Biuletyn misjologiczno-religioznawczy

Władysław Kowalak, Henryk

Zimoń

Biuletyn

misjologiczno-religioznawczy

Collectanea Theologica 54/3, 143-152

1984

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 54(1984) fa s c . I I I

BIULETYN MISJOLOGICZNO-RELIGIOZNAWCZY

Z a w a r to ś ć : I. S P R A W O Z D A N IA . X I I I S y m p o z ju m M isjo lo g ic z n e . II. IN F O R ­ M A C JE . C o lle c ta n e a I n s t i t u ti A n th ro p o s.* I. S P R A W O Z D A N IA X I I I S y m p o z ju m M isjo lo g ic z n e (W a rsz a w a , A T K , 14— 16 V 1983) W d n ia c h 14— 16 m a ja 1983 r. w A k a d e m ii T e o lo g ii K a to lic k ie j w W a rs z a ­ w ie o d b y ło s ię tr z y n a s te o g ó ln o p o lsk ie sy m p o z ju m m isjo lo g ic z n e p t. A k o m o d a - c ja m is y jn a . S y m p o z ju m z o s ta ło z o rg a n iz o w a n e p rz e z K a te d r ę T e o lo g ii M isji K ie r u n k u M isjo lo g ii A T K i b y ło p rz e z n a c z o n e d la s tu d e n tó w m isjo lo g ii, a lu m ­ n ó w s e m in a rió w d u c h o w n y c h d ie c e z ja ln y c h i z a k o n n y c h , k się ż y i s ió s tr p rz y ­ g o to w u ją c y c h s ię n a w y ja z d do k r a j ó w m is y jn y c h o ra z d la w s z y s tk ic h i n t e ­ r e s u ją c y c h się d z ia ła ln o ś c ią m is y jn ą K o ścio ła.

A k o m o d a c ja m is y jn a — p rz y s to s o w a n ie sp o so b ó w p r z e p o w ia d a n ia S ło w a B ożego i s t r u k t u r K o ścio ła do w a r u n k ó w ży cia , m e n ta ln o ś c i i sp e c y fik i k u lt u r y c h ry s tia n iz o w a n y c h n a r o d ó w i p le m io n je s z c z e n ie w ie rz ą c y c h w C h r y s tu s a — s ta n o w iła i s ta n o w i g łó w n y , a z a ra z e m b a r d z o d e lik a tn y p ro b le m w c a ło ­ k s z ta łc ie d z ia ła ln o ś c i m is y jn e j K o ścio ła. P r o b le m te n p o w s ta ł w z w ią z k u z n o w o ż y tn y m i o d k ry c ia m i g e o g ra fic z n y m i i s p o tk a n ie m s ię K o śc io ła , złą c z o ­ n e g o s iln ie z k u lt u r ą b a s e n u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o , z n o w y m i lu d a m i, k u l t u ­ r a m i i re lig ia m i, z w ła sz c z a W sc h o d u . N a s k u te k s p o ró w a k o m o d a c y jn y c h w C h in a c h w X V II i X V II I w . p ro c e s a k o m o d a c ji m is y jn e j z o s ta ł z a h a m o ­ w a n y i doszło do „ teo lo g iczn eg o k o lo n ia liz m u ”, tz n . do p rz e n o s z e n ia do k r a ­ jó w p o z a e u ro p e js k ic h f o r m e u r o p e js k ie j te o lo g ii, litu r g ii, s z tu k i, d u ch o w o śc i, o b y c z a jó w o ra z w z o rc ó w c a ło k s z ta łtu ż y c ia sp o łe c z n e g o i k o śc ie ln e g o . O b e c n ie te n e u ro p e iz m z o s ta ł te o r e ty c z n ie p rz e z w y c ię ż o n y g łó w n ie d z ię k i ta k im e n c y ­ k lik o m , j a k E c c le s ia m s u a m , P o p u lo r u m p ro g r e ssio czy o rę d z iu A fr ic a e te r r a ­ r u m , a p rz e d e w s z y s tk im d z ię k i S o b o ro w i W a ty k a ń s k ie m u II. W p ra k ty c e j e d n a k a k o m o d a c ja m is y jn a z n a jd u je się d o p ie ro w e w s tę p n e j fa z ie d y s k u s ji i n ie ś m ia ły c h p ró b . W ie le p o w a ż n y c h s tu d ió w p o ś w ię c a się k u lt u r z e i t r a d y ­ c jo m m ie js c o w y m o ra z m o ż liw o śc io m w łą c z e n ia ic h n a jw a rto ś c io w s z y c h e le ­ m e n tó w w m y ś l i ży cie K o ścio ła. D z ię k i z a n ie c h a n iu d o g m a ty c z n e j d y s k w a li­ f ik a c ji r e lig ii n ie c h r z e ś c ija ń s k ic h n a s tę p u je r e w a lo r y z a c ja p o z a c h rz e ś c ija ń s k ic h k u lt u r , n a ro d o w y c h i sp o łe c z n y c h s t r u k t u r , k tó r e w s p o tk a n iu z d y n a m ic z ­ n y m K o śc io łe m m o g ą w y z w o lić n o w e sp o s o b y ro z u m ie n ia s ło w a B ożego, n o w e s t r u k t u r y ż y c ia K o śc io ła i n o w e f o r m y p rz e ż y w a n ia c h rz e ś c ija ń s tw a . P ro c e s je d n a k te n n ie m o że p rz e b ie g a ć a n i p r ę d k o , a n i ła tw o ; S o b ó r W a ty k a ń s k i II n ie liczy n a w ie lk ie s u k c e s y ilo śc io w e a n i n a n a ty c h m ia s to w e r e z u lta ty , n a ­ w e t w w y p a d k u , g d y b y s tr o n a e u r o p e js k a z d e c y d o w a ła s ię n a u s tę p s tw a i d ą ­ ce d a le j n iż w c h w ili o b e c n e j. P o c z y n io n e z o s ta ły p ie r w s z e k r o k i w k ie r u n k u u m o ż liw ie n ia lu d n o ś c i ro d z im e j o so b iste g o u d z ia łu w li tu r g ii i ż y c iu K o śc io ­ ła p rz e z w p ro w a d z e n ie ję z y k ó w , a ta k ż e m u z y k i m ie js c o w e j o ra z p rz e z w łą ­ c z e n ie p e w n y c h k o m p o n e n tó w tr a d y c ji lo k a ln y c h do n ie k tó r y c h o b rz ę d ó w

* R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u j e s t k s. W ła d y s ła w К o w a 1 a k SV D , W a rs z a w a .

