Klasyfikacja litogenetyczna peryglacjalnych pokryw stokowych w po³udniowej
czêœci P³askowy¿u Ojcowskiego — dyskusja
Janusz Stochlak*
Opublikowana przez Pawelec (2004) na ³amach Przegl¹du Geologicznego „Klasyfikacja litogenetyczna perygla-cjalnych pokryw stokowych w po³udnio-wej czêœci P³askowy¿u Ojcowskiego” stanowi dobry pretekst do przypomnienia z³o¿onego i traktowanego w naukach o Ziemi marginesowo problemu identyfi-kacji i (lito)genetycznej charakterystyki osadów stokowych (por. te¿ np. Farndon, 1996; Gradziñski i in., 1986; Stochlak, 1971, 1974a, b, 1978). Fakt ten by³ po czêœci podstaw¹ podjêcia przez Autorkê (Pawelec, przyp. autora) szczegó³owych badañ nad litogenez¹ pokryw sto-kowych w wymienionym regionie. Jednoczeœnie jednak przedstawiona klasyfikacja Pawelec (2004, tab. 1, s. 992) zawiera sporo uchybieñ formalnych, które uzasadniaj¹ przypomnienie niektórych ogólnych zasad konstruowania i podzia³u klasyfikacji (obiektów materialnych w ogólnoœci, tu cia³ geologicznych w szczególnoœci).
Klasyfikowanie jest pewn¹ operacj¹ logiczn¹ pozwa-laj¹c¹ okreœliæ przynale¿noœæ badanego obiektu do odpo-wiedniej klasy obiektów poprzez porównanie jakoœciowych lub iloœciowych charakterystyk tego obiektu z charakterystykami wiod¹cymi, przyjêtymi jako podstawê klasyfikacji. Klasyfikacja stanowi wiêc logiczny system uporz¹dkowanych charakterystyk (cech), odzwiercie-dlaj¹cy mnogoœæ (zbiór) obiektów i ich wzajemnych rela-cji. Klasyfikacja, o których jest tu mowa (obiektów materialnych — cia³ geologicznych) nale¿y do grupy
kla-syfikacji rzeczowych, wymagaj¹cych empirycznej
wie-dzy o klasyfikowanych obiektach, podgrupy klasyfikacji
naturalnych, grupuj¹cych obiekty podobne pod wieloma
wzglêdami (w oparciu o szereg charakterystyk), istotnymi z okreœlonego punktu widzenia (dla okreœlonego celu). Klasyfikacje tej grupy (podgrupy) dzielimy z kolei na
kla-syfikacje–wyszczególnienia i diagnostyczne (por.
Fotia-di, 1967). „Pierwsze stanowi¹ logiczny aparat dla zestawienia informacji o obiektach, dla porównania ró¿-nych obiektów oraz opisu wzajemró¿-nych relacji pomiêdzy cechami obiektów, drugie — logicznymi systemami, pozwalaj¹cymi nie tylko podzieliæ zbiór obiektów na klasy i okreœliæ przynale¿noœæ badanego obiektu do okreœlonej klasy, lecz tak¿e przewidzieæ na podstawie jednych charak-terystyk (cech) inne, niekiedy bardzo istotne, w³aœciwe klasie obiektów, do której nale¿y badany” (Bondarik, 1981, s. 66).
Przedstawiona przez Pawelec (2004) klasyfikacja lito-genetyczna peryglacjalnych pokryw stokowych po³udnio-wej czêœci P³askowy¿u Ojcowskiego jest klasyfikacj¹ rzeczow¹ i naturaln¹, w podanym wy¿ej znaczeniu i zapewne mia³a byæ w zamierzeniu Autorki klasyfikacj¹
diagnostyczn¹, jest jednak w istocie — jak mo¿na siê prze-konaæ analizuj¹c strukturê i treœæ tab. 1 (Pawelec, 2004, s. 992) — klasyfikacj¹–wyszczególnieniem. Stwierdzenie to samo w sobie nie podwa¿a w niczym wartoœci poznaw-czych tego typu klasyfikacji, o ile tylko jej struktura i treœæ s¹ formalnie poprawne, wewnêtrznie niesprzeczne i termi-nologicznie jednoznaczne.
Nale¿y jeszcze wspomnieæ, ¿e z punktu widzenia objêtoœci zbioru klasyfikowanych obiektów — cia³ geolo-gicznych — przedstawiona klasyfikacja nale¿y do
podty-pu cz¹stkowych, obejmuj¹cych jedynie czêœæ (podzbiór)
pe³nego zbioru obiektów, a z punktu widzenia wystêpowa-nia badanych obiektów w fizycznej przestrzeni — do odmiany klasyfikacji drugiego rodzaju, tj. obejmuj¹cej obiekty geologiczne wystêpuj¹ce w okreœlonym rejonie fizyczno-geograficznym.
Chc¹c sprawdziæ poprawnoœæ logicznej konstrukcji proponowanej klasyfikacji, trzeba j¹ skonfrontowaæ z wymogami formalnymi stawianymi ka¿dej klasyfikacji. Wymogi te formu³uje znakomity rosyjski geolog–matema-tyk Bondarik (1981) w sposób nastêpuj¹cy:
1) klasyfikacja musi mieæ cel, który powinien zostaæ wyartyku³owany w nazwie lub w objaœnieniach do klasyfi-kacji. Cel pozwala bowiem a priori okreœliæ typ klasyfika-cji (wyszczególnienie czy diagnostyczna) oraz zakres jej stosowalnoœci;
2) obiekt klasyfikacji musi byæ formalnie, a wiêc logicznie, jednoznacznie i terminologicznie poprawny, okreœlony;
3) wiod¹ce cechy (charakterystyki) klasyfikacyjne powinne byæ informacyjne, obiektywne (posiadaæ metry-ki) i tworzyæ logicznie spójny i jednoznaczny system hie-rarchiczny.
