A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA 1URIDICA 34, 1968
M a rek Jasiakiew icz
KRYTERIA WYODRĘBNIENIA UMOWY GOSPODARCZEJ
I
Stosunki cyw ilnop raw ne, n aw iązyw ane w sferze produ kcji, w y m ia-ny i usług, stanow ią n iew ątp liw ie nie ty lk o n ajw cześniej w yo dręb n io ia-ny , ale n ad al n ajpo w ażniejszy rodzaj stosu n kó w p raw n ych. Ich treść pozo-sta jąca w ścisłym zw iązku z d ziałalnością gosp odarczą, zawsze różniła się od treści sto su nk ó w po zb aw ion ych tej cechy i do ty czący ch w za-sadzie i całkow icie „ p ry w a tn y c h " sp raw jed n o stek lud zkich1. Zjaw isko to legło u po dstaw w y o dręb n ian ia niekiedy w piśm ienn ictw ie i u sta -w oda-w st-w ie, z-właszcza p ań st-w so cjalistyczn ych, tz-w. p ra-w a g o sp o d a r-czego i um ów go sp o d arczy ch 2.
1 Por. S. G r z y b o w s k i , D zieje pra wa, W ro c ła w 1981, s. 281. S k ró ty cza sopism u iy t e w p rz yp is a ch ; AU MCS — A n n a le s U n iv e r s ita tis M a ria e C u rie- S kło d o w s k a"; A U N C — ,,A cta U n iv e rs ita tis N ic olai C op ern ici",' N P — „ N o w e P raw o"/ O SN CA P — „ O rze cz nictw o Sąd u N a jw y żs z eg o — Izba C y w iln a, A d m in is tra c y jn a , P r ac y i U bezp ie cz e ń S bezp ołe cz ny c h"; O SNCP — „ O rzecz nictw o S ądu N a jw y żs ze g o — Izba C y -w iln a, P ra c y i U bez piecz eń S p o łe cz ny c h"; O SPiK A — „O rzecz nict-w o S ądó-w P ol-sk ic h i K om isji A rb itra ż o w y c h "; Pal. — „ P a le s tr a "; PiP — „ P ań stw o i P ra w o ” ; P i Z — „P ra w o i Ż y cie"; PUG — „P rze gląd U s ta w o d a w s tw a G o sp o da rc ze go "; RPEiS — „Ruch P raw n ic zy, E ko nom iczn y i S o c jolog ic z ny ” ; SC — „S tud ia C y w ilisty c z n e "; SP — „ S tud ia P raw n ic ze "; SPE — „S tu d ia P ra w n oE k on om icz ne"; ZNIBPS — „ Z esz yty N a u -kow e I n s ty tu tu B ad an ia P raw a S ądow eg o".
2 Por. G r z y b o w s k i , D zieje..., s. 281; S. W ł o d у к a, Prawo go spod arcze. Z ary s s y s te m u , t. I, W a rs z a w a 1981, s. 11 i n.; zob. też! ib ide m , t. II, W a rs z aw a
1982, s. 386, gdzio po d an o b og a te piśm ienn ictw o d o ty c z ąc e k o n ce p cji p raw a go sp o da rc ze g o. Por. leż o s ta tn io A. R e m b i e l i ń s k i , U m ow a gosp oda rcza, [w:] S tu
dia z p raw a c y w iln e g o , W a rs z a w a —Łódź 1983, s. 185 i n. W k w e stii u sta w o d a w
-stw a p ań -stw s o c ja lis ty c z n y ch u ż y w ają ce go p o ję cia „u m ow a g o sp o d ar cz a" zob. np. § 151 i n. k o de ksu g o spo da rc ze go CSRS z 1964 г., art. 25 ju g o sło w ia ń s k ie j u s ta w y o sto s u n k ac h zo bo w iąz an io w y ch z 1978 r. Zob. te ż u s ta w a o sy s te m ie um ow n ym w g o sp o d a rc e s o c ja lis ty c z n e j w NRD (V e rtra gsg ez etz ) z 1982 r. i ru m u ń sk ą u sta w ę o um o w ach g o s p od a rcz y ch z 1969 r. Zob. też o p ra c o w an ia w p iś m ie n nic tw ie p ań stw s o c ja listy c z n y c h n p. J. S u e h o ż a , H o sp o d ar sk e z m lu v y , B ra tis la v a 1985; I. A. T a n
-N a g ru n cie praw a polskieg o odrzuco no ko ncep cję o drębn ego praw a go sp odarczego na rzecz zasady jedno ści praw a cyw ilneg o w yrażo nej w art. 1 k.c. O b rót cy w iln op raw n y m iędzy jed no stkam i g ospo d ark i u sp o -łecznio nej (j.g.u.) nie został więc p od d any odrębnem u u reg u lo w an iu 3, lecz stano w i jed en z elem entó w szerok o ro zum ianego o b ro tu cyw ilno -praw n eg o. N ie zawsze w -p e łn i k o nsek w e ntn a realizacja w spom nian ej zasad y dała w praw dzie asum pt do p ojaw ienia się w piśm iennictw ie g ło -sów o jej załam aniu4, niem niej w y d aje się, że n ad al zasada ta o bow ią-zuje. Przem awia za tym jedn oznaczna treść nie uch ylon ego d otąd art. 1 k.c., ja k też ry su jąc e się w u staw o daw stw ie refo rm y go spo d arczej ten d en c je do niw elow ania różnic pom iędzy og ólnym i w aru n k am i um ów a odpow iednim i p ostan ow ieniam i ko dekso w ym i5. Nie bez zn aczenia p ozostaje rów nież fakt, że p rzepisy o gó lny ch w aru n k ów um ów o d sy łają w k w e stiac h n ieureg u lo w an ych do przepisów k o dek su cyw ilnego. N a -leży zatem odpow iedzieć na p ytanie, czy w obec u trzy m an ia zasad y jedności praw a cyw iln ego w p raw ie polskim uzasad nion e jest w y o d ręb -n ia-nie i-n sty tu cji um owy go spodarczej.
W y d aje się, że załam anie się k on cep cji p raw a g ospo darczego jako osobnej gałęzi p raw a nie ma zasadniczego znaczenia dla b y tu p raw n eg o w skazan ej umowy. Umowa gosp odarcza je st bow iem g en ety c zn ie zw ią-zana nie ty le z k o n cep cją p raw a gospodarczego, ile ze szczególnym ch arak terem stosunk ów p raw n ych w sferze obro tu uspołecznionego,
c z u k , [w:] C h o zia jstw ie n n o je prawo , M o sk w a 1983, s. 175 i n.i W. W. Ł a p t i o w,
U m o w a go spo dar cza la ko in s tru m en t plan ow an ia, [w:] Prawo — A d m in istr a c ja — G osp oda rka, rod. J. Ł ę t o w s k i , J. P. P i u s z y ń s k i , W ro c ła w 1983, s. 217 i n.,
I. D e r m e n d ź i j o w , O ch a ra k te r ze p r a w n ym u m ów p la n o w y c h , [w:] Prawo — A dm in istra cja .,., s. 75 i n.
3 T a k ja k np. w CSRS czy NRD —- zob. przyp. 2.
4 Por. np. A. S t e l m a c h o w s k i , Zasada je d n o śc i praw a c y w iln e g o . Teoria
i p r a k ty k a , A U N C 1982, Praw o, t. XX, s. 5 i n.j zob. też g łos y w d y s k u s ji, a zw
ła-szc za J. Ł o p u s k i e g o , ib id em , e. 61 i I. W e i s s a, ib idem , s. 76. Zob. toż S. W l o d y k a , K o d e ks c y w iln y a r o z w ó j u sta w o d a w s tw a g ospo da rczeg o, ZNIBPS 1983, n r 18— 19, s. 106 i n.; W. C z a c h ó r s k i , U wagi w X X - tą r oc zn ic ę
obo-w ią zy obo-w a n ia k o d e k s u c y obo-w iln e g o PRL (1965— 1984), PU G 1985, n r 1, s. 3.
5 P or. np. o gó ln e w a ru n k i u m ów sp rz e d a ży i d o sta w y m ię dz y j.g.u., z ałą cz n ik do u c h w a ły RM n r 207 z 27.09.1982 r., M P n r 26, poz. 235. zm ień.: M p 1984, n r 1, poz. 2,- zm ień.: M P 1984, n r 29, poz. 200; am ien. MiP 1986, n r 15, poz. 99. D obrym p rz y k ła d e m w ty m w z ględz ie w y d a je s ię n ow a postać, k a ry u m o w n ej w p ie rw o tn e j w e rs ji o.w .s. 1982. Zob. n a to n te m a t A. R e m b i e l i ń s k i , M. J a s i a k i e w i c z ,
N o w a k o n c e p c ja k a r y u m o w n e j w o g ó ln yc h w a r u n ka c h u m ó w s p r ze d a ży i d o s ta w y z 1982 r., SPE 1984, t. X XX III, s. 39 i n. Cz ęściow o z a p rz e p aś c iła te k o rz y s tn e zm
ia-n y zw łaszcza p ie rw sz a ia-n o w ela o.w.s. w p ro w a d zo ia-n a u c h w a łą RM ia-nr 187 z 19.12.1983 r (. MP 1984, n r 1, poz. 2. Zob. w te j k w e s tii M. J a s i a k i e w i c z , Z. K w a ś n i e w -s k i , Z m ia n y w s y s te m ie ka r u m o w n y c h w u s p o łe c zn io n y m ob rocie to w a r o w y m ,
k tó re n aw et w ram ach zasady jedn ości praw a cyw ilneg o zach ow u ją sw oją odrębn ość.
