Biuletyn polonijny

Józef Bakalarz, Anastazy Nadolny

Biuletyn polonijny

Collectanea Theologica 54/1, 137-154

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 54 (1984) fa s c . I

BIULETYN POLONIJNY

Z aw artość: I W S P Ó Ł C Z E S N A M IG R A C J A W Ś W IE T L E D O K U M E N T Ó W K O Ś C IO Ł A . 1. Z ja w is k o w s p ó łc z e s n e j m ig r a c ji. —· 2. M ig ra n c i o ra z ic h s y ­ tu a c ja . — 3. M ig r a c ja a e w a n g e liz a c ja . II . P O L S K IE S O D A L IC J E M A R IA Ń ­ S K IE W W IE D N IU (1900— 1920). 1. S o d a lic ja M a r ia ń s k a A k a d e m ik ó w . — 2. S o d a lic ja M a r ia ń s k a P a ń „D zieci M a r y i” . — S o d a lic ja P a n ie n P o ls k ic h . ·— 4. S o d a lic ja P a n ó w P o ls k ic h . — 5. S o d a lic je m a r ia ń s k ie w c z a sie I w o jn y ś w ia to w e j *.

I. W S P Ó Ł C Z E S N A M IG R A C JA W Ś W IE T L E D O K U M E N T Ó W K O Ś C IO Ł A

J e s z c z e n ig d y w h is to r ii m ig r a c ja n ie o s ią g n ę ła t a k w ie lk ic h r o z m ia r ó w ja k dziś. P o m ija ją c o g ro m n e w ę d r ó w k i lu d z k ie w c z a sie I I w o jn y ś w ia t o ­ w e j i p o je j z a k o ń c z e n iu , od k o ń c a la t p ię ć d z ie s ią ty c h ro z w in ę ła się m ig r a c ja n o w e g o ty p u , o c h a r a k t e r z e g łó w n ie e k o n o m ic z n y m , k tó r e j lic z b ę s z a c u je się dziś n a p o n a d 50 m in lu d zi. N ic d z iw n e g o , że s t a ła się o n a p rz e d m io te m z a in te r e s o w a n ia r ó ż n y c h s p o łe c z n o śc i i in s ty t u c ji o ra z w ie lo r a k ic h a n a liz w a s p e k c ie d e m o g r a fic z n y m i p r a w n y m , e k o n o m ic z n y m i k u ltu r o w y m . B a rd z o ży w e z a in te r e s o w a n ie z ja w is k ie m m ig r a c ji o k a z u je K o śció ł. W o s ta tn ic h d z ie s ią tk a c h la t, p o c z y n a ją c od p a m ię tn e j k o n s t y tu c j i E x s u l F a m i l i a z 1 s ie r p n ia 1952 r .1 a ż p o n a s z e d n i, k o le jn i p a p ie ż e c z ę sto w y p o ­ w ia d a li się w s p r a w a c h m ig r a c ji i o p ie k i n a d m ig r a n ta m i, n a z y w a n y m i c zęsto „ lu d ź m i w d ro d z e ” 2. D z ia ła ln o ś ć o b e c n e g o O jc a św . J a n a P a w ł a I I p r z y n io s ła m u n a w e t w d o w ó d u z n a n ia h o n o ro w y t y t u ł „ O jc a m ig r a n t ó w ” i „ P a p ie ż a m ig r a n tó w ” 3. L ic z n e d o k u m e n ty w te j d z ie d z in ie w y d a ją ró w n ie ż n ie k tó r e d y k a s t e r ie S to lic y A p o s to ls k ie j: S e k r e t a r i a t S ta n u , K o n g re g a c ja do S p r a w B is k u p ó w , a z w ła s z c z a is tn i e ją c a od 1970 r. P a p ie s k a K o m is ja do S p r a w D u s z p a s te r s tw a M ig r a n tó w i T u ry s tó w . W z ro s t z a a n g a ż o w a n ia w s p r a w y m ig r a c ji d o s trz e g a się te ż w r a m a c h K o śc io łó w lo k a ln y c h , g łó w ­ n ie n a p ła s z c z y ź n ie k o n f e r e n c ji b is k u p ó w p o sz c z e g ó ln y c h k r a jó w , w d ie c e ­ z ja c h , a ta k ż e n a f a k u l te t a c h te o lo g ic z n y c h i w in s ty t u ta c h p a s to r a ln y c h . W sz e ro k ie j d z ia ła ln o ś c i K o śc io ła w te j d z ie d z in ie w a ż n e z n a c z e n ie p o ­ s ia d a sp o łe c z n e n a u c z a n ie , k tó r e u k a z u je w s p ó łc z e s n ą m ig r a c ję w n o w y m i o ry g in a ln y m ś w ie tle , z a ró w n o od s tr o n y z ja w is k sp o łe c z n y c h , ja k i p r z e ­ s ła n e k te o lo g ic z n y c h . W is to c ie rz e c z y K o śc ió ł u k a z u je m ig r a c ję w a s p e k c ie p a s to r a ln y m . C z y n i to je d n a k o b e c n ie n ie o d s tr o n y je d y n ie w ą s k o r o z u ­ m ia n y c h p o tr z e b r e lig ijn o - m o r a ln y c h m ig ra n tó w , a le w k o n te k ś c ie w ie lo r a ­ k ic h u w a r u n k o w a ń s o c jo k u ltu ro w y c h , w w y m ia r a c h in d y w id u a ln y c h , s p o ­ łe c z n y c h a n a w e t m ię d z y n a ro d o w y c h . ♦ R e d a k t o r e m n in ie js z e g o b iu l e ty n u je s t k s. J ó z e f B a k a l a r z T C h r., L u b lin . 1 A A S 44(1952)649-704. 2 G. R o s a 1 i, L a C h ie s a di f r o n t e al secolare f e n o m e n o d e l l ’e m i g r a - z i o n e , w : P e r u n a p a s t o r a l e d e i m i g r a n t i , R o m a 1980, 47— 73. 3 E. C l a r i z i o, 11 v o l t o d e lV e m i g r a z i o n e n e lV a t tu a l e m o m e n t o storico, O n th e M ove (= O M ) 9(1979) n r 3, 54; J o h n P a u l I I a n d t h e P e o p le o n th e M o v e , OM 12(1982) n r 1, 11—20.

BIULETYN PO LO NIJN Y

T a n o w a , id e o w o p o g łę b io n a w iz ja m ig r a c ji, z n a c z n ie o d b ie g a ją c a od d a w n e g o s te r e o ty p u teg o z ja w is k a , je s t d ziś p o tr z e b n a ty m w sz y stk im , k tó ­ rz y p r a g n ą w łą c z y ć się w d zieło e w a n g e liz a c ji m ig ra n tó w , a z w ła sz c z a ich d u s z p a s te rz o m . N in ie js z y a r t y k u ł p o d e jm u je to z a g a d n ie n ie , u k a z u ją c k o le j­ n o : z ja w is k o m ig ra c ji, m ig r a n tó w i ic h s y tu a c ję p a s to ra ln ą , w re s z c ie m ig r a ­ c ję ja k o sp e c y fic z n e p o le e w a n g e liz a c ji.

1. Z ja w isk o w sp ó łc z e sn e j m ig ra cji

M ig ra c ja je s t z ja w is k ie m s ta ły m i s t a r y m ja k ro d z a j lu d z k i, a le o b e c ­ n ie s t a ła się z n a k ie m n a s z y c h c z a só w i n ie o d łą c z n ą c e c h ą sp o łe c z n o śc i lu d z ­ k ie j 4. M o żn a n a w e t p o w ie d z ie ć , że je s t p e w n ą f o r m ą is tn i e n ia i ro z w o ju te j sp o łeczn o ści.

P o n ie k ą d ze s w e j n a t u r y je s t o n a z ja w is k ie m z ło żo n y m , p o d le g a ją c y m c ią g łe j e w o lu c ji i p rz e m ia n o m . Z te j r a c j i m o ż n a w n ie j w y ró ż n ić e le m e n ty sta łe , w ła ś c iw e w s z y s tk im o k re s o m h is to ry c z n y m , o ra z e le m e n ty now e, c h a r a k t e r y z u j ą c e m ig r a c ję w s p ó łc z e s n ą 5. C h c ą c p o z n a ć o b licze n a jn o w s z e j m ig r a c ji tr z e b a p r z e a n a liz o w a ć je j g łó w n e e le m e n ty : p rz y c z y n y , ro z m ia r y i k ie r u n k i, c h a r a k te r y s ty c z n e c e c h y o ra z n a s tę p s tw a .

a. P r z y c z y n y m i g r a c j i

D a lsz ą i p o ś r e d n ią p r z y c z y n ę w s p ó łc z e s n e j m ig r a c ji s ta n o w i k o m p le k s w a r u n k ó w s p o łe c z n o -c y w iliz a c y jn y e h , a z w ła sz c z a g w a łto w n y ro z w ó j d e m o ­ g ra f ic z n y k r a j ó w trz e c ie g o ś w ia ta , p o s tę p e k o n o m ic z n o -s p o łe c z n y w c a ły m św ie c ie , ro z w ó j ś r o d k ó w k o m u n ik a c ji, w z r a s t a ją c a w s p ó łz a le ż n o ś ć k r a jó w w ró ż n y c h d z ie d z in a c h , m ię d z y n a ro d o w a w s p ó łp r a c a g o sp o d a rc z a , a ta k ż e d ą ż e n ie do p r a w n e j i p o lity c z n e j je d n o ś c i r o d z in y lu d z k ie j. T e w s z y s tk ie o k o lic z n o śc i s p r z y ja ją lu b u ła t w i a ją m ig r a c ję lu d z i w ś w ie c i e e. N a jc z ę s ts z ą p rz y c z y n ą b e z p o ś r e d n ią m ig r a c ji je s t o b e c n a s y t u a c ja e k o ­ n o m ic z n a w ie lu k r a jó w , z w ła sz c z a ty c h , w k tó r y c h is tn ie je d y s p r o p o r c ja p o ­ m ię d z y d u ż ą lic z b ą lu d n o ś c i a n ie w y s ta r c z a ln y m i z a s o b a m i ‘n a tu r a ln y m i i n is k im p o z io m e m g o s p o d a rk i. B r a k d o s ta te c z n y c h ś r o d k ó w do ż y c ia w y ­ p y c h a ta m n ie ja k o lu d z i do p o s z u k iw a n ia p r a c y i le p s z y c h w a r u n k ó w do ro z w o ju w k r a j a c h le p ie j ro z w in ię ty c h i b o g a ts z y c h , p r z y jm u ją c y c h im ig r a n ­ tó w ja k o ta n i ą siłę ro b o c z ą . D la u ła tw ie n ia m ig r a c ji e k o n o m ic z n e j p a ń s tw a z a w ie r a j ą d w u s tr o n n e , a n a w e t w ie lo s tr o n n e u m o w y m ię d z y n a ro d o w e o w y ­ m ia n ie r ą k do p r a c y 7. D ru g ą , o b e c n ie b a rd z o n a s ila j ą c ą się p rz y c z y n ą m ig r a c ji są r a c j e id e o lo ­ g iczn e, p o lity c z n e i re lig ijn e . P o d w p ły w e m ru c h ó w n a ro d o w o w y z w o le ń ­ c z y c h i r e w o lu c y jn y c h , s to s o w a n ia d y s k r y m in a c ji i p rz e ś la d o w a ń d y s y d e n ­ tó w , a ta k ż e w o je n w ie lu lu d z i je s t z m u s z o n y c h s z u k a ć s c h r o n ie n ia i a z y lu w in n y m k r a j u . T a k r o s n ą rz e s z e u c h o d ź c ó w , w y g n a ń c ó w , d e p o rto w a n y c h , a p a tr y d ó w 8. 4 G. L u c r e z i o , I n t r o d u z i o n e , OM 1(1972) n r 2, 3. 5 T a m ż e . 6 S. C o n g e r. E p isc o p is, I n s tr . De p a s t o r a li m i g r a t o r u m c u r a (= D P M C )

