanie różnic”, „liczby i wielkości” oraz „posługi-wanie się ołówkiem i papierem”. Do trzeciego działu należą: „udział w za-bawie” i „czynności domowe”, a do czwartego: „sprawność manualna”
oraz „zręczność i kontrola motoryki”;
• ‘Kwestionariusza CBI’ E. Schaefera i M. Aaronsona [J. Rembowski 1972]
– gdyż jest narzędziem służącym do pomiaru przystosowania dziecka w szkole i przedszkolu. Sześćdziesiąt stwierdzeń kwestionariusza doty-czy ujawnianego zachowania się dziecka właśnie w szkole, jego stosunku do obowiązków szkolnych, a także jego interpersonalnych stosunków z rówieśnikami i nauczycielami. Tworzą one 12 skal: ‘ekspresja słowna’,
‘nadruchliwość’, ‘życzliwość’, ‘odsuwanie się’, ‘wytrwałość’, ‘nerwowość’,
‘towarzyskość’, ‘roztargnienie’, ‘taktowne postępowanie’, ‘zażenowanie, nieśmiałość’, ‘koncentracja’ i ‘zawziętość’. na podstawie różnic pomiędzy wynikami poszczególnych skal (pozytywnych i negatywnych) otrzymu-jemy informację o trzech czynnikach: ekstrawersji w przeciwieństwie do introwersji, zachowania pozytywnego w przeciwieństwie do zachowania negatywnego oraz wzajemnym stosunku pozytywnej i negatywnej orien-tacji w zachowaniu. Wyróżnione czynniki (suma wszystkich punktów) informują o ogólnym poziomie przystosowania dziecka w granicach od –96 do +96 punktów.
Ocenę poziomu rozwoju procesów integracji sensorycznej przeprowadzo-no, korzystając z:
• ‘Kwestionariusza Rozwoju Sensomotorycznego Dziecka [oprac. Z. Przy-rowski 1995] – który daje możliwość wstępnej diagnozy dysfunkcji w obrębie działania systemu czuciowego, przedsionkowego, słuchowe-go i wzrokowesłuchowe-go, jak również poddaje ocenie schemat ciała i orientację przestrzenną, obustronną koordynację motoryczną oraz planowanie motoryczne.
• Wybranych Prób Obserwacji Klinicznej [oprac. Z. Przyrowski 2001, 2002] – dzięki którym ocenić można m.in.: napięcie mięśniowe, stabi-lizację centralną, ruchy gałek ocznych, planowanie ruchu, reakcje postu-ralne, kokontrakcję, lateralizację, choreoatetozy, reakcje równoważne, adiadochokinezę, obustronną koordynację ruchową, czucie ruchu, jak również stwierdzić awersyjne reakcje na ruch, czy obecność przetrwa-łych lub nie w pełni zintegrowanych odruchów. Wybrano próby: ‘Prefe-rencji Oka/Ręki’, ‘Szybkiej Rotacji Przedramion’, ‘Śledzenia Przedmio-tu Oczami’, ‘Dotykania Palce – Kciuk’, ‘Palec Do nosa’, ‘Kokontrakcji’,
‘Pozycji Zgięciowej na Plecach’, ‘Pozycji Wyprostnej na Brzuchu’, ‘Test Wyprostowanych Rąk Schildera’, ‘Asymetryczny Toniczny Odruch Szyj-ny’, ‘Symetryczny Toniczny Odruch SzyjSzyj-ny’, ‘Równowagi Dynamicznej’,
‘Stabilizacji Barków’, ‘Stabilizacji Tułowia’ i ‘niebezpieczeństwa Grawi-tacyjnego’.
W celu uzyskania pełniejszej diagnozy (w obrębie procesów integracji sen-sorycznej) podjęto również próbę zastosowania wybranych ‘Południowokali-fornijskich Testów integracji Sensorycznej’ – bateria SCSiT J. Ayres [2002a, na podstawie: Southern California Sensory integration Tests Manual, Los An-geles, Calif., Western Psychological Services, tłum.: Z. Przyrowski, D. Daniluk- -Przyrowska, E. Grzybowska, po konsultacjach z Violet Maas, Polskie Stowa-rzyszenie Terapeutów integracji Sensorycznej] – poddając dzięki temu ocenie m.in.: czucie ruchu, percepcję bodźców dotykowych, umiejętność wizualizacji wrażeń dotykowych bez kontroli wzrokowej, zdolność czuciowej lokalizacji bodźca dotykowego, planowanie ruchu, zdolność do swobodnego użycia ręki w obszarze przeciwległej strony ciała, zdolność płynnej wzajemnej współpracy kończyn górnych, różnicowania kierunków w obrębie własnego ciała i najbliż-szej przestrzeni, zdolność do kompensacji równowagi z wykorzystaniem syste-mu wizualnego oraz utrzymywania równowagi dzięki informacjom przedsion-kowo-proprioceptywnym. Wybrano testy: ‘Kinestezji’, ‘identyfikacji Palców’,
‘Grafestezji’, ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’, ‘imitacji Pozycji’, ‘Przekraczania Linii Środkowej Ciała’, ‘Obustronnej Koordynacji Ruchowej’, ‘Różnicowania Prawo – Lewo’, ‘Równowagi Statycznej z Oczami Otwartymi’ oraz ‘Równowagi Statycznej z Oczami Zamkniętymi’.
