A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S K SZTA ŁC EN IE PO LO NISTY CZN E C U D Z O Z IE M C Ó W 5, 1994
Kazimiera Wróbel
LEK TORAT JĘZY K A PO L SK IE G O W TURKU (FINLANDIA) (1983-1988)
1. T urku, po szwedzku Äbo, to najstarsze m iasto w Finlandii i pierwsza w historii stolica tego kraju. W dziejach Finlandii miasto to odgrywało ważną rolę. Przez całe wieki Finlandia pozostawała pod wpływami swych potężnych sąsiadów, najpierw Szwecji a następnie Rosji. Panowanie Szwecji spowodowało, że większość osadników pochodziła właśnie stam tąd, a język szwedzki stał się językiem klasy rządzącej i językiem urzędowym. Nawet nazwa kraju -
Finlan-dia - m a szwedzkie pochodzenie. Fińska nazwa kraju brzmi - Suomi. Płynąc do T urku, po przebiciu się przez malowniczy archipelag wysp, już z dala dostrzega się wieżyczki T urunlinna, czyli zamku w T urku. W tym miejscu spędziła prawie dwa lata polska księżniczka K atarzyna Jagiellonka, gdy poślubiła księcia Jana, brata panującego w Szwecji Eryka XIV. W y-chowana w K rakow ie córka Zygm unta Starego i Bony, przeniosła na daleką północ zwyczaje panujące na Wawelu. Przebudow ano zamek, który stał się gościnnym miejscem dla przybyszów wnoszących muzykę i śpiew w te surowe m ury. D o dziś na zam ku w T u rk u odbyw ają się uroczyste bankiety, organizow ane w form ie szesnastowiecznych uczt. Tradycyjnej wieczerzy towarzyszy daw na m uzyka, a polscy goście odkrywają polskie słowa m a d -rygałów średniowiecznych.
W 1640 r. założono w T urku szwedzki uniwersytet Ábo Akademi. Przez długie lata był to jedyny uniwersytet w Finlandii. Po wojnie w 1809 r. Finlandia przeszła pod panowanie Rosji. Rosja stworzyła pozory autonom ii i zrów nała praw a języka fińskiego ze szwedzkim. W prow adzono język fiński do urzędów i otw orzono szkoły z fińskim językiem wykładowym. W roku 1812 przeniesiono stolicę z Turku do Helsinek. Pożar, który strawił T urku w roku 1827, stanowił doskonały pretekst dla władz rosyjskich, aby przenieść uniwersytet do Helsinek. Od początku istnienia w H elsinkach jest to uniwersytet dwujęzyczny i nosi nazwę - Uniwersytet Finlandii.
Am bitne T urku doczekało się ponownego otwarcia Äbo Akadcmi w roku 1918, a w 1920 r. otwarto w tym mieście uniwersytet fiński - Turun Yliopisto. Obecnie, w mieście liczącym około 170 tys. mieszkańców, funkcjonują te dwa uniwersytety. T urku jest miastem dwujęzycznym, ale widoczna jest wzrastająca przewaga języka fińskiego. Jest także wyczuwalna niechęć Finów do m ów ienia po szwedzku. Język szwedzki, choć oficjalnie uznany za równorzędny z fińskim, ulega dominującej przewadze języka fińskiego. Tylko wśród najstarszych mieszkańców Turku i okolic m ożna spotkać osoby nic znające języka fińskiego. Wszyscy Finowie szwcdzkojęzyczni m uszą uczyć się języka fińskiego już od najwcześniejszych klas szkoły podstawowej. W szkołach przywiązuje się ogrom ną wagę do nauki języków obcych i jest to nauczanie bardzo efektywne.
Finowie przyzwyczajeni do uczenia się języków obcych w szkole, uczes-tniczą chętnie w lektoratach w czasie studiów. Obydwa uniwersytety w Turku dają możliwość uczenia się wielu języków - począwszy od najpopularniejszego angielskiego, aż po języki egzotyczne, jak: japoński, koreański czy chiński. Lektorzy języków obcych są pracownikami Centrum Języków Obcych; Kicli Keskus - po fińsku i Spráktjanst - po szwedzku. Wśród lektorów zatrudniani są Finowie i okresowo cudzoziemcy. Lektor języka polskiego pracuje w Turku dla dwóch uniwersytetów. W uniwersytecie szwedzkim polski lektor jest członkiem zespołu dydaktycznego Instytutu Języka Rosyjskiego - Ryska Institutionen. N atom iast w uniwersytecie fińskim należy do zespołu lektorów Centrum Języków Obcych - Kieli Keskus. Świadczenia socjalne otrzymuje lektor z uniwersytetu szwedzkiego, który zajmuje się wszelkimi bytowymi problem am i lektora w Finlandii. Lektor pracuje w wymiarze 14 godzin tygodniowo. Raz w tygodniu lektor pełni godzinny dyżur. Studenci w czasie trw ania lektoratu pracowali w grupach dla początkujących, dla zaaw an-sowanych i w grupie konwersacyjnej. K urs dla początkujących pracował dw a razy w tygodniu po 2 godziny. N atom iast pozostałe kursy — jeden raz w tygodniu 2 godziny. W większym wymiarze godzin uczyli się studenci przygotowujący się do stopnia „ap p ro b a tu r” ” w języku polskim. Wszyscy studenci mogli brać udział w między grupowych zajęciach poświęcanych kulturze polskiej, które odbywały się raz w miesiącu.
