— wype³niania przestrzeni — by³ zdecydowanie póŸniej-szy i niskotemperaturowy.
Literatura
GILG H. A., MONTREANI G., KOSTITSYN Y., PREINFALK C., GATTER I. & STRIEDER A.J. 2003 — Genesis of amethyst geodes in basaltic rocks of the Sierra Gerai Formation (Ametista do Sul, Rio Grande do Sul, Brazil): a fluid inclusion, REE, oxygen, carbon and Sr isotope study on basalt, quartz and calcite. Mineralium Deposita, 38: 1009–1025.
GOLDSTEIN R.H. & REYNOLDS T.J. 1994 — Systematics of fluid inclusions in diagenetic minerals. SEPM short Course, 31.
JUCHEM P. 2004 — Przewodnik do wycieczki terenowej FTP3. ICAM, Aquas do Lindoia, 19–22 IX, Brazylia.
RENNE P.R., ERNESRTO M., PACCA I.G., COE R.S., GLEN J.M., PREVOTT M. & PERRIN M. 1992 — The age of Parana flood volca-nism, rifting of Gondwanaland and the Jurassic-Cretaceous boundary. Science, 258: 975–979.
TURNER S., REGELOUS M., KELLEY S., HAWKESWORTH C.J., MANTOVANI M. 1994 — Magmatism and continental break-up in the South Atlantic: high precision Ar-Ar geochronology. Earth Planet. Sc. Lett., 121: 333–348.
Spoiwa a w³aœciwoœci mechaniczne (R
c) piaskowców bia³ego sp¹gowca
na obszarze LGOM (monoklina przedsudecka)
Wojciech Kaczmarek*, Wojciech Œliwiñski*, Wiktor Jasiñski**
Bia³y sp¹gowiec stanowi przystropow¹ czêœæ piaskow-ców czerwonego sp¹gowca. Mi¹¿szoœæ utworów bia³ego sp¹gowca na obszarze LGOM (polimetaliczne z³o¿e rud miedzi w SW czêœci monokliny przedsudeckiej) waha siê od kilku- do kilkudziesiêciu metrów.
W prezentowanym, pierwszym etapie prac przebadano próbki z 31 profili litologicznych.
Szkielet ziarnowy piaskowców jest zbli¿ony pod wzglêdem sk³adu mineralnego, przewa¿a w nim kwarc sta-nowi¹cy od 74 do 99% obj. (œr. 92%). Ponadto wystêpuj¹: ziarna lityczne, dobrze zachowany, œwie¿y mikroklin, pla-gioklazy, z których czêœæ wykazuje objawy skaolinityzo-wania, pojedyncze ziarna minera³ów ciê¿kich (turmalin, cyrkon, tytanit, granat, rutyl), glaukonit. Na uwagê zas³uguj¹ ponadto wystêpuj¹ce pojedynczo i tylko w nie-których odmianach piaskowców ziarna wêglanowe, naj-czêœciej w postaci ooidów oraz ziarna detrytycznego anhydrytu.
Pod wzglêdem uziarnienia i wysortowania, mo¿na wyró¿niæ trzy odmiany piaskowców. Pierwsza to piaskow-ce œrednioziarniste, o ziarnach od 0,1 do 0,6 mm (œr. ok. 0,3 mm), w których frakcja grubsza jest z regu³y lepiej obto-czona. Drug¹ reprezentuj¹ piaskowce bardzo drobnoziar-niste o uziarnieniu od 0,05 do 0,2 mm (œr. 0,1 mm), dobrze lub bardzo dobrze wysortowane, zwykle s³abo obtoczone. Trzeci¹ odmian¹ s¹ piaskowce o cechach poœrednich, bêd¹ce mieszanin¹ pod wzglêdem uziarnienia i wysorto-wania dwóch pierwszych grup.
Sk³adnikami mineralnymi spoiw s¹: anhydryt, gips, wêglany (g³ównie dolomit), minera³y ilaste, substancja wêglista, krzemionka oraz minera³y kruszcowe. W niektó-rych preparatach mikroskopowych stwierdzono du¿¹ iloœæ pustek pozosta³ych prawdopodobnie po rozpuszczonych solach (halit).
Sk³ad mineralny spoiw jest bardzo zró¿nicowany pod wzglêdem iloœciowym. Ka¿da z odmian piaskowców zawiera wszystkie rodzaje spoiw, jednak proporcje iloœcio-we miêdzy poszczególnymi sk³adnikami s¹ zmienne w bar-dzo szerokim zakresie.
Na ogó³ obserwuje siê zale¿noœæ miêdzy uziarnieniem i wysortowaniem z jednej strony a zawartoœci¹ cementów (spoiw) siarczanowych. Z kolei zawartoœæ spoiw siarcza-nowych zwiêksza siê ze wzrostem uziarnienia i wysorto-wania. Tendencjê do odwrotnej zale¿noœci obserwuje siê w przypadku spoiw ilastych i wêglanowych, ich udzia³ wzra-sta ze spadkiem granulacji i wysortowania.
Analizy chemiczne zawartoœci CaSO4 wskazuj¹, i¿ spoiwa siarczanowe w wiêkszoœci utworów bia³ego sp¹gowca stanowi¹ znikom¹ czêœæ masy piaskowca. Jed-nak lokalnie stanowiæ mog¹ nawet ponad 60% masy ska³y (anhydryt piaszczysty).
Zaznacza siê wyraŸna korelacja miêdzy sk³adem mine-ralnym spoiw, a wytrzyma³oœci¹ na œciskanie (Rc) i ciê-¿arem w³aœciwym badanych piaskowców. Wraz ze wzrostem zawartoœci siarczanów (g³ównie anhydrytu) w spoiwie wzrasta wytrzyma³oœæ na œciskanie (do wartoœci Rc=120MPa) oraz ciê¿ar w³aœciwy (do Cw=2,78g/cm
3 ). Nieco mniej wyraŸna jest korelacja w przypadku spoiw wêglanowych. Piaskowce o spoiwach ilastych (domi-nuj¹ce na obszarze badañ) wykazuj¹ niskie wskaŸniki wytrzyma³oœci na œciskanie (Rc=30MPa) oraz mniejszy ciê¿ar w³aœciwy (Cw=2,30g/cm3).
255
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 3, 2005
*Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wroc³awski, pl. M. Borna 9, 50-205 Wroc³aw; w.kaczmarek@kghm.pl, wsliw@ing.uni.wroc.pl
**Instytut Badawczy Dróg i Mostów, filia Wroc³aw, 55-140 ¯migród–Wêglewo; wjasinski@ibdim.edu.pl