B I U L E T Y N M I S J O L O G I C Z N O - R E L I G I O Z N A W C Z Y litu r g ic z n y c h , j a k c e re m o n ie m a łż e ń s tw a czy p o g rz e b u . N ie z m ie rn ie i n t e r e s u ­ ją c y je s t o b s e r w o w a n y o s ta tn io r o z k w it s z tu k i s a k r a ln e j w k r a j a c h m is y j­ n y c h . M im o w s z y s tk o je s t je d n a k jesz c z e d a le k o o d u rz e c z y w is tn ie n ia f r a p u ­ ją c e j w iz ji tw ó rc z e j s y m b io z y k u lt u r , o ja k ie j m a r z y ł S o b ó r W a ty k a ń s k i II. 0 n ie k tó r y c h a s p e k ta c h te j s y m b io z y b y ła m o w a w w y g ło sz o n y c h n a s y m p o ­ z ju m p re le k c ja c h . B e r n a r d W o d e c k i SV D (P ien iężn o ), T e o lo g ia a k o m o d a c ji m is y jn e j. — D o n io sło ść p r o b le m u a k o m o d a c ji je s t o c z y w is ta ; E. L o ffe ld o k re ś lił j ą (w t y ­ tu l e s w e j d y s e r ta c ji) ja k o „ is to tn y p ro b le m m is ji k a to lic k ic h ” (L e p r o b lè m e c a rd in a l d e s m is s io n s c a th o liq u e s ). T o te ż i te o lo g ia a k o m o d a c ji j e s t z a g a d n ie ­ n ie m n ie z w y k łe j w a g i. O d n o śn e z a s a d y r e f e r e n t u j ą ł w sześciu g ru p a c h . P ie r w s z a z n ic h d o ty c z y ta je m n ic y n ie z g łę b io n e j is to ty B oga. O m ó w ił t u f a k t s tw o r z e n ia i w y n ie s ie n ia c z ło w ie k a do p o r z ą d k u n a d p rz y ro d z o n e g o , o b ecn o ść B oga i S ło w a w ś w ie c ie (logos s p e r m a tik o s ) i f a k t B o g a o b ja w ia ją c e g o . W d r u ­ g iej g ru p ie z a s a d te o lo g ic z n y c h p rz e d s ta w io n o ja k o p o d s ta w o w y f u n d a m e n t a k o m o d a c ji C h r y s tu s a J e g o osobę, W c ie le n ie , n a u k ę , i d z ia ła ln o ś ć . R o z ró ż n io ­ n o tu a k o m o d a c ję e g z y s te n c ja ln ą (W cielenie, k e n o z a , o d k u p ie n ie ), p e d a g o g ic z - n o -p s y c h o lo g ic z n ą (a k o m o d a c ja w n a u c z a n iu ) o ra z f i n a ln ą („n ie p rz y s z e d łe m znosić, lecz d o p e łn ić ” — p le r o sa i; n a k a z c z y n ie n ia u c z n ia m i w s z y s tk ic h n a r o ­ dów ). O m ó w io n o ta k ż e s z e re g o d n o ś n y c h w y p o w ie d z i C h ry s tu s a , n p . o n o ­ w y m w in ie w b u k ła k a c h , o k w a s ie p r z e tw a r z a ją c y m c ia s to - ś w ia t i in . T rz e c ią g r u p ę z a s a d te o lo g ic z n y c h s ta n o w i m is te r iu m K o ścio ła, w k tó r y m u ja w n ia się 1 r e a liz u je p e łn e m iło ś c i i w s z e c h p o tę ż n e d z ia ła n ie C h ry s tu s a . K o śc ió ł n ie je s t w p ra w d z ie z te g o ś w ia ta , a le ż y je , d z ia ła i r o z w ija s ię w ty m św ie c ie . Z w r ó ­ co n o u w a g ę z a ró w n o n a a s p e k t h is to ry c z n y (p rz e jśc ie K o śc io ła z k r ę g u j u ­ d a is ty c z n e g o do h e lle n is ty c z n e g o i p o g a ń sk ie g o — o d ż e g n a n ie s ię o d o b rz e z a ­ n ia , r o z tro p n e p o d e jś c ie do e le m e n tó w p o z a iz ra e ls k ic h , ry c h łe p rz y ję c ie z a s a ­ d y E c c le sia e x g e n tib u s , sz e ro k o ść h o ry z o n tó w z n a jd u ją c a w y r a z i o d b ic ie w P is m a c h k a n o n ic z n y c h K o ścio ła), j a k i n a a s p e k t e s c h a to lo g ic z n y i u n i- w e r s a lis ty c z n y K o śc io ła (p o w szech n o ść). W sk a z a n o ta k ż e n a te k s ty p o d k r e ś la ­ ją c e w z ro s t C ia ła M isty c z n e g o C h r y s tu s a o ra z n a e le m e n ty litu r g ic z n o - k u l- ty c z n e i n a p ro b le m k u ltu r . C z w a r tą g r u p ę s ta n o w i P is m o Ś w ię te , p rz y czy m w y m o w n y j e s t ju ż s a m f a k t n a z w a n y c o n d e sc e n s io V e r b i D e i (słow o B oga z n iż a się do lu d z i, s t a ją c się m o w ą lu d z k ą d o s to s o w a n ą do ró ż n y c h k u lt u r , sp o so b ó w m ó w ie n ia , m y ś le n ia i w y r a ż a n ia się). P rz y p o m n ia n o ta k ż e z n a m ie n ­ n e w y p o w ie d z i J a n a P a w ł a I I do c z ło n k ó w K o m is ji B ib lijn e j w 1979 r. W s k a z a n o n a s z e re g te k s tó w b ib lijn y c h u w y d a tn ia ją c y c h c z y n n ą a k o m o d a c ję (w y jś c ie A b r a h a m a „z z ie m i ro d z in n e j i z d o m u o jc a do k r a j u ” , k tó r y u k a ż e m u P a n , P s 45,11; te k s ty i d z ia ła ln o ś ć p ro r o k ó w , a d a p ta c y jn y d o b ó r m a te r ia łu p r z e z e w a n g e lis tó w , ic h s z e r o k ie u w z g lę d n ia n ie a d r e s a tó w , s p e c y f ik a ic h a s p e k tó w te o lo g ic z n y c h itp .). S z c z e g ó ln ą u w a g ę z w ró c o n o n a w iz ję P io tr a w J o p p e (Dz 10, 9— 16). W g r u p ie p ią te j o m ó w io n o p r o b le m a ty k ę a k o m o d a c ji u św . P a w ła , k tó re g o ju ż s a m a p o s ta ć s c a la w so b ie p ie r w i a s tk i iz r a e ls k ie , h e lle n is ty c z n e i rz y m s k ie . J e g o w y p o w ie d z i (np. 1 K o r 9, 22; D z 17, 22— 31), p r z e ję c ie i n a s y c e n ie n o w ą tr e ś c ią te r m in o lo g ii te o lo g ic z n e j m o g ą u c h o d z ić z a w z ó r a k o m o d a c ji. W g ru p ie sz ó s te j p r z e d s ta w io n o e ty c z n e n o rm y p o s tę p o ­ w a n ia , z w ła sz c z a n a p ła s z c z y ź n ie c n o ty s p ra w ie d liw o ś c i, re lig ijn o ś c i i m iło ­ ści. Z a z n a c z o n o , że do e le m e n tó w te o lo g ic z n y c h n a le ż y ta k ż e z a lic z y ć T r a d y ­ cję, z w ła sz c z a a n a liz ę o d n o ś n y c h w y p o w ie d z i O jc ó w K o śc io ła o ra z te o lo g ię ro d z im ą .

K a r l M ü l l e r SV D (R zym ), A k o m o d a c ja i in k u ltu r a c ja w d o k u m e n ta c h p a p ie s k ic h . — P o ję c ie a k o m o d a c ji je s t n o w sz e j d a ty , i n k u l tu r a c ji zaś z u p e łn ie n o w y m , p o ja w ia się d o p ie ro w a d h o r t a c ji ap. J a n a P a w ł a II C a te c h e si tr a d e n d a e (1979). O a k o m o d a c ji (a d a p ta c ji) m ó w i B e n e d y k t X V (M a x i­ m u m illu d , 1919). P i u s X I (R e r u m E cclesia e, 1926), P i u s X I I (E u a n g e lii p ra e c o n e s , 1951) o ra z P a w e ł V I (E v a n g e lii n u n tia n d i, 1975). T re ś ć ty c h d o ­ k u m e n tó w , d o ty c z ą c ą a k o m o d a c ji i in k u l tu r a c ji , m o ż n a u ją ć w k ilk u p u n k ­

ta c h . 1. A k o m o d a c ja i in k u l tu r a c ja o rę d z ia C h ry s tu s o w e g o w te d y je d y n ie je s t m o ż liw a , g d y t r a k t u j e s ię se rio k o n k r e tn e k u lt u r y , do k tó r y c h k ie r u je się to o rę d z ie . J a k ciało , z k tó re g o O d w ie c z n e S ło w o B oże u tw o rz y ło s w o je lu d z k ie ciało , b y ło d o b re , t a k te ż d o b re są k u ltu r y , w k tó ­ r e sło w o B oże m a się w cielić. 2. I n k u l tu r a c ja je s t s p o tk a n ie m , z e sp o le n ie m ; o rę d z ie C h ry s tu s o w e , k tó r e s k o n k r e ty z o w a ło się w o k r e ­ ślo n e j k u ltu r z e , s p o ty k a się z in n ą k u lt u r ą , k tó r a so b ie je s z c z e w p r a w d z ie n ie u ś w ia d o m iła C h ry s tu s a , a le je s t p r z e n ik n ię ta p ro m ie n ia m i L o g o su . W ta k im s p o tk a n iu tk w i z a ró w n o sz a n s a , j a k i n ie b e z p ie c z e ń s tw o . S z a n sa , g d y ż n a z a ­ sa d z ie n a sz e g o w sp ó ln e g o p o c h o d z e n ia i p o w o ła n ia is tn ie ją p e w n e m o ż liw o ­ ści z ro z u m ie n ia się; n ie b e z p ie c z e ń s tw o , g d y ż is tn ie ją ró ż n ic e u tr u d n ia j ą c e z ro ­ z u m ie n ie , a n a w e t w y w o łu ją c e sp rz e c iw . 3. I n k u l tu r a c ja je s t w y n isz c z e n ie m sa m e g o sie b ie (e x in a n itio s u i ip siu s). O b y d w a j p a r t n e r z y s p o ty k a ją c y się m u ­ sz ą b y ć św ia d o m i, że w ie le c z y n n ik ó w w n ic h tk w ią c y c h u w a r u n k o w a n y c h j e s t o so b o w o ścio w o , śro d o w isk o w o , h is to ry c z n ie , ja k k o lw ie k n o sz ą z n a m ię w ie k u is te j p ra w d y , n ie k ie d y d o g m a tu . N ie w s z y stk o , co te o lo g ia tr a d y c y jn a p r z e d s ta w ia ła ja k o d o g m a t, z o sta ło rz e c z y w iś c ie p rz e z K o śció ł ogłoszone d o g m a te m (por. o ś w ia d c z e n ie P i u s a X I I w D iv in o a ffla n te S p ir itu ). 4. I n ­ k u lt u r a c j a je s t tr a n s f o r m a c ją , p r z e tw a r z a n ie m . N ie ty lk o k u lt u r a p r z e d c h r z e ­ ś c ija ń s k a , lecz ta k ż e o rę d z ie C h r y s tu s a o tr z y m u je n o w e ry s y , n o w e oblicze. Z e w n ę trz n e p r z e ja w y , s f o rm u ło w a n ia ję z y k o w e , b u d o w n ic tw o , o b ra z y , sy m b o ­ lik a , p ra w o , li tu r g ia , m o ra ln o ś ć , te o lo g ia n ie m u s z ą w sz ę d z ie b y ć ta k ie sa m e . P a w e ł V I m ó w i o „ K o śc io ła c h p a r ty k u la r n y c h , g łęb o k o z m ie s z a n y c h z p r a ­ g n ie n ia m i lu d z i, z ic h b o g a c tw a m i i o g ra n ic z e n ia m i, s p o s o b a m i m o d le n ia się, k o c h a n ia , p a tr z e n ia n a ży cie i ś w ia t” (EN 63). 5. I n k u l tu r a c ja je s t p ro c e s e m ży cio w y m . N o w y z a s ie w w z ra s ta , a le je s t to n ie w id o c z n e . W z ra s ta z s iły ży­ c io w e j, k tó r a w n im tk w i. Z b u lw y n ie r o z w ija ją się ło d y g i, w ło d y d z e n ie w id a ć k w ia tu a n i w k w ie c ie ow ocu. J a k ży cie je s t ta je m n ic ą , ta k te ż t a j e m ­ n ic ą je s t s ta w a n ie się c h rz e ś c ija n in e m , p o d le g a ją c e p ra w o m , k tó r e z n a ty lk o Bóg. 6. I n k u l t u r a c ja ja k o p ro c e s lu d z k i d o k o n u je się od s e r c a do se rc a . N ie k o lo r s k ó ry , p o c h o d z e n ie , ję z y k , w y k s z ta łc e n ie s ą d e c y d u ją c e , lecz serce. „ S e rc e p r z e m a w ia do s e r c a ” (św. A u g u s t y n ) . 7. W sz e lk a e w a n g e liz a c ja p o w in n a z a c z y n a ć się od e w a n g e liz a c ji s a m e g o sie b ie . E w a n g e liz a c ja je s t w ia ­ r ą w T ego, k tó r y u m a r ł za w s z y s tk ic h lu d z i, a le je s t ż y c ie m ś w ia ta . E w a n ­ g e liz a c ja je s t z a w ie rz e n ie m C h ry s tu s o w i.