Zasada jedności, p rzy najm n iej w kształcie u stalo n ym przez p o lsk ie-go ustaw o daw cę, nie oznacza przecież całk ow iteg o zrów n ania obrotu uspołecznionego z innym i rodzajam i obro tu p raw neg o i stosow an ia za-wsze jed n ak o w ego p raw a dla w szy stk ich podm iotów. Dowodzi tego zam ieszczenie w k od eksie cyw iln y ch przep isów d o tycząc ych tylk o j.g.u.8 oraz no rm aty w n y ch po dstaw dla szczególnych reg u lacji o db ieg a-jący ch od postan ow ień ko d ek su cy w ilnego w po staci art. 2 i art. 384 k.c., a także w yd an ie szeregu przepisów szczegó lnych reg ulu jący ch stosunki cy w ilno p raw n e pom iędzy j.g.u. i zaw ierający c h norm y b e z w zględnie o bow iązu jące7. Przepisy te u w z ględ niają odrębności sto su n -ków p raw n y ch w sferze obro tu u spo łecznioneg o8, do k tó ry c h — ze względu na brak elem en tu stab ilizacji w y n ik ają cej z kolei z d y nam icz-nego rozw oju g osp odarczeg o — nie b yłob y celow e stosow an ie norm k od ek su cywilnego. W sk azan e odrębności zn ajd u jące — jak już po w ie-dziano — odzw iercied len ie w u sta w o d aw stw ie w ram ach zasad y jedn o-ści praw a cywilnego, d ecy du ją zatem o zasadnoo-ści k reo w an ia um owy ro sp o d arczej, bez względu na w ynik sporu o k ształt p raw n ej regu lacji stosun kó w pom iędzy j.g.u.9
6 Np. p rze p isy re g u lu ją c e um ow ę d o sta w y (,irt. 605 i n. k.c.), um o w ę o r o b o ty b u d ow la ne (art. 647 i n. k.c.), p rz ep isy d o tyc z ą ce o bo w iąz ku z a w ie ra n ia um ów m ię -dzy j.g.u. (art. 397 i n. k.c.).
7 N a czoło w y s u w a ją się tu zw ła szcza w sp o m n ia na w przyp. 5 u ch w a ła RM n r 207/1982 w raz z o.w.s,, uc h w a ła RM mr 11 z 11.02.1983 r. w sp r a w ie o gó ln y c h w a -ru n k ó w um ów o p ra c e p ro je k to w e w bu d o w nic tw ie o raz o w y k o n a n ie inw e sty c ji, ro b ó t i rem o n tó w b u d ow la ny c h w raz z za łąc zn ik iem o.w .r.i. i o.w .p.p., MP 1983, n r 8, poz. 47; zm ień. MP 1985, n r 31, poz. 210. Zob. też np. za rz ąd z e n ie MBGPiK z 20.06. 1986 r. w sp r a w ie o gó ln y ch w a ru n k ó w um ó w o w y k o n a n ie ro b ó t g e o d ez y jn y c h i k a rto g ra f icz n y c h m iędzy j.g.u., MP 1986, n r 19, poz. 141; za rz ąd z e n ie MGM z 22.04. 1980 r. w sp r aw ie o gó ln y ch w a ru n k ó w um ów o św ia d c ze n ie u słu g m ag a zy n o w y ch m iędzy j.g.u., MP 1980, n r 13, poz. 60; zmiien. MP 1986, n r 2, poz. 13.
8 W obe c w yd a n ia no w y ch o g ó lny c h w a ru n k ó w um ów re g u lu ją c y c h w y łąc zn ie o bró t us po łe cz n io n y (o.w.s. 1932; o.w .p.p. i o.w .r.i. 1983) de leg e la ta b ra k po d s ta w n o rm a ty w -n ych do p o dtr z y m y w a -n ia zgłosz o-neg o w p iś m ie -n-n ictw ie p o stu la tu tzw . rów -n o ści m ięd z y se k to ro w e j. W te j k w e s tii zob. zw ła szcz a E. Ł ę t o w s k a , U wa gi na te m a t
o g ó ln y c h w a r u n kó w u m ó w , PU G 1982, nr 12, s. 15 i n.; Cz. Ż u ł a w s k a , N ie -k tó r e a s p e -k ty le g is la c y jn e um ów w w a ru n -k a c h re lo rm y go sp o d a rcz ej, PU G 1983, n r 5,
s. 134 i n. ; L. S t ę p n i a k , P roblem je d n o lite j r eg ula cji p ro le sjo n a ln e g o obrotu go spo darc zego, PU G 1984, n r 5— 6, s. 138 i n.
9 In a cz ej Z. R a d w a ń s k i , [w:] S y s te m pra w a c y w iln e g o , t. III, cz. 1, Prawo
zo bo w ią za ń. C zę ść ogólna, W ro c ła w 1981, s. 355, k tó ry um ow ę gos po da rc zą tr a k tu je
je d y n ie ja k o p o s tu la t de le g e ler en d a śc iśle z w iąz an y z p ra w em g os pod arcz ym . Za od erw an iem po ję c ia „um o w a g os p o da rc z a" od ko n c e p cji p ra w a go sp o d ar cz eg o o p o -w ied zia ł się n a to m ia s t R e m b i e l i ń s k i , zob. U m o-w a..., s. 187.
Jak k o lw iek b rak w ram ach nin iejszeg o o p racow ania m iejsca na szer-sze om ów ienie c h ara k te ru p raw n ego um ow y go sp odarczej, niem niej niezbędn e jest choćby za sy g nalizo w an ie stan o w iska w tym względzie. W y d a je się m ianowicie, że um ow ę g o spo d arczą .należy zaliczyć do szerszego zbioru um ów cy w iln o p raw n y ch 10. Przem aw ia za tym p rzy -jęcie w spom n ianej już k oncepcji cyw ilistyczn ej o bro tu uspołecznionego, jak też o kreślan ie um owy go spo d arczej za pom ocą ele m en tarn y c h p o -jęć praw a cyw ilnego , takich jak: ośw iadczenia woli, oferta, cyw ilistycz- ne sku tki jej niew yk o n an ia lub n ienależytego w y kon an ia.
II
Potrzebę bliższego om ówienia p ojęcia um owy go spod arczej, a zw łaszcza k ry te rió w jej w y od ręb nienia, u za sa dn ia pew ien zam ęt term in olo -giczny istn iejący w tej dziedzinie. Pojęcie ,,um owa go spo darcza" jest bow iem u żyw an e w piśm ien nictw ie w co najm niej trzech ró żn y ch znal czeniach. Zgodnie z pierw szym z tych znaczeń jest to um owa, k tó rej przed m io tem jest działalność gospodarcza. Jej podm iotam i m ogą być w szelkie podm ioty w y stęp u ją ce w obro cie praw nym , a więc tak że osoby fizy czn e11.
W op isanym znaczen iu posług ują się w spom n ianym pojęciem m. in. zw o lenn icy zrów nania m iędzysektorow eg o w szystk ich po dm iotów p ro -w adzący ch działaln ość gospodarczą.
Pojęcie „um owa go spod arcza" je st rów nież u ży w an e w sensie um o -w y za-w ieran ej pom iędzy j.g.u.12 K ry teriu m jej -w yo dręb n ien ia nie jest już więc, tak jak poprzednio, przed m iot działalności, lecz ch arak ter po d-m iotów zaw ierający ch tę ud-mowę. W sk azu je się przy tyd-m na jej cechy szczeg ólne13.
W trzecim u jęciu pod om aw iany m pojęciem 'rozumie się um ow ę zaw a rtą pom iędzy j.g.u., k tó rej przedm iotem jest prozaw adzen ie działaln o
-10 P od ob nie R e m b i e l i ń s k i (U m owa..., s. 185 i n.), k tó ry zalic za um ow ę
go sp o da rc zą do czy nn oś ci p ra w n y c h z za k res u pr aw a cy w iln eg o. In ac ze j np. D e l - m e n d ź i j e w (O c ha rak terz e..., s. 75 i n.), k tó r y o po w ia d a się za a d m i n i s t T a c y j n o -
praw tnym c h a r a k te re m um o w y g o sp o d ar c ze j. Zob. też Z. C i e ś l a k , P oro zu m ien ie
a d m in is tr a cy jn e , W ars za w a 1985, s . 197 i n. T e n o s ta tn i a u to r ro zró ż nia po rozu m ie
-n ie a d m i-n is tra c y j-n e od p oro zu m ie -nia go spo d arcz ego .
11 T a k, jak się w y d a je W ł o d y k a , Prawo..., t. II, s. 256 i 288 w ią żą c y um o w ę g osp o d arc zą po d w z g lęd em p od m iotow y m z je d no s tka m i go spo da rczy m i, a n ie tylk o
■/ j.g.u. Zob. też Ż u ł a w s k a , N ie k tó r e a sp e k ty ..., s. 137.
12 Zob. ap. J. T r o j a n e k , U m o w a ja ko ś r o d ek k s z ta łto w a n ia w ię z i z e w n ę tr z
-n y ch p rz e d się b io r stw w w a r u -n ka c h r efo rm y go spo d ar czej, RPEiS 1982, -n r 2, s. 46,
R a d w a ń s k i , [w:] S ys tem ..., t. III, cz. 1, s. 354 i n.
ści g o sp o d arczej14. O by dw a w spo m nian e w yżej k ry te ria są więc tu za-stoso w ane k um u latyw nie.
Pierw sze i drug ie ze w sk azany ch u jęć nie w y d ają się trafn e, albo -wiem o graniczają się tylk o do jednego k ry teriu m (podm iotowego lub przedm iotowego), co nie pozwala na w y starcz ająco p rec y zy jn e o k re
śle-nie p ojęcia um owy g ospod arczej. Z ko lei trzeci pogląd, jak ko lw iek zmierza we w łaściw ym k ieru n k u trafnie ku m u lu jąc dwa p oprzednie k r y -teria, niem niej w ym aga jednak — ja k się w y d aje — isto tneg o u zu peł-nienia poprzez w p row adzen ie d o datk ow ego k ry te riu m ro dzaju mienia, k tó reg o um owa dotyczy. To w łaśn ie k ry teriu m , podobnie jak problem planow ości um owy g ospo darczej, stanow i zasad niczy przedm iot n in ie jszego artyk u łu . K ry teriu m podm iotow e i przedm iotow e b y ły już b o -w iem o bszernie om a-w iane -w p iśm ienn ict-w ie i orzecznict-wie, zaś ram y o pracow an ia n akazują sk upienie uw agi na k ry ter ia c h nie b ęd ących d o tąd przedm iotem zain tereso w ania. W o dniesien iu do k ry te riu m p o dm io to w eg o15 należy jedn ak podkreślić, że jego zasto so w anie do w y -o drębnienia um -ow y g-o sp-o d arczej nie -oznacza, jak -o b y ch-odził-o tylk -o o te um owy nazw ane, k tó ry ch stronam i mogą b yć w y łącznie j.g.u. K ry terium podm iotow e oznacza natom iast, że k ażdą um owę za w artą p o -m iędzy j.g.u., a sp ełniającą p ozostałe p rop on o w ane k ry te ria, -m ożna za-k w alifiza-ko w ać jaza-ko um owę go spodarczą. W sza-k aza n e za-k ry te riu m w n ie-w ielkim stopniu zaie-węża zak res um óie-w cyie-w ilno p raie-w n ych , k tó re mogą b yć trak to w an e jak o um ow y gospodarcze. Kodeks cy w iln y dopuszcza bowiem zaw ieran ie przez j.g.u. w szelkich um ó w — nie tylko ty ch w y -łącznie dla j.g.u. przeznaczonych, ale ró w nież d ostępn y ch dla w szelkich podm iotów w obrocie pow szechnym , chyba że z isto ty mogą one d o ty -czyć w y łączn ie osób fizyczn ych (np. um owa dożywocia).