W celu określenia wzajemnej zależności poziomu rozwoju integracji senso-rycznej i przystosowania społecznego badanych uczniów zastosowano analizę czynnikową. i tak na podstawie danych pochodzących z ‘inwentarza PAC-1’
oraz ‘Kwestionariusza Schafera i Aaronsona’ obliczono najpierw macierze ko-relacji. Wartości własne tych macierzy przedstawiają tabele 1 i 2.
39
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
Tabela 1. Wartości własne macierzy korelacji dla PAC-1
wartościnr
Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość
własna % ogółu
wariancji skumulowana
wartość własna skumulowana wartość %
1 6,210966 51,75805 6,21097 51,7581
2 2,019848 16,83207 8,23081 68,5901
3 0,942408 7,85340 9,17322 76,4435
4 0,655862 5,46552 9,82908 81,9090
5 0,557224 4,64354 10,38631 86,5526
6 0,408623 3,40519 10,79493 89,9578
7 0,334853 2,79044 11,12979 92,7482
8 0,323370 2,69475 11,45316 95,4430
9 0,210093 1,75077 11,66325 97,1937
10 0,147891 1,23242 11,81114 98,4262
11 0,113570 0,94641 11,92471 99,3726
12 0,075292 0,62743 12,00000 100,0000
Tabela 2. Wartości własne macierzy korelacji dla ‘Kwesionariusza Schaefera i Aaron-sona’
wartościnr
Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość
własna % ogółu
wariancji skumulowana
wartość własna skumulowana wartość %
1 2 3 4 5
1 3,966084 33,05070 3,96608 33,0507
2 2,881888 24,01574 6,84797 57,0664
3 1,941544 16,17953 8,78952 73,2460
4 1,022017 8,51681 9,81153 81,7628
5 0,558842 4,65702 10,37037 86,4198
6 0,466872 3,89060 10,83725 90,3104
1 2 3 4 5
7 0,412487 3,43739 11,24973 93,7478
8 0,228549 1,90458 11,47828 95,6524
9 0,184819 1,54016 11,66310 97,1925
10 0,156637 1,30531 11,81974 98,4978
11 0,114716 0,95597 11,93446 99,4538
12 0,065544 0,54620 12,00000 100,0000
Analiza wyników wskazała na możliwość wyboru pierwszych trzech głów-nych składowych (czynników) w przypadku PAC-1 i czterech w przypadku
‘Kwestionariusza Zachowania się Dziecka w Przedszkolu i w Szkole’. Powiąza-nie zmiennych PAC-1 i czynników przedstawia tabela 3, a powiązaPowiąza-nie zmien-nych ‘Kwestionariusza Schafera i Aaronsona’ oraz czynników tabela 4.
Tabela 3. Powiązanie zmiennych PAC-1 i czynników
Zmienna
Współrzędne czynnikowe zmiennych, na podstawie korelacji
czynnik 1 czynnik 2 czynnik 3 Zachowanie się przy stole –0,676808 0,618763 0,185098
Sprawność motoryczna –0,669139 0,575355 –0,002034
Toaleta i mycie –0,754806 0,223433 –0,106350
Ubieranie się –0,742664 0,414890 0,180980
Język –0,735356 –0,480919 –0,271052
Ujmowanie różnic –0,738730 –0,567654 0,050411
Liczby i wielkości –0,685709 –0,525261 0,252033
Posługiwanie się ołówkiem i papierem –0,704838 –0,347104 0,388701
Udział w zabawie –0,695451 –0,200004 –0,429662
Czynności domowe –0,581295 0,130609 –0,590481
Sprawność manualna –0,817945 –0,067056 0,199430
Zręczność, kontrola motoryki –0,799885 0,269148 0,020213
41
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
Tabela 4. Powiązanie zmiennych ‘Kwesionariusza Schaefera i Aaronsona’ oraz czyn-ników
Zmienna
Współrzędne czynnikowe zmiennych na podstawie korelacji
czynnik 1 czynnik 2 czynnik 3 czynnik 4 Ekspresja słowna –0,184782 0,779877 0,363055 –0,179410
Towarzyskość –0,104072 0,898308 0,193407 0,187369
Odsuwanie się –0,258073 –0,681621 0,284143 –0,081518 Zażenowanie i nieśmiałość 0,165101 –0,414922 –0,038492 0,863886
Życzliwość 0,248256 0,742667 0,211073 0,359414
Taktowne postępowanie 0,827970 0,073681 –0,104177 0,042382
nerwowość –0,767795 –0,188874 0,482416 0,073873
Zawziętość –0,723663 –0,284743 0,484283 0,058454
Wytrwałość 0,634477 0,013239 0,622624 –0,157620
Koncentracja 0,473755 –0,153464 0,790200 0,116507
nadruchliwość –0,854947 0,182907 0,153391 0,053376
Roztargnienie –0,780350 0,314705 –0,363104 0,143743
Widać, iż na czynnik pierwszy składają się wszystkie części PAC-1, na czyn-nik drugi: zachowanie się przy stole, sprawność motoryczna, ujmowanie róż-nic oraz liczby i wielkości. Zmienną czynnika trzeciego są jedynie czynności domowe. W przypadku Classroom Behavior inventory Preschool to Primary w skład czynnika pierwszego wchodzą: taktowne postępowanie, nerwowość, zawziętość, wytrwałość, nadruchliwość i roztargnienie. Zmiennymi czynnika drugiego są: ekspresja słowna, towarzyskość, odsuwanie się, życzliwość, czyn-nika trzeciego: wytrwałość i koncentracja, a czwartego: zażenowanie i nieśmia-łość. Projekcję zmiennych PAC-1 i Kwestionariusza Schafera i Aaronsona na płaszczyzny przykładowych czynników przedstawiają rysunki 1 i 2.
