ACTA UN IV ERSITA TIS LODZIENSIS FOLIA OECONOM ICA 157, 2002
Paw eł K orzeniow ski'
MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA
A ROZWÓJ INTERNETU - W Y BRA N E PROBLEMY
Upowszechnienie się nowoczesnych technologii stwarza dla sektora MSP odpowiednie warunki do wzrostu i rozwoju i wymu sza na przedsiębiorstwach zmianę strategii rozwoju. Zasadniczym celem tego artykułu jest wyznaczenie wpływu inernetu na poszcze gólne obszary działalności przedsiębiorstwa
New technology creates fo r small and medium companies ap propriate conditions fo r growing on origin atul foreign markets and requires changes in their development strategy. The main goal o f this article is to indicate the impact o f the Internet on every part o f companies' activities.
Rozwój społeczeństw a inform acyjnego i technologii internetow ych trwale zm ienił warunki życia Europejczyków . W drodze do wspólnej now oczesnej Europy narodziła się konieczność zdefiniow ania celów i m ożliw ości w ykorzy stania technologii teleinform atycznych.
Kom isja Europejska przygotow ała w 1999 r. strategię rozw oju Europy- „eE urope”, która stała się podstaw ą dla późniejszych inicjatyw „eEurope 2002” i „eE urope+” .
Podstawowe cele działania wymienione w tych dokum entach są następujące: 1. Tańszy, szybszy i bezpieczniejszy internet
a. tańszy i szybszy dostęp do internetu b. szybki internet dla badań i studentów c. bezpieczne sieci i inteligentne karty 2. Inw estow anie w ludzi
a. m łodzież Europy w erze cyfrowej b. praca w gospodarce opartej na wiedzy
c. pow szechne korzystanie z gospodarki opartej o w iedzę
3. Pobudzanie w ykorzystania internetu
a. przyspieszenie elektronicznej gospodarki b. elektroniczny dostęp do usług publicznych c. służba zdrow ia online
d. zaw artość cyfrow a w sieciach globalnych e. inteligentny system transportu
W celu przyspieszeniu reform i modernizacji gospodarki w oparciu o m ię dzynarodow e porozum ienia 14 czerw ca 200 lr. Polska przyjęła dokum ent „ePolska- Strategia rozwoju społeczeństw a inform acyjnego w Polsce na lata 2001-2006”, który jest zbliżonym planem działania do „eEurope 2002” , ale pre zentującym konkretne zadania i rozw iązania w sześciu celach tem atycznych. Są to:
1. Rozwój infrastruktury telekom unikacyjnej 2. Pow szechny, tańszy, szybszy internet 3. Inw estow anie w ludzi i um iejętności
4. Stym ulow anie lepszego w ykorzystania możliwości internetu 5. T eleiform atyka na obszarach wiejskich
6. Rozwój radiofonii i telew izji cyfrowej
K olejną w ażną inicjatyw ą Komisji Europejskiej jest inicjatyw a „G o Digi tal” skierow ana do M ałych i Średnich Przedsiębiorstw . Ma ona za zadanie akty w izację M SP w wykorzystyw aniu internetu i technologii teleinform atycznych. Inicjatyw a zaw iera plany działań zm ierzających do realizacji upow szechnienia technologii cyfrow ej w sektorze M SP oraz likwidacji barier jej w ykorzystania.
W czasach globalizacji w gospodarce, rozw ażania m enadżerów i ekonom i stów często koncentrują się na w ykorzystaniu nowych m ożliw ości stw orzonych przez sieć internetu i w drażaniu coraz now ocześniejszych technologii inform a tycznych przez korporacje i sieci handlowe, ponoszące w tym celu olbrzym ie nakłady inwestycyjne.
T ym czasem zapom ina się o m ożliw ościach zastosow ania now oczesnych technologii inform atycznych w działalności m ałych i średnich przedsiębiorstw .
A przecież sektor małych i średnich przedsiębiorstw jest istotnym elem en tem gospodarki na całym świecie, w Polsce w ytw arza ponad 48% PKB, zatrud nia około 60% pracow ników i generuje połow ę przychodów ze sprzedaży tow a rów i usług.