Z kolei drugie ze w skaz any ch k ry te rió w oznacza, że przedm iotem
14 T a k R e m b i e l i ń s k i , U m owa..., s. 188 i n. Z a w ę ża n ie p o jęc ia um ow y
go-s po d a rc ze j jak o u m ow y o o k re ś lo n y c h c ec ha ch w y go-stę p u je zw łago-szcza w lite ra tu r z e ra d ziec k ie j, рот. np, O . S . J o f f e, Plan i d o go w o r w s o c y a lis tic z e s k o m c h o zia jslw ie , M o skw a 1971, s. 74 i n.; W . P. J e f i m o e z k i n , [w:] C h o z ia js tw ie n n o je praw o, s. 175 i n. i p od a n a tam lite r a tu r a . Zob. te ż T a n с z u к, [w:] C h o z ia jstw ie n n o je
praw o, s-. 183, k tó r y um o w y go spo d arc ze zalicza do zo b ow ią zań o p era ty w n o g o sp o -
da rczy ch. Z o b ow ią zan ia te są c h a r a k te ry s ty c z n e z uw ag i n a ich po dm ioty, cel go-sp od a rc zy i pla no w o ść (ibidem , s. 187, 190).
15 Co do p o jęc ia j.g.u. zob. np. A. R e m b i e l i ń s k i , fw:] K o d e k s c y w iln y z k o m e n ta r ze m , W a rs z aw a 1980, s. 352 i n .; S. D a l k a , glosa do o rz ec ze nia N SA z 5.05.1983 r., O SPiK A 1984, nr 12, poz. 226 (do tycz y klub u s po r to w eg o ); M. I ż y- k o w s k i , glosa do orz ec ze nia SN z 10.12.1982 r„ O SPiK A 1984, n r 2, poz. 26 (do ty czy L oka ln ego Zrze szen ia W ła ś cic ieli N ieru ch om oś ci); t e n ż e , glo sa do o rz e -czenia z 30.05.1983 r., O SPiKA 1984, n r 6, poz. 118 (d oty czy P o lsk ie go Zw iązku D ziałkow có w ) i p o d a n e w ty ch p ra c a c h b o g ate piś m ien nictw o.
um ow y g ospo d arczej je st d ziałan ie g ospo darcze p o leg ające n a p ro d uk cji, w ym ianie lub u słu g ach 16. N iezbędn ość zasto sow an ia k ry teriu m p rze d -m iotow ego w yn ika z faktu, że nie w szy stk ie u-m owy po-m iędzy j.g.u. m ają za przedm io t prow adzenie działalności g ospo darczej. Um owy te •mają niekiedy — jak już trafnie w skazan o w p iśm ienn ictw ie17 — ch
a-ra k te r n iep ro du kcy jn y . Dla p rzy kład u można w skazać na um ow ę najm u lokalu w yłączonego spod publicznej go spo d arki lo kalam i za w a rtą po -m iędzy j.g.u., k tó ra nie pozo staje przecież w bezp ośredni-m związku z w y ko ny w an iem zadań go sp od arczych sensu stricto18.
W tej części rozw ażań należy w y jaśnić sposób rozu m ienia k ry teriu m m ienia, k tó reg o um ow y do ty czy. Otóż w y d aje się, że tylko w te dy gd y um ow a zaw arta pom iędzy j.g.u., k tó rej przedm iotem jest p row ad ze-nie bezpośredn io działalności go spo darczej, dotyczy m ienia społecznego, można mówić o um owie gospo darczej. K ry terium tego nie m ożna przy tym in terpreto w ać zby t szeroko, alb ow iem w ów czas k ażda um owa z udziałem j.g.u., a więc podm iotu o p ierającego sw oją działalno ść na w y k o rzy stan iu m ienia społecznego (w po staci maszyn, urządzeń, śro d -kó w tran sp orto w y ch), d oty czyłaby m ienia społeczn eg o19. W szczegól-ności u m ow ę o w yk o n anie u sług i tran sp o rto w ej przez j.g.u. na rzecz osOby fizycznej, k tó rej przedm iotem b yłob y m ienie in dy w id ualne lub osobiste, trzeba by tra k to w ać jak o um owę d oty czącą m ienia spo łecz-nego z uw ag i na w y k o rz y stan ie śro dk ów tran sp o rto w y ch j.g u . O m a-w ian e k ry te riu m nie polega zatem na „a-w yk o rzy stan iu " m ienia społecznego w działalności gosp odarczej, lecz na tym, że przedm iotem p ro d u k cji, w ym ian y lub usług jest m ienie społeczne. K ryteriu m m ienia spo -łecznego pow inno by ć zatem w ąsko ujm ow ane.
16 Co do p o ję cia d z ia ła ln o ści g o s p od a rcz ej zob. np. o r ze cz en ie SN z 30.05.1983 r., O SN C A p 1984, n r 4, poz. 53, w e d łu g k tó re g o d ziała lno ść go sp o d ar cz a p o w in n a m ieć c h a r a k te r z e w nę trz n y. N a te n te m at w y p o w ia d a się o rz ecz nictw o d o ty cz ą c e w ła śc iw o ści a r b itra ż u iw sp ora ch o rg a n iz a c ji sp ołe czn yc h, np. o s ta tn io co do W o je iw ó d z k ie g o Zw iązk u Psz cze la rzy, orz ec ze nie GKA z 13.11.1984 r., PiŻ 1985, n r 15; S tr o n -n ic tw a D em ok raty cz-n eg o, orz ec ze -nie SN z 24.01.1984 r., O SN CAP 1984, -n r 9, poz. 162. Zob. te ż S. W ł o d y k a , A rb itr a ż g o spo d ar czy, W a rs z a w a 1985, s. 186 i n. Zob. też co do dz iała lno ś ci g o sp o d a rc ze j zesp ołu a d w ok a ck ieg o glos ę S. M i z e r y do o rz ec ze n ia SN z 23.02.1984 r., Pal. 1985, n r 3— 4, s. 90 i n.
17 Zob. R e m b i e l i ń s k i , U m owa..., s. 189.
18 P o t . też inn e p r z y k ład y p od an e w o pr ac ow a niu p od a ny m w przy p. 17. Zob.
te ż A. R e m b i e l i ń s k i , E le m e n ty s w o b o d y k o n tr a k to w e j w s to su n k a c h obrotu
u s po łe c zn io n eg o , SPE 1975, t XIV, s. 29 i n.
19 W lite ra tu r z e ra d z ie c k ie j k r y te r iu m to je s t sze ro ko u jm ow a ne ja k o w y k o r z y -s ta n ie m ie nia. Por. np. W . N. M o ż e j к o, C h o z ia js lw ie n n y j d o g ow o r w SSSR,
G o sju r iz d at 1962 (po daję za; W . P. J e f i m o c z k i n , [w;] C h o z ia js tw ie n n o je praw u, (1970), s. 17-5 i n. Zob. też T a n c z u k , [w:] C h o zia jstw ie n n o je pra wo, §. 187.
III
W związku ze zgłoszonym tu k ry te riu m m ienia społecznego w ym a-g a ją w yjaśn ien ia dwie kw estie. N ależy m ianow icie rozważyć, dlaczea-go p rzy k on stru o w an iu po jęcia um ow y go spo d arczej niezbędne jest zasto -sow an ie do datk ow eg o k ry te riu m zw iązanego z ro dzajem m ienia, i dalej, czy wobec tego m ożliwe są um owy o celu g osp od arczy m pom iędzy j.g.u. nie do tyczące m ienia społecznego. W y m aga rów nież bliższego przed staw ienia zasadno ść różnico w an ia um ów pom iędzy j.g.u., k tó ry ch przedm iotem jest działalno ść go spo darcza w edług ro dzaju m ienia b ę d ącego przed m io tem tej działalności. W szczególności chodzi o p o ró w -nanie zakresu odpow iedzialności z tych umów, jeżeli doty czą one m ie-nia społecznego, zaś w innym w y p ad ku — m ieie-nia n ieu spo łeczn io n eg o20. W praw dzie najczęściej um owy pom iędzy j.g.u. m ające za przedm iot działalność gosp od arczą dotyczą m ienia społeczneg o w przed staw ion ym już wąskim znaczeniu, niem n iej n ie można w y łączyć sy tu acji, g dy do-tyczą on e m ienia nieuspo łecznionego. Przy kładem m oże być odd anie przez przew o źn ika p rzesy łki stano w iącej m ienie n ieusp ołecznione do przew ozu na całej lub części tra sy n a p o dstaw ie now ego listu p rzew o -zowego lub bez takieg o listu (art. 789 § k.c.). Pierw szy przew oźnik (np. p rzed sięb io rstw o tra n sp o rto w e będ ące j.g.u.) zaw iera w ówczas z n a stępn y m przew oźnikiem (np. żeglu gą rzeczną) um owę, k tó rej przedm io -tem jest n iew ątp liw ie działalność go spo darcza — przew óz tow aru b ędącego m ieniem nieuspo łecznionym . W y sy łając eg o nie wiąże z p rze -woźnikiem zastępczym żadna więź praw na, zaś przew o źnik (przedsię-biorstw o transp ortow e) ponosi sam pełn ą odp owied zialno ść za szkodę w yrządzo ną w y sy łającem u 21.
W zakresie sto su nk ów in w esty cy jn y ch poszukiw anym przykładem będzie um owa o ro b oty rem onto wo -budow lane, jeżeli inw esto rem jest osoba fizyczna, zaś w y k o n aw cą ro bó t do ty czący ch m ienia nieuspo łecznionego j.g.u., k tó ra z ko lei pow ierza w y ko n an ie części ro bót p od w y -konaw cy, rów nież j.g.u.