na podstawie danych pochodzących z wybranych ‘Prób Obserwacji Klinicz-nej’, ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ oraz ‘Kwestio-nariusza Rozwoju Sensomotorycznego’ również obliczono macierze korelacji.
Wartości własne tych macierzy przedstawiają tabele 5, 6 i 7.
Legenda: (1) – ‘zachowanie się przy stole’; (2) – ‘sprawność motoryczna’; (3) – ‘toaleta i mycie’; (4) – ‘ubieranie się’; (5) – ‘język’; (6) – ‘ujmowanie różnic’; (7) – ‘liczby i wielkości’;
(8) – ‘posługiwanie się ołówkiem i papierem’; (9) – ‘udział w zabawie’; (10) – ‘czynności domowe’; (11) – ‘sprawność manualna’; (12) – ‘zręczność, kontrola motoryki’
Rysunek 1. Projekcja zmiennych ‘inwentarza PAC1’ na płaszczyznę czynników 1 i 2
Legenda:(13) – ‘ekspresja słowna’; (14) – ‘towarzyskość’; (15) – ‘odsuwanie się’;
(16) – ‘zażenowanie i nieśmiałość’; (17) – ‘życzliwość’; (18) – ‘taktowne postępowanie’;
(19) – ‘nerwowość’; (20) – ‘zawziętość’; (21) – ‘wytrwałość’; (22) – ‘koncentracja’;
(23) – ‘nadruchliwość’; (24) – ‘roztargnienie’
Rysunek 2. Projekcja zmiennych ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona’ na płaszczyznę czynników 1 i 2
43
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
Tabela 5. Wartości własne macierzy korelacji dla ‘Prób Obserwacji Klinicznej’
wartościnr
Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość
własna %
ogółu wariancji skumulowana
wartość własna skumulowana wartość %
1 5,579551 37,19700 5,57955 37,1970
2 1,892395 12,61597 7,47195 49,8130
3 1,261334 8,40889 8,73328 58,2219
4 1,084059 7,22706 9,81734 65,4489
5 0,887157 5,91438 10,70450 71,3633
6 0,821692 5,47795 11,52619 76,8412
7 0,737821 4,91881 12,26401 81,7601
8 0,658731 4,39154 12,92274 86,1516
9 0,539819 3,59879 13,46256 89,7504
10 0,523168 3,48779 13,98573 93,2382
11 0,344936 2,29957 14,33066 95,5377
12 0,258776 1,72517 14,58944 97,2629
13 0,177513 1,18342 14,76695 98,4463
14 0,139151 0,92767 14,90610 99,3740
15 0,093898 0,62599 15,00000 100,0000
Tabela 6. Wartości własne macierzy korelacji dla ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’
wartościnr
Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość
własna %
ogółu wariancji skumulowana
wartość własna skumulowana wartość %
1 2 3 4 5
1 6,499416 40,62135 6,49942 40,6213
2 2,120825 13,25516 8,62024 53,8765
1 2 3 4 5
3 1,259387 7,87117 9,87963 61,7477
4 1,150512 7,19070 11,03014 68,9384
5 0,968565 6,05353 11,99871 74,9919
6 0,840604 5,25378 12,83931 80,2457
7 0,736240 4,60150 13,57555 84,8472
8 0,545617 3,41010 14,12117 88,2573
9 0,496032 3,10020 14,61720 91,3575
10 0,407318 2,54574 15,02452 93,9032
11 0,295818 1,84886 15,32033 95,7521
12 0,181858 1,13661 15,50219 96,8887
13 0,180589 1,12868 15,68278 98,0174
14 0,123566 0,77229 15,80635 98,7897
15 0,111215 0,69510 15,91756 99,4848
16 0,082437 0,51523 16,00000 100,0000
Tabela 7. Wartości własne macierzy korelacji dla ‘Kwestionariusza Rozwoju Senso-motorycznego’
wartościnr
Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość
własna %
ogółu wariancji skumulowana
wartość własna skumulowana wartość %
1 2 3 4 5
1 4,169615 52,12019 4,169615 52,1202
2 1,112327 13,90408 5,281941 66,0243
3 0,748128 9,35161 6,030070 75,3759
4 0,726950 9,08687 6,757019 84,4627
5 0,470046 5,87557 7,227065 90,3383
6 0,336819 4,21024 7,563884 94,5486
45
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
1 2 3 4 5
7 0,319350 3,99187 7,883234 98,5404
8 0,116766 1,45958 8,000000 100,000
Analiza wyników wskazała na możliwość wyboru pierwszych czterech głów-nych składowych (czynników) zarówno w przypadku prób, jak i testów oraz dwóch dla kwestionariusza. Powiązanie zmiennych i czynników przedstawiają tabele 8, 9 i 10.