U pow szechnianie się now oczesnych technologii stw arza dla sektora M SP odpow iednie warunki do wzrostu na rynkach krajow ych i zagranicznych. Inten
sywny rozwój sieci internetowej i technologii na św iecie w płynął w znacznym stopniu na zm ianę warunków konkurencji we w szystkich sektorach. Stopniow y spadek cen technologii i usług internetow ych oznacza je j w iększą dostępność dla ludności i małych i średnich firm.
K oncepcje planow ania rozwoju przedsiębiorstw a
Prezentując koncepcje planow ania rozwoju przedsiębiorstw a należałoby rozpocząć od pojęcia rozwoju przedsiębiorstw a. Rozwój przedsiębiorstw a jest procesem rozw iązyw ania problem ów.
Świadom e m odelow anie rozwoju przedsiębiorstw a w ym aga podejm ow ania decyzji dotyczących przyszłych kierunków działalności oraz zm ian w sposobach działania przedsiębiorstw a.
W ażną kw estią jest zbudow anie odpow iedniego planu rozw oju. M ożna sform ułow ać następujące ogólne etapy budow ania planu rozwoju:
1. Pozyskiw anie i pogłębianie informacji a. Identyfikacja problem u
b. D iagnoza 2. Selekcja informacji
a. Synteza (w ybór celu działania) 3. Przetw arzanie informacji
a. W ybór sposobu działania b. Plan realizacji wyboru
Istnieje wiele podejść do budow ania planu rozwoju przedsiębiorstw a naj w ażniejsze z nich opierają się m.in. na:
> Koncepcji M .E.Portera
> Koncepcji opartej na zasobach firmy
r Teorii przedsiębiorstwa jako organizacji uczącej się i ewoluującej > Teorii gier
Za głów ny cel procesu rozwoju przedsiębiorstw a m ożna uznać:
> osiągnięcie trwałej przewagi konkurencyjnej, która zapewni realizację celów strategicznych firmy.
N ależałoby zadać sobie pytanie, czy technologia internetow a um ożliw ia uzyskanie m ałym i średnim przedsiębiorstw om przew agi konkurencyjnej. Jeżeli tak, to jak trw ała będzie ta przew aga i jakie będą koszty jej uzyskania.
M ałe i średnie przedsiębiorstw a w procesie rozwoju m ogą zastosow ać trzy podstaw ow e typy strategii:
> strategię rozszerzenia rozmiarów działalności skoncentrowaną na m inim ali zowaniu kosztów poprzez osiągniecie efektu skali,
> strategię różnicowania działalności opierającą się na znajom ości motywów zakupu, cech użytkowych produktu, wizerunku i na um iejętności dostosow a niu się do oczekiwań klientów,
> strategię koncentrowania działalności, która zakłada skoncentrowanie działal ności przedsiębiorstwa na określonej grupie klientów czy produktów lub ob szarze działania.
We wszystkich wyżej wym ienionych strategiach rozwoju przedsiębiorstw a m ogą znaleźć zastosow anie internet i technologia internetow a.
Proces działania przedsiębiorstw a możem y prześledzić korzystając z kon cepcji przewagi pozycyjnej M .E.Potera, która wiąże się z pojęciem łańcucha wartości firmy. Łańcuch wartości jest zbiorem działań w procesie w ytw arzania produktu w przedsiębiorstw ie stopniow o podnoszącym wartość produktu, aż do osiągnięcia wartości rynkowej.
K oncepcja łańcucha wartości zapew nia w szechstronną analizę działalności przedsiębiorstw a i dlatego m ożemy się nią posłużyć do om aw iania m ożliw ości w ykorzystania internetu i technologii internetow ej w poszczególnych działa niach tw orzących wartość w firmie.
K oncepcję łańcucha wartości M.E Portera przedstaw ia poniższy schemat.
IN F R A S T R U K T U R A P R Z E D S IĘ B IO R S T W A Z A R Z Ą D Z A N IE К Л Р П А Ь Е М L U D Z K IM R O Z W IJ A N IU T E C H N O L O G II Z A O P A T R Z E N IE
LOGISTYKA I I LOOISTYKA I MARKETING W UŚCIA ' * KCJA WYJŚCIA I [SPRZEDAŻ
Rys. I Schemal łańcucha wartości M.E. Portera Źródło: M.E. Porter „Porter o konkurencji” PWE, W-wa 200!
