Późnoneogeńska aktywność tektoniczna w centralnej części zapadliska przedkarpackiego (Witów koło Nowego Brzeska)

PóŸnoneogeñska aktywnoœæ tektoniczna w centralnej

czêœci zapadliska przedkarpackiego (Witów ko³o Nowego Brzeska)

Marta Rauch-W³odarska*, Witold Zuchiewicz**, Wojciech W³odarski***

Late Neogene tectonic activity of the central part of the Carpathian Foredeep (Witów near Nowe Brzesko, South Poland). Prz. Geol.,54: 943–952.

S u m m a r y. Normal faults of different orientations appear to be the youn-gest manifestations of faulting in the Carpathian Foredeep which is filled with Lower to Middle Miocene sediments. Structural studies of the Late Miocene–Pliocene(?) fresh-water molasses of the Witów Series and the overlying Late Pleistocene loessial complex provide a possibility to recon-struct the Late Neogene to Recent (?) stress field in the central part of the Polish Carpathian Foredeep. Strata of such a young age are very rare in the foredeep, thus providing a key record of structural deformation during the latest stages of orogenic evolution of the Carpathian orogen. The molasses are cut by joints, and normal and strike-slip faults, formed in two successive events: (1) a syn-depositional one for the molas-ses (Late Miocene–Pliocene?), proceeding under NNW–SSE to N–S-oriented horizontal compression, possibly coeval with reactiva-tion of a NE-striking sinistral fault of the Kurdwanów–Zawichost Fault Zone in the basement; (2) a post-deposireactiva-tional one for the molasses (Pliocene to Middle Pleistocene) during N–S to NE–SW-oriented extension, and (3) both syn- and post-depositional ones for the loessial complex (Late Pleistocene). In the first event, reactivation of the NE-striking sinistral fault led to formation of N–S-oriented joints, as well as NW-striking dextral, and NNW-trending normal faults. In the second event, both W–E and NW–SE – ori-ented joints and WNW-striking normal faults were formed. The latter most probably originated due to reactivation of the Early Palaeo-cene WNW- and NW-striking normal faults in the basement. In the third event, both NE–SW and NW–SE-oriented joints and NE-striking normal faults formed as a result of reactivation of the SW- and WSW-striking faults in the basement. Therefore, normal faults detected in the Carpathian Foredeep appear to be a result of different successive events. This extensional episode lasted at least to the Late Pleistocene. We also provide evidence for the recent, N- to NNE-directed, tectonic compressive stress, typical for that seg-ment of the Carpathian arc. This stress resulted in the formation of an orthogonal system of joints striking N–S and W–E, produced dur-ing the (4) event.

Key words: South Poland, Carpathian Foredeep, Miocene–Pliocene molasses, Late Vistulian loessial complex, small-scale tectonic structures

Celem artyku³u jest rekonstrukcja orientacji póŸnoneo-geñskiego pola naprê¿eñ w centralnej czêœci polskiego seg-mentu zapadliska przedkarpackiego na podstawie analizy drobnych struktur tektonicznych. Struktury te badano w Witowie, w obrêbie górnomioceñskich i byæ mo¿e

dol-noplioceñskich, s³odkowodnych osadów tzw. serii

witowskiej oraz w nadleg³ym kompleksie lessowym zde-ponowanym w trakcie glacjalnego piêtra wis³y.

Sytuacja geologiczna

Piaszczysto-¿wirowe osady opisane przez £yczewsk¹ (1948) jako seria witowska ods³aniaj¹ siê w wid³ach rzek Szreniawy i Wis³y, w obrêbie centralnej czêœci zapadliska przedkarpackiego (ryc. 1, 2). S¹ to s³abo scementowane piaskowce, piaski, ¿wiry i mu³owce (ryc. 3) wystêpuj¹ce na starszych utworach mioceñskich. Bezpoœrednio na osa-dach serii witowskiej niezgodnie le¿y górnoplejstoceñski kompleks lessowy.

Osady serii witowskiej reprezentuj¹ s³odkowodne molasy, których wiek i geneza by³y przedmiotem licznych

kontrowersji. Osady te odzwierciedlaj¹ epizod intensyw-nej erozji Karpat zewnêtrznych wywo³any ich póŸnooroge-nicznym podnoszeniem (por. D¿u³yñski i in., 1968; Starkel, 1972). Zespó³ litofacji obecny w serii witowskiej jest charakterystyczny dla rzeki roztokowej, p³yn¹cej od strony Karpat i akumuluj¹cej materia³ pochodzenia kar-packiego. Rezultatem poprzednich badañ by³y ró¿ne opinie na temat wieku i genezy tych osadów: od koncepcji mioceñskich osadów morskich przez eoplejstoceñskie, po œrodkowoplejstoceñskie osady l¹dowe (por. Brud, 2002, 2004; Brud & Worobiec, 2003; Brud i in., 2003 oraz prace tam cytowane). Najnowsze wyniki interdyscyplinarnych badañ, w tym sedymentologicznych, petrograficznych i paleobotanicznych sugeruj¹, ¿e osady serii witowskiej by³y deponowane w póŸnym miocenie i byæ mo¿e wczesnym pliocenie (Brud, 2002, 2004; Brud & Worobiec, 2003).

Seria witowska le¿y niezgodnie na badeñsko-sarmac-kich (œrodkowomioceñsbadeñsko-sarmac-kich) osadach wype³niaj¹cych œrodkow¹ czêœæ zapadliska przedkarpackiego. Basen zapa-dliska uformowa³ siê na proterozoiczno-mezozoicznych ska³ach platformy europejskiej, u czo³a nasuwaj¹cych siê Karpat zewnêtrznych i wype³niony jest osadami dolnego i œrodkowego miocenu (Oszczypko, 1998; Olszewska, 1999). Utwory mioceñskie le¿¹ zazwyczaj poziomo i jedynie lokalnie s¹ sfa³dowane. W po³udniowej czêœci zapadliska natomiast, wzd³u¿ frontalnego nasuniêcia Karpat zewnêtrznych, ci¹gnie siê strefa silnie sfa³dowanych i zuskokowanych ska³ mioceñskich (ryc. 1) zwana jednostk¹ zg³obick¹ (Kotlarczyk, 1985). W tej jednostce osie regio-nalnych fa³dów i biegi regioregio-nalnych nasuniêæ s¹

zoriento-*Instytut Nauk Geologicznych PAN, ul. Senacka 1, 31-002 Kraków; ndrauch@cyf-kr.edu.pl;

**Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloñski, ul. Oleandry 2A, 30-063 Kraków; witold@ing.uj.edu.pl;

***Instytut Geologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Maków Polnych 16, 61-686 Poznañ;

wojtekw@amu.edu.pl M. Rauch

-W³odarska

W. W³odarski W. Zuchiewicz

wane od W–E do WNW–ESE (Mitura & Moska³a-Martini, 1954; Kirchner & Po³towicz, 1974; Po³towicz, 1991, 1998; Krzywiec, 2001).