22 V III 1969, n r 1 — A A S 61(1969)614-643; P o n tif ic ia C o m m isio d e S p i r i ­ t u a l i M ig r a to r u m a tq u e I t in e r a n t i u m C u ra , L e tt. C h i e s a e m o b i l i t à u m a n a ( = C M U ) 26 V 1978 n r 4 — A A S 70(1978)357-378. 7 P o n t. C om . S p ir it. M ig ra t. C u ra , I n s tr . P a s to r a le d e g li e m i g r a n t i ( = PE ) 26 V 1978 I n r 1 — OM 8(1978) n r 1, 73— 94. 8 J o a n n e s X X II I, E n c. P a c e m i n t e r r is 1 1 IV 1963 n r 103, 105 — A A S 55(1963)257-304; P a u l u s V I, a llo c . 3 X 1963 — A A S 55(1963)867-868; J a n P a w e ł II, p rz e m . 16 I 1982 — L ’O sse rv . R om . 3(1982) n r 1, 11; P E I n r 1.

BIULETYN PO LO NIJN Y

₁₃₉

N a tr z e c im m ie js c u z n a jd u j e się m ig r a c ja z p rz y c z y n k u ltu r o w y c h . O b e j­ m u je o n a s tu d e n tó w z a g ra n ic z n y c h , n a u k o w c ó w , a r ty s tó w , a ta k ż e p r a c o w ­ n ik ó w i n s ty t u c ji m ię d z y n a ro d o w y c h 9. O p ró c z p rz y c z y n o b ie k ty w n y c h u w ie lu m ig r a n tó w w y s tę p u je m o ty w a c ja w y łą c z n ie s u b ie k ty w n a , k tó r ą in s t r u k c j a De p a s t o r a li m i g r a t o r u m c u r a n a ­ zy w a „ p o k u s ą m ig r o w a n ia ” 10. M ig ra c ja je s t t u tr a k to w a n a je d y n ie ja k o p r z y g o d a ż y c io w a , o k a z ja do p o z n a n ia in n e g o k r a j u czy n a w e t ja k o w y s tę ­ p u ją c y g d z ie n ie g d z ie s te r e o ty p m ig ro w a n ia . Ze w z g lę d u n a w o lę m ig r a c ję d z ie li się n a d o b ro w o ln ą lu b p rz y m u s o w ą . D o ty c h c z a s m ig r a c ję e k o n o m ic z n ą k la s y f ik o w a n o ja k o d o b ro w o ln ą , a id e o lo ­ g ic z n ą ja k o p rz y m u s o w ą . N a jn o w s z e d o k u m e n ty k o ś c ie ln e w p r o w a d z a ją tu m a łą p o p ra w k ę , p o d k r e ś la ją c , że s u b ie k ty w n y p rz y m u s m ig r o w a n ia m oże w y s tę p o w a ć ta k ż e w m ig r a c ji e k o n o m ic z n e j, a m ia n o w ic ie w te d y , g d y je s t o n a je d y n ą a lt e r n a t y w ą n a b e z ro b o c ie i n ę d z ę 11. O z n a c z a to, że is tn i e ją ju ż d z iś w y g n a ń c y czy u c h o d ź c y e k o n o m ic z n i.

J u ż w ty m m ie js c u n a le ż y w y ja ś n ić , że n a u c z a n ie K o śc io ła o p rz y c z y ­ n a c h m ig r a c ji n ie je s t te o r ią a k a d e m ic k ą . P rz y c z y n y i m o ty w y m ig r a c ji r z u ­ t u j ą is to tn ie i w o d m ie n n y sp o só b n a p rz e ż y c ia o ra z p o s ta w ę m ig ra n tó w , a p rz e z to d e c y d u ją o sp e c y fic z n y c h p r o b le m a c h i p o tr z e b a c h ty c h lu d zi. D la te g o w d u s z p a s te r s tw ie tr z e b a w z ią ć ja k n a jb a r d z ie j p o d u w a g ę ro d z a j p rz y c z y n y m ig ra c ji, d o s to s o w u ją c do n ie j f o r m y i m e to d y p a s to r a ln e , a n ie ­ k tó r y m k a te g o r io m m ig ra n tó w , n p . , u c h o d ź c o m czy s tu d e n to m tr z e b a n ie k ie ­ dy d o s ta rc z y ć s p e c ja ln e g o d u s z p a s te r z a 12. b. G e o g r a f i a m i g r a c j i

W o s ta tn ic h la ta c h z m ie n ił się k o ś c ie ln y p u n k t w id z e n ia n a g e o g ra fię m ig ra c ji. Do n ie d a w n a K o śc ió ł z a jm o w a ł się w y łą c z n ie m ig r a c ją k a to lik ó w , a k o ś c i o ły lo k a ln e in te r e s o w a ły się ty lk o w ie r n y m i w ła s n y c h g r u p e tn i c z ­ n y ch . O b e c n ie K o śc ió ł w y r a ź n ie p o rz u c a to f r a g m e n ta r y c z n e i w y iz o lo w a n e u jm o w a n ie z ja w is k a m ig ra c ji. J e g o s p o jrz e n ie s ta je się p o d ty m w z g lę d e m w p e łn i u n iw e r s a lis ty c z n e , g d y ż ta k a je s t jeg o m is ja z b a w c z a w św iecie, a s a m a m ig r a c ja r ó w n ie ż p r z e k r a c z a w sz e lk ie g ra n ic e g e o g ra fic z n e , ra s o w e , n a ro d o w e , k u lt u r o w e i r e lig ijn e 13. Z te g o p u n k t u w id z e n ia w s p ó łc z e s n a m ig r a c ja ja w i się ja k o z ja w is k o p o w sz e c h n e , o b e jm u ją c e w s z y s tk ie k r a j e i k o n ty n e n ty ś w ia ta . W g e o g ra f ii m ig r a c ji w y ró ż n ia s ię 6 k r ę g ó w m ig r a c y jn y c h , w ś ró d k tó r y c h p ie r w s z e m i e j­ sce z a jm u je E u ro p a . N a ty m b o w ie m k o n ty n e n c ie z n a jd u j e się p o n a d 15 m in m ig ra n tó w , w ty m 13 m in ro b o tn ik ó w z a g ra n ic z n y c h b lis k o 1 m in u c h o d ź ­ ców , 150 ty s . s tu d e n tó w z a g ra n ic z n y c h 14 o ra z d z ie s ią tk i ty s ię c y p r a c o w n ik ó w o r g a n iz a c ji m i ę d z y n a r o d o w y c h 15. S p o ś r ó d 3 e u r o p e js k ic h s tr e f m ig r a c y jn y c h (z a c h o d n ia , p ó łn o c n a , p o łu d ­ n io w o -w s c h o d n ia ) n a jw ię c e j m ig r a n tó w z n a jd u je s ię n a Z a c h o d z ie . G łó w n y ­ 9 P a u l u s V I, E nc. P o p u l o r u m p ro g r e s s i o 26 I I I 1967 n r 67, 6 8, 71 — A A S 59(1967)290— 291; C M U n r 2; P E I I I n r 6. :o D P M C n r 8. 11 T a m ż e n r 1, 10; P E I n r 1. 12 D P M C n r 10. 13 C M U n r 4; E. С 1 a r i z i o, I n f l u e n c e d e s m i g r a t i o n s s u r la v i e i n t e r ­ n a t i o n a l e , OM 5(1975) n r 3, 22—24. 14 D o c u m e n t f i n a l , OM 3(1973) n r 3, 110— 111; E. С 1 a r i z i o, P a n o r a m a su l m o n d o i n m o v i m e n t o i n r a p p o r t e a lla m i s s i o n e p a sto ra le , OM 4(1974) n r 3, 64. 15 W S z w a jc a r ii je s t ic h 15 ty ś., zob. P. G e o r g e , L e s m i g r a t i o n s i n ­ t e r n a t i o n a l e s , P a r i s 1976, 172.

BIULETYN POLO NIJN Y

m i k r a j a m i im ig r a c ji są ta m : F r a n c j a (4,1 m in im ig r a n tó w ), R F N (4 m in ), W ie lk a B r y ta n i a (2,2 m in ), S z w a jc a r ia (0,9 m in ) i B e lg ia (0,87 m i n ) le. I m i­ g r a n c i s ta n o w ią ta m 2— 20% c a łe j p o p u la c ji ty c h k r a jó w . M ig ra n c i n a p ły ­ w a ją ta m g łó w n ie ze ś ró d z ie m n o m o rs k ic h k r a j ó w e u r o p e js k ic h , z p ó łn o c n e j A f r y k i o ra z z A z j i 17.