Tabela 8. Powiązanie zmiennych ‘Prób Obserwacji Klinicznej’ i czynników
Zmienna
Współrzędne czynnikowe zmiennych na podstawie korelacji
czynnik 1 czynnik 2 czynnik 3 czynnik 4
1 2 3 4 5
‘Preferencja Oka/Ręki’ –0,245008 0,581908 0,051133 0,359839
‘Szybka Rotacja Przedramion’ –0,595183 –0,238333 –0,547136 0,272383
‘Śledzenie Przedmiotu
Oczami’ –0,759550 –0,212014 –0,186728 0,133203
‘Próba Dotykania Palce – Kciuk’ –0,606943 –0,249526 –0,576348 –0,162788
‘Palec do nosa’ –0,679849 0,041619 –0,016432 0,277471
‘Kokontrakcja’ –0,599976 –0,307046 0,230773 –0,303667
‘Pozycja Zgięciowa
na Plecach’ –0,697509 –0,204562 0,448085 0,258003
‘Pozycja Wyprostna na
Brzuchu’ –0,684927 –0,085604 0,024937 –0,165547
‘Test Wyprostowanych Rąk
Schildera’ –0,530371 0,259062 0,055703 0,542796
‘ATOS’ –0,647264 0,559568 –0,194188 –0,214832
‘STOS’ –0,410800 0,748606 –0,120152 –0,320231
‘Równowaga Dynamiczna’ –0,555983 –0,000026 –0,058552 –0,299817
‘Stabilizacja Barków’ –0,742436 –0,433045 0,152797 –0,033065
1 2 3 4 5
‘Stabilizacja Tułowia’ –0,647131 0,335486 0,291433 –0,086473
‘niebezpieczeństwo
Grawitacyjne’ –0,542277 –0,062128 0,412834 –0,176564
Tabela 9. Powiązanie zmiennych ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sen-sorycznej’ i czynników
Zmienna
Współrzędne czynnikowe zmiennych na podstawie korelacji
czynnik 1 czynnik 2 czynnik 3 czynnik 4
1 2 3 4 5
‘Kinestezja’ lewa ręka 0,639790 0,356752 0,321898 0,154771
‘Kinestezja’ prawa ręka 0,663729 0,379537 0,382433 0,127653
‘identyfikacja Palców’ lewa ręka –0,659663 0,074010 0,153252 –0,295644
‘identyfikacja Palców’ prawa
ręka –0,733550 0,117267 0,018095 0,010711
‘Grafestezja’ prawa ręka –0,727713 –0,353121 0,033322 –0,224896
‘Grafestezja’ lewa ręka –0,729011 –0,297361 0,005232 –0,336675
‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ lewa ręka
w pronacji 0,630071 –0,495155 –0,020988 –0,002974
‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ lewa ręka
w supinacji 0,778326 –0,453069 0,223460 –0,017765
‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ prawa ręka
w pronacji 0,775200 –0,412070 0,055884 –0,036365
‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ prawa ręka
w supinacji 0,727153 –0,428931 0,048811 0,070094
‘imitacja Pozycji’ –0,702288 –0,449974 0,213064 0,061500
‘Przekraczanie Linii Środkowej
Ciała’ 0,038302 –0,706583 –0,269734 0,167992
47
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
1 2 3 4 5
‘Obustronna Koordynacja
Ruchowa’ –0,448030 0,050900 0,332949 0,040927
‘Różnicowanie Prawo – Lewo’ –0,187864 0,171343 –0,695546 0,519203
‘Równowaga w Pozycji Stojącej
z Oczami Otwartymi’ –0,576380 –0,165469 0,409331 0,573952
‘Równowaga w Pozycji Stojącej
z Oczami Zamkniętymi’ –0,647992 –0,227723 0,219859 0,468597
Tabela 10. Powiązanie zmiennych ‘Kwestionariusza Rozwoju Sensomotorycznego’
i czynników
Zmienna
Współrzędne czynnikowe zmiennych na podstawie korelacji czynnik 1 czynnik 2
Układ przedsionkowy –0,759552 0,058692
nadwrażliwość dotykowa –0,497477 –0,721206
Podwrażliwość dotykowa –0,595185 0,424119
System wzrokowy –0,809041 0,274064
System słuchowy –0,534785 –0,564985
Obustronna koordynacja ruchowa –0,898912 0,114412
Schemat ciała i orientacja przestrzenna –0,756164 0,013250
Planowanie motoryczne –0,818901 0,035809
Widać, iż na czynnik pierwszy składają się zmienne z prób: ‘Szybka Rota-cja Przedramion’, ‘Śledzenie Przedmiotu Oczami’, ‘Dotykania Palce – Kciuk’,