Ska³y pod³o¿a centralnej czêœci zapadliska przedkar-packiego (ryc. 1) s¹ pociête przez regionalne uskoki nor-malne i przesuwcze (Krzywiec, 1997, 2001; Krysiak, 2000 i prace tam cytowane). Wczesnopaleoceñskie uskoki nor-malne maj¹ orientacjê NW–SE, rzadziej NNW–SSE i

WSW–ENE. Ograniczaj¹ one szereg jednostek tektonicznych o charakterze rowów (depresji) i zrêbów (Krysiak, 2000). Obszar badañ jest zlokalizowany w obrêbie rowu zwanego depresj¹ dzia³oszyck¹, obciêtego dwoma uskoka-mi o przebiegu NW–SE. Analiza prze-krojów sejsmicznych wykaza³a, ¿e w pod³o¿u centralnej czêœci zapadliska

uskoki normalne (WNW–ESE i

NW–SE) wykazywa³y aktywnoœæ w

póŸnym badenie (Krzywiec, 2001).

Pozosta³e uskoki o biegu od NE–SW do

NNE–SSW s¹ zwykle uskokami

przesuwczymi lub normalno-przesuw-czymi (Krysiak, 2000 i prace tam cyto-wane). Jeden z takich uskoków o kierunku NE–SW, zaliczanych do strefy

przesuwczej Kurdwanów–Zawichost,

biegnie w pobli¿u badanego ods³oniêcia w Witowie (ryc. 1). Wed³ug Osmólskie-go i in. (1978) strefa przesuwcza Kurdwanów–Zawichost by³a reaktywo-wana jako uskok lewoprzesuwczy w œrodkowym miocenie. Krysiak (2000)

natomiast sugeruje, ¿e mioceñska

aktywnoœæ tej strefy uskokowej roz-poczê³a siê uskokowaniem normalnym u schy³ku œrodkowego miocenu, a nastêp-nie w póŸnym miocenastêp-nie nast¹pi³o

usko-kowanie lewoprzesuwcze. Jarosiñski

(1992) potwierdzi³ obecnoœæ lewoprze-suwczej reaktywacji strefy

Kurdwa-nów–Zawichost pod wp³ywem

po³udnikowej kompresji wywo³anej

nasuwaniem siê Karpat zewnêtrznych w sarmacie lub póŸniej. Równie¿ i ten okres reaktywacji strefy uskokowej

Kurdwanów–Zawichost jako uskoku

lewoprzesuwczego zakoñczy³ siê uskokowaniem normal-nym.

W Brzeziu (ryc. 1), w obrêbie jednostki zg³obickiej w centralnej czêœci zapadliska przedkarpackiego, w lessach piêtra Wis³y rozpoznano obecnoœæ kopalnego rowu ograni-czonego uskokami normalnymi o kierunkach NNW–SSE i NE–SW (Rauch-W³odarska i in., 2005). Wspomniani autorzy sugeruj¹, ¿e uskoki te powsta³y w wyniku

reaktywa-cji uskoku lewoprzesuwczego o kierunku NE–SW,

nale¿¹cego do strefy Kurdwanów–Zawichost, który znajduje siê w badanym rejonie w pod³o¿u zapadliska.

Kraków Kurdwanów Zawichost 20km POLSKA POLAND uskok normalny normal fault nasuniêcie thrust fault

zasiêg serii witowskiej

extent of Witów Series

wa³ metakarpacki

Metacarpathian Swell

zapadlisko przedkarpackie

Carpathian Foredeep

sfa³dowane warstwy zapadliska karpackiego (jednostka zg³obicka)

folded strata of Carpathian Foredeep (Zg³obice Unit)

Karpaty zewnêtrzne Outer Carpathians uskok przesuwczy strike-slip fault ods³oniêcia w Witowie Witów pit ods³oniêcia w Brzeziu Brzezie outcrop 20 30’° 20 30’°

Ryc. 1. Szkic tektoniczny centralnej czêœci zapadliska przedkarpackiego (Krysiak, 2000), ilustruj¹cy zasiêg serii witowskiej (Brud, 2002) i lokalizacjê ¿wirowni w Wito-wie. Jednostka zg³obicka za Po³towiczem (1991; uproszczone)

Fig. 1. Tectonic sketch of the central part of the Carpathian Foredeep (after Krysiak, 2000), showing the extent of the Witów Series (Brud, 2002) and location of the Witów pit. The Zg³obice Unit after Po³towicz (1991; simplified)

N

ods³oniêcie serii witowskiej

exposure at Witów series

¬

Ryc. 2. Lokalizacja ods³oniêæ w Witowie Fig. 2. Location sketch of the Witów exposures

Wyniki badañ struktur zniszczeniowych breakouts sugeruj¹, ¿e wspó³czesne pole naprê¿eñ w centralnej czêœci zapadliska przedkarpackiego charakteryzuje siê poziom¹ kompresj¹ zorientowan¹ N–S do NNE–SSW (Jarosiñski, 1998; Zuchiewicz i in., 2002; K³êk i in., 2003).

Drobne struktury tektoniczne w centralnej czêœci zapadliska przedkarpackiego

Mioceñskie ska³y zapadliska przedkarpackiego s¹ pociête spêkaniami ciosowymi, rzadziej uskokami nor-malnymi (Krysiak, 1986; Rauch, 1995, 1998; Rauch & Tokarski, 1995; Krzywiec, 2001). Nie istnieje powszechnie akceptowana definicja ciosu (Twiss & Moores, 1992). Dla-tego te¿, w niniejszej pracy termin ten traktujemy jako u¿y-teczne pojêcie terenowe, oznaczaj¹ce planarne, zamkniête spêkania bez widocznego przesuniêcia w skali obserwacji, które zwykle wykazuj¹ regularn¹ orientacjê, co umo¿liwia ich grupowanie w zespo³y o niemal równoleg³ych powierzchniach (por. Hancock, 1985; Jackson, 1997).

Cios, jako struktura powszechnie wystêpuj¹ca w

ods³oniêciach w ca³ym zapadlisku przedkarpackim, stano-wi istotny wskaŸnik orientacji dawnego pola naprê¿eñ. Osady centralnej czêœci polskiego segmentu zapadliska przedkarpackiego wykazuj¹ obecnoœæ czterech zespo³ów

ciosu o rozci¹g³oœci: (I) 70–110o

; (II) 165–185o

; (III) 10–60oi (IV) 125–155o(Rauch & Tokarski, 1995; por. te¿ Krysiak, 1986). Wiek powstania ciosu zespo³u (I) okreœlono na póŸny baden, zespo³u (II) na póŸny baden–wczesny sarmat, zespo³u (III) na póŸny miocen, a zespo³u (IV) na pliocen (Rauch & Tokarski, 1995; Rauch, 1998).

Seria witowska — przegl¹d dotychczasowych badañ tektonicznych

Deformacje tektoniczne w osadach serii witowskiej po raz pierwszy zosta³y opisane przez £yczewsk¹ (1948), któ-ra znalaz³a drobne uskoki normalne i fa³dy w górnej czêœci

serii i zasugerowa³a ich glacitektoniczn¹ genezê. Krysiak (1986, 1987) udokumentowa³a obecnoœæ uskoków nor-malnych, które ciê³y ca³¹ ods³oniêt¹ czêœæ profilu serii witowskiej i charakteryzowa³y siê listryczn¹ geometri¹.

Uskoki normalne zapadaj¹ pod k¹tami 45–70o

, a ich

roz-ci¹g³oœæ zwykle wynosi 130–170o, rzadziej 100–110o.