K s. A n to n i L e w e k (W arszaw a), A k o m o d a c ja k u ltu r o w a ja k o za sa d a e w a n g e liz a c ji. — C h rz e ś c ija ń s tw o z a w sz e s t a je p rz e d tr u d n y m i o d p o w ie d z ia l­ n y m z a d a n ie m g ło s z e n ia E w a n g e lii w s z y s tk im n a ro d o m (M t 28,19), a w ięc lu d z io m ró ż n y c h ra s , o o d m ie n n e j m e n ta ln o ś c i, ż y ją c y m w r o z m a ity c h w a ­ r u n k a c h s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n y c h , r e p r e z e n tu ją c y m ró ż n e k u ltu r y . R e a liz u ją c sw e z b a w c z e p o s ła n n ic tw o w o b e c lu d z k o śc i, K o śció ł e w a n g e liz u je , czyli E w a n g e lią p r z e p a ja i o czyszcza, in s p ir u je i o d n a w ia , n a p r a w ia i u z u p e łn ia , u m a c n ia i u d o s k o n a la k u lt u r y lu d z k ie . E w a n g e liz a c ja n ie n is z c z y a u te n ty c z ­ n y c h w a r to ś c i w k u lt u r a c h lu d z k ic h , lecz je a k c e p tu je , n a n ic h b a z u je i je ro z w ija , u ż y ź n ia ją c o d w e w n ą tr z b o g a c tw a m i k u lt u r y e w a n g e lic z n e j, b o sk ie j, C h ry s tu s o w e j (K K 13; K D K 58). O z n a c z a to, iż g ło sic ie l E w a n g e lii m u s i p o ­ z n a ć ży cie i k u l t u r ę s w o ic h s łu c h a c z y o ra z o d p o w ie d n io d o sto so w a ć o rę d z ie e w a n g e lic z n e do u w a r u n k o w a ń p e r s o n a ln o - k u ltu r o w y c h i h is to ry c z n o -s p o łe c z ­ n y c h je g o a d re s a tó w . C z y n ił t a k C h r y s tu s o ra z K o śció ł p ie r w o tn y . T a k też p o w in ie n czy n ić w sp ó łc z e s n y g ło sic ie l E w a n g e lii. P o w in ie n m ia n o w ic ie s to s o ­ w a ć w sw e j d z ia ła ln o ś c i e w a n g e liz a c y jn e j z a s a d ę a k o m o d a c ji, w z g lę d n ie a d a ­ p ta c ji E w a n g e lii. P rz y p o m n ia ł o ty m o b o w ią z k u S o b ó r W a ty k a ń s k i II (por. K D K 44). W m y ś l so b o ru o b o w ią z k o w o p o d e jm o w a n e i r e a liz o w a n e dzieło a k o m o d a c ji E w a n g e lii do k u l t u r lu d z k ic h n ie p o w in n o b y ć p o jm o w a n e ty lk o ja k o d o ra ź n a ta k t y k a , s p e c y fic z n a m e to d a lu b z e w n ę trz n y z a b ie g fo r m a łn o - -m e to d y c z n y , lecz ja k o z a s a d a i p ra w id ło , ja k o w e w n ę tr z n y p ro c e s p r z e n i­ k a n ia k u l t u r lu d z k ic h E w a n g e lią . P ro c e s te n o tr z y m a ł o s ta tn io n o w ą n a z w ę