‘Palec do nosa’, ‘Kokontrakcja’, ‘Pozycja Zgięciowa na Plecach’ i ‘Wyprostna na Brzuchu’, ‘ATOS’, ‘Równowaga Dynamiczna’, ‘Stabilizacja Barków oraz Tu-łowia’, ‘niebezpieczeństwo Grawitacyjne’, a także z ‘Testu Schildera’. na czyn-nik drugi natomiast zmienne prób: ‘Preferencji Oka/Ręki’, ‘ATOS’ i ‘STOS’, na trzeci: ‘Szybkiej Rotacja Przedramion’ i ‘Dotykania Palce – Kciuk’, a na czwarty z ‘Testu Schildera’. W przypadku ‘Południowokaliforniskich Testów integracji Sensorycznej’ czynnik pierwszy obejmuje zmienne: ‘Kinestezji’, ‘identyfikacji
Palców’, ‘Grafestezji’, ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’, ‘imitacji Pozycji’ oraz
‘Równowagi w Pozycji Stojącej z Oczami Zamkniętymi i Otwartymi’. Czynnik drugi zawiera zmienne testu – ‘Przekraczanie Linii Środkowej Ciała’, trzeci te-stu – ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’, a czwarty – ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’
i ‘Równowaga w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi’. Dla ‘Kwestionariusza Rozwoju Sensomotorycznego’ zmienne pierwszej składowej obejmują: ‘układ przedsionkowy’, ‘podwrażliwość dotykową’, ‘system wzrokowy i słuchowy’,
‘obustronną koordynację ruchową’, ‘schemat ciała i orientację przestrzenną’
oraz ‘planowanie motoryczne’, a drugiej składowej: ‘nadwrażliwość dotykową’
i ‘układ słuchowy’. Projekcję zmiennych na płaszczyzny przykładowych czynni-ków przedstawiają rysunki 3, 4 i 5.
na tej podstawie podjęto próbę analizy zależności poziomu rozwoju in-tegracji sensorycznej i przystosowania społecznego badanych. Rozważania przeprowadzono oddzielnie dla grupy uczniów uczęszczających do szkół ogól-nodostępnych i szkół specjalnych oraz dla wszystkich razem. W tabeli 11 przed-stawiono zestawienie wszystkich czynników poddawanych dalszej analizie oraz ich zmiennych.
Legenda: (25) – ‘Preferencja Oka/Ręki’; (26) – ‘Szybka Rotacja Przedramion’;
(27) – ‘Śledzenie Przedmiotu Oczami’; (28) – ‘Próba Dotykania Palce-Kciuk’; (29) – ‘Palec do nosa’; (30) – ‘Kokontrakcja’; (31) – ‘Pozycja Zgięciowa na Plecach’; (32) – ‘Pozycja Wyprostna na Brzuchu’; (33) – ‘Test Wyprostowanych Rąk Schildera’; (34) – ‘ATOS’;
(35) – ‘STOS’; (36) – ‘Równowaga Dynamiczna’; (37) – ‘Stabilizacja Barków’;
(38) – ‘Stabilizacja Tułowia’; (39) – ‘niebezpieczeństwo Grawitacyjne
Rysunek 3. Projekcja zmiennych ‘Prób Obserwacji Klinicznej’ na płaszczyznę czynników 1 i 2
Legenda: (40) – ‘Kinestezja’ lewa ręka; (41) – ‘Kinestezja’ prawa ręka; (42) – ‘identyfikacja Palców’ lewa ręka; (43) – ‘identyfikacja Palców’ prawa ręka; (44) – ‘Grafestezja’ prawa ręka; (45) – ‘Grafestezja’ lewa ręka; (46) – ‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ lewa ręka w pronacji; (47) – ‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ lewa ręka w supinacji; (48) – ‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ prawa ręka w pronacji; (49) – ‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’
prawa ręka w supinacji; (50) – ‘imitacja Pozycji’; (51) – ‘Przekraczanie Linii Środkowej Ciała’; (52) – ‘Obustronna Koordynacja Ruchowa’; (53) – ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’;
(54) – ‘Równowaga w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi’; (55) – ‘Równowaga w Pozycji Stojącej z Oczami Zamkniętymi’
Rysunek 4. Projekcja zmiennych ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’
na płaszczyznę czynników 1 i 2
Legenda: (56) – ‘układ przedsionkowy’; (57) – ‘nadwrażliwość dotykowa’; (58) – ‘podwrażliwość dotykowa’; (59) – ‘system wzrokowy’; (60) – ‘system słuchowy’; (61) – ‘obustronna koordynacja ruchowa’; (62) – ‘schemat ciała i orientacja przestrzenna’; (63) – ‘planowanie motoryczne’
Rysunek 5. Projekcja zmiennych ‘Kwestionariusza Rozwoju Sensomotorycznego’ na płaszczyznę czynników 1 i 2
Tabela 11. Czynniki oraz ich zmienne
‘zachowanie się przy stole’, ‘sprawność motoryczna’,