Cytowana autorka (Krysiak, 1987) nie znalaz³a dowodów na synsedymentacyjny charakter uskoków i zasugerowa³a, ¿e brak wzrostu intensywnoœci deformacji ku stropowi serii witowskiej zaprzecza ich glacitektonicznej genezie, postulowanej przez £yczewsk¹ (1948). Natomiast bior¹c pod uwagê zbli¿on¹ orientacjê drobnych uskoków nych w obrêbie tej serii i regionalnych uskoków normal-nych w pod³o¿u analizowanego fragmentu zapadliska przedkarpackiego, wysunê³a hipotezê, i¿ drobne uskoki w serii witowskiej powsta³y w wyniku wstrz¹sów sejsmicz-nych wywo³asejsmicz-nych relaksacj¹ glaciizostatyczn¹ po zlodo-waceniu sanu 2. Do podobnych wniosków przychyla³ siê Zuchiewicz (1995), który rozpozna³ w serii witowskiej dwa zespo³y ciosu W–E i NNW–SSE oraz dwa zespo³y uskoków normalnych NE–SW i NNW–SSE, odpowiednio w pó³nocnej i zachodniej czêœci ods³oniêcia w Witowie. Wed³ug Krysiak (2000) uskoki o kierunku NW–SE by³y formowane w póŸnym neogenie, natomiast etap E–W do ENE–WSW zorientowanej ekstensji nast¹pi³ w czwarto-rzêdzie. Wspomniana autorka wnioskowa³a o synsedy-mentacyjnym charakterze obu etapów uskokowania.

W kompleksie lessowym zapadliska przedkarpackiego nie analizowano dotychczas drobnych struktur tektonicz-nych, za wyj¹tkiem sygnalnych pomiarów Bruda (2002). Drobne struktury tektoniczne w ods³oniêciu w Witowie

— wyniki obserwacji

Badania przeprowadzono na terenie ¿wirowni w Wito-wie, w obrêbie ods³oniêæ oznaczonych jako Witów A, B, C, D, E i F (ryc. 2). Le¿¹ce niemal poziomo osady serii witowskiej (ryc. 3) s¹ pociête licznymi spêkaniami

cioso-Symbole literowe odpowiadaj¹ kodowi litofacjalnemu kolejnych warstw

Letters refer to lithofacies code of individual strata

ods³oniêcie Witów C (luty 2002) Witów C exposure (February 2002)

10m 0m

5m

W

E

Ryc. 6A Fig. 6A Ryc. 11_{Fig. 11}

warstwa antropogeniczna

anthropogenic layer

antropogeniczne wype³nienie ma³ych dolinek i rowów

anthropogenic infill of small valleys and ditches

osypisko dump heap uskoki faults PLEJSTOCEN-HOLOCEN _{PLEISTOCENE-HOLOCENE} mu³ki lessowe loessial silts

masywne, ¿ó³te lessy

massive, yellow loess

less br¹zowy

brown loess

MIOCEN-PLIOCEN _{MIOCENE-PLIOCENE}

piaski, ¿wiry i mu³y serii witowskiej

sands, gravels, and silts of the Witów Series

masywne, szare mu³y

massive, grey silts

Ryc. 3. Ods³oniêcie C, g³ówne ods³oniêcie w Witowie, widok od po³udnia (wg Bruda, 2004) Fig. 3. Exposure C, the principal exposure at Witów, viewed from the south (based on Brud, 2004)

wymi oraz uskokami normalnymi i przesuwczymi. Kom-pleks lessowy pokrywaj¹cy osady serii witowskiej ods³ania siê najlepiej w ods³oniêciach C i F, gdzie te¿ prze-prowadzono obserwacje drobnych struktur. Kompleks ten jest pociêty licznymi spêkaniami ciosowymi oraz uskoka-mi normalnyuskoka-mi.

Cios w serii witowskiej obserwowano we wszystkich ods³oniêciach w Witowie; ³¹cznie pomierzono orientacjê 144 powierzchni ciosowych (ryc. 4). Powierzchnie te

zapa-daj¹ stromo, zwykle ok. 85o

. Azymut linii biegu powierzchni ciosowych powierzchni ciosowych wykazuje du¿¹ zmiennoœæ, jednak najczêœciej mieœci siê w zakresie od 85 do 105o. WyraŸnie zaznacza siê równie¿ cios o roz-ci¹g³oœci 135o

. W poszczególnych ods³oniêciach rozk³ad orientacji linii kierunku powierzchni ciosowych jest zmienny. W ods³oniêciach B i C cios uk³ada siê zazwyczaj NW–SE, a podrzêdne zespo³y maj¹ rozci¹g³oœæ 65, 40 i 105o

. W ods³oniêciach D i F dominuje cios o rozci¹g³oœci W–E. Niektóre z równole¿nikowych powierzchni cioso-wych reprezentuj¹ spêkania przewodnie, poniewa¿ tn¹ ca³¹

ods³oniêt¹ czêœæ serii witowskiej. Zagêszczenie

powierzchni ciosowych obserwuje siê lokalnie w pobli¿u uskoków normalnych o orientacji WNW–ESE i W–E.

0 90 180 270 B 0 90 180 270 B 0 90 180 270 B A N A N A N 218 162 56

1. Zbiorcze zestawienie ciosu w kompleksie lessowym

1. Summary of jointing in the loessial complex

Witów

C

Witów

F

2. Cios w ods³oniêciach w Witowie 2. Joints in exposures at Witów

Ryc. 5. Zespo³y ciosu w kompleksie lessowym w Witowie: A — projekcja normalnych do powierzchni ciosu; B — diagram rozetowy linii kierunku powierzchni ciosu

Fig. 5. Joint sets in the loessial complex at Witów: A — poles to joint surfaces, B — rose-diagram of joint surface strikes

WNW ESE W E u³awicenie bedding powierzchnia uskoku fault plane N N C D

Ryc. 6. Przyk³ady uskoków normalnych tn¹cych osady serii witowskiej: A — rów w ods³oniêciu C, B — zr¹b w ods³oniêciu F Fig. 6. Examples of normal faults cutting sediments of the Witów Series: A — graben at exposure C, B — horst at exposure F

0 90 180 270 0 90 180 270 0 90 180 270 0 90 180 270 0 90 270 Witów B Witów C Witów D Witów F

1. Zbiorcze zestawienie ciosu w serii witowskiej 1. Summary of jointing in the Witów Series

2. Cios w ods³oniêciach w Witowie 2. Joints in exposures at Witów

A B 144 N A B 8 N A B 34 N A B 80 N A N B

¬

Ryc. 4. Zespo³y ciosu w poszczególnych ods³oniêciach serii witowskiej w Witowie (wszystkie projekcje tej i nastêpnych rycin na doln¹ pó³kulê): A — projekcja powierzchni ciosu; B — diagram rozetowy linii kierunku powierzchni ciosu

Fig. 4. Joint sets at individual exposures of the Witów Series at Witów; lower hemisphere plots: A — great circle plots, B — rose-diagram of

Cios w kompleksie lessowym. W dwóch ods³oniêciach C i F pomierzono orientacjê 218 powierzchni ciosowych (ryc. 5). Powierzchnie ciosu zapadaj¹ zazwyczaj pod

k¹tem ok. 85o. Azymut linii kierunku powierzchni

cio-sowych jest równie¿ zmienny, jednak dominuje tutaj orien-tacja 65o, a podrzêdnie zaznaczaj¹ siê spêkania uk³adaj¹ce siê w przedziale od 135 do 155o

(ryc. 5, 1). Powierzchnie ciosu obserwowane w pobli¿u uskoków normalnych wyga-saj¹ na tych uskokach. W ods³oniêciu F s¹ obecne spêkania ciosowe o rozci¹g³oœci równole¿nikowej (ryc. 5, 2). W ods³oniêciu C cios o takiej orientacji jest s³abiej widoczny, a wyraŸniej zaznaczaj¹ siê spêkania u³o¿one doñ prostopa-dle.