K r a ja m i e u r o p e js k im i z n a jw y ż s z ą lic z b ą św ie ż y c h e m ig r a n tó w są d ziś W ło ch y ( 6 m in ), H is z p a n ia (3,5 m in ), J u g o s ła w ia (1 m in ), T u r c ja i P o r t u ­

g a lia 18. z P o ls k i w o k re s ie p o w o je n n y m w y e m ig r o w a ło b lis k o 900 ty s. osób, a p r z e c ię tn a ro c z n a e m ig r a c ji w y n o s i n ie c o p o n a d 2 0 t y s . 19. D ru g im w ie lk im k r ę g ie m m ig r a c y jn y m je s t A m e r y k a P ó łn o c n a i Ś r o d ­ k o w a . W S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h lic z b ę ś w ie ż y c h im ig r a n tó w w 1975 r. o b li­ czan o n a 10 m in , z ro c z n y m p r z y r o s te m im ig r a c ji 0,4 m i n 20. Do K a n a d y p rz y b y ło po w o jn ie 3 m in o b c o k ra jo w c ó w ze ś r e d n ią ro c z n ą 120 ty s. n o w y c h i m i g r a n tó w 21. M ig ra n c i te g o re g io n u , w ś r ó d k tó r y c h z n a jd u j e się o k o ło 1 m in u c h o d ź c ó w p o lity c z n y c h o ra z b lis k o 1 0 0 ty s . s tu d e n tó w z a g ra n ic z n y c h , p o ­ c h o d z ą g łó w n ie z M e k s y k u , K u b y , P u e r t o R ico, in n y c h k r a j ó w Ś ro d k o w e j A m e r y k i o ra z z E u r o p y 22.

W k r ę g u P o łu d n io w e j A m e r y k i z n a jd u je się o k o ło 7 m in m ig r a n tó w , w ty m 1,1 m in u c h o d źcó w . G łó w n y m i k r a j a m i im ig r a c ji są t a m o b e c n ie : A r ­ g e n ty n a (3,3 m in ), B r a z y lia (1 m in ), W e n e z u e la (0,5 m in ) i P a r a g w a j (0,5 m in ). N ie z a le ż n ie od m ig r a c ji z e w n ę tr z n e j r e g io n te n c e c h u je w y s o k i s to p ie ń m i­ g r a c j i w e w n ę t r z n e j 23. W s a m e j B r a z y lii w 1970 r. liczo n o 21 m in m ig r a n tó w w e w n ę tr z n y c h , z czego 1 0 m in p r z e n io s ło się do in n y c h s t a n ó w 24.

W ie lk i, a le tr u d n y do lic z b o w e g o o k re ś le n ia , k r ą g m ig ra c ji, s ta n o w i k o n ­ ty n e n t a z ja ty c k i. P o m ija ją c p o w o je n n e t r a n s f e r y lu d n o ś c i, o b e c n ie z n a jd u je s ię t a m k ilk a n a ś c ie m ilio n ó w ś w ie ż y c h m ig ra n tó w , w ty m o k o ło 7,3 m in u c h o d ź c ó w 25.

P ią ty z k o le i, s k o m p lik o w a n y r e g io n m ig r a c y jn y tw o r z y A fry k a , k tó r a je s t ró w n o c z e ś n ie te r e n e m o ż y w io n e j m ig r a c ji k o n ty n e n t a ln e j , a ta k ż e e m i­ g r a c j i w k ie r u n k u E u ro p y Z a c h o d n ie j o ra z im ig r a c ji z A z ji (p o n a d 1 m in im ig r a n tó w z I n d ii i P a k is ta n u ) . P o ś r ó d k ilk u n a s to m ilio n o w e j lic z b y m i g r a n ­ tó w z n a jd u j e się ta m 4,3 m in u c h o d ź c ó w p o lity c z n y c h 26.

O s ta tn im re g io n e m m ig r a c ji je s t A u s tr a lia i N o w a Z e la n d ia , k tó r e od I I w o jn y ś w ia to w e j p r z y ję ły o k o ło 3 m in o b c o k ra jo w c ó w , z d u ż y m o d s e tk ie m u c h o d źcó w , g łó w n ie z k r a j ó w e u r o p e j s k i c h 27.

O fic ja ln e i s z a c u n k o w e s t a ty s ty k i w te j d z ie d z in ie , p o d le g a ją c e z re s z tą c ią g ły m w a h a n io m , n a le ż y u z u p e łn ić w y s o k ą lic z b ą m ig r a n tó w „ n ie le g a l­

16 P e r u n a g g i o r n a m e n t o d e l l ’a tt u a l e o r d i n a m e n t o g iu r id i c o d e l l ’ass is- t e n z a s p i r i t u a l e agli e m i g r a t i , S tu d i E m ig ra z io n e 2(1966)261. 17 P. L a g a r d e, R a p p o r t g é n é r a l , S tu d i E m ig ra z io n e 15(1978) 10— 11. 18 P. G e o r g e , dz. cyt., 50-53. 19 J. . K o r b e l , W y j a z d y i p o w r o t y , O p o le 1977, 54, 87—8 8. 20 T h e C h u r c h a n d t h e i m m i g r a n t to d a y , OM 7(1977) n r 1, 26:—27; E. С 1 a- r i z i o, P an o ra m a ..., 64. 21 P. G e o r g e , dz. cyt., 123—134. 22 T h e C h u r c h a n d t h e i m m i g r a n t ..., 26. 23 L o s M o v i m e n t o s m i g r a t o r i o s d e l „Cono S u r ”, OM 3(1973) n r 2, 70—71; E. С 1 a r i z i o, Pan o ra m a ..., 64— 65. 2 4 Μ. M i 1 a n i, A m o b i l i d a d e i n t e r n a do B r a s i l n o s i m p e l e a c a m i n h a r , OM 7(1977) n r 1, 102.

25 J a n P a w e ł II, p rz e m . 16 I 1982 n r 8 — L ’O sse rv . R om . 3(1982) n r 1,

11; P e r u n a g g io r n a m e n t o ..., 263— 264.

26 P. G e o r g e , dz. cyt., 77—88, 210— 220.

BIULETYN PO LO N IJN Y

₁₄₁

n y c h ”, k tó r y c h w U S A je s t p o d o b n o 2— 12 m in , w W e n e z u e li i A r g e n ty n ie j e s t ic h p o o k o ło 1 m in , a w c a łe j E u r o p ie p o n a d 0,6 m i n 28.

M ó w ią c o „ g ig a n ty c z n e j m ig r a c ji” K o śc ió ł m a n a u w a d z e ta k ż e lic z ­ n ie js z e je s z c z e rz e s z e m ig r a n tó w ro z u m ia n y c h w s e n s ie p a s to r a ln y m . W ty m s z e r o k im p o ję c iu m i g r a n t a m ie sz c z ą się r ó w n ie ż p o to m k o w ie m ig r a n tó w i c z ło n k o w ie m n ie js z o ś c io w y c h g r u p e t n i c z n y c h 29. T a k ro z u m ia n y c h e m i g r a n ­ tó w je s t w ie lo k r o tn ie w ię c e j. D la p r z y k ł a d u m o ż n a p o d a ć , że s a m a P o ls k a p o s ia d a 12 m in e m ig ra n tó w , z k tó r y c h 8 m in z a m ie s z k u je w U S A 30. J u ż z te g o p o b ie ż n e g o p r z e d s ta w ie n ia g e o g ra f ii m ig r a c ji w y n ik a , że m ie js c e m m ig r a c ji je s t d ziś c a ły ś w ia t. D o k o n u je się o n a b o w ie m n ie ty lk o p o m ię d z y k r a j a m i n a ty m sa m y m k o n ty n e n c ie , a le i p o m ię d z y ró ż n y m i k o n ­ t y n e n ta m i 31. C z ę sto te s a m e k r a j e są ró w n o c z e ś n ie m ie js c a m i e m ig ra c ji i im ig ra c ji. S łu s z n ie w ię c w s p ó łc z e s n ą m ig r a c ję o k re ś la się ja k o „ b u rz e n ie się ś w ia t a ” . P o d w p ły w e m m ig ra c ji, o d d z ia łu ją c e j co ra z b a r d z ie j n a życie m ię d z y n a ro d o w e , ś w ia t s t a je się m a ły , z te n d e n c ją z a n ik a n ia w n im g ra n ic , a u lu d z i w z r a s t a o d c z u c ie ja k b y ż y li w je d n e j o sadzie.

c. C e c h y m i g r a c j i

O g ó ln o ś w ia to w y , n ie ja k o „ p la n e ta r n y ” c h a r a k t e r w s p ó łc z e s n e j m ig r a c ji s p r a w ia , że m a o n a o b lic z e u n iw e r s a lis ty c z n e . N p. w A u s tr a lii n a 13 m in m ie s z k a ń c ó w im ig r a n c i p o c h o d z ą z 70 n a ro d o w o ś c i, w e F r a n c j i z o k o ło 100, a w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h z je s z c z e lic z n ie js z y c h n a ro d ó w . W te n sp o só b w k r a j a c h im ig r a c ji m ie s z a ją się lu d z ie ró ż n y c h r a s , n a ro d o w o ś c i i k u lt u r . W E u ro p ie Z a c h o d n ie j w y s tę p u je d u ż y o d s e te k lu d n o ś c i k o lo r o w e j (A n g lia —