‘toaleta i mycie’, ‘ubieranie się’, ‘język’, ‘ujmowanie różnic’, ‘liczby i wielkości’, ‘posługiwanie się ołówkiem i papierem’, ‘udział w zabawie’, ‘czynności domowe’,
‘sprawność manualna’, ‘zręczność, kontrola motoryki’
ii ‘zachowanie się przy stole’, ‘sprawność motoryczna’,
‘ujmowanie różnic’, ‘liczby i wielkości’
iii ‘czynności domowe’
‘Kwestionariusz Schaefera i Aaronsona
i ‘taktowne postępowanie’, ‘nerwowość’, ‘zawziętość’,
‘wytrwałość’, ‘nadruchliwość’, ‘roztargnienie’
ii ‘ekspresja słowna’, ‘towarzyskość’, ‘odsuwanie się’,
‘życzliwość’
Szybka Rotacja Przedramion’, ‘Śledzenie Przedmiotu Oczami’, ‘Próba Dotykania Palce – Kciuk’, ‘Palec do nosa’, ‘Kokontrakcja’, ‘Pozycja Zgięciowa na Plecach’, ‘Pozycja Wyprostna na Brzuchu’, ‘Test Wyprostowanych Rąk Schildera’, ‘ATOS’, ‘Równowaga Dynamiczna’, ‘Stabilizacja Barków’, ‘Stabilizacja Tułowia’, ‘niebezpieczeństwo Grawitacyjne’
ii ‘Preferencja Oka/Ręki’, ‘ATOS’, ‘STOS’
iii ‘Szybka Rotacja Przedramion’, ‘Próba Dotykania Palce – Kciuk’
‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’, ‘imitacja Pozycji’,
‘Równowaga w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi i Zamkniętymi’
ii ‘Przekraczanie Linii Środkowej Ciała’
iii ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’
iV ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’, ‘Równowaga w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi’
51
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
1 2 3
‘Kwestionariusz Rozwoju Senso-motorycznego’
i
‘układ przedsionkowy’, ‘podwrażliwość dotykowa’,
‘system wzrokowy’, ‘system słuchowy’, ‘obustronna koordynacja ruchowa’, ‘schemat ciała i orientacja przestrzenna’, ‘planowanie motoryczne’
ii ‘nadwrażliwość dotykowa’, ‘system słuchowy’
Omówienie wyników
Analizując występujące powiązania, zwrócono uwagę przede wszystkim na te, gdzie obliczone współczynniki korelacji przyjęły wartości powyżej 0,5, czyli na korelacje bardzo silne i silne oraz częściowo średnie.
Poziom rozwoju integracji sensorycznej a przystosowanie społeczne dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczęszczających do klas pierwszych szkół podstawowych specjalnych
Wyniki analizy przedstawiają tabele 12 i 13. na podstawie danych zawar-tych w tabeli 12 wnioskować można o silnej zależności między zmiennymi ‘Kli-nicznej Obserwacji’ (składowa i) i ‘inwentarza PAC-1’ (czynnik i) oraz ‘Po-łudniowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ (czynnik i) i PAC-1 (składowa i), co przedstawiono na rysunku 6. Poziom opanowania więc czyn-ności samoobsługowych (sprawdzanych w PAC-1 w częściach: ‘zachowanie się przy stole’, ‘sprawność motoryczna’, ‘toaleta i mycie’, ‘ubieranie się’), sto-pień uspołecznienia (sprawdzanego w częściach: ‘udział w zabawie’, ‘czynno-ści domowe’), komunikowanie się (zawartego w czę‘czynno-ściach: ‘język’, ‘ujmowanie różnic’, ‘liczby i wielkości’ oraz ‘posługiwanie się ołówkiem i papierem’) oraz
‘sprawność manualna’ i ‘zręczność, kontrola motoryki’ tej grupy dzieci powią-zane są z poziomem rozwoju funkcji neurofizjologicznych badanych próbami klinicznymi: ‘Szybkiej Rotacji Przedramion’, ‘Śledzenia Przedmiotu Oczami’,
‘Dotykania Palce – Kciuk’, ‘Palec do nosa’, ‘Kokontrakcji’, ‘Pozycji Zgięciowej na Plecach’, ‘Wyprostnej na Brzuchu’, obecności ‘Asymetrycznego Tonicznego Odruchu Szyjnego’, ‘Równowagi Dynamicznej’, ‘Stabilizacji Barków i Tułowia’,
‘niebezpieczeństwa Grawitacyjnego’ oraz ‘Testem Schildera’, ale również z wy-kształceniem zdolności badanych testami: ‘Kinestezji’, ‘identyfikacji Palców’,
‘Grafestezji’, ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’, ‘imitacji Pozycji’ oraz ‘Równo-wagi w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi i Zamkniętymi’.