Uskoki normalne w serii witowskiej wykazuj¹ zrzuty od kilku milimetrów do 2 m. Najwiêksze przemieszczenia notowano na uskokach NW–SE w ods³oniêciu C (ryc. 3). Uskoki normalne czêsto tworz¹ dwa zespo³y, ograniczaj¹ce rowy i — rzadziej — zrêby (ryc. 6). Uskoki zwykle

zapa-daj¹ stromo: 65–85o

(ryc. 7A). Pojedyncze powierzchnie uskokowe czêsto zapadaj¹ pod sta³ym k¹tem, jednak zda-rzaj¹ siê równie¿ powierzchnie o kszta³cie listrycznym (ryc. 8C; uskok L zapadaj¹cy ku NNE) lub schodkowym (ryc. 8C; uskok S zapadaj¹cy na po³udnie). Zmienny k¹t zapadania powierzchni pojedynczego uskoku jest charak-terystyczny dla uskoków normalnych o kierunkach W–E, WNW–ESE i NW–SE. Uskoki o schodkowym przekroju powierzchni odznaczaj¹ siê niemal pionowymi segmenta-mi. Tak¹ geometriê ujawniaj¹ uskoki zorientowane W–E i WNW–ESE.

Azymuty linii kierunku uskoków normalnych zwykle mieszcz¹ siê w przedziale 85–195o

, grupuj¹c siê zazwyczaj wzd³u¿ orientacji 115 i 175o(ryc. 7A i B), z których druga jest dominuj¹c¹. Zarówno uskoki zespo³u NNW–SSE, jak i WNW–ESE s¹ napotykane we wszystkich ods³oniêciach (ryc. 9). Zespó³ uskoków NNW–SSE dominuje w ods³oniêciach zachodnich (C i F), a zespó³ WNW–ESE — w ods³oniêciach wschodnich (B i D).

Uskoki NNW–SSE towarzysz¹ zazwyczaj kana³om o ¿wirowym wype³nieniu: wystêpuj¹ pod kana³ami, zwykle nie przecinaj¹c ich wype³nienia (ods³oniêcia D i C; ryc. 10, 11). Powierzchnie tych uskoków zapadaj¹ na ogó³ ku osio-wej czêœci kana³ów (ryc. 7C, 10). W ods³oniêciu C domi-nuj¹ kana³y o osiach zorientowanych równole¿nikowo, rzadziej NNW–SSE, natomiast w ods³oniêciu D stwierdzo-no pojedynczy kana³ o osi NNW–SSE (ryc. 7C). W ods³oniêciu F oœ kana³u kierunknie ENE–WSW, a uskoki o kierunku NNW–SSE tn¹ jego wype³nienie (ryc. 6B).

Obecnoœæ niewielkich stopni morfologicznych w powierzchni sp¹gowej niektórych kana³ów, co wiêcej za³o¿onych na uskokach o kierunku NNW–SSE w pod³o¿u kana³ów (ryc. 11; prawa czêœæ kana³u) sugeru-je, ¿e uskoki te formowa³y siê w trakcie wype³niania kana³u. Wyrównana powierzchnia stropowa wype³nie-nia wskazuje, ¿e uskokowanie usta³o jeszcze przed koñcem wype³niania kana³u. Potwierdza to równie¿ obecnoœæ niezaburzonej warstwy mu³owca le¿¹cej poziomo nad kana³em.

W ods³oniêciu C pod kieszeniami lessowymi zaob-serwowano nagromadzenie uskoków NE–SW (ryc. 12), tn¹cych osady serii witowskiej, ale nie

konty-powierzchnia uskoku

fault plane

u³awicenie piasku (p) i mu³ku (m)

bedding of sand (p) and silt (m)

laminacja piasku

lamination of sand

u³awicenie ¿wiru (¿) lub piasku i ¿wiru (p-¿)

bedding of gravel (¿) or sandy-gravel (p-¿)

N W N S E uskok g³ówny main fault N

?

Ryc. 7. Orientacja uskoków normalnych (A, B) i osi kana³ów o wype³nieniu ¿wirowym (C) w serii witowskiej: A — projekcja normalnych do powierzchni uskokowych; B — diagram rozetowy linii kierunku uskoków. Du¿e litery na szkicu (C) odpowiadaj¹ poszczególnym ods³oniêciom w Witowie

Fig. 7. Orientation of normal faults (A, B), and axes of gravel-fil-led channels (C) in the Witów Series: A — poles to fault surfaces; B — rose-diagram of fault plane strikes. Uppercase letters in sketch (C) refer to individual Witów exposures

¬

Ryc. 8. Uskok przesuwczy i uskoki normalne o geometrii negatywnej struktury kwiatowej (A) oraz projekcja uskoku przesuwczego (B); listryczna “L” i schodkowa “S” geome-tria uskoków normalnych (C) wraz z orientacj¹ uskoków (D)

Fig. 8. Negative flower geometry of normal faults and stri-ke-slip fault (A) and plot of stristri-ke-slip fault (B); listric “L” and step-like “S” geometry of normal faults (C), including fault orientation (D)

nuuj¹cych siê w obrêbie lessów. W serii witowskiej taki system uskoków normalnych jest s³abo zaznaczony (ryc. 7A i B).

Tektoglify na powierzchniach uskoków normalnych s¹ s³abo widoczne, poniewa¿ badane osady s¹ s³abo zwiêz³ymi piaskami i ¿wirami. Rysy tektoniczne zaobser-wowano tylko na 14 powierzchniach uskoków normal-nych, co umo¿liwi³o okreœlenie orientacji ekstensji w badanym rejonie (ryc. 13). Rekonstrukcjê pola naprê¿eñ

wykonano metod¹ numeryczno-dynamiczn¹ (NDA),

wykorzystuj¹c program komputerowy Tectonics FP1.5 (Reiter & Acs, 2000; Ortner i in., 2002). Trzy uskoki nale¿¹ce do zespo³u NNW–SSE w ods³oniêciu C sugeruj¹ WSW–ENE orientacjê osi najmniejszego naprê¿enia g³ównego (ryc. 13), a szeœæ uskoków systemu WNW–ESE w ods³oniêciu D i jeden z ods³oniêcia C wskazuj¹ na orien-tacjê SSW–NNE tego naprê¿enia (ryc. 13B). Uskoki NE–SW natomiast, obserwowane pod kieszeniami lesso-wymi w ods³oniêciu C, sugeruj¹ obecnoœæ ekstensji NW–SE (ryc. 13C).