W sk azan e przyk łady , k tó re m ożna mnożyć, dowodzą, że możliwe są zwłaszcza na tle art. 474 k.c. sy tu a cje zaw ierania um ów w przedm io cie działaln ości g ospo d arczej pom iędzy j.g.u., k tó re n i e d o t y c z ą m ie-nia społecznego. P ra kty czn e sku tki w y ró żn ien ia tak ich um ów od tych
20 P oję cie to n ale ż y roz um ie ć ja k o p rz e c iw sta w ie n ie m ie nia sp ołecznego.
S1 Por. orz ec ze nie GKA z 23.02 1 970 r., PU G 1970, n r 7, poz. 807. P o d a n y p rz y -k ła d m o d yf i-ku je s ta n f a -k ty c zn y o rz ec ze nia o tyle, że p rz ed m io tem prz ew oz u było tam m ie n ie sp ołeczne.
d o ty czący ch m ienia społeczn ego spro w ad zają się m. in. do zaw ężen ia23 od pow iedzialności z ty tu łu ich n iew yk o nan ia lub n ien ależyteg o w y k o nan ia w sto sun k u do od pow iedzialności z um ów g osp o darczy ch 23. W y -d aje się bowiem, że -do u stalen ia zakresu o-dpow ie-dzialności z umów nie do ty cz ących m ienia społeczneg o należy stosow ać m iernik n ależy tej (art. 355 § 1 k.c.)24, a nie szczególnej staran n o ści (art. 355 § 2 k.c.), chociaż stro nam i um ow y są j.g.u.
U zasad n ien ie zapro po now an eg o stan ow iska w ym aga rozw ażenia po glądów zaprezen tow an y ch w piśm ien nictw ie w kw estii po jęcia szcze-g óln ej starann ości i zak resu przedm iotow eszcze-g o teszcze-go terminu. Można tu w yró żn ić trzy g ru p y poglądów . Zgodnie z pierw szym z nich, szczególną staran n o ść w y n ik ającą z art. 355 § 2 k.c. należy stoso w ać ,,w obrocie m ającym za przedm io t m ienie społeczne, a więc w obrocie u sp ołecz-nio ny m "25.
Inni au torzy, aczkolw iek nie u tożsam iają obu rodzajów obro tu, p rzy -znają, że zobow iązania w obrocie usp ołeczn ion ym zawsze dotyczą m ienia społecznego i należy do nich stosować podw yższoną m iarę sta ra n -ności26. N iek tó rzy z nich op ow iad ają się przy tym za stosow aniem art. 355 § 2 k.c. po sług ując się jed y n ie k ry teriu m przedm iotow ym (tzn. mienia społecznego) bez względu na podm ioty zo bow iązania27.
Są także głosy, aby art. 355 § 2 k.c. sto sow ać w węższym zakresie przy użyciu zarów n o elem en tów podm iotowych, jak i przedmiotowy« h. To o statn ie u jęc ie p o leg ało b y na tym, że dłużnik nie b ęd ący j.g.u.
!2 O b razow o tę s y tu a c ję o k re ś la ją J. K r a u s s , J. O k o l s k i (K s ztałto w a n ie zas ad o d p o w ied z ia ln o ś ci k o n tr a k to w e j w o r z ec z n ic tw ie a r bitr aż o w y m , PU G 1984,
n r 8— 9, s. 219), w ed ług k tó r y c h o bo w iąze k sz cz eg ó ln ej o c h ro n y m ie n ia sp ołecz neg o p ro w a dz i do p o w s tan ia po s tr o n ie d łuż nik a d o d atk o w e j w iąz ki o b ow iąz kó w n ie w y -ra ż o n e j w tr e ś c i z obo w iąza nia.
23 Inn ym p ra k ty c z n y m s k u tk ie m m oże b yć k w e s tia z ró ż n ico w an ia d ług ośc i te r
-m inu p rz ed a w n ien ia , k tó r a zaileży od k w a lifik a c ji s to s u n k u p raw n e g o jak o -m ają c eg o c h a ra k te r g o s po d a rc zy — zob. o rze cz en ie SN z 28.06.1983 r ., O SN CA P 1984, n r 1, poz. 1.
24 Co do p o ję cia s ta ra n n o ś c i w ob ro cie p o w sze ch ny m zob. M. S o ś n i a k, N a
-le ż y ta stara nno ść, K a tow ice 1980, s. 168 i n. W o d n ies ie n iu do m ia r y sta ra n n o ś c i
w y n ik a ją c e j z art. 355 § 2 k.c. je s t u ś y w a n e o k r e śle n ie „ szc zeg óln a s ta ra n n o ść zob. W. W a r k a 11 o, O g óln e z a sa d y w y k o n y w a n ia zo b ow ią z ań , SP 1973, nr 37,
s. 58 i n.
25 Por. E. K u l e s z a , J. S ł o n i ń s к i, M iara s tara n no ści w u sp o łe c zn io n y m ob rocie g o sp od a rcz ym , RPEiS 1974, n r 3, s. 110.
26 Zob. np. R e m b i e l i ń s k i , [w:] K od e k s c y w iln y ..., s. 254; W ł o d y k a ,
Prawo..., t. I, s. 71; J. W i n i a r z, fw :l Prawo obrotu u sp o łe czn io ne g o , W ars za w a
1980, s. 121 ; J. D ą b r o w a , [w;] S y s te m prawa..., t. III, cz. 1, s. 729; F. B ł a - h u t a , [w:] K o d e ks c y w iln y . K om e ntarz, t.. II, W a r s za w a 1972, s. 852.
27 T a k W i n i a r z, D ą b r o w a w p ra c a c h z przyp. 26. P odo b nie W ł o d y k a
by łb y zobow iązany do zachow ania jed y n ie n ależytej staran n o ści z art. 355 § I k.c., pom imo że zo b ow iązanie do ty czy m ienia sp ołeczn ego 28. Pzecz jasna, może w o pisan ej sy tu a cji znaleźć zasto so w anie wzorzec szczególnej staran n o ści (art. 355 § 2 k.c.) do o ce ny zachow an ia się dłużnika, ale w yłącznie w tedy , gd y w yn ik a to z um ow y stro n (art. 473 k.c.).
O statn i z zap re zen to w an y c h po glądów w y d aje się trafn y . N ie moż-na bowiem żądać od dłużnika n ieu spo łeczn io neg o za ch ow an ia szcze-g óln ej m iary staran n o śc i. Zszcze-g odnie z p rzy jętą d efin icją teszcze-g o p o ję cia 29, trzeba by w ów czas obciążyć dłużn ika obo w iązkiem w y k o rzy sty w an ia n ajn o w szy ch zd obyczy n auk i i techn iki p rzy w y k o n y w a n iu zac iąg n ię -tego zobowiązania. W y d a je się to niedop uszczalne, zw ażyw szy z isto-ty słab szą p ozycję po dm iotów n ieusp ołeczn ion ych , zw łaszcza na tle u p rzy w ilejo w an ej p od tym w zg lędem p o zy cji j.g.u (np. w k w estii za o p a trz en ia m ateriałow ego , m ożliwości fin an so w y ch itp.). Pon ad to sto -su n ko w o szero k ie u jęc ie za k re-su po dm io to w eg o w art. 355 § 2 k.c. m ożna także u za sad n iać w ten sposób, iż m iało ono um ożliw ić sto so w an ie tego p rzep isu w o d n iesie n iu do w szystkich podm iotów, dla k tó -ry ch m ienie spo łeczne stano w i p od staw ę d ziałaln ości, choć nie zaw sze o c h a ra k te r z e g ospo d arcz ym 30. D latego też w y k o r zy sta n o n ie p r e cy z y j-ne k ry ter iu m przed m iotow e, a n ie podm iotowe.
Sfo rm ułow anie art. 355 § 2 k.c., zgod n ie z k tó ry m szczeg ólny sto pień staran n o ści na leży zach ow ać przy w y k o n y w an iu zob ow iązań d o -ty czący ch m ienia społeczn ego , trzeb a więc in te rp re to w a ć zw ężająco, zaró w n o w tym sensie, że przedm io tem św iad czen ia jest m ienie sp o-łeczne, jak i w zn aczen iu w y łączen ia z za k resu p odm iotow eg o tego p rzepisu podm io tów n ie b ęd ą cy ch j.g.u., a w y stę p u ją c y ch w c h a r a k -terz e dłużnika w obec j.g.u.
Skoro zatem n a w et w o d n iesien iu do m ienia spo łeczn eg o n ależy n iek ied y zaw ężać stoso w an ie a rt. 355 § 2 k.c., to tym b a rd ziej — jak się w y d aje — nie p ow inien być on sto sow an y w sto sun ku do m ie-nia n ieusp ołecznio nego . W n io sek tak i n asuw a się tak że po za sto so w aniu w y kład n i lo gicznej a contrario do p rzep isu art. 355 § 2 k.c., zgo d -nie z k tó rą w w y p ad k u g d y zob ow iązan ie n ie d o tyczy m ienia spo łecznego, n ie n ależy stoso w ać m iern ik a sta ra n n o ści szczeg óln ej. Z w aży w -szy, że ko d ek s cy w iln y o k reśla je d y n ie dwa m iern iki star an n o śc i —
28 T ak R e m b i e l i ń s k i , B î a h u t a w p r a c a c h w y m ie n io n y c h w przyp. 26. Po do b nie, ja k się w y d aje , Cz. Ż u ł a w s k a , P roblem o d p o w ie d zia ln o śc i c y w iln e j
k o o p e r a n tó w i z a ko o p er a n lów , SP 1970, n r 25, s. 45.
28 Por. R e m b i e l i ń s k i , [w:] K o d e k s c y w iln y ..., s. 255. P od o b n ie K u l e s z a , S ł o n i ń s к i, M iara..., s. 114.
tzn. n a leż y tą star an n o ść (art. 355 § 1 k.c.) i szczeg óln ą sła ra n o ść (art. 355 § 2 k.c.) — n ależy zatem sto so w ać w o m aw ian ej sy tu a cji s ta r a n -ność n a leży tą (art. 355 § 1 k.c.), pomim o że stro n am i um owy są j.g.u. Nie bez znaczen ia jest tak że cel zao strze n ia m iern ik a sta ran n o śc i w art. 355 § 2 k.c., k tó ry m b y ła o ch ro n a g o spo d ark i n a ro d o w ej przed stratam i, jak o że sk u tk i n iew y k o n an ia zob ow iązań po m ięd zy j.g.u. d oty czą n ie tylk o k o n k retn eg o sto su n k u p raw n eg o , lecz całej g o sp o -d a rk i k r a ju 31. D y rek tyw y w y k ła-d n i celo w o ścio w ej p rze m aw iają więc także za w y łączeniem sto so w an ia art. 355 § 2 k.c. do um owy po m ię-dzy j.g.u. d o ty czącej m ien ia n ieu sp ołecznion ego , a w ięc nie będ ącej um ową go spo darczą.