1 0 — C o l l e c t a n e a T h e o l o g i c a z . I I I

B I U L E T Y N M IS J O L O G I C Z N O - R E L I G ΙΟ Z N A W C Z Y

in k u l tu r a c ji E w a n g e lii (por. C a te c h e si tr a d e n d a e ). O ile „ a k o m o d a c ja ” o z n a ­ cza c z ę sto ty lk o z e w n ę trz n e d o s to s o w a n ie E w a n g e lii do k u ltu r y , to „ in k u ltu - r a c j a ” w s k a z u je n a g łę b s z y p ro c e s w e w n ę trz n e g o p r z e n ik a n ia , p rz e p o je n ia , z a k o rz e n ie n ia , w c ie le n ia E w a n g e lii w k u lt u r ę lu d z k ą . Z a p o c z ą tk o w a n y ju ż p rz e z a u to r ó w b ib lijn y c h p ro c e s a d a p ta c ji tr e ś c i E w a n g e lii m u s ia ł zaw sze i m u s i dziś b y ć k o n ty n u o w a n y p rz e z e w a n g e liz u ją c y K o śció ł. W k a ż d y m c z a ­ sie, w z ró ż n ic o w a n y c h sp o łe c z n ie i k u ltu r o w o s y tu a c ja c h , w o b ec ró ż n y c h m e n ta ln o ś c i i z d o ln o śc i p e rc e p c y jn y c h c z ło w ie k a m u s i się d o k o n y w a ć o d p o ­ w ie d n io d o s to s o w a n e p r z e tłu m a c z e n ie i in t e r p r e ta c ja o b ja w io n y c h te k s tó w i tr e ś c i, a ta k ż e s p e c y fic z n a ich a p lik a c ja do h ic e t n u n c ż y ją c e g o c z ło w ie ­ k a. W tr a k c ie k o n f r o n ta c ji i d ia lo g u K o ścio ła ze św ia te m , e w a n g e liz a c ji i k u l­ tu r y , sło w a B ożego i m y ś li lu d z k ie j m a m ie js c e o b u s tro n n y w p ły w , w z a je m ­ n e o d d z ia ły w a n ie , o k re ś lo n a a d a p ta c ja . K o śció ł e w a n g e liz u ją c y u c z y s ię cze­ goś, o tr z y m u je p e w n e k o rz y ś c i i w a r to ś c i o d ś w ia ta — i o d w ro tn ie . D ialo g i k o n f r o n ta c ja id e o w a K o śc io ła ze ś w ia te m , E w a n g e lii z filo z o fią w sp ó łc z e s n ą , w ia r y c h rz e ś c ija ń s k ie j z d z is ie jsz y m i o s ią g n ię c ia m i n a u k w z b o g a c a ją s a m o ­ św ia d o m o ść K o ścio ła, p o z w a la ją m u o d k ry w a ć c o ra z to n o w e a s p e k ty jeg o n a ­ t u r y i z b a w c z e j m is ji w o b e c ś w ia ta i lu d z k o śc i. S ą w re s z c ie n ie z b ę d n y m ś r o d ­ k ie m i w a r u n k ie m a k o m o d a c ji k u ltu r o w e j E w a n g e lii, ja k o z a s a d y i p r a w id ła w sz e lk ie j e w a n g e liz a c ji (por. K D K 44). M a r ia n F a 1 i s z e k SV D (L u b lin ), M o ra ln o ść a k o m o d a c ji — a k o m o d a c ja m o ra ln o ś c i. — A k o m o d a c ja m is y jn a , ja k o n ie o d łą c z n y e le m e n t p o s ła n n ic tw a K o śc io ła do lu d ó w w s z y s tk ic h k u l t u r i ra s , m a sw o je g łę b o k ie u z a s a d n ie n ie te o lo g ic z n e , s w o ją h is to r ię i j e s t w c ią ż a k tu a l n y m p ro b le m e m m is jo n a rz y . P rz e ło m o w y m m o m e n te m w ro z w ią z a n iu d z is ie jsz y c h p ro b le m ó w a k o m o d a ­ c ji b y ł S o b ó r W a ty k a ń s k i II. J a s n o o k re ś lo n y s to s u n e k K o śc io ła do k u l t u r i r e lig ii n ie c h r z e ś c ija ń s k ic h p o z w a la u ją ć to z a g a d n ie n ie w k a te g o r ia c h m o ­ r a ln y c h . M a ją c n a u w a d z e p o d s ta w o w e z a ło ż e n ia a k o m o d a c ji m is y jn e j w ra· m a c h og ó ln eg o d ia lo g u K o śc io ła ze św ia te m , n a le ż y ró w n ie ż u w z g lę d n ić p o d ­ s ta w o w e z a s a d y ż y c ia sp o łe c z n e g o : s p r a w ie d liw o ś ć i m iło ść. P o z y ty w n y s to ­ s u n e k K o śc io ła do sz e ro k o r o z u m ia n e j k u lt u r y i re lig ii n ie c h r z e ś c ija ń s k ic h o tw ie r a m o ż liw o śc i p lu r a liz m u e ty c z n e g o p rz y z a c h o w a n iu je d n o ś c i m o r a ln o ­ ści c a łe g o L u d u B ożego. P lu r a liz m te n m a s w o je u z a s a d n ie n ie w n a tu r z e O b ja w ie n ia i a n tro p o lo g ii. M o ra ln o ść b ę d ą c je d n y m z e le m e n tó w k u ltu r y , k tó ­ r a p o d le g a w c ią ż u w a r u n k o w a n io m h is to ry c z n y m , j e s t ró w n o c z e ś n ie k r y t e ­ r i u m d la n ie j sa m e j w s w o ic h n ie z m ie n n y c h n o r m a c h z w ła sz c z a n e g a ty w ­ n y c h . O tw a rc ie się n a w a r to ś c i in n y c h k u l t u r i s y s te m ó w e ty c z n y c h o ra z w z a ­ je m n a w y m ia n a d o ś w ia d c z e ń p ro w a d z i do u b o g a c e n ia w ro z u m ie n iu p r a w a n a tu r a ln e g o , a o fe r o w a n e o rę d z ie E w a n g e lii C h r y s tu s a w ra z z je g o k u lt u r o ­ tw ó rc z ą m o c ą p rz y c z y n i się do in te g ra ln e g o ro z w o ju c z ło w ie k a i św ia ta . A n to n i K u r e k O M I (W a rsz a w a ), A k o m o d a c ja m is y jn a w C h in a c h ( X V I I — X V I I I w.). — T rz e c i e ta p e w a n g e liz a c ji C h in ro z p o c z ą ł się z c h w ilą p r z y b y c ia M. R i c c i e g o S J w 1583 r., k tó r y p o d s z e d ł do d z ie ła m is y jn e g o in a c z e j n iż jeg o p o p rz e d n ic y ; p r a g n ą ł p rz e k a z y w a ć C h iń c z y k o m E w a n g e lię w ic h w ła s n e j, ro d z im e j sz a c ie k u ltu r o w e j. Je s z c z e je d n a k za jeg o ż y c ia r o z ­ g o rz a ły s ły n n e tzw . s p o r y o r y ty c h iń s k ie o ra z s p o r y a k o m o d a c y jn e . P ie r w ­ sze d o ty c z y ły k u ltu K o n fu c ju s z a i k u lt u p rz o d k ó w , d ru g ie n a to m ia s t k w e s tio ­ n o w a ły w p ro w a d z e n ie e le m e n tó w k u lt u r y c h iń s k ie j do o b rz ę d ó w c h r z e ś c ija ń ­ sk ic h , u ż y w a n ia c h iń s k ic h te r m in ó w te o lo g ic z n y c h w m o d litw a c h i k a te c h e z ie , u ż y w a n ie p rz e z k a to lic k ic h d u c h o w n y c h s tro jó w c h iń s k ic h , p rz y s to s o w a n ie p r z y k a z a ń i p rz e p is ó w k o ś c ie ln y c h do w a r u n k ó w c h iń s k ic h o ra z o stro ż n o ść w p u b lic z n y m k u lc ie k rz y ż a . S p o ry p r z y b r a ły n a sile , k ie d y do p r a c y m is y j­ n e j w łą c z y li się d o m in ik a n ie (1631) i fr a n c is z k a n ie (1633). O s k a rż y li o n i j e ­ z u itó w o u p r a w ia n ie b a łw o c h w a ls tw a i s y n k r e ty z m re lig ijn y . O s ta te c z n ie B e n e d y k t X IV b u llą E x q u o s in g u la r i (1744) z a k a z a ł w s z e lk ic h m e to d a k o m o d a c y jn y c h „ n a z a w s z e ” (s e m p e r e t p ro s e m p e r), g d y ż s ą on e „z n a t u r y

sw e j z łe ” (in tr in s e c e m a la ). B u lla m ia ła f a ta ln e s k u tk i d la d z ie ła m isy jn e g o w C h in a c h , w y w o ła ła fa lę p rz e ś la d o w a ń i z ra z iła do K o ścio ła w y ż sz e w a r ­ s tw y s p o łe c z e ń stw a .

H e n r y k G z e 11 a SV D (P ien iężn o ), A k o m o d a c ja K o śc io ła w In d o n e z ji. — P ie r w s i m is jo n a rz e p o rtu g a ls c y , k tó r z y z a ło ż y li m is ję k a to lic k ą n a W y sp a c h M o lu c k ic h i n a A rc h ip e la g u S o lo r w X V I w ., n ie d o c e n ia li m e to d y a k o m o - d a c y jn e j; z a ło ż y li K o śció ł n a w z ó r p o r tu g a ls k i, z ję z y k ie m p o r tu g a ls k im w łą c z n ie . N ie k tó r e fo r m y re lig ijn o ś c i p o r tu g a ls k ie j i n ie k tó r e o b ie k ty k o ś c ie l­ n e z ta m ty c h c zasó w p r z e tr w a ły do dziś. P o p ie r w s z e j w o jn ie ś w ia to w e j m i­ s jo n a r z e z a c z ę li b a rd z ie j tro sz c z y ć się o p rz y s to s o w a n ie do m ie js c o w y c h w a ­ r u n k ó w . M is je z a k o rz e n iły się e k o n o m ic z n ie , z a k ła d a ją c p la n t a c je i h o d o w le. P o c z ą tk i a k o m o d a c ji k u ltu r o w e j d o k o n a ły s ię w z a k re s ie ję z y k a ; m is jo n a rz e u c z y li się ję z y k ó w m ie js c o w y c h i p o s łu g iw a li się n im i w k o śc io ła c h . W 1913 r. o tw o rz o n o p ie r w s z e n iż sz e s e m in a r iu m d u c h o w n e d la k s z ta łc e n ia k le r u r o ­ d zim eg o , a w 1922 r. je z u ic i o tw o rz y li n o w ic ja t w Y o g y a k a rc ie . P r z e d d ru g ą w o jn ą ś w ia to w ą fu n k c jo n o w a ło 18 n iż s z y c h s e m in a rió w d u c h o w n y c h o ra z tr z y w y ższe. P o d ru g ie j w o jn ie ś w ia to w e j K o śc ió ł w In d o n e z ji b y ł z a ję ty n a p r a ­ w ą s t r a t m a te r ia ln y c h i u z u p e łn ia n ie m u tr a c o n e g o p e rs o n e lu m isy jn e g o . K o n ­ f e r e n c ja E p is k o p a tu w 1955 r. i w 1960 r., je s z c z e p rz e d S o b o re m W a ty k a ń ­ s k im II, o p o w ie d z ia ła się za in d o n e z ja n iz a c ją K o śc io ła w ta k ic h d z ie d z in a c h , j a k litu r g ia , ję z y k . D ziś M szę św . i n a b o ż e ń s tw a o d p r a w ia się w ję z y k u in ­ d o n e z y js k im , a ta k ż e w n ie k tó r y c h p le m ie n n y c h . W k a p lic a c h i sz k o ła c h , gd y n ie m a k a p ła n a , o d p ra w ia się u p a c a ra S a b d a A lla h , tj . litu r g ię s ło w a Bożego. W s p r a w o w a n iu s a k r a m e n tó w n a w ią z u je się do tr a d y c ji. C h rz e s t łą c z y się ze z w y c z a je m n a d a w a n ia im ie n ia , p r z y b ie r z m o w a n iu n a w ią z u je się do d a w n e g o z w y c z a ju w y z n a w a n ia g rz e c h ó w Is to c ie N a jw y ż s z e j, a do ś lu b u w p ro w a d z a się te ż s t a r e z w y c z a je , z w y m ia n ą n a r k o t y k u s ir ih p in a n g w łą c z n ie . K o m is je L itu rg ic z n e p r a c u j ą n a d ro z w o je m li tu r g ii ro d z im e j i p a r a litu r g ic z n y c h o b ­ rz ę d ó w . E d w a r d O s i e c k i SV D (W a rsz a w a ), A k o m o d a c ja k a te c h e z y w M e la n e - z ji. — P o s t u la t y a k o m o d a c ji w sp o só b s p e c ja ln y o d n o sz ą się do k a te c h e z y m i­ s y jn e j, je s t b o w ie m o n a m ie js c e m , w k tó r y m d o k o n u je s ię ś w ia d o m e p r z y ­ s to s o w a n ie sp o s o b ó w p rz e p o w ia d a n ia sło w a B ożego do m e n ta ln o ś c i i s p e c y ­ f ik i k u lt u r y . S ta n o w i o n a sz c z e g ó ln ą fo r m ę u r z e c z y w is tn ia n ia się K o śc io ła p rz e z p o z a litu r g ic z n e p rz e p o w ia d a n ia w te r a ź n ie js z o ś c i. A k o m o d a c ja k a te c h e ­ zy p o le g a n a p rz y s to s o w a n iu się do słu c h a c z a , d la te g o k o n ie c z n e je s t z ro z u ­ m ie n ie ś r o d o w is k a k u ltu ro w e g o i re lig ijn e g o , w k tó r y m słu c h a c z ż y je . S tą d is to tn y m w y m o g ie m a k o m o d a c ji s ta je się d ialo g . C e le m k a te c h e z y m is y jn e j je s t z m ia n a i p rz e m ia n a tr a d y c y jn y c h re lig ii. M ó w iąc o m e la n e z y js k ic h w ie ­ r z e n ia c h re lig ijn y c h m o ż n a d o k o n a ć p e w n e j te o r e ty c z n e j s y s te m a ty z a c ji w y ­ r ó ż n ia ją c e j w n ic h c z te ry p ła sz c z y z n y . P ie r w s z ą p ła s z c z y z n ę s ta n o w ią ze­ w n ę tr z n e p r a k t y k i (tra d y c y jn a o b rz ę d o w o ść , r y tu a ły , za k lę c ia ). D ru g a p ła s z ­ c z y z n a o d n o si się do z a w a rto ś c i tr e ś c io w e j re lig ii ( s k ła d n ik i d o k tr y n y , s y s te ­ m y w ie rz e ń , m ity ). N a tr z e c ie j p ła s z c z y ź n ie m o ż n a u m ie śc ić f u n k c j e z e w n ę tr z ­ n e i w e w n ę tr z n e w ie rz e ń m e la n e z y js k ic h . C z w a r ta w re s z c ie w a r s t w a w ie rz e ń o d n o si się do n a jg łę b s z e j rz e c z y w is to ś c i re lig ii. W s z y s tk ie te w a r s t w y s ą ze s o b ą w z a je m n ie p o w ią z a n e i od sie b ie u z a le ż n io n e . T e o re ty c z n e r o z w a r s tw ie ­ n ie w ie rz e ń m e la n e z y js k ic h o k a z u je się b a rd z o p o m o c n e p rz y fo r m u ło w a n iu z a s a d d ia lo g u k a te c h e ty c z n e g o , g d y ż a n a lo g ic z n e g o p o d z ia łu m o ż n a d o k o n a ć ró w n ie ż w c h rz e ś c ija ń s tw ie . N a p ła s z c z y ź n ie z e w n ę trz n y c h p r z e ja w ó w m o ż n a u m ie śc ić litu r g ię K o ścio ła. P ła s z c z y ź n ie d o k tr y n a ln e j o d p o w ia d a tr e ś ć n a u k i c h r z e ś c ija ń s k ie j, te o lo g ia , P is m o Ś w ię te . W y p ły w a ją c e z z e w n ę trz n e j f u n k c ji m e la n e z y js k ie p r a g n ie n ie to ż s a m o śc i w g ru p ie m a sw ó j o d p o w ie d n ik w c h rz e ­ ś c ija ń s k ie j id e i b r a t e r s t w a ro d z in y lu d z k ie j. F u n k c ja w e w n ę tr z n a w ie rz e ń m e la n e z y js k ic h p o le g a ją c a n a p ra g m a ty c z n y c h o c z e k iw a n ia c h z n a jd u je się n a g ru n c ie c h rz e ś c ija ń s k im p o za o b rę b e m re lig ii. T ę f u n k c ję w św ie c ie z a c h o d n im