Zagêszczenie ciosu obserwuje siê zwykle w pobli¿u uskoków normalnych WNW–ESE i W–E (ryc. 8C).

Uskoki normalne obserwowano równie¿ w kompleksie lessowym. Dominuj¹ one w dolnej czêœci kompleksu, obecne s¹ licznie w mu³kach lessowych i wystêpuj¹ tak¿e w lessach w³aœciwych. Powierzchnie uskoków normalnych

zapadaj¹ zwykle pod k¹tem ok. 65o(ryc. 14A i B), a ich

orientacja jest zbli¿ona do 60o

(ryc. 14C). Zrzuty uskoków

wynosz¹ od kilku milimetrów do kilku centymetrów, wyj¹tkowo siêgaj¹c 40 cm. W sp¹gowej czêœci kompleksu lessowego uskoki tn¹ce warstwê mu³ku lessowego (ryc. 15; uskoki “1”) s¹ uskokami synsedymentacyjnymi. Zarówno mu³ek lessowy, jak i wk³adki piaszczysto-¿wiro-we maj¹ wiêksz¹ mi¹¿szoœæ w skrzydle zrzuconym (ryc. 15). Uskokowanie normalne trwa³o jeszcze po osadzeniu siê mu³ków lessowych i nadleg³ych lessów, na co wskazuje obecnoœæ uskoków normalnych tn¹cych less (ryc. 15; uskoki “2”). Takim uskokom towarzyszy cios zorientowa-ny prostopadle (ryc. 15) lub równolegle do rozci¹g³oœci uskoku.

Uskoki przesuwcze obserwowano w ods³oniêciu C (ryc. 16). Pomiêdzy dwoma pionowymi, równoleg³ymi uskokami pierwszego rzêdu wystêpowa³y uskoki podrzêd-ne. O przesuwczym charakterze tych uskoków œwiadcz¹ poziome, równoleg³e rysy na ich powierzchniach. Uskoki g³ówne przecinaj¹ uskoki towarzysz¹ce pod niewielkimi k¹tami, ok. 30o(ryc. 16B). Uskoki podrzêdne reprezentuj¹ prawdopodobnie œciêcia syntetyczne drugiego rzêdu (œciê-cia Riedla typu R) w odniesieniu do uskoków g³ównych prawoprzesuwczych, powsta³ych dziêki po³udnikowej orientacji osi najwiêkszego naprê¿enia g³ównego (ryc. 16C). Ma³a liczba pomiarów wymusi³a zastosowanie metody sektorów prostok¹tnych, z wykorzystaniem pro-gramu Tectonics FP1.5 (por. Ortner i in., 2002). W ods³oniêciu C wystêpuje uskok stromo zapadaj¹cy ku WSW, a towarzysz¹ mu uskoki zapadaj¹ce g³ównie ku ENE, tworz¹ce wspólnie negatywn¹ strukturê kwiatow¹ (ryc. 8A i B). Strukturze tej towarzysz¹ spêkania (ryc. 8A).

Drobne struktury tektoniczne w serii witowskiej — interpretacja

Spêkania ciosowe w serii witowskiej maj¹ na ogó³ kierunki NW–SE (ods³oniêcia B i C) oraz W–E (ods³oniê-cie D), jak równie¿ N–S i W–E (ods³oniê(ods³oniê-cie F). Cios NW–SE jest równoleg³y do wczesnopaleoceñskich (lara-mijskich) uskoków w pod³o¿u, które ograniczaj¹ zrêby i rowy na zachód od strefy uskokowej Kurdwanów–Zawi-chost, podczas gdy cios równole¿nikowy zgadza siê z orientacj¹ uskoku normalnego, który biegnie równolegle do doliny Wis³y (por. ryc. 1). Niektóre spoœród spêkañ cio-sowych by³y prawdopodobnie póŸniej reaktywowane jako uskoki normalne. Spêkania zorientowane po³udnikowo nato-miast powstawa³y przypuszczalnie w trakcie reaktywacji

usko-ku lewoprzesuwczego, nale¿¹cego do strefy

Kurdwanów–Zawichost (NE–SW).

Specyficzne wykszta³cenie serii witowskiej jako

g³ównie s³abo zwiêz³ych piasków i ¿wirów wype³niaj¹cych kana³y (ryc. 3) spowodowa³o zapewne nieregularne roz-mieszczenie powierzchni ciosowych oraz ich obecne s³abe erozyjne wyeksponowanie, które bardzo utrudnia³o pomia-ry. Dany zespó³ ciosu wystêpowa³ w ca³ym ods³oniêciu. Przy uskokach normalnych W–E i WNW–ESE (ryc. 8C) obserwowano zagêszczenie powierzchni ciosowych rów-noleg³ych do rozci¹g³oœci uskoków, co sugeruje synusko-kow¹ genezê tego ciosu. Te powierzchnie ciosowe zanikaj¹ na powierzchniach uskoków. Dlatego te¿, cios W–E i WNW–ESE mo¿e reprezentowaæ spêkania drugiego rzêdu powstaj¹ce w trakcie uskokowania. Powszechnie jest zna-ne formowanie siê ekstensyjnych struktur spêkaniowych przy uskokach normalnych (Stewart & Hancock, 1990; 0 90 180 270 Witów B A B 40 N 0 90 180 270 Witów C A B 49 N 0 90 180 270 Witów D A B 26 N 0 90 180 270 Witów F A B 34 N

Ryc. 9. Porównanie orientacji uskoków nor-malnych w poszczególnych ods³oniêciach. Objaœnienia na ryc. 4

mo¿e tworzyæ siê drugi zespó³ ciosu o orientacji prostopad³ej (np. ryc. 15; uskoki “2” i cios). W

serii witowskiej dominuj¹

zespo³y ciosu równoleg³e do uskoków normalnych.

Cios w kompleksie lesso-wym jest reprezentowany przez dwa systemy ortogonalne: (1) NE–SW i NW–SE oraz (2) N–S i W–E. Pierwszy z tych systemów jest dominuj¹cy i genetycznie zwi¹zany z uskokami normalny-mi obserwowanynormalny-mi w komplek-sie lessowym. Drugi natomiast system ciosu, s³abo reprezento-wany, jest najprawdopodobniej

zwi¹zany ze wspó³czesnym

polem naprê¿eñ, o poziomej kom-WSW ENE

powierzchnia uskoku

fault plane

u³awicenie piasku, mu³ku i i³u

bedding of sand, silt and clay

sp¹g ¿wiru

base of gravel

¬

Ryc. 10. Uskoki normalne o orientacji NNW–SSE poni¿ej kana³u o ¿wirowym wype³nieniu w ods³oniêciu D, utworzone prawdopodobnie pod obci¹¿eniem osada-mi kana³u

Fig. 10. NNW — striking normal faults below the gravel-filled channel at exposure D, probably formed due to loading of channel sediments

N

B

SSW NNE

N: 3

starszy zespó³ uskoków normalnych

older set of normal faults

m³odszy zespó³ uskoków normalnych

younger set of normal faults

przesuniêcia wywo³ane przez (2) uskok

offset produced by (2) faulting

powierzchni (1) uskoków

offset of (1) fault surface

u³awicenia

offset of bed

1

¬

Ryc. 11. A — nastêpstwo dwóch zespo³ów uskoków: (1) starszego, o kierunku NNW–SSE oraz (2) m³odszego o kierunku WNW–ESE; B — projekcja powierzchni uskokowych Fig. 11. A — succession of two fault systems: (1) older, NNW-striking, and (2) younger, WNW-striking one; B — great circle plot

N C S N S N A) uskok fault u³awicenie bedding

granica miêdzy kompleksami

boundary between complexes

4

Ryc.12. Uskoki normalne w serii witowskiej (A) pod kieszeni¹ lessow¹ w ods³oniêciu C (B) oraz ich projekcja (C)

Fig. 12. Normal faults in the Witów Series (A) under loess pocket at exposure C (B) and their plot (C)

presji zorientowanej mniej wiêcej po³udnikowo (Jarosiñski, 1998; K³êk i in., 2003).