N ależy po dk reślić, że w p ra w ie cy w iln y m n ie działa zasa d a p rzy -jęta w p raw ie k a rn y m stan o w iąca, że tzw. cudze m ienie (przedm ioty stan o w iąc e w łasno ść in d y w id u aln ą Lub oso bistą) po w ierzo n e leg aln ie j.g.u. je st tra k to w an e w za k re sie o ch ro n y p ra w n o k arn e j tak, ja k m ie-nie sp o łeczn e32. Z chw ilą p o w ie rze n ia m ienia np. przew o źn ik ow i ie-nie zy sk u je o n o w p raw ie cy w ilny m sta tu su m ienia społecznego . D latego też n ie m ożna stoso w ać m iern ik a szczegó ln ej stara n n o śc i o d n o sz ąc e-go się w edłu g k o d ek su cyw iln eg o w y łączn ie do zobo w iązań d o ty cz ą-cych m ien ia spo łecznego (art. 355 § 2 k.c.) an i w sto su n k u p raw n y m dłużnik (j.g.u.) — w ierz y ciel (podm iot n ieu sp ołeczn ion y ), an i też w sto -sun k u dłużnik — po dw ykon aw ca, cho ćby o b yd w a te podm ioty b y ły j.g.u. Na rzecz tego stan o w isk a, a w k o n sek w en c ji — sto so w an ia k r y teriu m m ien ia spo łeczn ego do um ów g o sp o d arczy ch przem aw ia ró w -nież ratio legis zn a jd u jąc eg o n ajc zęśc iej w om aw ian y m w y p ad k u z a-sto so w an ie art. 474 k.c. W p iśm ien n ictw ie p o d k reśla się, że zgo dn ie z tym p rzep isem dłużnik ponosi o dp ow ied zialno ść za cud ze zac h o w a-nie, jak za w łasn e, albow iem w ierzy cie l n ie m ający w pły w u na dobó r p od w yk o naw ców nie może pono sić ry zy k a n iew y k o n a n ia lub n ien a le -żytego w y k o n a n ia przez te o so b y zob o w iązan ia33. D lateg o też, pom imo że zo b o w iązan ie w y k o n u ją osob y trzecie, sto su je się zasad ę od po -w ied zia ln o ści i m iern ik sta ran n o śc i — -w łaści-w e dla dłużnika, a n ie dla osób trzecich. W sk aza n a reg u ła ma ch ro n ić w ierzy ciela, a n ie dłużnik a. D latego też p rob lem m iern ik a sta ran n o śc i osób trz ecich moż-na in te rp re to w a ć je d y n ie w k ieru n k u n ieo b n iżan ia w ob ec m iernika,
31 Рос. M. M a d e y , W . O p a 1 s к i, Rola u m ó w w w a r u n k a ch re fo rm y go-s po da rc ze j, PUG 1983, n r 1, go-s. 5.
32 Por. K. M i o d u s к i, [w;] K od e k s k a r n y . K o m e nta rz, W a r s z a w a 1977, s. 500— — 501.
33 P or. W . C z a c h ó r s k i , Z ob ow iąza nia. Z arys w y k ła d u , W ar s z aw a 1983, s. 257. Zob. te ż A. R e m b i e l i ń s k i , K o n tr a kto w a o d p o w ie d zialn o ść o d s z ko d o w a w cz a d łu ż n ik a za o s o b y tr ze cie w p ra w ie c y w iln y m i w p raw ie obro tu u sp o łe cz nio n eg o , SPE 1974, t. XII, s. 40 i n.
do jakieg o b yłb y zob ow iązan y dłużnik, g d y by sam w y k o n y w a ł zob ow iązan ie. Ze w sk az an ej regu ły nie w yn ik a n ato m iast p o trzezob a sto -sow an ia szczeg óln ej stara n n o ści w sto su n k u do o sob y trzeciej, jeżeli nie wiąże ona w relacji dłużnik — w ierzy cie l34. Skoro zatem w zobo -w iązan iu do ty czący m m ienia nieu sp o łeczn io neg o po m iędzy osobą fi-zy czną a j.g.u. n ależy sto so w ać n ale ż y tą sta ran n o ść (art. 355 § 1 k.c.), to czyni zadość in tereso m w ie rzy c ie la sto so w an ie tej sam ej m iary sta -ran n ości w sto su n k u p raw ny m dłużn ik — o soba trzecia, pom imo iż ob yd w ie stro n y b y łyb y j.g.u.
Z ag ad nienie to p o z o staje w ścisłym zw iązku z za k rese m e w e n tu a ln y ch roszczeń reg re so w y c h dłużlnika p rzeciw k o osobom trzecim , k tó -re n a ra ziły go n a od pow ied zialno ść w ob ec w ie rz y ciela. N ie zostało ono u reg u lo w an e w p rzep isie art. 474 k.c. n o rm u ją cy m ty lk o sk u tk i w adliw ego w y k o n an ia zobow iązań przez o sob y d ziałając e za dłużni- k a 3f. D och odzenie ty ch ro szczeń będzie z reg u ły u łatw io n e, bo w in a w sk azan y ch osób, będ ąca po dstaw o w ą p rzesłan k ą odpowiedzialności dłużnika wobec w ierz y ciela, będzie stw ierd zo n a w p ro cesie dłużnik — — w ierzy cie l30. Skoro zatem w inę ty ch osób o cen ia się w edług k r y te -rium d oty czącego dłużn ik a (np. w ed ług art. 355 § 1 k.c.), zo sta n ie ona u do w o d nion a i będ zie się ją trak to w a ć jak o stw ierd zo n ą w p ro cesie dłużnik — osoba trzecia, to id en ty c zn y m iern ik sta ran n o śc i je st za -tem sitosowany do o cen y zach o w ania się osób trz e cic h 37.
Pon adto z isto ty ro szczeń reg reso w y ch w y nik a, że dłużnik nie m o-że żąd ać od o so by trz ecie j od szk o d o w an ia w yższego , anio-żeli to, do k tó reg o by ł zo bo w iązany w ob ec w ierzy ciela. Z d ru g iej stro ny , o d p o -w ied zialno ść dłużnika zo staje ró -w no leg le o g ran iczo n a do zak resu, w jak im służy miu reg re s do osoby trz e cie j38. D latego też nie m ożna sto sow ać w yższego sto pn ia star an n o śc i niż te n w łaściw y dla d łużni-ka, by „zmieścić się ” w w yso k ości o dszk od o w ania n ależn ego od dłuż-n ik a dłuż-na rzecz w ierz y c ie la 39.
34 N ie u leg a w ątp liw o ś ci, że w zo bo w ią za niu po m ięd zy oso b ą fizyczn ą a j.g.u. d oty cz ąc ym m ie n ia n ie u sp o łec zn io n eg o b r a k ja k ic h k o lw ie k p od s ta w do sto so w a n ia bez stos o w n e j um ow y str o n art. 355 § 2 k.c. N ie ty lk o bow iem n ie d oty c z y ono m ie nia sp ołe czn eg o, ale jeg o po dm io ta m i nie są j.g.u.
35 Zob. D ą b r o w a , [w:] S y s te m prawa..., t. III, cz. 1, s. 775.
36 Ibid em , s. 775. <
37 W p od a ny m p rz y k ła d z ie je s t to a rt. 355 § 1 k.c.
38 Por. Ż u ł a w s k a , Problem ..., s. 46.
39 N ie k ie d y je d n a k np. na tle sto su n k ó w p r a w n y c h k o o p e ra c ji, zw aż yw szy za -sto so w a n ie art. 361 k.c., k o o p era n c i czy nn i p łac ą zn a cz nie w y ższ e o dsz ko d o w a n ia n iż te , k tó r e w y n ik a ły b y z fa k ty c zn ie w y rz ąd z o n ej s zk o d y; p or. Ż u ł a w s k a ,
Przeciw ny pogląd d op u szczający sto so w an ie z m ocy art, 355 § 2 k.c. m iernik a szczegó lnej stara n n o śc i pom iędzy j.g.u., mimo że zo bo w iązanie do ty czy m ienia iązanieuspo łeczn ionego, m ógłby prow ad zić do p a ra -d ok saln ej sy tu a cji, g-d y ju ż o -d p o w ia-d ałab y o soba trzecia, -do k tó re j sto so w an o by m iern ik szczegó ln ej sta r a n n o śc i40, po dczas g dy dłużnik jeszcze b y nie odp o w iadał w obec w ie rz y c ie la 41. W e w sk az an y c h sy -tu ac jac h p rzy o k reśla n iu m iary staran n o śc i zaw odzi więc sto so w an ie k ry te riu m podm io tow eg o, zw iązan ego g en ety czn ie z n ie ob o w iązu jącą już w y ty c zn ą I GKA z 1958 r.42 W n ieco innym , d ogo dn iejszy m dla p o trzeb n in ie jszy c h rozw ażań, św ietle ujm uje tę p ro b lem aty k ę u c h w a -ła nr 1/1984 R ady PAG43.
W p od su m o w an iu n a le ży stw ierdzić, że u zasad n ien iem sto so w an ia k ry te riu m ro d za ju m ienia, obok k ry te riu m p odm iotow ego i przed m io -tow ego, do w y o d ręb n ien ia um owy g osp od arczej je st w y stę p o w an ie w śró d um ów o celu g ospo d arczy m (przedm iotem je s t d ziałalność g o sp odarcza) z aw ieran y ch spom ięd zy j.g.u. tak ich um ów, k tó re n ie d o ty czą m ienia społecznego. O dp ow iedzialność z ich ty tu łu c h a ra k te r y z u -je b rak w y n ik ają ce g o z p rze p isu art. 355 § 2 k.c. ob ow iązk u sto so w a-nia do o cen y zach o w aa-nia się d łu żn ika szczeg óln ej m iary staran n o śc i, jak o że m iern ik ten — ja k p ró b o w an o w y k aza ć — może by ć sto so w an y je d y n ie do zo bow iązań d o ty czą cy ch m ienia społeczn eg o. O dp o -w ied zialno ść ta będzie -w efek cie łag o d n iejsz a od o dp o -w iedzialn ości w y n ik ają ce j z um ów d o tyczący ch m ienia społecznego, albo w iem do ty ch o sta tn ic h zaw sze z n ajd u je zasto sow an ie m iern ik szczególnej s ta -ran n o ści (art. 355 § 2 k.c.).
IV
Z ap rezen to w an y sposób w y o d rę b n ie n ia um ow y g osp od arczej m ógłby budzić p ew ien n ied osy t, g d y b y nie u sto su n k o w an o się do jej p o -w iązań z planem go spo darczy m . W p iśm ienn ict-w ie bo-wiem -w sk a zu je
40 Bow iem stron a m i sto s u n k u p ra w n eg o są po ob u s tr o n a c h j.g.u.
41 P o n iew aż do o c en y za ch o w a n ia się d łuż n ika (j.g.u.) w o be c o so by fiz yczn ej n a le ż y sto so w ać art. 355 § 1 k.c., sko ro zo bo w ią za nie d oty c z y tz w . ob ro tu m ie-szaneg o.