p e łn i w ie d z a h u m a n is ty c z n a , te c h n o lo g ia , u m ie ję tn o ś c i p r a k ty c z n e . W n a j ­ g łę b sz e j w a r s tw ie o s ta te c z n e w y p e łn ie n ie c h rz e ś c ija ń s k ie d o k o n u je się p rz e z z je d n o c z e n ie z B o g iem i z a u fa n ie B ożej O p a trz n o ś c i. S p o tk a n ie E w a n g e lii z w ie rz e n ia m i m e la n e z y js k im i n a p ła s z c z y ź n ie d o k tr y n a ln e j d o k o n u je się p rz e z p rz e p o w ia d a n ie , k a te c h e z ę . W te j w a r s tw ie d o c h o d z i do s p o tk a n ia t r a ­ d y c y jn y c h w ie rz e ń z se d n e m o rę d z ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o . J e d y n y m do p r z y ­ ję c ia z a s tę p n ik ie m tr a d y c y jn y c h w ie rz e ń p o w in ie n b y ć C h ry s tu s . K a te c h e z a p o w in n a , k o rz y s ta ją c z tr a d y c y jn y c h w ie rz e ń , m itó w i o p o w ia d a ń , u k a z y w a ć G o ja k o teg o , k tó r y z a sp o k o i w s z y s tk ie ic h p r a g n ie n ia i n a d z ie je z a w a r te w w ie rz e n ia c h tr a d y c y jn y c h . G rz e g o rz O k r o y T C h r. (W arszaw a). A k o m o d a c ja P o lo n ii za g r a n ic z n e j. Z b io ro w o śc i p o lo n ijn e w ró ż n y c h k r a j a c h o b ję te w s p ó ln ą n a z w ą P o lo n ii z a ­ g ra n ic z n e j są tw o r e m s p o łe c z n o -k u ltu ro w y m , k tó r y n a ró ż n y sp o só b i w ró ż ­ n y c h z a k r e s a c h ży cia p rz y s to s o w u je się do w a r u n k ó w w k r a j a c h o s ie d le n ia się, in te g r u ją c się w n o w ą sp o łeczn o ść. S tą d m ó w im y o in te g r a c ji (a k o m o ­ d a c ji, a s y m ila c ji, p rz y s to s o w a n iu się) n p . g o sp o d a rc z e j, p o lity c z n e j, sp o łe c z n e j, k u ltu r o w e j, re lig ijn e j, m o r a ln e j, o b y c z a jo w e j. P ro c e s y p o sz c z e g ó ln y c h r o d z a ­ jó w in te g r a c ji n ie p r z e b ie g a ją je d n a k o w o co do sp o so b u , n ie r ó w n o m ie r n ie g d y id z ie o in te n s y w n o ś ć i n ie r ó w n o g d y id z ie o czas. U zależn io n e je s t to z ja w is k o m . in. o d w a r to ś c i s ta n o w ią c y c h p rz e d m io to w y z a k re s p o sz c z e g ó ln y c h r o d z a jó w in te g r a c ji, a ta k ż e od g łę b i z a k o rz e n ie n ia ty c h w a rto ś c i w p o sz c z e ­ g ó ln y c h je d n o s tk a c h czy g r u p a c h s p o łe c z n y c h o ra z s u m y in te r a k c ji, k o m u n i­ k a c ji i k o a k c ji. C z y n n ik i h a m u ją c e p ro c e s p rz y s to s o w a n ia s ię to m . in. tw o ­ r z e n ie lu b p o d tr z y m y w a n ie św ia d o m o śc i p rz y n a le ż e n ia do o k re ś lo n e j g ru p y e tn ic z n e j, n ie w ła ś c iw a p o lity k a im ig r a c y jn a k r a j u n o w e g o o s ie d le n ia s ię o ra z p o lity k a k r a j u p o c h o d z e n ia , k tó r a u k ie r u n k o w a n a n a p o d tr z y m a n ie za w s z e lk ą c e n ę św ia d o m o śc i n a ro d o w e j, u n ie m o ż liw ia sa m p ro c e s p rz y s to s o ­ w a n ia . D o c z y n n ik ó w zaś p rz y ś p ie s z a ją c y c h p rz y s to s o w a n ie m o ż n a zaliczy ć m a łż e ń s tw a m ie sz a n e , ró ż n e g o r o d z a ju d y s k r y m in a c je ze s tr o n y d a w n e g o ś r o ­ d o w isk a , szk o łę p u b lic z n ą , d ziec i u ro d z o n e w k r a j u p rz y b y c ia i in. S ta n o w is k o K o śc io ła w o b ec p ro c e s u p rz y s to s o w a n ia się, z a w a r te w in s tr u k c j i De p a s to ra li m ig r a to r u m c u ra (1969), k o n c e n tr u je się g łó w n ie n a p ro b le m a c h m o r a ln y c h m ig r a n tó w i o p o w ia d a się za p lu r a liz m e m k u ltu r o w y m (jed n o ść w w ielości).

k s. W ła d y s ła w K o w a la k S V D , W a r s z a w a

4 4 8 B I U L E T Y N M I S J O L O G I C Z N O - R E L I G ΙΟ Z N A W C Z Y

II. IN F O R M A C JE C o lle c ta n e a I n s ti t u t i A n th r s p o s

N a z w a I n s ty tu t u A n th ro p o s , zało żo n eg o w 1931 r. p rz e z k s. W ilh e lm a S c h m i d t a SV D (1868— 1954), śc iśle łą c z y się z w y d a w a n y m od 1906 r. c z a so ­ p is m e m e tn o lo g ic z n o -lin g w is ty c z n y m „ A n th ro p o s ” к P o z a r e d a g o w a n ie m tego w n a u c e d o b rz e z n a n e g o i c e n io n e g o c z a so p ism a I n s t y tu t A n th ro p o s s w o ją d z ia ła ln o ś ć n a u k o w ą w d z ie d z in ie lin g w is ty k i, e tn o lo g ii i re lig io z n a w s tw a r e a liz u je p rz e z w y d a w a n ie o b e c n ie tr z e c h s e r ii p u b lik a c ji: S tu d ia I n s tit u ti