Tabela 12. Wyniki analizy dla uczniów uczęszczających do klas pierwszych szkół specjalnych – korelacja składowych PAC-1 ze zmiennymi określającymi poziom rozwoju integracji sensorycznej Testy iTesty iiTesty iiiTesty iVKlin i
Klin ii
Klin iii
Klin iV
RS i RS ii
PAC-1 iPAC-1 iiPAC-1 iii Testy i1,00–0,33–0,230,060,810,23–0,45–0,04–0,360,060,80–0,10–0,08 Testy ii–0,331,00–0,240,22–0,02–0,120,130,050,060,21–0,09–0,16–0,27 Testy iii–0,23–0,241,000,03–0,35–0,030,11–0,270,010,04–0,25–0,020,02 Testy iV0,060,220,031,00–0,100,29–0,28–0,56–0,120,04–0,120,250,11 Klin i0,81–0,02–0,35–0,101,00–0,06–0,240,10–0,250,060,86–0,27–0,17 Klin ii0,23–0,12–0,030,29–0,061,00–0,32–0,13–0,39–0,360,130,640,50 Klin iii–0,450,130,11–0,28–0,24–0,321,000,280,10–0,10–0,30–0,03–0,08 Klin iV–0,040,05–0,27–0,560,10–0,130,281,000,120,390,18–0,030,12 RS i–0,360,060,01–0,12–0,25–0,390,100,121,000,11–0,420,16–0,17 RS ii0,060,210,040,040,06–0,36–0,100,390,111,000,13–0,21–0,30 PAC1 i0,80–0,09–0,25–0,120,860,13–0,300,18–0,420,131,00–0,06–0,20 PAC1 ii–0,10–0,16–0,020,25–0,270,64–0,03–0,030,16–0,21–0,061,000,33 PAC1 iii–0,08–0,270,020,11–0,170,50–0,080,12–0,17–0,30–0,200,331,00
53
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
Tabela 13. Wyniki analizy dla uczniów uczęszczających do klas pierwszych szkół specjalnych – korelacja składowych ‘Kwestionariu- sza Schaefera i Aaronsona’ ze zmiennymi określającymi poziom rozwoju integracji sensorycznej Testy iTesty iiTesty iiiTesty iVKlin i
Klin ii
Klin iii
Klin iV
RS i RS ii
Scha i0,070,42–0,290,060,29–0,14–0,090,270,020,11 Scha ii–0,630,210,52–0,28–0,54–0,290,35–0,150,35–0,03 Scha iii–0,130,130,01–0,250,05–0,560,250,37–0,110,36 Scha iV0,41–0,05–0,19–0,020,250,44–0,340,21–0,390,05 Testy i1,00–0,33–0,230,060,810,23–0,45–0,04–0,360,06 Testy ii–0,331,00–0,240,22–0,02–0,120,130,050,060,21 Testy iii–0,23–0,241,000,03–0,35–0,030,11–0,270,010,04 Testy iV0,060,220,031,00–0,100,29–0,28–0,56–0,120,04 Klin i0,81–0,02–0,35–0,101,00–0,06–0,240,10–0,250,06 Klin ii0,23–0,12–0,030,29–0,061,00–0,32–0,13–0,39–0,36 Klin iii–0,450,130,11–0,28–0,24–0,321,000,280,10–0,10 Klin iV–0,040,05–0,27–0,560,10–0,130,281,000,120,39 RS i–0,360,060,01–0,12–0,25–0,390,100,121,000,11 RS ii0,060,210,040,040,06–0,36–0,100,390,111,00
Rysunek 6. Korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (składowa i),
‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ (składowa i) i PAC-1 (składowa i)
• ‘Dotykania Palce – Kciuk’
• ‘Palec do nosa’
• ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’
Zmienne PAC-1:
55
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
na uwagę zasługuje również korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’
(czynnik ii) i ‘inwentarza PAC-1’ (składowa ii, słabiej iii), czyli powiązanie między lateralizacją i rozwojem odruchowym dotyczącym asymetrycznego to-nicznego odruchu szyjnego oraz symetrycznego toto-nicznego odruchu szyjnego a umiejętnościami, które badane są w takich częściach PAC-1, jak: ‘zachowanie się przy stole’, ‘sprawność motoryczna’, ‘ujmowanie różnic’, ‘liczby i wielkości’
oraz ‘czynności domowe’. Zależność zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (czyn-nik ii) i PAC-1 (czyn(czyn-nik ii i iii) zilustrowano na rysunku 7.
Z tabeli 13 przedstawiającej korelację zmiennych ‘Kwestionariusza Schaefe-ra i Aaronsona’ ze zmiennymi określającymi poziom rozwoju integSchaefe-racji senso-rycznej widać, iż największe powiązanie występuje między zmiennymi czynnika pierwszego ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ i czyn-nika drugiego kwestionariusza. Czyli ‘ekspresja słowna’, ‘towarzyskość’, ‘odsu-wanie się’ i ‘życzliwość’ koreluje z wykształceniem zdolności badanych testami:
‘Kinestezji’, ‘identyfikacji Palców’, ‘Grafestezji’, ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowe-go’, ‘imitacji Pozycji’ oraz ‘Równowagi w Pozycji Stojącej z Oczami Otwarty-mi i ZamkniętyOtwarty-mi’. Zależności zauważyć można również Otwarty-między zOtwarty-miennyOtwarty-mi drugiej składowej ‘Kwestionariusza Zachowania się Dziecka w Przedszkolu i w Szkole’ i pierwszej ‘Klinicznej Obserwacji’ oraz trzeciej ‘Południowokalifor-nijskich Testów integracji Sensorycznej’, a także drugiej ‘Klinicznej Obserwa-cji’ i trzeciej ‘Classroom Behavior inventory Preschool to Primary’. Korelacje te zilustrowano na rysunkach 8 i 9.