1 , 8 m in ), a ta k ż e in n y c h r e lig ii, z w ła sz c z a m u z u łm a n ó w ( 2 m in ), b u d d y s tó w ,

s z in to is tó w o ra z a n i m i s t ó w 32. Z d r u g ie j s tr o n y m ig r a n c i k a to lic c y , k tó r y c h lic z b ę w ś w ie c ie s z a c u je się n a 25 m in , c o ra z lic z n ie j o s ie d la ją się w k r a ­ ja c h , w k tó r y c h c h r z e ś c ija ń s tw o s ta n o w i d ia s p o rę . I n n ą c e c h ą o b e c n e j m ig r a c ji je s t je j w e w n ę tr z n y p lu r a li z m i z m ie n n o ść . O b e jm u je o n a b o w ie m ró ż n o r o d n e g r u p y m ig r a n tó w : e k o n o m ic z n y c h , id e ­ o lo g ic z n y c h i k u ltu ro w y c h , d o b ro w o ln y c h i p rz y m u so w y c h , m ig ru ją c y c h in d y w id u a ln ie , r o d z in a m i i g ru p o w o , ż y ją c y c h w s k u p is k a c h i z u p e łn ie r o z ­ p ro s z o n y c h , a p r z y ty m — o c z y m n iż e j — b a rd z o z ró ż n ic o w a n y c h s p o łe c z ­ n ie. W z a ło ż e n ia c h p o lity k i m ig r a c y jn e j p a ń s tw o ra z w in t e n c ja c h m i g r u j ą ­ c y c h o b e c n a m ig r a c ja m a w z d e c y d o w a n e j w ię k s z o ś c i c h a r a k t e r czaso w y . W p r a k ty c e je d n a k ż e m ig r a c ja c z a so w a p r z e r a d z a się c zęsto w s ta łą . I ta k n a 15 m in im ig r a n tó w w E u ro p ie 6 , 6 m in o s ie d liło s ię ta m n a s t a ł e 33. I t u z n ó w w a r to p rz y p o m n ie ć , że c e c h y w s p ó łc z e s n e j m ig r a c ji m a ją sw ó j w y d ź w ię k p a s to r a ln y . P r z y o r g a n iz o w a n iu d u s z p a s te r s tw a m ig ra c y jn e g o 28 E. С 1 a r i z i o, I n f l u e n c e d e s m ig r a tio n s ..., 20; J . P o w e r , W e s t e r n E u r o p e ’s m i g r a n t . w o r k e r s , L o n d o n 1978, 23— 27. 29 P a u l u s V I, a llo c . 17 X 1973 — A A S 65(1973)591; D P M C n r 11. 30 P. T a r a s , P r o b l e m li c z e b n o ś c i i z n a c z e n i a P o lo n i i Z a g r a n i c z n e j , Z e ­ sz y ty N a u k o w e K U L 17(1974) n r 1—2, 16— 19. 31 G. О к r o y, C z ł o w i e k w d r o d z e — j e g o drogi i b e z d r o ż a p r z e d m i o ­ t e m t r o s k i p a s t e r s k i e j K o śc io ła , Z e s z y ty M isjo lo g ic z n e A T K , t. IV W a rs z a ­ w a 1982, 374—376. 32 D P M C n r 1, 13; G. Z a g o n , S i t u a z i o n e a t t u a l e d e l l ’a s s i s t e n z a p a s t o r a le ai m i g r a n t i i n E u r o p a , OM 3(1973) n r 3, 26—27; S. L o u r d u s a n y , T h e e n c o u n t e r o f t h e lo cal C h u r c h e s w i t h m i g r a n t s o f t h e o t h e r d e n o m i n a t i o n s , OM 3(1973) n r 3, 53— 57. 33 P E I n r 3; E. С 1 a r i z i о, II volto..,, 35.

142

BIULETYN POLO NIJN Y

tr z e b a b o w ie m w z ią ć p o d u w a g ę w s p o m n ia n e o k o lic z n o śc i i o d p o w ie d n io d o sto so w a ć do n ic h f o r m y i sp o s o b y d u s z p a s te r z o w a n ia 34.

d. O c e n a m i g r a c j i i j e j n a s t ę p s t w

N a p o d s ta w ie d o ś w ia d c z e n ia i p r z e s ła n e k te o lo g ic z n y c h K o śc ió ł sp o g ląd a, n a _ m ig r a c ję sz e ro k o i cało ścio w o , d o s trz e g a ją c w n ie j b la s k i i cien ie. Z p e w ­ n o śc ią n ie o c e n ia ją ja k o zło a n i te ż ja k o b e z p o ś r e d n ią p rz y c z y n ę zła. P r z e ­ c iw n ie , w e d łu g n a u k i K o śc io ła to B óg w p is a ł w n a t u r ę lu d z k ą p o w sz e c h n e i n ie z b y w a ln e p ra w o do m ig r a c ji, a w ię c ró w n ie ż m ig r a c ja je s t s a m a w s o ­ b ie z ja w is k ie m n a t u r a l n y m i d o b ry m 35.

Z ło, k tó r e w ią ż e się c z ę sto z m ig ra c ją , w y n ik a z p a to lo g ic z n y c h o k o lic z ­ n o śc i p o p rz e d z a ją c y c h lu b to w a rz y s z ą c y c h m ig ra c ji, a z w ła sz c z a z n a r u s z a ­ n ia z a s a d m o r a ln y c h i sp o łe c z n y c h , w e d łu g k tó r y c h m ig r a c ja p o w in n a być p r a k ty k o w a n a . I t a k w y g n a n ie czy d e p o r ta c ja n ie są z łe m d la te g o , że s t a n o ­ w ią fo r m ę m ig ra c ji, a le d la te g o , że z o s ta ły ta m s k ą d in ą d p o g w a łc o n e n a t u ­ r a l n e i c y w iln e p r a w a osoby, a g łó w n ie je j w o ln o ś ć 36. I n n ą je s t rz e c z ą , że m ig r a c ja p o c ią g a za so b ą g łę b o k ie p r z e m ia n y w ż y ­ c iu m ig r a n tó w i ic h o to c z e n ia , a p rz e z to n ie s ie ze so b ą ró w n o c z e ś n ie p o ­ w a ż n e ry z y k o i n ie b e z p ie c z e ń s tw o , a le te ż w ie lk ą o k a z ję , n a d z ie ję i sz a n sę . W s w y c h n a s tę p s tw a c h m a w ię c o n a ja k b y p o d w ó jn e o b licze: n e g a ty w n e i p o z y ty w n e 37. N a to p ie rw s z e s k ł a d a ją się n ie b e z p ie c z e ń s tw a n ie k o r z y s tn y c h p r z e m ia n p s y c h ic z n y c h m ig r a n ta , jeg o o s a m o tn ie n ia i w y o b c o w a n ia , w y k o rz e n ie n ia k u ltu ro w e g o , p o w ik ła n ia ż y c ia ro d z in n e g o , o s ła b ie n ia a n a w e t p o rz u c e n ia w ia r y i ż y c ia m o ra ln e g o . W w ie lu w y p a d k a c h m ig r a c ja n ie s ie ze s o b ą b o le s ­ n e p ro b le m y , o k tó r y c h je s t m o w a p o n iż e j, a c z a se m n a w e t w y z w a la ró ż n e fo rm y p a to lo g ii sp o łe c z n e j 3S.

Z d r u g ie j s tr o n y m ig r a c ja s tw a r z a — co się dziś p o d k r e ś la — sz c z e g ó l­ n ą s z a n s ę d la o s ią g n ię c ia ró ż n e g o ro d z a ju d o b ra w ży ciu o so b isty m , r o d z in ­ n y m i sp o łe c z n y m m ig r a n ta . S p r z y ja o n a b o w ie m ro z w o jo w i b a r d z ie j u n i- w e r s a lis ty c z n e j o so b o w o śc i lu d z k ie j, d o jr z e w a n iu o s o b is te j w ia r y i ży cia m o ra ln e g o m ig r a n ta . W ie lu lu d z io m , z w ła sz c z a p o c h o d z ą c y m z k r a j ó w n a j ­ u b o ż sz y c h , s tw a r z a te ż m o ż liw o śc i e d u k a c ji, a w a n s u sp o łeczn eg o , o d d y c h a ­ n ia k lim a te m w o ln o śc i, d ia lo g u z in n y m i lu d ź m i i o tw a r c ia się n a in n e k u l ­ t u r y . W te n sp o só b m ig r a c ja słu ż y w y c h o w a n iu „ n o w e g o c z ło w ie k a ” i „ n o ­ w eg o s p o łe c z e ń s tw a ” 39. W ła ś n ie d la te g o o m i g r a n t a c h m ó w i się c zęsto ja k o o „ b u d o w n ic z y c h E u r o p y ” i „ w s p ó łb u d o w n ic z y c h n o w e g o ś w i a t a ” , a o m i­ g r a c j i ja k o o n a r z ę d z iu e w a n g e liz a c ji i c z y n n ik u je d n o ś c i ś w i a t a 40.

T a k w ię c m ig r a c ja n ie je s t ja k im ś „ f a tu m ” , a le te ż n ie m oże być w y o b ra ż e n ie m „z ie m i o b ie c a n e j”. J e s t o n a w rz e c z y w is to ś c i p e w n ą próbą*

34 D P M C n r 12, 33.

35 E nc. P a c e m i n t e r r i s n r 25, 106; P a u l u s V I, E p ist. O c t o g e s i m a a d ­ v e n i e n s 14 V 1971 n r 17 — A A S 63(1971)413-414: J a n P a w e ł II , Enc. L a b o r e m e x e r c e n s 14 IX 1981 n r 23 — P o z n a ń 1981, 51; D PM C n r 7.

36 M a n u a l e di storia, socjo lo g ia e p a s t o r a le d e l l ’e m ig r a z io n e , R o m a 1973'·

78— 79.

3 7 J a n P a w e ł II, p rz e m . 15 X I 1981 n r 2 — L ’O sserv . R om . 2(1981)

n r 11, 20; D P M C n r 2— 3; C M U n r 4, 6. 38 J o a n n e s X X II I, a llo c. 5 V I I I 1962 — A A S 54(1962)578; D P M C n r 3,. 4; D ir e t to r i o d i p a s t o r a le p e r le m i g r a z io n i, R o m a 1966, 13— 19; P E I I n r 4. 39 J o a n n e s X X II I, a llo c . 20 X 1961 — A A S 53(1961)717; J o a n n e s P a u l u s II, a l l o c . 14 I I I 1979 n r 1 — OM 9(1979) n r 2, 9; D P M C n r 2„ 13; D ir e t t o r i o d i pastora le ..., 19. 40 D P M C n r 2; C M U n r 13— 16.

BIULETYN PO LO N IJN Y

₁₄₃

k tó r e j e f e k ty z a le ż ą od lu d z i — ty c h m ig r u ją c y c h , ja k ró w n ie ż sp o łe c z n o śc i, z k tó r y m i m ig r a n c i w y s z li i w ś r ó d k tó r y c h p rz e b y w a ją .