Na pierw szy obszar tw orzenia wartości w firm ie, czyli logistykę w ejścia składa się : zarządzanie m ateriałam i, składow anie, kontrola zapasów , dostaw oraz zwroty dostaw com . Internet w yw iera znaczący wpływ na politykę cen i zam ów ień w firm ie, poniew aż pozw ala szybko i tanio zebrać inform acje o po
tencjalnych partnerach biznesow ych i oferow anych przez nich cenach. U m ożli wia także spraw ne zaw arcie transakcji składania zam ów ień. Jednocześnie poja wia się m ożliwość w ykorzystania intranetu dla poprawy koordynacji zam ów ień.
W procesie produkcji w ażną innow acją może stać się m ożliw ość intraneto wej kontroli produkcji, a także w łączenia nabyw cy w proces kontroli w ytw arza nia zam ów ionego produktu (np. kom pleksow y system zarządzania SA P). Inter net stw arza m ożliw ość pracy zespołowej dla pracow ników geograficznie oddalonych ( telekom uting) i elastycznych godzin pracy.
Logistyka wyjścia jest kolejnym m iejscem w ykorzystania internetu w przedsiebiorstw ie. G w arantuje on obniżenie kosztu poprzez bezpośredni do stęp do klienta a także elektroniczną dystrybucję produktów i usług.
Jednym pól najczęstszego w ykorzystania technologi internetow ej jest m ar keting i sprzedaż.
Internet daję szansę na przyjęcie większej ilości zam ów ień, prom ow anie produktów i usług (np. poprzez W W W , reklam ę odniesieniow ą, sponsoring, e-m ailing), zbieranie i sortow anie inform acji o klientach i zm ianach na rynku. Internet otw iera drogę do zw iększenia sprzedaży poprzez zw iększenie punktów kontaktu z klientem , obniżenie kosztu zaw arcia transakcji, a także dotarcie do jednolitej grupy docelow ej.
W procesie serwisu posprzedażow ego technologia internetow a ułatw ia działania m ające na celu zw iększenie, bądź zachow anie wartości produktu.
Pozw ala ona także na: > dostęp do wiedzy, > rekrutacje pracowników,
> szkolenia wewnętrzne w przedsiębiorstwie,
> wym ianę informacji i współpracę ekspertów z różnych regionów geograficz nych.
Podsum ow ując istnieje kilka korzyści w drożenia technologii internetow ej w przedsiębiorstw ie. N ajw ażniejsze z nich to:
> zm niejszenie kosztów,
> zwiększenie obszaru działalności, > zwiększenie dostępu do informacji, > oszczędność czasu.
Sektor M SP w Polsce
M ałe i średnie przedsiębiorstw a przez długi okres czasu były niedocenia nymi podm iotam i przez polskich ekonom istów i m enadżerów . Jednak ich dyna m iczny rozwój w latach dziew ięćdziesiątych i zw iększający się wpływ na całą gospodarkę staw ia je dzisiaj w centrum uwagi.
P rezentację polskiego sektora M SP należy rozpocząć od przypom nienia kryteriów podziału na małe i średnie przedsiębiorstw a.
Za m ałego przedsiębiorcę uw aża się przedsiębiorcę, który: > zatrudniał średniorocznie poniżej 50 pracowników,
> osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów i usług oraz operacji finanso wych nie większy niż równow artość w złotych 7mln EUR lub sum a aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotow ego nie przekroczyła 5 min EUR.
Za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, nie będącego m ałym przedsiębiorcą, który:
> w poprzednim roku obrotowym zatrudniał poniżej 250 pracowników,
> osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 40 min EUR lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku ob rotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 27 min EUR.
Polityka rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw zakłada system a tyczne w prow adzanie udogodnień w prow adzeniu działalności gospodarczej w tym sektorze, jednakże jej w drażanie pozostaw ia wiele do życzenia.
M imo to sektor M SP w Polsce wciąż się rozwija. O becnie zarejestrow anych jest ponad 3,1 min małych i średnich podm iotów gospodarczych, które zatrud niają 7 min osob tj. 62,5% wszystkich zatrudnionych gospodarce naszego kraju. Także udział sektora M SP w PKB Polski system atycznie w zrasta z 40% w 1996r. do 48% w 1999r.