W ciągu ostatnich lat prow adzenia lektoratu zaszły istotne zmiany w sposobie traktow ania tych zajęć przez władze uniwersyteckie:
1. Od roku akademickiego 1985/1986 studenci otrzymywali dwa punkty za uczestniczenie w lektoracie. Ilość zgrom adzonych punktów jest jednym z w arunków zaliczenia roku.
2. W roku akademickim 1986/1987 R ada Wydziału Hum anistycznego na wniosek D yrektora Instytutu prof. C arin Davidsson, podjęła decyzję przyznającą lektorowi prawo udzielania studentom stopnia „ ap p ro b a tu r” z języka polskiego. Prawo to przechodzi na każdego lektora.
3. W roku akadem ickim 1987/1988 podjęto decyzję o włączeniu kursu języka polskiego do obowiązkowego program u zajęć dla studentów czwartego
roku rusycystyki.
Wszystkie kursy uczyły się według program u opracowanego przez lektora. Jako podręczniki pomocnicze do program owania poszczególnych lekcji służyły skrypty uzyskane ze Studium dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego, podręczniki opracow ane przez ośrodki w Warszawie, K rakow ie i Lublinie oraz podręczniki obcojęzyczne. Dla kursu zaawansowanego i konwersacyjnego wykorzystywano oryginalne teksty prozy i poezji polskiej. D użą pom oc stanowił na tych zajęciach Wybór tekstów pomocniczych - opracow any przez C. Rowińskiego. Ulubionymi autoram i Finów byli: M rożek, M iłosz, Iw asz-kiewicz, Andrzejewski, Witkiewicz i Różewicz.
Zajęcia na kursie dla początkujących prow adzone były przy pom ocy języka angielskiego, który wszyscy studenci znają bardzo dobrze.
W spaniałe wyposażenie Instytutu w najnowszą aparaturę audiow izualną pozwala wykorzystywać na zajęciach filmy, kasety video, nagrania językowe i literackie, przezrocza i elementy realioznawcze. Instytut posiada nowocześnie urządzone laboratorium językowe. Studenci pracują chętnie i zależy im na przyswojeniu jak największej ilości m ateriału w najkrótszym czasie.
D la wielu Finów język polski był piątym, a nawet szóstym i siódmym językiem obcym. Poza rusycystami, którzy zawsze stanowili 50% uczestników zajęć, uczyli się języka polskiego studenci różnych wydziałów obydw u uniwersytetów.
Popularyzacja lektoratu i uatrakcyjnienie zajęć przez wprowadzenie różnych form pracy pozalekcyjnej zwiększyły zainteresowanie lektoratem. D o program u zajęć pozalekcyjnych weszły pewne stałe imprezy, jak: „Polskie Boże N a -rodzenie” , „Dzień K obiet” (impreza polsko-rosyjska) i „Polski wieczór” . Imprezy te dawały kontakt z kulturą polską, zwyczajami polskimi a nawet wspólnie przygotowywanymi potrawam i. Były także popisem umiejętności językowych studentów i ich wiedzy o Polsce. D użą popularnością cieszyły się wspom niane już spotkania międzygrupowe, które odbywały się co dwa tygodnie. W czasie tych zajęć odbyło się wiele projekcji filmów polskich.
W ciągu każdego roku lektor wygłasza (w języku angielskim) prelekcje na tem at historii Polski, literatury, języka i kultury. Prelekcje te były często ilustrow ane filmami.
W T urku działa Towarzystwo Fińsko-Polskie, z którym lektor współ-pracuje.
W prowadzeniu lektoratu pom agają także: A m basada w Helsinkach, Uniwersytet W arszawski - „Polonicum ” , Towarzystwo „Polonia” i Studium dla Cudzoziemców w Łodzi. Rokrocznie najlepsi studenci biorą udział w wakacyjnych kursach języka polskiego, organizowanych przez „Poloni-cum ” .