42 Zob. u ch w a ła n r 2/58 K olegium A rb itra ż u GKA z 17.04.1958 r. u s ta la ją c a og ó lne w y ty c z n e o rz ec zn ic tw a a rb itr a żo w e g o w s p r a w ie o d po w ied zia ln oś ci d łu żn ik a o b ro tu u sp o łe cz nio n eg o za n ie w y k o n a n ie lu b n ie n ale ż y te w y k o n a n ie z ob ow ią zan ia, PU G 1958, n r 6.
« Zob. u c h w a ła n r 1/84 R a dy PA G z 9.02.1984 r. u s ta la ją c a ogólno w y ty cz n e
o rz ec zn ic tw a arb itra żo w e g o w sp r a w ie od p o w ie dz ia ln ośc i dłu ż n ik a w sto su n k a c h m ię-dzy j.g.u. za n ie w y k o n a n ie lub n ie n a le ż y te w y k o n a n ie z ob ow iązan ia, PUG 1984, n r 2, s. 51 i n., k tó r a p o słu g u je się k o de k so w ym o k r eś le n ie m sz cz eg ó ln ej s ta r a n -n ośc i p op rzez k r y te riu m ro d z a ju m ie -nia.
się, że urnowa go spo d arcza to um ow a rea liz u jąca zad an ia w y n ik ając e z n aro d ow eg o p lan u spo łeczn o -g osp o darczeg o44.
Zm iany n o rm a ty w n e b ędące p o d staw ą refo rm y g o sp o d arczej s ta -w iają zag ad n ien ie rela cji um o-wa — p lan -w inn ym ś-w ietle. Można m iano w icie bron ić po glądu, że p laiano w ość nie stan ow i k ry te riu m w y o d rę b -nienia um owy g o spo d arczej, tak jak z ap re ze n to w an e już k ry te riu m podm iotow e, p rzed m ioto w e i m ienia społeczneg o, lecz je st je d y n ie c e -chą szczegó ln ą w iększości um ów g o sp od arczy ch . Inn ym i słow y, są p o d staw y n o rm aty w n e do w y o d rę b n ien ia umów, k tó re sp ełn iają w szy stk ie w sk azan e w yżej k ry te ria , nie będąc jed n o cześn ie zw iązane z p la -nem g ospo darczy m . U zasadn ien ie tak p o staw io n ej tezy w y m aga bliż-szego p rze d staw ie n ia p ro b lem aty k i p lan o w an ia w jej a k tu aln y m k sz ta ł-cie p raw ny m ze szczegó lnym uw zg lęd nieniem sp osob u „tran sm isji" zadań p lan o w ych do um ów g ospo darczych .
N ie u leg a w ątp liw ości, że re la c ja p lan — um ow a p o zo staje w śc is-łym zw iązk u z sy stem em za rząd zan ia g o sp o d a rk ą n a ro d o w ą 45. R efor-ma g o sp o darcza la t o siem d zie siąty ch w sw ych p o d staw o w y ch za ło że-n iach z ry w a z d y rek ty w że-n y m system em zarząd zaże-n ia , p ro k lam u jąc i u re aln iają c za sad y sam odzielno ści, sam o rządn ości i sam o fin an so w ania j.g.u.48 Isto tn ej zm ianie uległa ró w nież relac ja planó w p rz e d się -b iorstw p a ń stw o w y ch 47 do p lan ó w p ań stw o w y c h 48. O -b ecnie p lan y
44 For. n p. R e m b i e l i ń s k i , U m ow a..., s. 188 i n.; A. S t e l m a c h o w s k i ,
W s tę p do teo rii praw a c y w iln e g o , W a rs z aw a 19691, is. 89—90; W a rs z aw a 19842,
s. 168 i n.; J. T r o j a n e k , U m ow a ja k o ins tru m en t p lan o w a nia p r o d u k c ji r y n k o w e j, Po zn ań 1974, s. 22 i n., t e n ż e , U m o wa ja k o środ ek ..., s. 43 i n. W lite r a
-tu r ze o b c ej zob. np. Ł a p t i с w , U m o w a ja k o in stru m en t..., s, 217 i n.; T a ń c z u k , [w;] C h o zia jstw ie n n o je pra wo, s. 187; D e r m a n d ź i j e w, O c ha ra kte rze ..., s. 75 i n.; S u с h o ż a, H o sp o da r ske zm luw y, s. 136 i n.
45 Por. T r o j a n e k , U m ow a ja k o ins trum en t..., s. 22 i n .;A . S t e l m a c h o w -s k i , E w oluc ja au ton om ii w oli, [w;] T e n d e n c je praw a c y w iln e g o , W ro c ła w 1983, s. 188 i n. N a js iln ie jsz y , a p rzy tym je d n o s tro n n y w p ływ pla nu na u m ow ę ilu s tr o -w a ły tz-w . um o -w y p lan o -w e; zob. co do e-w o lu c ji um o-w y -w ob roc ie u spo łec zn io n ym np. Cz. Ż u ł a w s k a , O u m o w a c h ob rotu go sp o da rcze go w n o w y m m o de lu
go-sp o d ar c zym , AUMCS 1982, t. XXIX , s. 142 i n.
46 Por. zw łaszcza u s ta w a z 25.09.1981 o p rz e d s ię b io r stw a c h p ań s tw o w y ch , Dz.U. n r 24, poz. 122 (dalej ja k o u s ta w a o p.p.); u s ta w a o p la n o w a n iu sp o łec zn og o spo -d arcz y m z 26.02.1982, Dz.U. n r 7, poz. 51 (-daäej ja k o u s ta w a o plan .); u s ta w a o g o sp o da rc e fin a ns o w e j p rz ed s ię b io rs tw p ań stw o w y c h , Dz.U. n r 7, poz. 54; u s ta w a z 16.09.1982 Prawo s p ó łd zielc ze (dalej ja k o u s ta w a pr. spółdz.), Dz.U. n r 30, poz. 210 w s z y stk ie z póżn. zm ian.
47 O m aw iam zw ła szcz a p la n y p rz ed s ięb io rstw p ań stw o w y ch , bo w iem je d n o s tk i te stan o w ią n a jw aż n ie js zą część p o ten c ja łu g o spo d arc ze go j.g.u. P on a d to w tym w ła -śn ie z a k re s ie d o k o n a ły się w p lan o w an iu n a jisto tn ie js z e zm iany.
48 P la n y p ań s tw o w e to p la n y c e n tr a ln e i te r y to ria ln e , k tó r e od róż nia m w te n sp os ób od p lan ó w p rze d się bior stw .
przed sięb iorstw n ie stan ow ią „w y cink a" planów cen traln eg o i tery to -rialn eg o , tak samo ja k te p lan y n ie są sum ą p lan ó w p rzed sięb io rstw 49. Z aró w n o p lan y roczne, jak i w ielo letn ie są u c h w alan e p rzez o rg an y sam orząd u p rzed sięb io rstw a — R adę Praco w n iczą lub O góln e Z eb ranie Załogi50. Pozw ala to n a w yró żranien ie d w ó ch ob szaró w p lan o -w an ia o c h a rak ter ze auto n om iczny m : na szczeblu p rzed sięb io rst-w a i o zasięgu o g óln o k rajo w ym (plany państw ow e). W y stę p u jąc y dualizm w sferze p lan ow a nia w ym aga p o d jęcia d ziałań dla zap ew n ien ia ich zbieżności, co um ożliw ia n orm a art. 6 u sta w y o plan. Przep is ten sta n o -wi isto tn ą now ość w sy stem ie zarząd zan ia. W p ro w ad za on jak o zasadę w y k o rzy sty w an ie p ośred nich sposobów zap ew n ien ia zbieżności d z iała nia jed n o stek g osp o d arczy ch z celam i p lan o w an ia p ań stw ow ego . W k o n -sek w en cji zaw iera n e um ow y również, po dob nie jak pop rzedn io , re a li-zują zad an ia w y n ik a jąc e z p lan ów p ań stw o w y ch z tym , że zad an ia te są w p ro w ad za n e do p lan u p rz ed sięb io rstw a za po m o cą sw oisty ch „p rzek ład ni" z art. 6 u staw y o plan. W io d ącą rolę w ty m w zg lędzie o d g ry w a ją u m ow n y sposób k reo w a n ia p lan u p rzed sięb io rstw a (art. 6 p k t 1 u staw y o plan.)51 o raz in stru m e n ty o c h a ra k te rz e ek o n o m ic z-nym. Je d y n ie w y ją tk o w o i tylko w tedy , g d y u staw a na to w y ra źn ie pozwala w y k o rz y stu je się b ezp ośred n ie środ ki ad m in istra cy jn o p raw n e (art. 6 p k t 4 u staw y o plan.). N ow a reg u lacja w zasad zie n ie pozwala je d n a k n a o d e rw a n ie um owy od p lan u p ań stw o w ego i w y o d r ęb n ia n ie o b szarów d ziałaln ości p rz ed sięb io rstw a p ań stw ow ego , k tó re p o zo sta w ało b y poza w p ływ am i p aństw a. O d ejścia od sto so w a n ia sy ste mu w skaźn ikó w d y rek ty w n y c h n ie można bowiem uto żsam iać z w p ro w ad zeniem p ełn ej sam od zieln ości p rz ed sięb io rstw a w sferze p la n o w a nia i załam aniem się zasa dy p lanow ości. G osp o d ark a ró w n ież n a g r u n -cie zm ian refo rm y g o sp od arczej je s t n a d al stero w an a c en tra ln ie, p rzy
49 Por. K. S t r z y c z k o w s k i , E le m e n ty p ra w n e p la n ow a n ia p r ze d sięb io rs tw p a ń s tw o w y c h , Pip 1983, n r 11, s. 57 i n . ; E. К n o s a 1 a, I n s tr u m e n ty p ra w n e o d -d z ia ły w a n ia e k o n o m ic z n e g o na p rz e-d s ięb io rstw o (II), PU G 1985, n r 2, s. 55. Zob.
to ż R. С w i e r t n i a, P la no w a nie s po łe cz no go sp o da rcz e w w a r u n ka c h r e lo rm y go
-sp o d ar c zej, PU G 1982, n r 4— 5, s. 77 i n.