O b ie k ty w n e p o d e jś c ie do m ig r a c ji m a w a ż n e z n a c z e n ie p a s to r a ln e , g d y ż p o z w a la d o s z u k iw a ć s ię rz e c z y w is ty c h p rz y c z y n k ry z y s ó w r e l ig i jn o - m o r a l­ n y c h m ig r a n tó w , a w k o n s e k w e n c ji ró w n ie ż w ła ś c iw ie u s ta w ić c a łą d z ia ła l­ n o ść K o śc io ła w t e j d z ie d z in ie . O p ie k a n a d m i g r a n t a m i m a w ła ś n ie z m ie ­ rz a ć do teg o , a b y z je d n e j s tr o n y z a p o b ie g a ć , n iw e lo w a ć , a p r z y n a jm n i e j ła g o d z ić n e g a ty w n e n a s t ę p s tw a m ig r a c ji, a z d r u g ie j m a m a k s y m a ln ie w y ­ k o rz y s ta ć e w a n g e liz a c y jn e a t u t y m ig r a c ji d la d o b ra m ig ra n tó w , K o śc io ła

i ś w ia ta . <

2. M ig ra n c i i ic h s y t u a c ja

C h c ą c p o z n a ć o b lic z e w s p ó łc z e s n e j m ig r a c ji, n ie m o ż n a p o z o sta ć je d y n ie n a p ła s z c z y ź n ie o g ó ln y c h ro z w a ż a ń o ty m z ja w is k u , lecz tr z e b a p r z e a n a liz o ­ w a ć w e w n ę tr z n y ś w ia t m ig r a n tó w ra z e m z ic h s k o m p lik o w a n ą s y t u a c ją s p o ­ łe c z n ą o ra z ic h p ro b le m a m i.

a. C h a r a k t e r y s t y k a m i g r a n t ó w

W sw e j w ię k s z o ś c i m ig r a n c i w y w o d z ą się z k r a j ó w u b o g ic h i p r z e w a ż ­ n ie ze w si, a w ię c ze ś r o d o w is k o k u ltu r z e tr a d y c y jn e j i je d n o r o d n e j, a p r z y ­ b y w a ją do k r a j ó w r o z w in ię ty c h , z r e g u ły do w ie lk ic h m ia s t, c z y li do ś r o ­ d o w isk c y w iliz a c y jn ie n o w o c z e sn y c h , z ró ż n ic o w a n y c h k u ltu r o w o i a n o n im o ­ w y ch . To w s z y s tk o s p r a w ia , że p r z e ż y w a ją o n i p o d w ó jn e w y k o rz e n ie n ie : e tn ic z n o - k u ltu r o w e i s p o łe c z n o -c y w iliz a c y jn e 41.

P o d w z g lę d e m w ie k u m ig r a n c i są lu d ź m i m ło d y m i, lic z ą c y m i ś r e d n io 36 l a t 42. O p ró c z d o ro s ły c h w w ie k u p r a c y z a w o d o w e j n a e m ig r a c ji w z r a s ta lic z b a d ziec i, k tó r y c h w s a m e j E u ro p ie je s t p o n a d 3 m in c z y li o k o ło 20% c a łe j p o p u la c ji m ig ra n tó w . W ię k sz y o d s e te k d z ie c i w y s tę p u je w K a n a d z ie (21%) o ra z w A u s tr a lii (3 0 % )43. K o n s e k w e n tn ie ro ś n ie te ż n a e m ig ra c ji lic z b a m ło d z ie ż y (15—21 la t), k tó r e j w E u ro p ie je s t 1,2 m i n 44. T ra d y c y jn ie w p o p u la c ji m ig r a n tó w p rz e w a ż a li m ężc zy źn i, ty m c z a s e m od k o ń c a l a t s z e ś ć d z ie s ią ty c h szy b k o w z r a s t a m ig r a c ja k o b ie t. I c h ś r e d n ia w e w s z y s tk ic h k r a j a c h e u r o p e js k ic h w y n o s i 33% , a w U S A i K a n a d z ie s i ę ­ g a 50% 45. P o w o je n n a e m ig r a c ja z P o ls k i w y k a z u je s ta łą p r z e w a g ę w y je ż d ż a ­ ją c y c h k o b ie t. B a rd z o z ró ż n ic o w a n a je s t s y tu a c ja r o d z in n a m ig ra n tó w . R e s tr y k c je p r a w n e o b o w ią z u ją c e w w ie lu k r a ja c h , b r a k m ie s z k a ń i ś r o d k ó w o p ie k i n a d m ig r a n ta m i u tr u d n i a j ą m ig r a c ję ro d z in n ą . S tą d o d s e te k m ig ra n tó w -m ę ż c z y z n w E u ro p ie , k tó r z y p o z o s ta w ili żo n ę i d z ie c i w k r a j u , się g a b lis k o 4 0 % 4б. W o s ta tn ic h la t a c h m ig r a c ja r o d z in n a w z r a s ta , n a co w p ły n ę ły m . in. a p e le K o śc io ła i m ię d z y n a ro d o w y c h o rg a n iz a c ji.

41 C M U n r 7; P E I I I n r 3; U c h w a ł y Z j a z d u E u r o p e j s k i e g o w s p r a w a c h d u s z p a s t e r s t w a e m ig r a c j i , D u s z p a s te rz i P o ls k i Z a g r a n ic ą 25(1974)67.

42

G. Z a g o n , art. cy t., 27.

j

43 J. W i d g r e n , T h e social s i t u a t i o n o f M i g r a n t W o r k e r s a n d t h e i r F a m i l i e s i n t h e W e s t e r n E u r o p e , S tu d i E m ig ra z io n e 13(1976)170-171; P . G e ­ o r g e , dz. cyt,, 131. 44 L. F a v e r o — G. R o s о 1 i, L a crisi dette i s t i t u z i o n i n e l c a m p o d e l l ’ a s s is t e n z a a ll’e m ig r a z io n e , S tu d i E m ig ra z io n e 11(1974)421. 45 G. R i с о V e r i, C o n d iz i o n e , d e ll a d o n n a i n E u ro p a , S e rv iz io M ig r a n ­ ti 11(1975)227-228; L. Μ ο n t i с e 11 i, C o n d i z i o n e d e ll a d o n n a it a li a n a , t a m ż e , 229—230. 46 J. B a k a l a r z , P o d s t a w o w e p r o b l e m y d u s z p a s t e r s t w a r o d z i n m i g r a n ­ t ó w , C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 51(1981) n r 2, 165— 166.

P r z e c ię tn a w y k s z ta łc e n ia m ig r a n tó w je s t b a rd z o n is k a . I s tn ie j e w p r a w ­ d z ie w ą s k i s t r u m i e ń m ig r a c ji k u lt u r a l n e j , m ię d z y n a ro d o w e z ja w is k o „ d r e ­ n a ż u m ó z g ó w ” (U SA , A u s tr a lia ) o ra z k o n tr a k to w e m ig r a c je s p e c ja lis tó w czy w y so k o w y k w a lif ik o w a n y c h ro b o tn ik ó w , a le w s w e j m a s ie m ig ra n c i, g łó w ­ n ie p o c h o d z ą c y z k r a j ó w trz e c ie g o ś w ia ta , p r e z e n t u ją n is k i s t a n o ś w ia ty i p rz y g o to w a n ia z a w o d o w e g o . N p. w e F r a n c j i b lis k o 30% im ig r a n tó w to a n a lf a b e c i, a w y k s z ta łc e n ie w ię k sz o ś c i p o z o s ta ły c h j e s t z re g u ły n ie w y s t a r ­ c z a ją c e do p o d ję c ia b a rd z ie j o d p o w ie d z ia ln e j p ra c y . T e n fa k t, a ta k ż e b a r i e r a ję z y k o w a z m u s z a ją m ig r a n tó w do p o d e jm o w a n ia p r a c y n a jc ię ż s z e j, n a w e t u p o k a r z a j ą c e j47 P o d w p ły w e m n o w o c z e sn e g o o to c z e n ia , w k tó r y m d o m in u ją te n d e n c je do p o s ia d a n ia i k o n s u m p c ji, m ig r a n c i u le g a ją g w a łto w n y m p r z e m ia n o m id e ­ o w y m , p r z e j a w i a ją c o g ro m n e d ą ż e n ie do w y z w o le n ia się z s y tu a c ji u p o ś le d z e ­ n ia sp o łe c z n e g o p o p rz e z a w a n s c y w iliz a c y jn o - e k o n o m ic z n y . W te j p r a w d z i­ w e j w a lc e o b y t w ic h ż y c iu o s o b is ty m i ro d z in n y m n a u b o c z u p o z o s ta ją s p r a w y r e lig ijn o - m o r a ln e , w y c h o w a n ie p o to m s tw a i tr o s k a o w ła s n ą k u l t u r ę o jc z y s tą 48. S tą d w o czach o to c z e n ia n o w i m ig r a n c i u c h o d z ą za lu d z i b e z id e o - w y c h , n a s ta w io n y c h m a te r ia lis ty c z n ie i a sp o łe c z n y c h .

I t u k r y j e się te ż je d n o ze ź ró d e ł k r y z y s u g r u p e tn ic z n y c h n a e m ig ra c ji. N o w i m ig r a n c i łą c z ą s w ą n a d z ie ję n a a w a n s sp o łe c z n y , k tó r e g o t a k b a rd z o p r a g n ą , b a r d z ie j ze sp o łe c z n o ś c ią tu b y lc ó w , k tó r a z r e s z tą o tw ie r a się co ra z b a r d z ie j n a p o tr z e b y m ig r a n tó w , a n iż e li z w ła s n ą w s p ó ln o tą e tn ic z n ą , k tó r e j f u n k c j a o p ie k u ń c z a w o b e c p r z y b y ły c h z k r a j u r o d a k ó w z ró ż n y c h w z g lę d ó w m a le je . N ic d z iw n e g o , że u tw o rz o n e p rz e z m ig r a n tó w g r u p y e tn ic z n e n ie są ju ż ja k d a w n ie j z w a r te , sp o łe c z n ie z o rg a n iz o w a n e i d y n a m ic z n e . P rz e c iw n ie , są to c z ę sto „ g r u p y m ilc z ą c e ”, ro z p ro sz o n e , p o d z ie lo n e id e o w o , sp o łe c z n ie i z a w o d o w o , a ta k ż e m n ie j z a tr o s k a n e o z a c h o w a n ie w ła s n e j to ż s a m o śc i e tn ic z n o - k u ltu r o w e j.