Rysunek 7. Korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (czynnik ii) i PAC-1 (czynnik ii i iii) Zmienne
Rysunek 8. Korelacja zmiennych ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’
(czynnik i i iii), ‘Klinicznej Obserwacji’ (czynnik i) i ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona’ (czynnik ii)
• ‘Dotykania Palce – Kciuk’
• ‘Palec do nosa’
• ‘Równowagi w Pozycji Stojącej z Oczami Zamkniętymi’
czynnik III
• ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’
57
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
Rysunek 9. Korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (czynnik ii) oraz ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona (czynnik iii)
POZIOM ROZWOJU INTEGRACJI SENSORYCZNEJ Zmienne PAC-1:
• ‘zachowanie się przy
• ‘Dotykania Palce – Kciuk’
• ‘Palec do nosa’
Rysunek 10. Korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (składowa i) i PAC-1 (składowa i) Poziom rozwoju integracji sensorycznej, a przystosowanie społeczne dzieci
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczęszczających do klas pierwszych szkół podstawowych ogólnodostępnych
Wyniki analizy przedstawiają tabele 14 i 15.
na podstawie danych zawartych w tabeli 14 wnioskować można o najwięk-szym powiązaniu zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (składowa i) i ‘inwenta-rza PAC1’ (czynnik i) (rys. 10). Korelację tę zaobserwowano już w przypadku analizy wyników dzieci uczęszczających do placówek specjalnych. Zależności były jednak silniejsze.
Tabela 14. Wyniki analizy dla uczniów uczęszczających do klas pierwszych szkół ogólnodostępnych – korelacja składowych PAC-1 ze zmiennymi określającymi poziom rozwoju integracji sensorycznej Testy iTesty iiTesty iiiTesty iVKlin i
Klin ii
Klin iii
Klin iV
RS i RS ii
PAC-1 iPAC-1 iiPAC-1 iii Testy i1,000,580,15–0,130,68–0,070,32–0,07–0,16–0,030,37–0,29–0,10 Testy ii0,581,000,30–0,270,670,060,29–0,02–0,100,160,18–0,25–0,10 Testy iii0,150,301,00–0,040,05–0,290,22–0,090,000,34–0,110,19–0,42 Testy iV–0,13–0,27–0,041,00–0,290,080,29–0,45–0,27–0,36–0,14–0,090,33 Klin i0,680,670,05–0,291,000,120,28–0,22–0,100,030,59–0,18–0,10 Klin ii–0,070,06–0,290,080,121,000,560,16–0,370,08–0,110,040,21 Klin iii0,320,290,220,290,280,561,00–0,31–0,31–0,16–0,140,050,06 Klin iV–0,07–0,02–0,09–0,45–0,220,16–0,311,00–0,290,51–0,17–0,050,04 RS i–0,16–0,100,00–0,27–0,10–0,37–0,31–0,291,00–0,140,080,48–0,14 RS ii–0,030,160,34–0,360,030,08–0,160,51–0,141,000,020,180,04 PAC1 i0,370,18–0,11–0,140,59–0,11–0,14–0,170,080,021,000,060,24 PAC1 ii–0,29–0,250,19–0,09–0,180,040,05–0,050,480,180,061,00–0,20 PAC1 iii–0,10–0,10–0,420,33–0,100,210,060,04–0,140,040,24–0,201,00
59
Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem
Tabela 15. Wyniki analizy dla uczniów uczęszczających do klas pierwszych szkół ogólnodostępnych – korelacja składowych ‘Kwe- stionariusza Schaefera i Aaronsona’ ze zmiennymi określającymi poziom rozwoju integracji sensorycznej Testy iTesty iiTesty iiiTesty iVKlin i
Klin ii
Klin iii
Klin iV
RS i RS ii
Scha i–0,56–0,40–0,18–0,17–0,36–0,01–0,210,110,02–0,10 Scha i0,01–0,020,160,110,02–0,21–0,190,01–0,020,29 Scha iii–0,080,20–0,34–0,150,19–0,06–0,170,120,07–0,11 Scha iV–0,100,090,23–0,19–0,06–0,36–0,210,140,390,06 Testy i1,000,580,15–0,130,68–0,070,32–0,07–0,16–0,03 Testy ii0,581,000,30–0,270,670,060,29–0,02–0,100,16 Testy iii0,150,301,00–0,040,05–0,290,22–0,090,000,34 Testy iV–0,13–0,27–0,041,00–0,290,080,29–0,45–0,27–0,36 Klin i0,680,670,05–0,291,000,120,28–0,22–0,100,03 Klin ii–0,070,06–0,290,080,121,000,560,16–0,370,08 Klin iii0,320,290,220,290,280,561,00–0,31–0,31–0,16 Klin iV–0,07–0,02–0,09–0,45–0,220,16–0,311,00–0,290,51 RS i–0,16–0,100,00–0,27–0,10–0,37–0,31–0,291,00–0,14 RS ii–0,030,160,34–0,360,030,08–0,160,51–0,141,00