50 Por. a rt. 24 u st. 1 p k t 1 i ar t. 10 p k t 4 u s ta w y z 25.09.1981 r. o sam orz ąd zie za ło g i p rz e d s ię b io rs tw a pa ń stw o w eg o , Dz.U. n r 7, poz. 51 (dalej ja k o u s ta w a o sam orz.).
51 Zob. T r o j a n e k , U m ow a ja k o śro dek ..., s. 44,- W . O p a 1 s к i, U w a r un k o w a nia
w y o d r ę b n ie n ia n o r m a ty w n e g o oraz s p e c y lik a obro tu u sp o łec zn ion e go , PUG 1983, n r 5,
s. 142; M a d e y , O p a l s k i (Rola u m ów ..., s. 7) z alic z ają u m ow ę z art. 6 p k t 1 u s ta w y o plan. do um ów o rg a n iz a c y jn y c h ja k o je j n ow y ty p. P rzec iw k o c yw iln o p ra w n e m u c h a ra k te ro w i te j um ow y w y p o w iad a się J. W i s z n i e w s k i , Prawo g o
-sp o da rc ze, W a rs z a w a 1982, s. 123. Zob. te ż W ł o d y k a , Prawo..., t. II, s. 412;
K. S t r z y c z k o w s k i , S po łec zn o -g o sp o da r cze p la n ow a nie ter yto ria ln e , PiP 1985, nr 11— 12, s . R&— 87.
czym czoło w ą rolą o d g r y w ają w tym w zg lędzie za d an ia u stalo n e w p lan ach p ań stw o w y ch . W p ra w d zie p lan c e n traln y a n i te ry to rialn y nie je st b ezp ośredn io źródłem ob ow iązków dla j.g.u., niem n iej wiąże on o rgan y ad m in istrac ji, k tó re z k olei są zo bo w iązan e do po djęcia d ziałań w k ieru n k u za p ew n ie n ia re aliz ac ji przez j.g.u. o k reślo n y c h w ty ch p lan a ch z ad ań (art. 5 u staw y o plan.) za po m o cą in stru m en tów z art. 6 u staw y o p lan . W g run cie rzeczy p lan c en tra ln y i te ry to rialn y w y zn acz ają oLszary d ziałaln ości g o sp o d arczej j.g.u., a więc ta k -że sferę k o n tra k to w a n ia. Um owy g o sp o d arcze m ogą zatem być za w ie-ran e ty lk o w ob szarze w ten sposób w y zn aczon ym . Prow adzi to do w niosk u, że sam o dzielność plano w an ia, polega, w jej ak tu a ln y m k sz ta łcie p raw n y m na m ożliwości w y b o ru przez j.g.u. sp ośród za d ań u ję -ty c h w p lan ie p aństw ow ym -ty c h zadań, k tó re d an a je d n o stk a zam ierza realizo w a ćfe. W tym sen sie zacho w an a z o sta je n a d rzę d n a p ozy -cja u stro jo w e j zasad y p lan o w o ści ró w nież wobec zasad y sam od ziel-no ści53. Z akresu d ziałan ia tej o statn ie j nie m ożna b ow iem o k reślać w o d erw an iu od o b o w iąz u ją cy ch przepisów u sta w y o plan., k tó ra w a rt. 1 expresses verb is w p ro w ad za zasad ę p lan ow eg o c h a ra k te ru g o sp o d ark i n a ro d o w e j o p arteg o n a sy stem ie p lan ów społeczno-g osp o- darczych . Po do bnie p rzep isy u staw y o p.p. i u staw y pr. spółdz. stan ow ią odpowiednio, że „przedsiębio rstw o p ań stw o w e p row ad zi sam od zieln ie działalno ść zg o dn ie z celam i n a ro d o w e g o p la n u sp o łeczn o -g o sp o dar-czego" (art. 2 u sta w y o p.p.), a w ięc ce n traln e g o p lan u p ięc ioletn ieg o (art. 8 p k t 2 u sta w y o plan.), zaś sp ó łd zielnia p ro w adzi d ziałalno ść g osp od arczą k ie ru jąc się m. in. „zało żeniam i o kreślo n y m i w c e n tr a ln y ch i te ry to rialln y c h p laln ach sp o łeczlno go sp o d arczy ch " (art. 1 u s ta -w y pr. spółdz.)f4.
Pod sum o wu jąc tę część w yw odó w można stw ierdzić, że reform a nie zm ien iła p od staw o w ej fun k cji um ów, k tó re n a d a l słu żą do w y k o n y w ania zad ań p lan o w y ch o k re ślo n y c h w p lan a ch p ań stw o w yc h. O d -m ien ny je s t jed y n ie sposób tran s-m isji ty ch zad ań do p lanó w j.g.u.
58 Z is to ty p rz e d sięb io r stw a p ań stw ow eg o w y n ik a k on iec z no ść d o k o na n ia teg o w yb oru , a n ie np. p oz o stan ia bezcz ynn ym .
53 J e s t to sam o d zie lno ść w z as ad zie w ra m a ch p la n u p ańs tw ow eg o. O dm ie nn ie W . P y z i o ł (glosa do o rze cz en ia GKA z 27,01.1983, O SPiK A 1984, n r 7—8, poz. 167), zd a nie m k tó re g o z art. 6 u s ta w y o plan. w y n ik a p r io r y te t z a sa d y s am o d z ie l-n o ści l-n ad p la l-no w o śc ią (s. 408).
54 Co do s pó łdz ie lni zob. B. S ł o t w i ń s k i, P o zy cja o rgan ów s p ó łd z ie lc zy c h w o b e c te r e n o w y c h org a nó w w ła d z y i a d m in istra cji, PiP 1984, n r 3, s. 81 i n.; S t e l
-m a c h o w s k i , A u to no -m ia ..., s. 172; K. S t e f a n i u k , S a m od z ie ln o ść s p ółdz ielni po d rzą de m praw a s p ó łd zie lc ze g o z 1982 r., NP 1984, n r 10, s. 21 i n.
re alizo w a n y ch z k o lei poprzez um owy g ospo d arcze, o k reślo n y w art. 6 u staw y o plan.
Isto tn e zm iany w p row adzo no n ato m iast w o d n iesien iu do zak resu d ziałaln ości p rzed sięb io rstw a państw ow eg o . Z nalazły on e w y raz n o r -m aty w ny w art. 49 u staw y o p.p., na -m ocy k tó re g o p rzed sięb io rstw o p ań stw o w e może p od jąć działalno ść w z ak re sie nie p rzew id zian ym w ak cie o jeg o u tw o rzen iu 51'. U no rm o w anie to d a je p o d staw ę do w y ró żnien ia dw óch o bszarów d ziałaln o ści p rze d się b io rstw a p a ń stw o w e -go. W p ierw szy m z nich, o k reślo n ym zwłaszcza ak tem e re k c y jn y m p rzed sięb io rstw a, realizo w a n e są zad an ia u jęte w p lan ie cen traln y m lub tery to rialn y m , k tó re zo stały w p ro w ad zo n e do p lan u p rz ed się b io r-stw a za pom ocą in stru m en tó w w y m ien io n y c h w art. 6 u staw y o plan. Drugi n ato m iast ob szar d oty czy d ziałaln o ści u b o c zn ej i n ie je st u- w zględ n io ny w p la n a c h p ań stw o w y ch . M ożna więc b ro n ić poglądu, że art. 49 u staw y o p.p. stan ow i p od staw ę do p od jęcia (w praw dzie na n iew ie lk ą skalę) p ozap lano w ej d ziałaln o ści przez p rzed sięb io rstw o . Pod staw o w y m k r y te riu m w y bo ru zad ań w tym ob szarze działaln ości nie jest zasp o k o jen ie p o trzeb sp o łec zny ch h ie ra rc h icz n ie u sta lo n y c h przez p la n y p aństw ow e, lecz k a teg o ria zy sku. O czyw iście um o w y g o s-p o da rcz e za w ieran e n a s-p o d sta w ie art. 49 u staw o s-p.s-p. z ass-p o k ajając p o p y t n a o k re ślo n e d ob ra lub usługi, tym sam ym z asp o k a jają o k reślo -ne p o trzeb y społecz-ne. Po trzeb y te jed n a k n ie n ależą n ajc zęściej do g ru p y ty ch, k tó re ze w zględu na swó j p r io ry te to w y c h a ra k te r zostały o d zw iercied lo n e po przez u sta le n ie o k reślo n y ch zad ań w p lan a ch ce n -traln y m lub tery to rialn y m .
Pod obn ie p oz aplano w y c h a ra k te r b ęd ą m iały um ow y g ospo d arcze d oty czące realiz ac ji n iek tó ry c h za d ań o k reślo n y ch w art. 54 u staw y o p.p. i art. 71 u staw y pr. spółdz. C ho dzi tu o zad an ia w y zn aczo ne poza planem , jeżeli je st to n iezb ęd n e ze w zględu na w sk az an e w ty ch p rzep isach p rzesłank i, z isto ty tru d n e do zap lan o w an ia (np. k lęsk a ż y -wiołow a, n iek ied y p o trzeb y o b ro n y kraju ). Z ak res um ów po zap lano- w y ch uległ ro zszerz eniu w zw iązk u z ten d e n c ją do szerszego w y k o -rzy sty w a n ia k o n stru k c ji z art. 54 u staw y o p.p. (art. 71 u staw y pr. spółdz.) n a u ży te k n iek tó ry ch u staw szczeg ó ln y ch 1®.
55 Co do art. 49 u s ta w y o p.p. zob. np. W. К a t n e r , W y b r a n e za ga dn ie nia
c y w ilis ty c z n e u s ta w y o p r ze d się bio rstw a ch p a ń s tw o w y c h , P ip 1982, n r 10, s. 66 i n.;
А. К i d y b a, J. M o j a k , Czy zasad a sp e c ja ln e j zd o ln oś ci p r a w n e j o b ow ią zu je
nadal w sto su n k u do p r ze d się b io r stw p a ń s tw o w y c h , PiP 1983, n r 4, s. 115 i n.,- J. M o j a k , А. К i d y b a, Z do ln oś ć p ra w n a p rz e d się b io r stw p a ń stw o w y c h w ś w ie -tle u s ta w y z 25 IX 1981 o p rz ed s ię b io rs tw a c h p a ń s tw o w y c h , AU MCS 1982, t. XXIX,
s, 253 i n.