b. S y t u a c j a s p o ł e c z n a m i g r a n t ó w

O g ó ln ą s y tu a c ję m ig r a n tó w w ś w ie c ie c h a r a k t e r y z u j e n a jl e p ie j n a d a n e im o k re ś le n ie : „ c z w a r ty ś w i a t” . S ą o n i b o w ie m lu d ź m i w p e w n y m s e n s ie e k o n o m ic z n ie lu b p o lity c z n ie w y d z ie d z ic z o n y m i z w ła s n e j o jczy z n y , a r ó w ­ n o c z e ś n ie ic h s y t u a c ja p s y c h ic z n a , s p o łe c z n a i k u lt u r o w a s p y c h a ic h w o b ­ c y m k r a j u n a n a jn iż s z y sz c z e b e l h ie r a r c h i i s p o łe c z n e j' i u tr u d n ia im a w a n s ży cio w y . W w ie lu k r a j a c h s y tu a c ję „ lu d z i w d ro d z e ” p o g a r s z a ją ró ż n e f o r m y j a w ­ n e j lu b u k r y t e j d y s k r y m in a c ji w z a k re s ie n a tu r a ln y c h p r a w o so b o w y ch , p r a w c y w iln y c h , a z w ła sz c z a u p r a w n ie ń w z a k re s ie p r a c y i z a b e z p ie c z e ń s p o ł e c z n y c h 49. N ie m a l w s z e lk ie j o p ie k i p r a w n e j p o z b a w ie n i są im ig r a n c i „ n ie l e g a ln i”, k tó r y m n ie u s ta n n i e z a g ra ż a w y d a le n ie z d a n e g o k r a j u 50. A tm o s ­ f e r a ty m c z a s o w o ś c i i lę k u o p rz y s z ło ś ć to w a rz y s z y z re s z tą w s z y s tk im ś w ie ­ ży m m ig ra n to m . W e d łu g o k r e ś le n ia p a p ie ż a J a n a P a w ł a I I b o d a j „ n a jw ię k s z ą ze w s z y s tk ic h lu d z k ic h tr a g e d ii n a s z y c h d n i je s t tr a g e d ia u c h o d ź c ó w ” 81. L u d z ie ci są b o w ie m n ie s p r a w ie d liw ie p o z b a w ie n i p r a w a do w ła s n e j o jczy z n y , a p rz e z to r ó w n ie ż in n y c h sw o b ó d i p r a w . W y rz u c e n i z k r a j u c zęsto d a r e m ­ 1 4 4 BIULETYN PO LO NIJN Y 47 P E I I I n r 4; M . B e h r, V a t i c a n I I e t la c u l t u r e , L ille 1969, 325— 334. 48 L a f a m i g l i a e m i g r a t a , S e rv iz io M ig r a n ti 14(1978) 483— 485. 49 P E I n r 2; A . A n c e 1, T h é o l o g i e de l’E glise p a r t i c u l i è r e p a r r a p p o r t au f a i t m i g r a t o i r e , OM 3(1973) n r 3, 45—46. 50 Z N ig e r ii w 1983 r . w y d a lo n o 3 m in ta k i c h m ig r a n tó w , g łó w n ie p o ­ c h o d z ą c y c h z G h a n y . 51 P rz e m . 21 I I 1981 — L ’O sse rv . R o m . 2(1981) n r 6, 15.

BIULETYN PO LO N IJN Y n ie o c z e k u ją o n i n a p r a w o a z y lu w in n y m k r a j u . O b e c n ie o p ró c z u c h o d ź ­ c ó w „ k la s y c z n y c h ”, k tó r y m n a m o cy K o n w e n c ji G e n e w s k ie j w s p r a w a c h u c h o d ź c ó w z 1951 r. p r z y s łu g u je s p e c ja ln a o p ie k a m ię d z y n a ro d o w a , m n o ż ą się u c h o d ź c y „ fa k ty c z n i” , n ie p o d le g a ją c y fo r m a ln ie p o d n o rm y t e j k o n w e n ­ cji, a p rz e z to p o z b a w ie n i m ię d z y n a ro d o w e j o c h ro n y p r a w n e j52 W ię k sz o ść n o w y c h m ig r a n tó w , e k o n o m ic z n y c h i p o lity c z n y c h , ż y je „ w n ie lu d z k ic h w a r u n k a c h ”. Z a m ie s z k a n ie s łu ż ą im b a r a k i, z b io r o w e p o ­ m ie s z c z e n ia w h o te la c h ro b o tn ic z y c h , a w n a jle p s z y m w y p a d k u w y d z ie r ż a ­ w io n y „ k ą t ”. N a og ó ł n ie z n a ją o n i r e g u l a r n e j o p ie k i le k a r s k ie j i s a n i ta r n e j, b r a k u j e im d o s to s o w a n y c h do ic h p o tr z e b s p o łe c z n o - k u ltu r o w y c h ż ło b k ó w , p rz e d s z k o li, szk ó ł, d o m ó w k u l t u r y czy ś w ią ty ń 53.

T ę t r u d n ą s y t u a c ję p o g a rs z a d o d a tk o w o o b o ję tn o ś ć , iz o la c ja sp o łe c z n a , a n ie k ie d y n a w e t w ro g i r a s iz m lu b n a c jo n a liz m tu b y lc ó w . N ie s te ty m ie js c o ­ w a sp o łe c z n o ść t r a k t u j e c zęsto p rz y b y s z ó w ja k o „ o b c y c h ” , lu d z i d r u g ie j k a ­ te g o r ii, b ą d ź jâ k o „ ż y w ą siłę ro b o c z ą ”, s p y c h a n ą do n a jc ię ż s z y c h i n a jm n ie j p ła t n y c h p ra c . N ie rz a d k o w y rz u p a się im , że z a jm u ją m ie js c a p r a c y t u b y l ­ c ó w i „ z ja d a ją ic h c h le b ” 54. N ic d z iw n e g o , że w w y p a d k u r e d u k c j i r o b o t­ n ik ó w , g ro z i o n a w p ie r w s z y m rz ę d z ie w ła ś n ie im ig r a n to m , k tó r y c h o d s e te k w ś r ó d b e z ro b o tn y c h je s t b a rd z o w y s o k i 56.

D la p e łn ie js z e j p r a w d y tr z e b a je d n a k d o d ać, że w o k re s ie p o w o je n n y m , z w ła sz c z a od la t s z e ś ć d z ie s ią ty c h s y s te m a ty c z n ie z m ie n ia się w c a ły m ś w ie ­ c ie a tm o s f e r a s p o łe c z n a n a k o rz y ś ć m ig r a n tó w . R o z w ija się, i to p o d w p ły ­ w e m n a u c z a n ia i d z ia ła ln o ś c i K o śc io ła , m ię d z y n a ro d o w a o c h ro n a p r a w m i­ g r a n tó w o ra z d ą ż e n ie p o s z c z e g ó ln y c h p a ń s tw do z a p e w n ie n ia o b c o k ra jo w c o m w s z e lk ic h sw o b ó d i p r a w o so b o w y c h i sp o łe c z n y c h , z w ła sz c z a w d z ie d z in ie p r a c y , z a b e z p ie c z e ń s p o łe c z n y c h , d o s tę p u do k u l t u r y i p r a k t y k r e lig ijn y c h n a r ó w n i z w s z y s tk im i o b y w a te la m i d a n e g o k r a j u . W p o lity c e m ig r a c y jn e j c o ra z w ię c e j k r a j ó w u z n a je z a s a d ę p lu r a li z m u k u ltu ro w e g o , z g o d n ie z k tó r ą m ig r a n tó w w łą c z a się w c a ły s y s te m sp o łe c z n y d a n e g o k r a j u z ró w n o c z e s ­ n y m p o s z a n o w a n ie m ic h s p e c y f ik i e t n i c z n o - k u l t u r o w e j 5e. G o d n a p o d k r e ś le ­ n ia je s t t u ró w n ie ż s ta le w z r a s ta ją c a i w s z e c h s tr o n n a o p ie k a n a d m i g r a n t a ­ m i ze s tr o n y K o śc io łó w lo k a ln y c h o ra z r ó ż n y c h in s ty tu c ji i o rg a n iz a c ji.

c. P r o b l e m y m i g r a n t ó w

W śró d w ie lu ju ż w s p o m n ia n y c h p ro b le m ó w „ lu d z i w d ro d z e ” : r e l i g i j ­ n o - m o r a ln y c h , b y to w y c h i sp o łe c z n y c h , n ie k tó r e z a s łu g u ją n a b liż sz e o m ó ­ w ie n ie , z w ła sz c z a , że w d o k u m e n ta c h k o ś c ie ln y c h s ą o n e sz c z e g ó ln ie w y e k s ­ p o n o w a n e . Z a je d e n z w a ż n ie js z y c h K o śc ió ł u w a ż a d ziś d r a m a t ro d z in y , k tó r a w w a r u n k a c h m ig r a c ji n a p o ty k a n a tr z y w ie lk ie z a g ro ż e n ia : s e p a r a c ję m a ł ­ ż o n k ó w i ro d z ic ó w , w e w n ę tr z n ą d e z in te g r a c ję f u n k c j i r o d z in y o ra z z a w ie r a ­ n ie m a łż e ń s tw e tn ic z n ie i . w y z n a n io w o m ie s z a n y c h . E f e k te m ty c h z ja w is k je s t z a n ik a tm o s f e r y w y c h o w a w c z e j w d o m u , lic z n e ro z w o d y i r o d z e n ie się 6 2 E. L a p e n n a , I r i f i u g a t i d e fa c t o . U n n u o v o p r o b l e m a p e r 1’E u ropa, OM 12(1982) n r 2, 44— 59. 53 E n c. P o p u l o r u m p r o g r e s s i o n r 69; U n e il l u s t r a t i o n : les e n f a n t s de n u l l e p a rt, O M 2(1972) n r 2, 20—23; F . P i t t a u , A n t h r o p o l o g i e d e s m i g r a n t s , L u m e n V ita e 28(1973)529-548; I m m i g r a n t s i n E u r o p e , w y d . N. D e a k i m . L o n ­ d o n 1972, 11—25. 34 A. A n c e l , a rt. cy t., 45; F. P i t t a u , art. cyt., 536— 540. 65 P E I n r 2. 56 R a p o r ty k r a j ó w e u r o p e js k ic h w te j s p r a w ie zob. S tu d i E m ig ra z io n e 15(1978) n r 1. 10 — C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a

146

BIULETYN PO LO NIJN Y

d z ie c i n ie ś lu b n y c h , tz w . „ n ic z y ic h ”, k tó r y c h w ś r o d o w is k a c h m ig r a n tó w w E u ro p ie je s t p o n a d 400 t y s. 57

D ru g i p r o b le m s ta n o w ią w ła ś n ie d zieci, u z n a n e z a „ p ie rw s z e o f i a r y ” m ig ra c ji, ja k b y z a p o m n ia n e p rz e z sp o łe c z e ń stw o , p rz e ż y w a ją c e d r a m a t ro z ­ d w o je n ia k u ltu r o w e g o p o m ię d z y ż y c ie m w d o m u a o to c z e n ie m , n ie r z a d k o n ie m a ją c e n a w e t w s p ó ln e g o ję z y k a z w ła s n y m i ro d z ic a m i. Z a ró w n o w d o ­ m u , j a k i w sz k o le d z ie c io m ty m n ie z a p e w n ia się w a r u n k ó w , o d p o w ia d a ją ­ c y c h ic h s p e c ja ln y m p o tr z e b o m k u ltu r o w y m . Co g o rs z a , w ie le z n ic h n ie c h o d z i w ogóle do szk o ły , p o d e jm u ją c w ty m c zasie n ie le g a ln ą p r a c ę , b ą d ź p o z o s ta ją c n a u lic y S8.