Każdego roku uniwersytety fińskie organizują seminaria poświęcone nauczaniu języków obcych. W listopadzie 1986 r. lektor z T urku brał udział w seminarium zorganizowanym przez uniwersytet w Iyvaskyla, gdzie wygłosił referat Polish language teaching in Turku. Skrót pracy został wydrukowany w m ateriałach z seminarium.
Z badań przeprowadzonych przez lektora wynika, że naukę języka polskiego podejm ują studenci zainteresowani kulturą polską lub też po nawiązaniu znajomości z Polakami. Nie ma, niestety, głębokiej motywacji, wynikającej z praktycznych korzyści z poznania naszego języka. Zbyt małe są kontakty turystyczne, kulturalne i handlowe między naszymi krajami, aby studenci mogli pracować w charakterze tłumaczy.
Przeciętnie każdego roku rozpoczyna lektorat ok. 35-40 osób. W ciągu roku ilość studentów zmniejsza się o ok. 35%. Przyczyny rezygnacji są zwykle podobne. Studenci planują we wrześniu zbyt wiele zajęć i w końcu roku rezygnują z zajęć nieobligatoryjnych.
W śród studentów nie było jeszcze młodzieży polonijnej, ale dorastające dzieci nielicznej tu Polonii wkrótce zgłoszą się na lektorat.
Język polski wykładany jest w trzech ośrodkach akademickich w Finlandii: w Helsinkach, w Tam pere i w Turku. W każdym z tych uniwersytetów jest nieco odm ienna organizacja lektoratu, ale wszędzie już jest widoczny efekt pracy polskich lektorów. L ektorat w Turku jest lektoratem najmłodszym, funkcjonuje od roku 1978. Życzliwy klim at obydwu uniwersytetów daje nadzieję na jeszcze większą popularyzację naszego języka w tym mieście i ugruntow anie pozycji lektoratu.
2. Form y pracy pozalekcyjnej. Prowadzenie lektoratu języka polskiego za granicą wymaga nic tylko sprawnej organizacji procesu dydaktycznego, wiodącego do jak najlepszego rozpowszechniania naszego języka, ale i stwarza wyjątkow ą okazję do ciągłego przekazywania informacji o naszej kulturze, literaturze, sztuce i filmie. Informacje te nie zawsze mogą mieścić się w ramach planow anych zajęć lekcyjnych i lektor zmuszony jest do organizow ania zajęć dodatkow ych, na tyle atrakcyjnych, aby przyciągały studentów i przyczyniały się do popularyzacji lektoratu w środowisku.
L ektorat języka polskiego w T urku funkcjonował przy Instytucie Języka Rosyjskiego Uniwersytetu Szwedzkiego. W Instytucie panow ał zwyczaj organizow ania wielu imprez, w których studenci spontanicznie brali udział, doskonaląc język i wzbogacając wiedzę o kraju, którego języka się uczyli.
Najpopularniejszym wydarzeniem związanym z obecnością naszego lektoratu było „Polskie Boże N arodzenie” . Impreza ta była okazją do z a a n -gażowania jak największej liczby studentów w przygotowanie specjalnego program u. W ieczór ten otw ierała zwykle najlepiej m ów iąca po polsku studentka, która witała zebranych i składała wszystkim życzenia świąteczne. N astępnie lektor mówił o tradycjach Świąt Bożego N arodzenia w Polsce,
odwołując się do zgrom adzonych środków realioznawczych. Ze względu na obecność osób spoza lektoratu inform acje te przekazyw ano w języku angielskim. Duże zainteresowanie wywoływały u zebranych wyświetlane filmy 0 polskich obrzędach ludowych. Zwykle po filmach występował w imprezie „Święty M ikołaj” , który obdarowywał prezentam i tych, którzy potrafili najlepiej odpowiedzieć na zadawane po polsku pytania. Zarów no pytania, jak i odpowiedzi zawsze wnosiły wiele elementów hum oru. Tę oficjalną część wieczoru kończyło wspólne śpiewanie kolędy polskiej, na tle melodii płynącej z kaset. Słowa kolędy, wraz z nutam i i okolicznościowym słownic-twem, otrzymywali wszyscy zebrani w formie program u imprezy. D ruga część wieczoru, będąca popisem językowych umiejętności studentów, odbywała się w innym pomieszczeniu, gdzie w centralnym miejscu ustaw iono stoły z ciastam i wykonanymi według polskich przepisów.