Uskoki normalne w serii witowskiej tworz¹ pary zespo³ów o przeciwstawnych upadach, zorientowane: (1) NNW–SSE; (2) WNW–ESE i (3) NE–SW. Zespo³y (1) i (2) przewa¿aj¹, przy czym dominuje zespó³ (1). Relacje intersekcyjne sugeruj¹, ¿e uskoki NNW–SSE s¹ starsze od zorientowanych WNW–ESE (ryc. 11). Uskoki starsze maj¹ prawdopodobnie genezê synsedymentacyjn¹ wzglêdem serii witowskiej, poniewa¿ wykazuj¹ silne zwi¹zki z

kana³ami o wype³nieniu ¿wiro-wym. W serii witowskiej (3) zespó³ uskoków NE–SW zaznacza siê s³abo, g³ównie pod kieszenia-mi lessowykieszenia-mi. Poniewa¿ w kom-pleksie lessowym obserwuje siê jedynie pojedynczy zespó³ usko-ków zorientowanych podobnie jak zespó³ (3) w serii witowskiej, uznano go za najm³odszy w ca³ej serii.

W osadach serii witowskiej

uskoki normalne NW–SE,

WNW–ESE i W–E wskazuj¹ na ró¿ne rodzaje geometrii, a niektó-re z nich maj¹ listryczny lub schodkowy kszta³t w przekroju. Ferill i Morris (2003) opisali strome seg-menty w pojedynczym uskoku jako

wynik obecnoœci mniej podatnych

warstw w obrêbie deformowanej ska³y. Jednak w serii witowskiej w pojedyn-czym uskoku wystêpuj¹ na przemian niemal pionowe i mniej strome segmen-ty, tworz¹ce uk³ad schodkowy w obrêbie pojedynczej warstwy pylasto-piaszczy-stej (ryc. 8C). Warstwa taka jest zwykle s³abo zwiêz³a, laminowana, ale niemal homogeniczna. Opisane stopnie inter-pretujemy jako pozosta³oœæ powierzchni ciosowych, które poprzedza³y powsta-nie danego uskoku normalnego. Takie pierwotne spêkania charakteryzowa³y siê pionow¹ geometri¹ kulisow¹, wystê-puj¹c jako równoleg³y cios o niewiel-kich rozmiarach, którego powierzchnie wystêpowa³y coraz ni¿ej ku prawej lub lewej stronie, tworz¹c zarys stopni. Zbli¿on¹ geometriê kulisow¹ ciosu œciêciowego opisali Myers i Aydin (2004).

Uskoki normalne w kompleksie lessowym nale¿¹ do jednego zespo³u o orientacji NE–SW (ryc. 14). Niektóre z

tych uskoków wykazuj¹ charakter syndepozycyjny

wzglêdem kompleksu lessowego i reprezentuj¹ najm³odsze przejawy uskokowania na badanym obszarze. PóŸno-plejstoceñskie uskoki normalne o orientacji NNW–SSE i NE–SW obramowuj¹ce rów tektoniczny rozpoznano tak¿e N 7 B

σ

σ

σ

σ

σ

σ

σ

σ

σ

σ

σ

σ

σ

σ

_σ

σ

σ

σ

Ryc. 13. Rekonstrukcja orientacji osi naprê¿eñ g³ównych w oparciu o metodê numeryczno-dy-namiczn¹, przy u¿yciu programu komputerowego TectonicsFP 1.5 dla uskoków normalnych w ods³oniêciu C (A i C) i D (B)

Fig. 13. Reconstruction of principal stress orientation based on numerical-dynamical method (NDA-calculation method), using computer programme TectonicsFP 1.5 for normal faults at exposures C (A and C) and D (B)

N B 9 N 5 A 0 90 180 270 C 14 Ryc. 14. Orientacja uskoków normalnych w kompleksie lessowym: A — projekcja powierzchni uskokowych; B — projekcja uskoków z lineacj¹; C — zbiorczy diagram rozetowy powierzchni uskoków normalnych

Fig. 14. Orientation of normal faults in the loessial complex: A — plot of fault planes; B — plot of fault planes with lineation; C — rose-diagram of fault plane strike, compila-tion of all faults

W E

osady piaszczysto-¿wirowe uskok normalny 1

1

2 2

¬

Ryc. 15. Uskoki normalne synsedymentacyjne (1) dla kompleksu lessowego i postdepozycyjne (2) wraz z towa-rzysz¹cym im ciosem

Fig. 15. Synsedimentary normal faults for the loessial complex (1) and post-depositional faults (2) with associa-ted joints

w centralnej czêœci zapadliska przedkarpackiego, w jednostce zg³obickiej w Brzeziu (ryc. 1; Rauch-W³odarska i in., 2005).

Seria witowska jest tak¿e przeciêta przez uskoki pra-woprzesuwcze NW–SE, którym towarzysz¹ œciêcia Riedla typu R zorientowane NNW–SSE. Na obecnoœæ uskoków przesuwczych wskazuje równie¿ struktura kwiatowa (ryc. 8A, B), której uskok g³ówny o biegu NNW–SSE jest praw-dopodobnie tak¿e prawoprzesuwczy. W pod³o¿u zapadliska przedkarpackiego zosta³ rozpoznany regionalny uskok lewoprzesuwczy o rozci¹g³oœci NE–SW (ryc. 1). Teore-tycznie, w pokrywie osadowej nad takim uskokiem reakty-wowanym w polu naprê¿eñ o poziomej kompresji NNW–SSE do N–S powinny powstaæ drobne uskoki pra-woprzesuwcze o biegach zbli¿onych do stwierdzonych w serii witowskiej, tj. NW–SE (ryc. 17). Podczas reaktywacji w pokrywie osadowej mog³y powstaæ równie¿ uskoki nor-malne o orientacji NNW–SSE (por. model Wilcoxa i in., 1973), a zatem identycznej z orientacj¹ uskoków najczê-œciej wystêpuj¹cych w ods³oniêciach w Witowie.

Zrekonstruowana orientacja poziomej eks-tensji dla badanych uskoków normalnych wynosi WSW–ENE, NNE–SSW i NW–SE (ryc. 13).