1 N a te m a t c z a so p ism a „ A n th ro p o s ” zob. m . in. R . R a h m a n n, F ü n fz ig J a h r e „ A n th r o p o s ”, A n th ro p o s 51(1956) 1—18; A. B u r g m a n n , S e c h z ig J a h re A n th r o p o s , A n th ro p o s 61(1966) 1— 8; J . H e n n i n g e r, I m D ie n s te d e r M is ­ sio n : 60 J a h r e A n th r o p o s (1906— 1966) , N e u e Z e its c h r if t f ü r M is s io n s w is s e n s ­

c h a f t 23(1967) 206—221; W. S a a к e, T h e S e v e n t y - F ift h Y e a r o f A n th r o p o s , A n th ro p o s 75(1980), 1— 6; H. Z i m o ń , „ A n th r o p o s ”. M ię d z y n a r o d o w e c za so ­

p is m o e tn o lo g ic z n e i lin g w is ty c z n e , w: t e n ż e (red.), D zia ła ln o ść I n s ty tu tu A n th r o p o s w d z ie d z in ie lin g w is ty k i, e tn o lo g ii i r e lig io z n a w s tw a , P ie n ię ż n o 1980, 224—230.

B I U L E T Y N M I S J O L O G I C Z N O - R E L I G I O Z N A W C Z Y A n th r o p o s , M ic r o -B ib lio th e c a A n th r o p o s o ra z C o lle c ta n e a I n s t i t u t i A n th r o - p o s 2. D w ie p ie r w s z e s e r ie p o w s ta ły z in ic ja ty w y F. B o r n e m a n n a , n a ­ s tę p c y S c h m id ta n a s ta n o w is k u d y r e k to r a i n s t y t u t u 3. N a to m ia s t s e r ia C o lle c ­ ta n e a I n s ti t u t i A n th r o p o s , k tó r ą p r e z e n tu je m y w n in ie js z y m a r ty k u le , z o s ta ła z a in ic jo w a n a w 1967 r. p rz e z W. S a a k e g o, trz e c ie g o z k o le i d y r e k to r a I n s ty tu t u A n th ro p o s w la ta c h 1960— 1980. W e w s tę p ie do I to m u C o lle c ta n e a I n s t i t u t i A n th r o p o s S a a k e w y ra ź n ie d e k la r u je , iż w s e r ii te j m a j ą u k a z y w a ć się n ie ty le te o r e ty c z n e i p o ró w n a w c z e s tu d ia e tn o lo g ic z n e czy w y c z e rp u ją c e m o n o g ra fie , ile r a c z e j m a ją c e c h a r a k t e r d o k u m e n tó w m a te r ia ły f a k to g r a f ic z ­ n e n a te m a t k u l t u r lu d ó w n ie p iś m ie n n y c h . Z r a c j i d a le k o id ą c y c h p rz e m ia n k u ltu r o w y c h i p ro c e s u z a n ik a n ia tr a d y c y jn y c h k u l t u r lu d ó w p ie r w o tn y c h , m a t e r i a ły e tn o g r a fic z n e z e b r a n e w o s ta tn ie j c h w ili p rz e z n ie fa c h o w c ó w , tj. m is jo n a r z y i p o d ró ż n ik ó w m a j ą n ie o c e n io n ą w a rto ś ć d la sz c z eg ó ło w y ch i p o ­ ró w n a w c z y c h s tu d ió w e tn o lo g ic z n y c h i d la te g o te ż z a s łu g u ją n a j a k n a js z y b ­ sze o p u b li k o w a n ie 4. O d 1977 r. to m y C o lle c ta n e a I n s t i t u t i A n th r o p o s r e d a ­ g o w a n e s ą p rz e z J . F. T h i e l a , d y r e k to r a w e rb is to w s k ie g o m u z e u m e tn o ­ lo g iczn eg o H a u s V ö lk e r u n d K u ltu r e n w S t, A u g u stin .

O g ó łem o d 1967 r. o p u b lik o w a n o w te j s e r ii 26 k s ią ż e k . P ię ć d a ls z y c h p o z y c ji p rz y g o to w u je się do d ru k u . A u to ra m i to m ó w są m is jo n a rz e , n a le ż ą c y do ró ż n y c h z g ro m a d z e ń z a k o n n y c h o ra z e tn o lo g o w ie . D z ię k i d o b re j z n a jo ­ m ości ro d z im y c h ję z y k ó w m is jo n a rz e p rz e b y w a ją c y w k r a ja c h T rz e c ie g o Ś w ia ta w ie le l a t i a u te n ty c z n ie z a in te r e s o w a n i k u lt u r a m i i r e lig ia m i m is jo - n o w a n y c h lu d ó w p u b li k u ją w a rto ś c io w y , m im o iż w części f r a g m e n ta r y c z n y i n ie w y c z e rp u ją c y m a t e r i a ł e tn o g ra fic z n y . T e m a ty k a o p u b lik o w a n y c h k s ią ż e k g e o g ra fic z n ie o b e jm u je I n d ie (lu d M u n d a ), T a jw a n (lu d P u y u m a ) c ra z ró ż n e lu d y N o w e j G w in e i i A m e ry k i P o łu d n io w e j. A ż 12 p o z y c ji d o ty c z y lu d ó w p ie r w o tn y c h A fry k i, a m ia n o w ic ie A n g o li, K a m e r u n u , M ali, N a m ib ii, Togo

i Z a iru . T e m a ty c z n ie p u b lik a c je te o m a w ia ją tr a d y c ję h is to ry c z n ą o ra z ró ż n e a s p e k ty k u l t u r y m a t e r i a ln e j , sp o łe c z n e j i d u c h o w e j. D osyć dużo m ie js c a p o ­ ś w ię c a się w ie rz e n io m , o b rz ę d o m o ra z lite r a tu r z e lu d o w e j w y r a ż a ją c e j się w p r z y s ło w ia c h 6.

P rz y k ła d o w o s y g n a liz u je m y k s ią ż k ę M a r ia n a S z w a r k a SV D , p o lsk ie g o m is jo n a rz a p ra c u ją c e g o w la ta c h 1975— 1979 w ś ró d lu d u B a ssa r, a od 1979 r.

2 Do o s ta tn ie j w o jn y ś w ia to w e j w y d a w a n o d w ie s e r ie m o n o g ra fic z n e B i­ b lio te k i A n th ro p o s : In te r n a tio n a le S a m m lu n g E th n o lo g isc h e r M o n o g r a p h ie n

(w la ta c h 1909— 1940 u k a z a ło się 16 to m ó w ) o ra z In te r n a tio n a le S a m m lu n g L in g u is tis c h e r M o n o g r a p h ie n (w la ta c h 1914— 1938 u k a z a ło się 14 tom ów ).

3 O d 1952 r. w s e r ii M ic r o -B ib lio th e c a A n th r o p o s w y d a n o 45 m ik ro film ó w z a w ie r a ją c y c h m a n u s k r y p ty o te m a ty c e e tn o lo g ic z n e j, a sz czeg ó ln ie lin g w is ­ ty c z n e j. I n f o r m a c je d o ty c z ą c e d a n y c h b ib lio g r a fic z n y c h o a u to r z e , h is to rii, tr e ś c i i o ce n y k a ż d e g o m a s z y n o p is u w y d a n e g o w m ik ro film ie z a w a r te są w a r ­ ty k u le w p ro w a d z a ją c y m , p u b lik o w a n y m n a ła m a c h c z a so p ism a „ A n th ro p o s ” . N a jw ię k s z ą r a n g ę n a u k o w ą m a j ą m o n o g r a fie i p r a c e z b io ro w e w y d a n e p rz e z e tn o lo g ó w i ję z y k o z n a w c ó w w s e r ii S tu d ia I n s t i t u t i A n th r o p o s . O gółem od 1950 r. o p u b lik o w a n o w te j s e r ii 39 p o z y c ji. Zob. H. Z i m o ń , S tu d ia I n s t y ­ t u t u A n th r o p o s , C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 48(1978) z. IV , 176— 184; t e n ż e , D zia ­ ła ln o ść I n s t y t u t u A n th r o p o s , w: t e n ż e (red.), D zia ła ln o ść I n s t y t u t u A n th r o ­ pos w d z ie d z in ie li n g w is t y k i, e tn o lo g ii i r e lig io z n a w s tw a , 215—217. 4 Zob. F. K n o b l o c h , D ie A h a r a ib u - In d ia n e r in N o r d w e s t- B r a s ilie n , St. A u g u s tin b e i B o n n 1967, I I I ; W ilh e lm S a a k e S V D z u m 70. G e b u rts ta g , A n ­ th r o p o s 75(1980) 689 п .; L. J . L u z b e t a к, W i lh e l m S a a k e S V D (1910— 19S3), A n th ro p o s 77(1982) 560. 5 O to w y k a z a u to r ó w i ty tu łó w p o sz c z e g ó ln y c h p o z y c ji: 1. F. K n o b l o c h , D ie A h a r a ib u - I n d ia n e r in N o r d w e s t- B r a s ilie n (1967); 2. H. A u f e n a n g e r , T h e P a ssin g S c e n e in N o r th - E a s t N e w G u in ea . A D o c u m e n ta tio n (1972); 3. J. R i e s t e r , D ie P a u s e r n a -G u a r a s u g ’w ä. M o n o g r a p h ie e in e s T u p i- G u a r a n i-V o