W Instytucie lektorzy mieli możliwość organizowania wystaw związa-nych z krajem , który reprezentowali. D oskonałą okazją dla tych eks-pozycji było organizowane wraz z lektoram i języka rosyjskiego „Święto K o b iet” . D o w ystrojonego w akcenty kultury rosyjskiej i polskiej I n -stytutu przychodziło wielu studentów i pracowników obydwu uniwersyte-tów. Rozwieszone na wszystkich wydziałach afisze zapraszały na ciekawe dania kuchni rosyjskiej i polskiej, które spożywano przy muzyce. W dniu tym w Instytucie odwołane były zajęcia, a studenci i pracownicy witali gości i objaśniali im prezentowane na wystawach eksponaty. Choć było to tradycyjne święto, organizowane w zasadzie przez nauczycieli języka rosyj-skiego, polski lektor m iał również okazję do propagow ania naszej kultury, m uzyki i nawet kuchni, tym bardziej, że wielu studentów rusycystów było uczestnikami także polskiego lektoratu. Święto przygotowywano i obcho-dzono wspólnie, a zysk ze sprzedanych dań i loterii fantowej przeznacza-no na dofinansowanie imprez studenckich.
W Instytucie panował zwyczaj copiątkowych seminariów i spotkań przy kawie wszystkich studentów i pracowników dydaktycznych. Sem inaria m iały formę wykładów prowadzonych przez nauczycieli Instytutu lub zaproszonych gości. W ygłaszano je po szwedzku, rosyjsku i angielsku. Polski lektor przygotowywał prelekcje po angielsku. Były to prelekcje poświęcone głównie wybranym zagadnieniom z literatury, językoznaw stw a, historii, kultury 1 geografii polskiej i miały charakter popularnonaukow y. Wiele z tych wykładów ilustrow ano, związanymi tematycznie filmami.
K orytarze Instytutu i sale wykładowe pełne były realioznawczych środków związanych z Polską takich, jak: plakaty, kalendarze, m apy, wielkanocne pisanki i palmy, foldery i czasopisma. N a święta i inne okazje studenci otrzymywali karty z życzeniami. Była to dodatkow a form a oddziaływania językowego na słuchaczy, którzy poza Uniwersytetem tracili kontakt z językiem
W ostatnich dwu latach funkcjonowania lektoratu zostały wprowadzone tzw. zajęcia międzygrupowe, które przybrały formę comiesięcznych spotkań wszystkich studentów, biorących udział w lektoracie. Najczęściej składały się na te spotkania projekcje polskich filmów, głównie reżyserowanych przez bardzo cenionych w Finlandii - W ajdę i Zanussiego. Zarów no projekcje, jak i podsumowujące je dyskusje przy kawie, stanowiły interesującą form ę poznawania przez studentów polskiej sztuki filmowej i integrowały uczestników lektoratu. Lektor m iał możliwość nagrywania na kasety video każdego interesującego filmu polskiego, emitowanego przez telewizję fińską, co poważnie wzbogacało zasoby audiowizualne lektoratu.
Im prezą kończącą polskie zajęcia był rokrocznie organizowany „Polski wieczór” , który odbywał się w mieszkaniu lektora i był organizowany w zasadzie tylko dla uczestników lektoratu. W czasie tego spotkania studenci dzielili się uwagami na tem at program u lektoratu, oceniali przeprowadzane w ciągu roku imprezy i formułowali wnioski do planu na rok następny. Dyskusja przybierała formę przyjaznej rozmowy, tym bardziej, że przebiegała przy degustacji jakiegoś polskiego dania, najczęściej bigosu, którego smak znacznie podnosiło polskie piwo. Zasadniczą częścią tych spotkań był quiz na tem at Polski, do którego wiele pytań opracowywali sami studenci. Zwycięzcy zawsze obdarowywani byli płytami z muzyką polską, aby upominki te kojarzyły im się stale z krajem, którym interesowali się w czasie studiów.
Celem wymienionych form pracy pozalekcyjnej było zintegrowanie studen-tów uczęszczających na polski lektorat. W czasie tych wszystkich spotkań studenci niezaawansowani pogłębiali własną wiedzę językową a inni, o wyższej kompetencji językowej, praktycznie sprawdzali swoje umiejętności, tym bardziej że często w imprezach tych brali udział studenci z Polski, odbywający praktyki na Uniwersytetach w Turku. Wszyscy studenci mieli możliwość uzyskania interesujących informacji o kraju, którego językiem się zainteresowali. Z kolei lektor czynił wszystko, aby nie tak odległą Polskę jeszcze bardziej przybliżyć studentom .
Zajęcia pozalekcyjne stanowiły ważny czynnik przeobrażający nasze zajęcia w tętniący życiem lektorat, zauważalny w obydwu Uniwersytetach. Praw -dziwym oparciem dla lektora polskiego, pracującego w T urku w latach
1984-1988, była serdeczność i pełna akceptacja prezentowanych m etod i form organizowania pracy, okazywana przez ówczesne kierownictwo Instytutu Języka Rosyjskiego A bo Akademi - prof. Carin Davidsson i dr. K u rta Johanssona.