Dyskusja i wnioski

W centralnej czêœci zapadliska przedkar-packiego w rejonie Witowa rozpoznano cztery etapy deformacji kruchych. Etap (1), synde-pozycyjny dla serii witowskiej o wieku póŸ-nomioceñskim i — byæ mo¿e — wczesnoplio-ceñskim, by³ zwi¹zany z NNW–SSE do N–S orientacj¹ osi poziomej kompresji, równoczesnej z

transtensyjn¹ reaktywacj¹ lewoprzesuwczego

(NE–SW) uskoku w pod³o¿u. W czasie tego eta-pu uformowa³y siê uskoki prawoprzesuwcze, uskoki normalne NNW–SSE oraz cios po³udni-kowy.

W etapie (2), nastêpuj¹cym po

zdeponowa-niu serii witowskiej, panowa³a ekstensja zorientowana N–S i NE–SW. Tworzy³y siê wówczas uskoki normalne WNW–ESE oraz spêkania ciosowe zorientowane W–E i NW–SE. Niektóre z uskoków mog³y wykorzystywaæ

wczeœniejsze spêkania ciosowe. Uskoki normalne

powsta³y prawdopodobnie podczas reaktywacji wczesnopa-leoceñskich uskoków w pod³o¿u (WNW–ESE oraz NW–SE).

Ekstensyjny etap (2) wi¹za³ siê przypuszczalnie z usko-kowaniem normalnym w zachodnich Karpatach zewnêtrz-nych. Uskoki normalne zwi¹zane z ekstensj¹ NE–SW uwa¿ano za najm³odsze struktury polskich Karpat zew-nêtrznych (Decker i in., 1997) oraz zapadliska przedkar-packiego (Jarosiñski, 1992).

Ekstensyjny etap (3) wi¹za³ siê przypuszczalnie z reak-tywacj¹ uskoku normalnego w pod³o¿u u schy³ku piêtra wis³y, przy ekstensji zorientowanej NW–SE.

Wspó³czesne pole naprê¿eñ badanego obszaru odznacza siê poziom¹ kompresj¹ o orientacji N–S do NNE–SSW (Jarosiñski, 1998; Zuchiewicz i in., 2002). Obecnoœæ dru-œciêcia antytetyczne

antithetic shear

œciêcia syntetyczne

synthetic shear œciêcia syntetycznedrugiego rzêdu secondary synthetic shear uskok g³ówny master fault spêkania ekstensyjne extension fracture N

N

1

σ

σ

σ

σ

σ

σ

1

¬

Ryc. 17. Schemat obrazuj¹cy uk³ad struktur formowanych nad reaktywowanym uskokiem lewoprzesuwczym (za Wilcoxem i in., 1973) (A), orientacja drobnych uskoków przesuw-czych (B) i normalnych (C i D) w Witowie oraz zrekonstruowana orientacja osi naprê¿eñ g³ównych. Uskok g³ówny NE–SW nale¿y do strefy uskokowej Kurdwanów–Zawichost Fig. 17. Scheme showing the pattern of structu-res formed above a reactivated sinistral stri-ke-slip fault (after Wilcox et al., 1973) (A), orientation of small-scale strike-slip (B) and normal faults (C and D) at Witów, and orienta-tion of the reconstructed principal stress axes. The principal fault is a NE–SW trending fault that belongs to the Kurdwanów–Zawichost Fault Zone A B powierzchnia uskoku fault plane N uskoki g³ówne main faults uskoki towarzysz¹ce subsidiary faults

σ

σ

σ

σ

_σ

σ

Ryc. 16. Orientacja uskoków przesuwczych w ods³oniêciu C: A — blokdia-gram; B — projekcja; C — rekonstrukcja orientacji osi naprê¿eñ g³ównych w oparciu o metodê sektorów prostok¹tnych, przy u¿yciu programu komputero-wego TectonicsFP 1.5

Fig. 16. Orientation of strike-slip faults at exposure C: A — block-diagram; B — plot; C — reconstruction of principal stress orientation based on the right dihe-dra-calculation method, using computer programme TectonicsFP 1.5

giego systemu ciosu ortogonalnego w kompleksie lesso-wym (N–S i W–E) wydaje siê sugerowaæ, ¿e równie¿ i wspó³czesne pole naprê¿eñ (etap 4) wywar³o pewien wp³yw na uk³ad struktur w rejonie Witowa.

Autorzy dziêkuj¹ Antoniemu K. Tokarskiemu, kierownikowi grantu KBN 2 P04D 03328, za sfinansowanie badañ kompleksu lessowego oraz doceniaj¹ wnikliwe uwagi dwóch anonimowych Recenzentów.

Literatura

BRUD S. 2002 — Ewolucja paleogeograficzna zachodniej czêœci Kotliny Sandomierskiej w póŸnym neogenie i wczesnym czwartorzê-dzie (praca doktorska). Arch. ING UJ, Kraków.

BRUD S. 2004 — Palaeogeography of the western Sandomierz Basin in Late Neogene and Early Quaternary times (Carpathian Foredeep, South Poland). Ann. Soc. Geol. Polon., 74: 63–93.

BRUD S. & WOROBIEC G. 2003 — Wyniki badañ makroszcz¹tków roœlin z serii witowskiej (po³udniowa Polska). Prz. Geol., 51: 392–401. BRUD S., ZUCHIEWICZ W. & RAUCH M. 2003 — Przejawy m³odej tektoniki w obrêbie serii witowskiej (zapadlisko przedkarpackie). [W:] Zuchiewicz W. (red.) — Materia³y V Ogólnopolskiej Konferencji „Neotektonika Polski — Neotektonika a morfotektonika: metody badañ”, Kraków, 26–27.09.2003. Komisja Neotektoniki Komitetu Badañ Czwartorzêdu PAN, Inst. Nauk Geol. UJ, Galicia T. Group, Kra-ków: 15–23.

DECKER K., NESCIERUK P., REITER F., RUBINKIEWICZ J., RY£KO W. & TOKARSKI A. K. 1997 — Heteroaxial shortening, stri-ke-slip faulting and displacement transfer in the Polish Carpathians. Prz. Geol., 45: 1070–1071.

D¯U£YÑSKI S., KRYSOWSKA-IWASZKIEWICZ M., OSZAST J. & STARKEL L. 1968 — O staroczwartorzêdowych ¿wirach w Kotlinie Sandomierskiej. Studia Geomorph. Carpatho-Balcan., 2: 63–74. FERRILL D. A. & MORRIS A. P. 2003 — Dilatation normal faults. J. Struct. Geol., 25: 183–196.

HANCOCK P. L. 1985 – Brittle microtectonics: principles and practi-ce. J. Struct. Geol., 7: 437–457.

JACKSON J. A. (ed.) 1997 — Glossary of geology. 4th ed., American Geological Institute, 769 pp.

JAROSIÑSKI M. 1992 — Tektonika ilastych ska³ nadk³adu z³o¿a siar-ki w Machowie k. Tarnobrzega w œwietle analizy mezostrukturalnej. Kwart. Geol., 36: 121–150.

JAROSIÑSKI M. 1998 — Contemporary stress field distorsion in the Polish part of the Western Outer Carpathians and their basement. Tectonophysics, 297: 91–119.