l-150 B I U L E T Y N M I S J O L O G I C Z N O - R E L I G I O Z N A W C Z Y w ś ró d K o n k o m b ó w w d ie c e z ji S o k o d é, n a te m a t p rz y s łó w i tr a d y c ji lu d u B a s s a r w p ó łn o c n y m T o g o 6. K o r z y s ta ją c ze z b io ru p rz y s łó w z e b ra n e g o p rz e z m is jo n a r z y E. K e η n i s a SM A , А. К u n t z a SM A i F. B o s o l d a SV D, a u to r k o n ty n u o w a ł b a d a n ia n a d p r o b le m a ty k ą p a re m io lo g ic z n ą w ś ró d m is jo - n o w a n e g o , a w li te r a tu r z e a f r y k a n is ty c z n e j m a ło z n a n e g o lu d u B a ssa r. O p o ­ w ia d a n ia , b a jk i, le g e n d y o ra z p rz y s ło w ia w y r a ż a ją b o g a c tw o a u te n ty c z n e j k u lt u r y ro d z im e j lu d ó w a f r y k a ń s k ic h . T o te ż te n lic z ą c y 604 p rz y s ło w ia z b ió r m a w ie lk ą w a r to ś ć d la p o z n a n ia tr a d y c ji k u ltu r o w e j, a m ia n o w ic ie ry tó w p rz e jś c ia , p r o b le m a ty k i o f ia r y i m o r a ln o ś c i lu d u B a s s a r. P rz y s ło w ia te m o g ą b y ć ró w n ie ż w y k o rz y s ta n e w p r a c y m is y jn e j, a z w ła sz c z a w g ło s z e n iu sło w a B ożego i k a te c h e z ie . P rz y s ło w ia u p o rz ą d k o w a n e s ą te m a ty c z n ie w e d łu g n a ­ s tę p u ją c e j p ro b le m a ty k i: n a ro d z e n ie , m a łż e ń s tw o , śm ie rć i o b rz ę d y p o g rz e ­ b o w e , fe ty s z e i o fia ry , m o ra ln o ś ć . N u m e ro w a n e k o le jn o p rz y s ło w ia p o d a n e s ą w ję z y k u b a s s a r o ra z w tłu m a c z e n iu fr a n c u s k im . D o k a ż d e g o p rz y s ło w ia d o łą c z o n e je s t k r ó tk ie w y ja ś n ie n ie , k ie d y i w ja k ic h o k o lic z n o śc ia c h u ż y w a się d a n e g o p rz y s ło w ia . P o n ie w a ż w s z y s tk ie p rz y s ło w ia u m ie sz c z o n e s ą w s z e r­

k e s in O s tb o liv ie n (1972); 4. L. d e B e i r, R e lig io n e t m a g ie d es B a y a k a (1975); 5. L. d e B e i r, L e s B a y a k a de M ’N e n e N ’to o m b o L e n g e -le n g e (1975); 6. K . B ö h m , D as L e b e n e in ig e r In s e lv ö lk e r N e u g u in e a s . B e o b a c h tu n g e n

e in e s M issio n a rs a u f d e n V u lk a n i n s e ln M a n a m , B oesa, B iern u n d XJbrub (1975); 7. J. J . D i j k m a n s , K a r e -ta a l (1974); 9. H. A u f e n a r g e r , T h e G re a t In h e r ita n c e in N o r th - E a s t N e w G u in e a (1975); 10. M. R i c h a r d , T r a d itio n s e t c o u tu m e s m a tr im o n ia le s c h e z les M a d a e t les M o u y e n g (N o r d - -C a m e ro u n ) (1977); 11. D. S c h r ö d e r — A. Q u a c k , K o p fja g d r ite n d e r P u y u m a v o n K a tip o l (T a iw a n ). E in e T e x td o k u m e n t a tic n (1978); 12. A. Q u a c k (w yd.), D as W o r t d e r A lte n . E r z ä h lu n g e n z u r G e s c h ic h te d e r P u y u m a v o n K a p ito l (T a iw a n ). G e s a m m e lt v o n D. S c h rö d e r u n d P. V eil (1981); 14. T. S u n d e r m e i e r , D ie M b a n d e r u . S tu d i e n z u ih r e r G e sc h ic h te u n d K u ltu r . M it e in e m B e itr a g v o n S ila s K u v a r e : D ie K a o k o v e ld - H e r e r o (N a m ib ia ) (19771; 15. A. v a n d e r B e k e n , P r o v e r b e s e t v ie y a k a (1978); 16. J . F. T h i e l , G r u n d b e g r iffe d e r E th n o lo g ie . V o r le s u n g e n z u r E in fü h r u n g (1977, v ie r te , err w e ite r te u n d ü b e r a r b e it e te A u fla g e 1983); 17. A. H a u e n s t e i n , R ite s e t c o u tu m e s liés à l ’é v a la g e d u b é ta il d a n s le su d d e l’A n g o la (1980); 18. H. S c h i n d l e r , K a r ih o n - E r z ä h lu n g e n a u s M a n a ca ro (1979); 19. H. T r i m b о r n, E l R e in o d e L a m b a y e q u e e n el A n tig u o P e r u (1979); 20. R. H a r t m a n n , U. O b e r e m , A m e r ik a n is tis c h e S tu d i e n — E s tu d io s A m e r ic a n is ta s , I (1978); 21. R. H a r t m a n n , U. O b e r e m , A m e r ik a n is tis c h e S tu d i e n — E s tu d io s A m e r ic a n is ta s , II 1979); 22. M. S z w a r k, P r o v e r b e s e t tr a d itio n s d es B a s- sa rs d u N o rd T o g o (1981); 23. J . C a u v i n , L ’im a g e , la la n g u e e t la p en sée. I: L ’e x e m p le d e s p r o v e r b e s (M ali) (1980); 24. J. C a u v i n , L ’im a g e , la la n g u e e t la p e n sé e . II: R e c u e il d e p r o v e r b e s de K a ra n g a ss o (M ali) (1980); 25. H. T r i m b o r n , S a m a (1981); 26. R. L e i d e r e r , L a m é d e c in e tr a d itio n n e lle c h e z les B e k p a k (B afia) d u C a m e r o u n I. (1982); 27. R. L e i d e r e r , L a m é d e ­ c in e tr a d itio n n e lle c h e z les B e k p a k (B afia) d u C a m e r o u n II. (1982) ; 28. A. v a n E x e m , T h e R e lig io u s S y s t e m o f th e M u n d a T r ib e (1982). W s e r ii C o lle c ta n e a I n s t i t u t i A n th r o p o s z a a n o n s o w a n e s ą n a s tę p u ją c e p o ­ zy c je : 8. L. B a r t e l s , M y th s a n d R ite s o f th e M a c h a O ro m o in E th io p ia ; 13. J. F r i c k , P . E i c h i n g e r (w yd.), S c h a m a n is m u s in N o rd w e s t-C h in a . A u fz e ic h n u n g e n v o n S te y l e r M is s io n a r e n in T s in g h a i u n d K a n s u ; 29. K. B ö h m , T h e L if e o f S o m e Is la n d P e o p le o f N e w G u in ea . A . M is s io n a r y ’s O b s e r v a tio n s o f th e V o lc a n ic Is la n d s o f M a n a m , B oesa, B ie m , a n d U b ru b ; 30. M. T h i e 1- H o r s t m a n n (w yd.), B h a k ti in C u r r e n t R e se a rc h , 1979— ■

1982; 31. R. D e v i s c h, S e r e - c r é e r fe m m e : M a n ip u la tio n s é m a n tiq u e d ’u n e s itu a tio n d ’in fé c o n d ité c h e z le s Y a k a d u Z a ire.

6 M. S z w a r k, P r o v e r b e s e t tr a d itio n s d es B a ssa rs d u N o rd T o g o , S t. A u g u s tin 1981, s. 137, ilu s tr a c je .