S ektor M SP jest bardzo wrażliwy na ogólną sytuacje gospodarczą kraju, w latach stagnacji m ożna zauw ażyć w yham ow yw anie rozwoju tego sektora, albo w ręcz jeg o osłabienie.
Rys.2 Długość działania firm sektora MSP na rynku
Na podstawie: Materiałów informacyjnych PKO BP S.A. 2002 r.
Jednym z rozw iązań um ożliw iających podniesienie konkurencyjności M SP jest w drażanie now oczesnych technologii. Istotną barierą tego kierunku rozw oju jest utrudniony dostęp do źródeł finansow ania.
Szansę na sfinansow anie rozwoju firm, posiadających innow acyjną tech nologię lub chcących wdrożyć now oczesne rozw iązania technologiczne, stw a rzają fundusze venture capital. S ą one w stanie ponieść w iększe ryzyko niż tra dycyjne instytucje finansow e dostarczające kapitał np. banki.
O prócz kapitału instytucje te oferują firm om także: > doradztwo technologiczne, marketingowe i prawne, > wsparcie softw are’owe,
> infrastrukturę biurową, > pom oc w rekrutacji personelu, > wsparcie przy podwyższaniu kapitału.
Na polskim rynku działa kilka funduszy venture capital, zajm ujących się inwestycjami w przedsięw zięcia internetow e. Jednym z pierw szych był Internet
Investm ent Found (IncuBird), kolejne to e-incubator, e-catalyst, czy m ający formę konkursu „Twój pom ysł na biznes” .
Internet a M SP
Internet w Polsce rozw ija się w sposób bardzo dynam iczny jed nak odsetek społeczeństw a korzystający z internetu jest nadal dość niski. Od 1998r liczba polskich internautów wzrosła prawie trzykrotnie i obecnie stanow i ok. 16% p o pulacji Polaków .M aja oni dostęp do wielu oferow anych usług dostępnych za pośrednictw em internetu. N ajw ażniejsze z nich to:
> poczta elektroniczna, > strony W W W , > wyszukiwarki, > grupy dyskusyjne,
> IRC (Internet Relay Chat), > e-com m erce,
> dzierżaw a oprogram owania przez internet (ASP - Application Service Provi ding),
> usługi finansowe, biura maklerskie (np.. Home banking), > telefonia internetowa,
> telekonferencje.
W ykorzystanie internetu w działalności M SP uw arunkow ane jest dostępem do niego. W 1999r. w Polsce dostęp do internetu miało 47% dużych i średnich oraz 39% m ałych przedsiębiorstw .
Tak niski dostęp do internetu wynika m.in. z niewystarczającej kom puteryza cji w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz z barier technologicznych. Jak wynika z raportu "Badanie wykorzystania internetu w m ałych firmach" przepro wadzonego przez Ipsos-Demoskop w 2000 roku na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, aż 58% małych firm nie posiada komputera.
Rys. 3 Użytkowanie komputerów w małych firmach
Źródło: Raport „ Badanie wykorzystania internetu w małych firm ach" przeprowadzonego w 2000 r. przez Ipsos-Demoskop w 2000 r. na zle cenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości
N iew ykorzystyw anie kom puterów w prow adzeniu działalności go spodar czej uzasadniane jest najczęściej brakiem takiej potrzeby (52% ). Inne istotne powody, to koszty urządzeń (25% ) oraz przekonanie, że firm a je s t zbyt m ała
(
21
%).Z pośród firm używ ających kom putera 48% posiada dostęp do internetu. M ałe firmy w ykorzystują internet głównie w sposób „bierny” :
> 86% firm przede wszystkim zdobywa informacje ze stron www, > 69% firm do komunikacji poprzez e-mail 44% ściąga pliki i programy,
> 43% udostępnia informacje o sobie na stronach www Stosunkow o rzadko przedsiębiorcy korzystają z możliwości kupowania przez internet, usług ban- kowo-internetowych, a ju ż tylko bardzo nieliczni przedsiębiorcy prow adzą za pośrednictw em tego kanału sprzedaż własnych produktów. Przedsiębiorcy najbardziej obaw iają się ryzyka finansowego zw iązanego z takimi transak cjami.