Na p od staw ie d oty ch c zaso w y ch uw ag n asu w a się więc w niosek, że obecnie p o jęcie p lan ow ości n ależy rozu m ieć nie w se n sie u jęcia ok reślo n eg o zad an ia, k tó re re aliz u je um ow a w jakim k olw iek plan ie (cen tralnym , te ry to rialn y m lub p rzed siębio rstw a), lecz ty lk o w p lan ie p ań stw ow y m (cen tralny m lub tery to rialn y m ). Plan p rzed się b io rstw a pań stw ow eg o może bowiem o k reślać — jak już po w iedziano — za-d ania nie u jęte w p lan a ch p ań stw o w y ch (art. 49 u staw y o p.p.). Po-n ad to p rzed sięb io rstw o może rea liz o w a ć w d ro dze um o w y g o sp o d a r-czej zad an ia nie u jęte w żadnym ze w sk a za n y c h plan ó w (np. art. 54 u staw y o p.p.). W y n ik a z tego, że plano w ość n ie d o tyczy w szy stkich um ów g ospo d arczy ch, a zatem nie może by ć w y k o rz y stan a jak o k r y -terium ich w y o d ręb n ien ia. Stano wi ona jed y n ie cechę w ięk szej części ty ch umów. Teza tak a zn ajd u je p o tw ierd z en ie tak ż e w tre ści art. 4 ustaw y o p.p., k tó ry sta no w i og ólnie o za k re sie „zadań p rzed sięb io r-stwa państw ow ego ", a nie „zadań plano w y ch ". M ożna przeto przy jąć, że p rzed sięb io rstw o p ań stw o w e re alizu je obok zad ań p lan o w y ch ró w nież zad an ia nie u jęte w plan ach. Umowa g o sp o d arcza będzie n a to -m iast w pełn i sku teczn a te z w zględu na jej celow o ść z p u n k tu w id zenia zadań plan ow y ch, jeśli tylko będą sp ełn io n e w szelk ie przez p ra -wo cy w iln e w y m ag an e p rzesłan k i w ażności czyn n ości p ra w n e j” . Plan g o sp o darczy je st sili generis causa „w zn aczen iu su b iek ty w n y m jako po budki zaw ieran ia u m o w y "58. Zw ażyw szy jedn ak , że plan nie wiąże j.g.u., do puszczaln e są um ow y „ m a terialn ie o d e rw a n e ” od plan u, tzn. k tó ry c h w ażność nie zależy od realiz ac ji zad ań plano w ych . W ię k -szość um ów g o sp o d a rc zy c h będ zie m iała jed n a k na celu re aliz ac ję ty ch zadań, bowiem skala zad ań p lan ow ych i fu n k cjo n o w a n ie j.g.u. jak o p o d staw y d ziałaln ości g o sp o d arczej p ań stw a nie p o zw alają na zrezy g no w an ie z p lan u gospodarczego'"9.
Dz.U. n r 66, poz. 297, art. 18 u sta w y z 14.07.1983 r. o u rzę d z ie m in is tra s p r a w w e -w n ętrz n y c h i z a k re s ie d zia ła n ia p o dle g łyc h m u or ga n ó-w , Dz.U. n r 38, poz. 172; art. 90 ust. 4, 5 u s ta w y z 19.10.1972 r. o w y na laz cz oś ci, te k s t jedn. Dz.U. 1984, n r 33, poz. 177. Zob. też' a ït. 33 ust. 2 p k t 2 u s ta w y o plan. w brzm ie niu n a d a n y m u s ta w ą z 31.07. 1985 r. o d os toso w a n iu p rze p isów n ie k tó r y c h u sta w o k r e ś la ją c y c h fu n k cjo n o w a n ie go sp o da rk i do u w a ru n k o w ali i p o trz eb d alsze go roz w o ju sp o łec zno -g osp o dar cze go k ra ju , Dz.U. nr 37, poz. 174,
57 Por. A. K u b a s , C ausa c zy n n o ś c i p ra w n e j a zo b ow ią za nia z a k tu a d m in
istr a cy jn e g o , SC 1974, t. XXIII, s. 59. W praw d z ie te za ta d o tyc zy um ow y c y w iln o
-p raw n ej, lecz sk oro um ow ę g o s-p o d arc zą tr a k tu je m y ja k o cy w iln o -p r a w n ą , to -po g ląd te n tak że do n ie j zn ajd z ie za sto so w a n ie.
58 Co do zn acz en ia ter m in u c a u sa w u ję c iu s u b ie k ty w n y m i o b ie k ty w n y m zob. К u b a s, Causa..,, s. 47 i n.
5* P o dob nie T r o j a n e k , U m ow a ja k o śr od ek..., s i. 43. Z dan ie m te go au to ra , W g os p od a rc e so cja lis ty c z n e j nie m ożn a zr ez y gn o w ać an i z pla nu , an i z ry n k u .
Pozycja p lan u uleg ła jed n a k zm ianie — ja k ju ż p o w iedziano — m. in„ w sk u tek zm ian y k r y ter ió w o ceny działalno ści p rze d sięb io rstw a p ań stw o w e go — nie tylko od stro n y w y k o n an ia planu , lecz tak że w e-dług o siąg n ięteg o zy sku. Stąd w y n ik a isto tn e znacze nie u n orm o w ania z aw arteg o w art. 49 u sta w y o p.p. p o zw alająceg o na e lasty cz n e d o -sto so w y w an ie sit; do p o trzeb ry n k u , a przez to na zw ięk szen ie w ła s-nego zysku.
V
O d rzu cen ie plan ow ości jak o k ry te riu m w y o d ręb n ien ia um o w y g o s-p o darczej s-p ozw ala na stw ierd zen ie, że do w y o d ręb n ien ia te j um ow y służą trzy k ry te r ia : podm iotowe, przed m ioto w e oraz k ry te riu m m ienia spo łecznego. Będzie to zatem um owa z aw a rta po m iędzy j.g.u. i do -ty cząca d ziałaln ości g o sp o d arczej sen su stricto, k tó ra od nosi się do m ienia społecznego.
Rzecz jasn a, p ro p o n o w a n e tu u jęc ie u m o w y g o sp o d arc zej n ie z am yka drogi do sp recy zow an ia innych, d o d atk ow y ch k ry te rió w w y -o d rę b n ie n ia tej um -owy. M -ogł-o by się t-o p rzy czy n ić d-o w y k sz tałc en ia jed n olitej term inologii dotyczącej sfery sto su nk ó w pom iędzy j.g.u.
W pły n ęło do R e d ak cji Z ak ła d P ra w a G osp oda rc zeg o
„Folia iu r id ic a " U niw ers yte t M ik o ła ja K op e rn ika
w p aź d z ie rn ik u 1086 r. w T oru niu
M ar e k J a s ia kie w icz
CRITÈRES D'ISOLEMENT D’UN CO N TRA T ÉCO N O M IQ U E
D ans l'a r tic le , o n a a b o rd é le p ro blè m e c o n tr o v e r sé de la m o tiv a tio n et des c ritè r e s de la d is tin c tio n d 'u n c o n tr a t é con om iq ue. O n a ex p rim é l ’op in ion, que l'ef fo n d re m e n t de la c o n c e p tio n du d roit é co no m iq u e e n ta n t q u ’u n e b r a n c h e à p a r t du droit, n 'a pa s d ’im p orta n ce p ou r la vie ju r id iq u e du c o n tra t m e n tion né . P uisqu e le c o n tra t éc on om iqu e n ’est p as te lle m e n t lié à la c on c e p tio n du d ro it é co n o m iqu e q u ’au c a ra c tè re p a rtic u lie r des re la tio n s ju rid iq u es dan s le d om aine du c ir -cu it so c ia lis ée qui m êm e da ns le s c a d re s de l ’u n ité du d roit civ il g a r d e n t le u r p a rtic u lar ité .
D ans le tr a v a il, o n a p r é s e n té le s m oye ns d ifféren ts de c on c e v o ir la n o tio n du c o n tr a t éc on om iqu e m e n tio n n é s ju s q u ’à p r é s e n t da ns la litté r a tu r e . Y tr o u v e n t le u r a p p lica tio n : le c ritè r e sub jectif, le c r itè te o bjec tif et, co nfo rm ém ent à l ’o p in io n e x -p rim ée d e rn iè re m e n t, le c ritè r e s u b je c tif e t ob jec tif. Le d e rn ie r de s m o y e ns cités de dé finir le c o n tra t éc o n o m iqu e sem b le ju s te , m ais il e x ig e d ’ê tr e sup p léé, p u is -qu e p as to u jo u rs le c o n tr a t é co no m iq ue co nc lu e n tr e le s u n ité s de l ’é co n o m ie
socia-Usée, dont I o b je t e st l'a c tiv ité éc ono m iqu e, c o n c e rn er a le b ien so cia l. O n p e u t m o n tr e r p lus ie ur s ex em p les, s u r to u t s u r le fond de l'a r tic le 474 du code civil, des tels c o n tra ts , qu on ne p o u rr a it pas c om p te r p arm i les c o n tra ts éc o no m iq ue s eu é g ar d m a nq u e de l'e x ig e n c e d 'u n e d ilig en ce p a rtic u liè r e du d é b ite u r s se lo n l'a r tic le •i55 § 2 du cod e aivil e t les d ire c tio ns N r 1/84 du C o n seil d 'A r b itr a g e Econom ique d Etat. D où il la u t q ue le c ritè r e s u b je ctif et o bje ctif so it c om plé té d 'u n tro isiè m e c ritè r e s u p p lém e n ta ire du g e nre du b ien qu e c o n ce rn e le c o n tra t. Le c r itè r e p ro -po sé doit ê tre conçu au s en s r es tre in t. Il n e v e u t p as d ir e q u'o n e x p lo ite le b ien so cial d ans l'a c tiv ité éc on om iq ue, m ais c on s iste e n fait qu e le bie n so cial e s t un o b jet de p rod u c tio n , d 'é ch a n g e ou de serv ice e.
D ans l'artiicle, on a e x p rim é l'o p in io n q u e la p lan ific a tio n no c o n s titu e p as le c r itè r e de la dis tin c tio n de l'a c c o r d éc on o m iq ue au se ns de sa lia is o n avec le d é ta t. 11 est v ra i qu e la lé g is la tu r e de la réfo rm e éc o no m iq ue ne p o rte pas a tte in te à la fo n ctio n p la n itiq u e des c o n tr a ts n éa nm oin s le s d isp o sitio n s d es a rtic le s 49 et 54 de la loi s u r les entrepris e® d 'é ta t et de l'a r tic le 71 du droiit co op é ra tif seirveni de ba se à la co n clu s io n des c o n tr ats éc o no m iq ue s da ns le d om a ine de l'a c tiv ité eu d e h o rs du p lan c e n tr a l et te r rito r ia l.