B I U L E T Y N M I S J O L O G I C Z N O - R E L I G I O Z N A W C Z Y

sz y m k o n te k ś c ie e tn o g r a fic z n y m , s ą o n e n ie ja k o il u s t r a c ją o m a w ia n e j p r o b le ­ m a ty k i o b rz ę d ó w p rz e jś c ia , o fia ry i m o r a ln o ś c i lu d u B a s s a r. Z p o w o d u b r a k u l i t e r a t u r y e tn o g r a fic z n e j n a te m a t te g o lu d u p o z y c ja t a s ta n o w i w a ż n y p r z y ­ c z y n e k do p o z n a n ia je g o tr a d y c ji k u ltu r o w e j i re lig ijn e j, z k tó re g o m o g ą s k o r z y s ta ć z a ró w n o e tn o lo g o w ie , j a k i m is jo n a rz e z a a n g a ż o w a n i w p r a c y m i­ s y jn e j w ś ró d lu d u B a s s a r i s ą s ie d n ic h lu d ó w w p ó łn o c n y m T ogo. T re ś c io w o w y r ó ż n ia ją c ą się k s ią ż k ą je s t w y d a n y w 1977 r. 16. to m o m a ­ w ia n e j s e rii, k tó r e j a u to r e m je s t J . F. T h i e l 7. P r e z e n tu je m y c z w a r te z n a c z ­ n ie p o sz e rz o n e w y d a n ie te j k sią ż k i, p u b lik o w a n e j w 1983 r. J e s t to p o d rę c z n ik p rz e z n a c z o n y d la p o c z ą tk u ją c y c h s tu d e n tó w e tn o lo g ii. K o le jn o o m a w ia n e są n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : e tn o lo g ia ja k o n a u k a o c z ło w ie k u i je g o k u ltu r z e (rozdz. I), k ie r u n k i i s z k o ły e tn o lo g ii w z a ry s ie h is to ry c z n y m (rozdz. II), g o s­ p o d a r k a lu d ó w z b ie ra c k o -ło w ie c k ic h , ro ln ic z y c h i p a s te r s k ic h (rozdz. I I I — IV ), s y s te m y sp o łe c z n o -p o lity c z n e (rozdz. V— IX ), w y b r a n e z a g a d n ie n ia z e tn o lo g ii re lig ii (rozdz. X —X II), s z tu k a lu d ó w p ie r w o tn y c h , a z w ła sz c z a p la s ty k a (rozdz. X III). W d w u a n e k s a c h p r z e d s ta w io n e s ą n a jw a ż n ie js z e c z a so p ism a e tn o lo ­ g iczn e i k r ó tk ie b io g r a m y w y m ie n io n y c h w p r a c y n ie ż y ją c y c h ju ż e tn o lo g ó w . D osyć o b sz e rn a , w y b io rc z a b ib lio g r a fia p o z w a la c z y te ln ik o w i n a p o sz e rz e n ie o m a w ia n e j p ro b le m a ty k i, a in d e k s (a u to rs k i i rz e c z o w y ra z e m ) in f o rm u je o p o d s ta w o w y c h z a g a d n ie n ia c h i k a te g o r ia c h te rm in o lo g ic z n y c h e tn o lo g ii. W su m ie p o z y c ja s p e łn ia s w o je z a d a n ie i d z ię k i ja s n e m u i lo g ic z n e m u w y ­ k ła d o w i z a p o z n a je p o c z ą tk u ją c y c h s tu d e n tó w z z a s a d n ic z ą p r o b le m a ty k ą e tn o ­ lo g iczn ą. A u to r c elo w o p o m ija n ie r o z s trz y g n ię te w e tn o lo g ii k o n tr o w e r s je , u p ra s z c z a ją c p rz e z to n ie r a z o m a w ia n e k w e s tie . T e o re ty c z n e r o z w a ż a n ia a u to r u z u p e łn ia p r z y k ła d a m i z a c z e rp n ię ty m i z ży cia ró ż n y c h lu d ó w n ie p iś m ie n n y c h , ch o ć n a jc z ę ś c ie j ja k o a f r y k a n is ta o d w o łu je się do s to s u n k ó w a f r y k a ń s k ic h , a zw ła sz c z a do lu d u Y a n s i z p o łu d n io w o -z a c h o d n ie g o Z a iru , w ś ró d k tó re g o a u ­ to r p rz e b y w a ł p ię ć la t. O d n o si się w ra ż e n ie , iż i n t e r p r e ta c ji ró ż n y c h z a g a d n ie ń e tn o lo g ic z n y c h , n p . z z a k r e s u e tn o lo g ii re lig ii, d o k o n u je a u to r p rz e z p r y z m a t k o n k r e tn y c h d o św ia d c z e ń a f r y k a ń s k ic h . Z a N . S ö d e r b l o m e m T h ie l dosyć k a te g o r y c z n ie p r z y p is u je Is to c ie N a jw y ż s z e j f u n k c je stw ó rc z e , u w a ż a ją c j ą za b ó s tw o o d d a lo n e i b e z c z y n n e (deus o tio su s). Z a s a d n ic z a te z a a u to r a , n a d a ją c a Is to to m N a jw y ż s z y m u lu d ó w a f r y k a ń s k ic h c h a r a k t e r m a n is ty c z n y (s. 191 n.), m a w a rto ś ć je d y n ie h ip o te ty c z n ą . Z p o d a n y c h p rz e z a u to r a w y ja ś n ie ń t e r m i ­ n o lo g ic z n y c h n ie d o s trz e g a się ró ż n ic y m ię d z y m o n o te iz m e m a te i z m e m s. Z m n ie js z y c h b łę d ó w m o ż n a w y m ie n ić n a s tę p u ją c e : d a tę z a ło ż e n ia k a te d r y a n tr o p o lo g ii s p o łe c z n e j w L iv e rp o o lu w 1907 r. (z a m ia s t (1908); n ie s łu s z n e je s t tw ie r d z e n ie , że F r o b e n i u s b y ł u c z n ie m F. R a t z 1 a (s. 2 4 )! ; W. K o p -7 J. F. T h i e l , G r u n d b e g r iffe d e r E th n o lo g ie . V o r le s u n g e n z u r E in f ü h ­ ru n g , S t. A u g u s tin 1977, s. 198. C z w a rte , p o sz e rz o n e w y d a n ie (s. X III, 266), ró w n ie ż ja k o 16. to m s e r ii C o lle c ta n e a I n s ti t u t i A n th r o p o s , u k a z a ło się w B e r ­ lin ie w w y d a w n ic tw ie D ie tr ic h R e im e r.

8 W z n a c z e n iu re lig io z n a w c z y m p rz e z p o ję c ie te iz m ro z u m ie się z w y k le s y s te m re lig ijn o -f ilo z o fic z n y u z n a ją c y is tn ie n ie je d n e g o lu b w ie lu b ogów . T e iz m o b e jm u je w ię c z a ró w n o m o n o te iz m , j a k i p o lite iz m o ra z fo r m y p o ś r e d n ie , j a k n p . h e n o te iz m . Zob. W . H o l s t e n , T h e is m u s I. R e lig io n s g e s c h ic h tlic h , w : Die R e lig io n in G e s c h ic h te u n d G e g e n w a r t. H a n d w ö r te r b u c h f ü r T h e o lo g ie u n d R e lig io n s w is s e n s c h a ft, t. 6, T ü b in g e n 3 1962, 733; W. К e i 1 b а с h , T h e is m u s , w : J . H ö f e r , K. R a h n e r (w yd.), L e x ik o n f ü r T h e o lo g ie u n d K ir c h e , t. 10, F r e i b u r g 2 1965, 16— 18. s H. P e t r i z w r a c a u w a g ę n a w p ły w H. S c h u r t z a n a F r o b e n i u - s a, k tó r y b y ł d la m ło d eg o F r o b e n iu s a m is trz e m i n a u c z y c ie le m (L eo F ro ­ b e n iu s u n d d ie h is to r is c h e E th n o lo g ie , S a e c u lu m 4, 1953, 47.) P o r. ró w n ie ż H. R h o t e r t, D as W e r d e g a n g , w : L eo F r o b e n i u s , E in L e b e n s w ê r k a u s d er Z e it d e r K u ltu r w e n d e . D a r g e s te llt v o n s e in e n F r e u n d e n u n d S c h ü le r n , L e ip z ig 1933, 14.

B I U L E T Y N M I S J O L O G I С Z N O - R E L I G I O Z N A W C Z Y p e r s n ie b y ł n a s tę p c ą S c h m i d t a n a U n iw e rs y te c ie W ie d e ń sk im , gdyż S c h m id t w y k ła d a ł n a ty m u n iw e r s y te c ie w la ta c h 1921— 1937; n a to m ia s t K ö p ­ p e rs o d 1928 r. b y ł p ie r w s z y m k ie r o w n ik ie m n o w o zało ż o n e j k a te d r y e tn o lo g ii, a od 1929 r. d y r e k to r e m I n s ty tu t u E tn o lo g ic z n e g o ; K o p p e rs ty lk o w p o c z ą t­ k o w y m o k re s ie u w a ż a ł za S c h m id te m h o d o w lę r e n if e r ó w za n a js ta r s z ą fo r m ę h o d o w li z w ie rz ą t (s. 75); d zieło J . G. F r a z e r a T h e G o ld e n B o u g h m ia ło tr z y w y d a n ia : 1890 (2 to m y ), 1900 (3 to m y ), 1911— 1915 (12 tom ów ). T e u w a g i k ry ty c z n e n ie u m n ie js z a ją z a sa d n ic z e g o w a lo r u n a u k o w e g o i d y ­ d a k ty c z n e g o k s ią ż k i T h i e l a , k tó r a d la s tu d e n tó w je s t d o b ry m i p r z y ­ s tę p n y m w p ro w a d z e n ie m w t a j n ik i w ie d z y o k u lt u r a c h lu d ó w p ie r w o tn y c h . J . F . T h ie lo w i n a le ż ą s ię ró w n ie ż sło w a u z n a n ia za r e d a g o w a n ie w a rto ś c io ­ w y c h d la e tn o lo g ii i re lig io z n a w s tw a to m ó w , p u b lik o w a n y c h w s e r ii C o lle c ta ­ n e a I n s t i t u t i A n th r o p o s .