W ym ieniony procent firm stwierdza, że pow odem nie korzystania z Inter-netu jest:
> 6 0 % brak takiej potrzeby 16% za wysokie koszty
> 10% brak możliwości technicznych 'у 3 % problemy z telekom unikacją > 2 % nieumiejętność obsługi > 2 % niedoinform owanie > 1 % trudno powiedzieć > 6 % inne
W yniki powyżej przytaczanych badań prow adzą do konkluzji, że głównym i barieram i w ykorzystania internetu w działalności malej firmy są:
> niedostateczna wiedza, > bariery materialne,
> niedostrzeganie bezpośredniego wpływu internetu na rozwój firmy.
Jednocześnie ponad 70% właścicieli małych firm dostrzega potrzebę sto sow ania internetu w działalności przedsiębiorstw a jak o w arunek niezbędny do rozwoju firmy i utrzym ania przez nią aktualnej pozycji na rynku.
Jedną z innych barier rozwoju e-gospodarki w Polsce są niejasności prawne lub brak regulacji praw nych związanych z internetem. W szczególności w ątpli wości m ogą dotyczyć:
> problematyki prawnej handlu elektronicznego, > umów internetowych,
> podpisu elektronicznego, > praw autorskich,
> systemów płatniczych, > ochrony danych osobowych,
> opodatkowania dochodów z transakcji internetowych, problematyki prawnej domen internetowych.
W ykorzystanie internetu w procesie realizacji strategii przedsiębiorstw a
R ozw ijająca się gospodarka elektroniczna wym usza na m ałych i średnich przedsiębiorstw ach zm ianę strategii rozwoju, poniew aż rynki lokalne zaczynają się kurczyć. Technologie inform atyczne d ają m ożliw ość działania na rynkach globalnych, w globalnych przedsiębiorstw ach i wirtualnych organizacjach.
M ałe i średnie przedsiębiorstw a w drodze osiągnięcia celów strategicznych mogą obrać dwa kierunki działań:
V wspom aganie możliwościami internetu podstawowej aktywności gospodar czej przedsiębiorstwa działającego poza siecią;
> przy wykorzystaniu technologii teleinformatycznych przesunięcie prow adzo nej działalności gospodarczej do sieci. W tym przypadku działalność poza sie cią ma charakter typowo pomocniczy.
Schem at działania m ałych i średnich przedsiębiorstw na w irtualnym rynku przedstaw ia poniższy rysunek.
Rys. 4 Schemat działania M SP na rynku wirtualnym Źrodło: Opracowanie własne
W drożenie nowych technologii wiąże się z wysokim i kosztam i, których wysokość w głównej mierze stanowi o opłacalności i wykonalności przedsię wzięcia.
Do bezpośrednich kosztów zw iązanych z prow adzeniem działalności go spodarczej przy wykorzystaniu sieci internetowej należy zaliczyć:
> Koszty zakupu, dzierżawy, leasingu sprzętu technicznego i oprogram owania, > Koszty wdrożenia,
> Koszty dostosowania struktury przedsiębiorstwa i zasobów inform atycznych, > Koszty szkoleń obsługi i użytkowników,
> Koszty utrzym ania, obsługi i serwisu.
Źródła
1. Grudzewski W.M., Hejduk J.K. „Przedsiębiorstwoprzyszłości" Diffin W arszawa 20(X)r. 2. Collin S. „ Internet w biznesie"'.Pohex Warszawa 1998
3. Szapiro T., Ciemniak R. „Internet nowa strategia firm y " Diffin W arszawa 1999r.
4. Cellary W. „Rola M SP w elektronicznej gospodarce"', materiały z konferencji „E-szansa dla M SP" Warszawa 2002r
5. Marciński W. „Go- Digital- inicjatywa Uni Europejskiej skierowana do m ałych i średnich
przedsiębiorstw" W arszawa 1998
6. Globan-Klas T., Sienkiewicz P. „Społeczeństwo informacyjne - szanse, zagrożenia, wyzwa
n ia ' W arszawa 1999