S k u tk i s y tu a c ji r o d z in n e j i w y c h o w a w c z e j u w id o c z n ia ją s ię n a m ło d z ie ­ ży, k tó r a w ś r o d o w is k a c h m i g r a n t ó w . c z u je się z a g u b io n a i d la te g o p o z o s ta je często n a u b o c z u ż y c ia sp o łeczn eg o . M ło d zież t a w y s ta w io n a je s t n a p o k u s ę w y rz e c z e n ia się k u l t u r y o jc z y s te j, a z d r u g ie j s tr o n y u le g a n ia b łę d n y m id e ­ o lo g io m . N ie rz a d k o p o w ię k s z a o n a s z e r e g i tz w . m a r g in e s u sp o łe c z n e g o , co je s t ty m b a r d z ie j z ro z u m ia łe , że w ś ró d b e z ro b o tn y c h im ig r a n tó w w E u ro p ie 40% s ta n o w i w ła ś n ie m ło d z ie ż 59. S p e c y fic z n e p r o b le m y p o s i a d a ją ró w n ie ż in n e k a te g o r ie m ig ra n tó w , a z w ła sz c z a u c h o d ź c y p r z e b y w a ją c y w o b o zach , m ig r a n c i n ie le g a ln i, b e z ro ­ b o tn i i p o z b a w ie n i ś r o d k ó w do ży c ia , sa m o tn i, c h o rz y , św ia d o m ie p o z o s ta ­ ją c y p o z a w ła s n ą w s p ó ln o tą e tn ic z n ą o ra z p o r z u c a ją c y ję z y k i k u l t u r ę o j­ c z y stą , a ta k ż e n ie p r a k ty k u j ą c y i n ie w ie r z ą c y 60. 3. M igracja a e w a n g e liz a c ja P a tr z ą c n a ś w ia t m ig r a n tó w z p u n k t u w id z e n ia m is ji K o śc io ła , d o s trz e g a się lic z n e i w z a je m n e z w ią z k i p o m ię d z y m ig r a c ją a e w a n g e liz a c ją . N ie w c h o ­ d z ą c w sz czeg ó ły te g o s z e ro k ie g o z a g a d n i e n i a M, tu w a r to z w ró c ić je d y n ie u w a g ę n a m ig r a c ję ja k o n a s p e c y fic z n e p o le e w a n g e liz a c ji o ra z n a n ie k tó r e w y m o g i p o d e jm o w a n e j ta m p r a c y e w a n g e liz a c y jn e j.

a. M i g r a c j a — p o l e m e w a n g e l i z a c j i

M a s o w a i p o w s z e c h n a m ig r a c ja je s t dziś d la K o śc io ła sz c z e g ó ln y m z n a ­ k ie m jeg o p o w o ła n ia p ie lg rz y m a n a z ie m i o ra z n a g lą c y m w e z w a n ie m do z a ­ ję c i a się lo s e m m i g r a n t ó w 62. I rz e c z y w iś c ie K o śció ł u z n a ł ju ż d ziś m ig r a c ję za w ie lk ie p o le sw e j p r a c y e w a n g e liz a c y jn e j. O b e jm u je o no w p ie r w s z y m rz ę d z ie k a to lik ó w , a le ro z c ią g a się ró w n ie ż n a m ig r a n tó w in n y c h w y z n a ń i r e lig ii, a n a w e t a t e i s t ó w 63. J e s t to p o le s p e c y fic z n e : p r z e n ik a ono b o w ie m , a częścio w o n a w e t p o k r y w a się, z a ró w n o z te r e n e m p r a c y d ie c e z ja ln e j, ja k i m is y jn e j. R ó w n o c z e ś n ie o d ró ż n ia s ię od ta m ty c h sw ą z m ie n n o ś c ią , o d r ę b ­ n o ś c ią e tn i c z n o - k u l tu r o w ą o ra z w a r u n k a m i p ra c y . 57 J o a n n e s X X II I, a llo c. 20 X 1961 — A A S 53(1961)717-718; P a u l u s V I, a llo c . 6 IX 1965 — A A S 57(1965)786-788; J a n P a w i ł II, A d h o rt. F a ­ m i l i a r i s c o n s o r tio 22 X 1981 n r 77 — C h r z e ś c ija n in w Ś w ie c ie 14(1982) n r 3,

118; S e k r e t a r z S ta n u , lis t 8 X I 1980 — L ’O sse rv . R om . 2(1981) n r 4, 13—24. 58 C M U n r 10; P E I n r 2 o ra z I I I n r 5, 10; J . B a k a l a r z , M i s j o n a r z m i g r a n t ó w w o b e c s z k o l n i c t w a e tn i c z n e g o , C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 51(1980) n r 3, 181— 182. 59 D P M C n r 8; C M U n r 2; P E I I I n r 6. 69 P E I I I n r 3— 11. 61 J . B a k a l a r z , R u c h y m i g r a c y j n e a e w a n g e l i z a c j a , Z e sz y ty M is jo lo ­ g ic z n e A T K , t. IV W a rs z a w a 1982, 334— 348. 62 C M U n r 7, 8, 10, 28. 93 D P M C n r 13, 30; C M U n r 10—16; P E I I I n r 9.

BIULETYN POLO NIJN Y

₁₄₇

D z ia ła ln o ść e w a n g e liz a c y jn a K o śc io ła n a e m ig r a c ji n ie m a ju ż dziś c h a ­ r a k t e r u d o ra ź n e g o a n i p e r y f e r y jn e g o . J e s t o n a s t a łą i in te g r a ln ą , o b o k d u s z ­ p a s t e r s t w a d ie c e z ja ln e g o i d z ia ła ln o ś c i m is y jn e j, f o r m ą u rz e c z y w is tn ia n ia K o śc io ła i je g o p o w o ła n ia w św ie c ie . W p ra w d z ie d z ia ła ln o ś ć t a je s t śc iśle p o w ią z a n a z c a łą e w a n g e liz a c ją , a le p o s ia d a te ż w ła s n ą sp e c y fik ę . J e s t to e w a n g e liz a c ja „w d ro d z e ” , p o d ą ż a ją c a za m ig r a n t a m i i u w z g lę d n ia ją c a w s z e lk ie ic h p o tr z e b y w ż y c iu o s o b is ty m i sp o łe c z n y m , w p o r z ą d k u d u c h o ­ w y m o ra z d o c z e sn y m i4. In t e g r a l n ie p o ję t a e w a n g e liz a c ja p o w in n a z m ie rz a ć w p ie r w s z y m r z ę ­ d z ie do z a c h o w a n ia i d o jr z e w a n ia w ia r y o ra z ż y c ia m o ra ln e g o , a le ró w n o ­ c z e śn ie m u s i o n a b y ć n a s ta w io n a n a p e łn y ro z w ó j lu d z k i. Z w ła sz c z a w p ie r w ­ szej fa z ie m ig r a c ji d z ia ła ln o ś ć K o śc io ła p o w in n a o b e jm o w a ć : o c h ro n ę p r a w m ig ra n tó w , o p ie k ę n a d ro d z in a m i, s p r a w y o ś w ia ty , p rz y g o to w a n ia do z a w o ­ d u , a ta k ż e p o m o c m a t e r i a ln ą 66.

P o d e jm o w a n e d ziś n a e m ig ra c ji w ie lo r a k ie w y s iłk i K o śc io ła m a j ą n a c e lu „u ż y ź n ić te r e n a p o s to ls tw a m ig r a n tó w ” a b y z c z a se m m o g ły n a ty m p o ­ lu w y ro s n ą ć o c z e k iw a n e p l o n y 66. I n n y m i sło w y e w a n g e liz a c ja m ig r a n tó w m a z a o w o c o w a ć e w a n g e liz a c ją d o k o n y w a n ą p rz e z m ig ra n tó w , k tó r z y ja k o „ w ę ­ d ro w n i ś w ia d k o w ie C h r y s t u s a ” m o g ą i p o w in n i s ta w a ć się p r a w d z iw y m i g ło s ic ie la m i E w a n g e l i i67 W te n sp o só b w e d łu g in t e n c ji K o śc io ła m ig ra c ja

m a by ć n ie ty lk o p o le m ; a le i n a r z ę d z ie m e w a n g e liz a c ji. W z a le ż n o ś c i od z w ią z k u lu d z i z K o śc io łe m ta c z y n n a e w a n g e liz a c ja s t a je się o d p o w ie d n io e w a n g e liz a c ją K o śc io łó w lo k a ln y c h , w s p ó łp r a c ą e k u m e n ic z n ą , d z ia ła ln o ś c ią m is y jn ą , d ia lo g ie m , p r a c ą n a rz e c z je d n o ś c i i p o k o ju , a p rz e z to w sz y stk o n o w ą d ro g ą do s z e r z e n ia K r ó le s tw a B ożego n a z i e m i 8S.

b. W y m o g i p r a c y e w a n g e l i z a c y j n e j

Z n a ją c te r e n p r a c y o ra z in te n c je K o śc io ła w d z ie d z in ie e w a n g e liz a c ji m ig r a n tó w ła tw o z ro z u m ie ć , że e w a n g e liz a c ja n ie m oże b y ć ju ż d z is ia j d z ia ­ ła ln o ś c ią d o r a ź n ą a n i te ż im p ro w iz o w a n ą . P rz e c iw n ie m u s i o n a b y ć d z ia ła l­ n o śc ią s t a r a n n ie z o rg a n iz o w a n ą , w w ie lu d z ie d z in a c h w y s p e c ja liz o w a n ą , u w z g lę d n ia ją c ą r ó ż n o r o d n e s y tu a c je i p o tr z e b y m ig ra n tó w , a p rz y ty m d y ­ n a m ic z n ą i m is y jn ą , w sw y c h e f e k ta c h w y k r a c z a ją c ą p o za ś r o d o w is k o lu d zi, do k tó r y c h je s t b e z p o ś re d n io a d r e s o w a n a 69.