KATTENHORN S. A., AYDIN A. & POLLARD D. D. 2000 — Joints at high angles to normal fault strike: an explanation using 3–D numeri-cal models of fault-perturbed stress fields. J. Struct. Geol., 22: 1–23. KIRCHNER Z. & PO£TOWICZ S. 1974 — Budowa geologiczna obszaru miêdzy Brzeskiem a Wojniczem. Rocz. Pol. Tow. Geol., 44: 293–320.

K£ÊK M., ROGOWSKI J. B. & JAROSIÑSKI M. 2003 — Study on deformation parameters in Poland obtained from tectonophysics and GPS data analysis. Proc.11thFIG Symp.on Deformation Measurements, Santorini, Greece.

KOTLARCZYK J. 1985 — Evolution of the Carpathian tectogene in the Miocene. Carpatho-Balkan Geological Association, 13 Congr., Guide to Excursion 4, Geological Institute, Kraków: 21–32. KRYSIAK Z. 1986 — Rozwój tektoniczny po³udniowej czêœci niecki nidziañskiej w miocenie (praca doktorska). Arch. Wydz. Geologii UW, Warszawa.

KRYSIAK Z. 1987 — Zjawiska tektoniczne w ¿wirach witowskich. [W:] Rutkowski J. (red.) — Trzecio- i staroczwartorzêdowe ¿wiry Kotliny Sandomierskiej. Materia³y Sympozjum, Kraków 22–24.06.1987. Wyd. AGH, Kraków: 39–41.

KRYSIAK Z. 2000 — Tectonic evolution of the Carpathian Foredeep and its influence on Miocene sedimentation. Geol. Quart., 44: 137–156.

KRZYWIEC P. 1997 — Large-scale tectono-sedimentary Middle Mio-cene history of the central and eastern Polish Carpathian Foredeep

Basin – results of seismic data interpretation. Prz. Geol., 45: 1039–1053.

KRZYWIEC P. 2001 — Contrasting tectonic and sedimentary history of the central and eastern parts of the Polish Carpathian foredeep basin – results of seismic data interpretation. Marine and Petroleum Geol., 18: 13–38.

£YCZEWSKA J. 1948 — Sprawozdanie z badañ geologicznych w pó³nocno-zachodniej czêœci arkusza Brzesko Nowe (1: 100 000). Biul. Pañstw. Inst. Geol., 42: 46–75.

MITURA F. & MOSKA£A-MARTINI Z. 1954 — Tymczasowe spra-wozdanie z badañ geologicznych na przedgórzu Karpat w rejonie Brze-sko–Wojnicz w latach 1952–1953, na arkuszu Bochnia. Biul. Inst. Geol., 137: 25–33.

MYERS R. & AYDIN A. 2004 — The evolution of faults formed by shearing across joint zones in sandstone. J. Struct. Geol., 26: 947–966. OLSZEWSKA B. 1999 — Biostratygrafia neogenu zapadliska przed-karpackiego w œwietle nowych danych mikropaleontologicznych. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 168: 9–28.

ORTNER H., REITER F. & ACS P. 2002 — Easy handling of tectonic data: the programs Tectonics VB for Mac and Tectonics FP for Win-dows™. Computers & Geosciences, 28: 1193–1200.

OSMÓLSKI T., KRYSIAK Z. & WILCZYÑSKI M. S. 1978 — Nowe dane o strefie Kurdwanów–Zawichost i tektonice obszaru od Buska po Nidê i Wis³ê. Kwart. Geol., 22: 833–848.

OSZCZYPKO N. 1998 — The Western Carpathian Foredeep — deve-lopment of the foreland basin in front of the accretionary wedge and its burial history (Poland). Geol. Carpathica, 49: 415–431.

PO£TOWICZ S. 1991 — Miocen strefy karpackiej miêdzy Wieliczk¹ a Dêbic¹. Zesz. Nauk. AGH, Geologia, 17: 19–57.

PO£TOWICZ S. 1998 — Jednostka zg³obicka nad Dunajcem. [W:] Zuchiewicz W. (red.) — Materia³y XIX Konferencji Terenowej Sekcji Tektonicznej Polskiego Towarzystwa Geologicznego — MAGURA’98 — “Rozwój strukturalny p³aszczowiny magurskiej na tle tektoniki Kar-pat Zewnêtrznych”, Szymbark 15–17.10. 1998, Kraków: 24–25. RAUCH M. 1995 — Joints in the Miocene rocks of the Carpathian Foreland (Poland). [W:] Rossmanith H.-P. (ed.) — Mechanics of Join-ted and FaulJoin-ted Rock. Balkema, Rotterdam: 267–272.

RAUCH M. 1998 — Rozwój strukturalny warstw chodenickich jed-nostki zg³obickiej w Zg³obicach. [W:] Zuchiewicz W. (red.) — Mate-ria³y XIX Konferencji Terenowej Sekcji Tektonicznej Polskiego Towarzystwa Geologicznego — MAGURA’98 — „Rozwój struktural-ny p³aszczowistruktural-ny magurskiej na tle tektoniki Karpat Zewnêtrzstruktural-nych”, Szymbark 15–17.10. 1998, Kraków: 26–28.

RAUCH M. & TOKARSKI A. K. 1995 — An approach to structural history of Miocene strata in the Carpathian foreland (Poland). Bull. INQUA Neotectonics Commission, 18: 17–20.

RAUCH-W£ODARSKA M., KALICKI T., W£ODARSKI W. & BUDEK A. 2005 – Kopalna forma w Brzeziu (zapadlisko przedkarpac-kie) – przejaw aktywnoœci tektonicznej czy procesów geomorfologicz-nych? [W:] Zuchiewicz W., Przybylski B. & Badura J. (red.) — Mater. VI Ogólnopolskiej Konferencji „Neotektonika Polski” Aktywne uskoki Europy Œrodkowej. Komisja Neotektoniki Komitetu Badañ Czwarto-rzêdu PAN, Oddz. Dolnoœl¹ski P.I.G., ING UJ, Galicia T. Group, Wroc³aw: 83–84.

REITER F. & ACS P. 2000 — Tectonics FP, ver.1.6. Structural analysis software.

STARKEL L. 1972 — Karpaty Zewnêtrzne. [W:] Klimaszewski M. (red.), Geomorfologia Polski, T. 1. PWN, Warszawa: 51–115. STEWART I. S. & HANCOCK P. L. 1990 — Brecciation and fractu-ring within neotectonic normal fault zones in the Aegean region. [W:] Knipe R. J. & Ruter E. H. (eds) — Deformation Mechanisms, Rhe-ology and Tectonics. Geol. Soc. Spec. Publ., 54: 105–112. TWISS R. J. & MOORES E. M. 1992 — Structural geology. W. H. Freeman & Co., New York: 37–50.

WILCOX R. E., HARDING T. P. & SEELY D. R. 1973 — Basic wrench tectonics. AAPG Bull., 57: 74–96.

ZUCHIEWICZ W. 1995 — Selected aspects of neotectonics of the Polish Carpathians. Folia Quartern., 66: 145–204.

ZUCHIEWICZ W., TOKARSKI A. K., JAROSIÑSKI M. & MÁRTON E. 2002 — Late Miocene to present day structural development of the Polish segment of the Outer Carpathians. EGU Stephan Mueller Spe-cial Publication Series, 3: 185–202.

Praca wp³ynê³a do redakcji 03.01.2006 r. Akceptowano do druku 18.09.2006 r.