Z g o d n ie z o b o w ią z u ją c y m p r a w e m k o ś c ie ln y m w d zieło e w a n g e liz a c ji m ig r a n tó w p o w in n y się a n g a ż o w a ć c a łe w s p ó ln o ty k o ś c ie ln e w k r a j a c h e m ig r a c ji i im ig r a c ji, a z w ła sz c z a w y s p e c ja liz o w a n e k a d r y a p o s to ls k ie , w ś ró d k tó r y c h sz c z e g ó ln a r o la p r z y p a d a m is jo n a rz o m m ig r a n tó w 70.

S tą d d ru g im is to tn y m w y m o g ie m e w a n g e liz a c ji je s t s t a r a n n e p rz y g o to ­ w a n ie w s p o m n ia n e j k a d r y a p o s to ls k ie j, a w ię c d u s z p a s te rz y , c z ło n k ó w in s t y ­ tu tó w z a k o n n y c h , o p ie k u n ó w sp o łe c z n y c h o ra z in n y c h ś w ie c k ic h s p e c ja lis ­

64 J a n P a w e ł II, p rz e m . 21 I I 1981 — L ’O sse rv . R om . 2(1981) n r 6,

15; C. Z a n c o n a t o , U n a p a s t o r a le i n m o v i m e n t o , R o m a 1972, 4— 10. 65 D P M C n r 4; C M U n r 17; S. B a g g i o , L a p a s t o r a le d e i m i g r a n t i nel m o m e n t o p r e s e n t e d e l l ’e m i g r a z i o n e , T o rin o 1977, 14—20. 68 G. V i 11 о t, Q u e p r o g r e s s e t o u j o u r s d a v a n t a g e le m i n i s t è r e p a s t o r a l p a r m i les é m ig r é s , R o m a 1978, 3. 67 D e k r e t o a p o s to ls tw ie ś w ie c k ic h A p o sto U c a m a c t u o s i t a t e m n r 14; P a - u l u s V I, allo c. 7 I X 1970 — A A S 62(1970)772; t e n ż e , A d h o rt. E v a n g e l i i n u n t i a n d i 8 X I I 1975 n r 21 — A A S 68(1976)5-16. 68 C M U n r 13— 16; J. B a k a l a r z , U d z ia ł m i g r a n t ó w w d z i e le e w a n g e ­ li za c ji K o ś c io ł a i ś w ia t a , C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 48(1978) n r 4, 185— 190. C9 D PM C n r 12, 23; C M U n r 26— 27; L a p a s t o r a l de las m i g r a c i o n e s en A m e r i c a L a ti n a , OM 5(1975) n r 3, 51— 57. 70 D PM C n r 14; C M U n r 28—29. 10*

148

B I U L E T Y N P O L O N I J N Y

tó w z ró ż n y c h d z ie d z in a p o s to la tu . Ic h p r a c a e w a n g e liz a c y jn a p o w in n a b a z o ­ w a ć n ie ty lk o n a z n a jo m o ś c i fo r m , m e to d i te c h n ik d z ia ła n ia , lecz ta k ż e n a p o g łę b io n e j w ie d z y t e o r e t y c z n e j 71. Z t e j r a c j i K o śc ió ł p o le c a o rg a n iz o w a ć o ś r o d k i s tu d ió w in te r d y s c y p lin a r n y c h , n a ś w ie tla ją c y c h g lo b a ln ie i w ie lo ­ a s p e k to w o z ja w is k o m ig r a c ji i p r o b le m y m ig r a n tó w 72. Z n a c z e n ie ty c h s tu d ió w je s t ty m w a ż n ie js z e , że d o k u m e n ty k o ś c ie ln e n i e ' p o d a ją z a w sz e g o to w y c h r o z w ią z a ń p a s to r a ln y c h . S tą d w z y w a ją o n e n ie k i e ­ d y do s tu d io w a n ia s k o m p lik o w a n y c h s y t u a c ji m ig r a c y jn y c h i p o s z u k iw a n ia n a jle p s z y c h s p o s o b ó w i m e to d d u s z p a s te r s k ic h 73. T rz e c i w re s z c ie w a r u n e k o w o c n e j e w a n g e liz a c ji, n ie w s p o m in a ją c o c z y ­ w iś c ie o w y m o g a c h z d z ie d z in y d u c h o w o śc i p ra c o w n ik ó w a p o s to ls k ic h , je s t d o k ła d n e r o z e z n a n ie k o n k r e tn e g o ś ro d o w is k a m ig r a n tó w , ze szcz e g ó ło w y m p rz e a n a liz o w a n ie m w s z e lk ic h s y tu a c ji, w ja k ic h m ig r a n c i się z n a jd u ją , i z u w z g lę d n ie n ie m ic h o s o b is ty c h i sp o łe c z n y c h u w a r u n k o w a ń . D u s z p a s te ­ rz e n ie m o g ą je d n a k o b e c n ie z a d o w o lić się z n a jo m o ś c ią w y łą c z n ie n a jb l iż ­ szego o to c z e n ia . Z u w a g i n a w s p o m n ia n e w y ż e j cele e w a n g e liz a c ji p o w in n i o n i p o z n a w a ć ta k ż e t e n n a js z e r s z y te r e n sw e j p ra c y , k tó r y m je s t m ig r a c ja w c a ły m św iecie.

ks. J ó z e f B a k a l a r z T C h r., L u b l i n

II. P O L S K IE S O D A L IC J E M A R IA Ń S K IE W W IE D N IU (1900— 1920) P o lo n ia w ie d e ń s k a d a tu j e sw e p o c z ą tk i od c z a só w ro z b io ró w P o ls k i. W 1834 r. lic z y ła ok. 2 ty s ., z aś p o d k o n ie c X IX w . ok. 30 ty s. o só b 1. W ła s n e d u s z p a s te r s tw o u tw o rz o n o w 1801 r. 2 O d la t sz e ś ć d z ie s ią ty c h X IX w. o b ­

s e r w u je m y c o ra z d y n a m ic z n ie js z y ro z w ó j p o ls k ic h o rg a n iz a c ji. B y ły to s t o ­ w a rz y s z e n ia sp o łe c z n e , s a m o p o m o c o w e , to w a r z y s k ie , o ś w ia to w e , c h a r y t a t y w ­ n e i r e lig ijn e . W śró d o r g a n iz a c ji t y p u k o ś c ie ln e g o d u ż e z n a c z e n ie z y s k a ły S o lid a c je M a r ia ń s k ie , k tó r y c h u tw o rz o n o k ilk a .

1. S o d a licja M ariań sk a A k a d em ik ó w

O k. 1900 r. p o w o ła n o do ż y c ia p r z y p o ls k im k o ś c ie le S o d a lic ję M a r ia ń s k ą A k a d e m ik ó w . Z rz e s z a ła o n a p o ls k ą m ło d z ie ż s tu d iu j ą c ą n a w ie d e ń s k ic h u c z e ln ia c h . J e d n y m z j e j c e ló w b y ła sa m o p o m o c , lecz b r a ł a o n a u d z ia ł ta k ż e w ż y c iu P o lo n ii, n p . w 1904 r. n a le ż a ła do K o m ite tu K a h le n b e r s k ie - go, k tó r y p o s ta w ił so b ie za cel r e n o w a c ję K a p lic y S o b ie s k ie g o i w m u r o ­ w a n ie ta m ż e ta b l ic y p a m ią tk o w e j w y k o n a n e j i o fia r o w a n e j p rz e z a r t y s tę Józetfa K u l e s z ę z K ra k o w a . P o n ie w a ż śro d o w is k o s tu d e n c k ie z re g u ły je s t b a rd z o p ły n n e , d la te g o te ż s o d a lic ja po k il k u la t a c h się r o z w i ą z a ł a 3.

71 D o k u m e n t K o ń c o w y 1 Ś w i a t o w e g o K o n g r e s u D u s z p a s t e r s t w a E m i g r a c j i D u s z p a s te rz P o ls k i Z a g r a n ic ą 31(1980)167-174. 72 D P M C n r 23 § 3; C M U n r 40; J. B a y e r , P o u r q u o i ces é t u d e s i n t e r ­ d is c ip l in a i r e s s u r la m o b i l i t é h u m a i n e ? OM 11(1981) n r 2, 35—38. 73 D P M C n r 23 § 5; P E I I I n r 7, 8, 10; D o k u m e n t K o ń c o w y ..., 174. 1 K s. J. K l u c z y c k i , P a m i ą t k i p o l s k i e w W i e d n i u i je g o o k o li c a c h , K r a k ó w 1835, 310; G. S m ó l s k i , P a m i ą t k i p o l s k i e i P o la c y w W i e d n i u , W ie d e ń 1886, 21; A. K o n i e c z n y , P o lo n i a a u s t r ia c k a . Z a r y s p r o b l e m a t y k i h i s t o r y c z n e j , P r z e g lą d P o lo n ijn y 2(1976) z. 1, 43. 2 J . G l i n k i e w i c z , H i s t o r i a n a b o ż e ń s t w a i k o ś c i o ła p o l s k i e g o w W i e d ­ n iu , K r a k ó w 1901; k s. A. N a d o l n y , P o ls k i e d u s z p a s t e r s t w o w W i e d n i u 1801— 1900, C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a -53(1983) n r 2, 157— 163. 3 K s. J . L u k a s i e w i c z , P o la c y w W i e d n i u , P r z e w o d n ik O ś w ia to w y 7(1907)176; W. K u c h a r s k i , Z w i ą z e k P o l a k ó w w A u s t r i i „ S t r z e c h a ”, P r z e ­