Konfrontacja prezentowanej klasyfikacji pokryw sto-kowych po³udniowej czêœci P³askowy¿u Ojcowskiego Pawelec (2004) z podanymi wy¿ej wymogami formalnymi klasyfikacji w ogólnoœci pozwala stwierdziæ, ¿e spe³nia ona czêœciowo wymóg (1), nie spe³nia wymogów (2) i (3).
Cel powy¿szej klasyfikacji zosta³ najpe³niej okreœlony w tytule publikacji. Jest nim „klasyfikacja litogenetyczna peryglacjalnych pokryw stokowych ... P³askowy¿u Ojcow-skiego”. Tak okreœlony cel: grupowanie pokryw stoko-wych na podstawie cech litogenetycznych — implikuje, ¿e klasyfikacja bêdzie typu diagnostycznego. W rzeczywisto-œci, z ró¿nych przyczyn (patrz ni¿ej), sta³a siê klasyfikacj¹ — wyszczególnieniem. G³ówna tego przyczyna tkwi w fakcie, ¿e nie zosta³a ona dowi¹zana do jakiejkolwiek z ist-niej¹cych ogólnych klasyfikacji procesów i osadów stoko-wych, chocia¿by do jednej z wczeœniejszych klasyfikacji autora (Stochlak, 1971, 1974a, b). Schemat tej uogólnionej klasyfikacji (z drobnymi modyfikacjami) przypomina tab. 1, g³ównie w celu udokumentowania jej logicznej i hierar-chicznej struktury i mo¿liwoœci dowi¹zania do niej ka¿dej cz¹stkowej klasyfikacji osadów stokowych, w tym tak¿e 285 Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 4, 2005
*Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej, Pl. Marii Curie-Sk³odowskiej 5, 20-031 Lublin
pokrywowo wystêpuj¹cych, dowolnego rodzaju (pierw-szego lub drugiego, patrz wy¿ej).
Uwzglêdniaj¹c genetyczn¹ ró¿norodnoœæ typowych osadów, przywi¹zanych tylko do stref stokowych, przyjêto okreœlaæ (por. tab. 1):
koluwia* — jako osady powierzchniowych ruchów
mas (mass movements),
deluwia — jako osady procesów sp³ukiwania
(was-hing),
proluwia* — jako osady procesów erozji
w¹wozo-wej (gully erosion).
Wymienione osady by³y przedmiotem badañ jeszcze w XIX w., a prekursorem ich by³ A.P. Paw³ow (1888, 1890, 1894), który by³ równie¿ twórc¹ definicji tych osadów (por. Stochlak, 1971, 1974a,b)
Dywagacje autora oparte s¹ na prowadzonych w latach 60. i 70. ubieg³ego wieku badaniach plejstoceñskich osa-dów deluwialnych na NE obni¿eniu Gór Œwiêtokrzyskich i autorskiej klasyfikacji osadów i procesów stokowych (Sto-chlak, 1971, 1974, 1996).
Klasyfikacja mia³a stanowiæ pomoc w wydzielaniu deluwiów wœród osadów stokowych. Z perspektywy ponad 30. lat, uwa¿am i¿ potwierdzi³a sw¹ przydatnoœæ w bada-niach podstawowych (Stochlak 1971, 1996; Rühle red. 1973; Marks 1992, £anczont 1993, Sinkiewicz, 1989; Twardy, 1995) jak i in¿yniersko-geologicznych (Stochlak, 1974a,b, 1980).
Klasyfikacja Pawelec (op. cit.) nie spe³nia drugiego z podanych uprzednio wymogów formalnych klasyfikacji. Zgodnie z jej tytu³em obiektem klasyfikacji s¹ pokrywy stokowe i to wy³¹cznie specjalnego rodzaju — peryglacjal-ne. ¯aden z tych terminów nie zosta³ formalnie okreœlony. Pojêcie pokrywa nale¿y do grupy pojêæ geometrycz-nych. W naukach o Ziemi pod tym pojêciem rozumie siê przestrzenn¹ bry³ê — cia³o o znacznym powierzchniowym rozprzestrzenieniu, w pierwszym przybli¿eniu — o izome-trycznym kszta³cie w p³aszczyŸnie poziomej i stosunkowo ma³ej mi¹¿szoœci lub inaczej: izometryczn¹ w planie bry³¹ o znacznym charakterystycznym wymiarze liniowym w p³aszczyŸnie poziomej, o w przybli¿eniu równoleg³ych do siebie powierzchniach sp¹gowej i stropowej i stosunkowo niewielkim wymiarze liniowym w p³aszczyŸnie pionowej. Metryk¹ pojêcia pokrywa mo¿e byæ tylko stosunek obu tych charakterystycznych wymiarów liniowych: mi¹¿szoœci do rozci¹g³oœci (np. 1:50, 1:100, 1:1000) lub odwrotnie. Kryterium mi¹¿szoœci stosowane przez Autorkê w kolum-nie 3, tab. 1 (Pawelec, 2004, s. 992), mo¿e posiadaæ jedykolum-nie charakter uzupe³niaj¹cy, pozwalaj¹cy przejœæ z wartoœci tego stosunku na wartoœci liniowe wyra¿one w metrach. Autorka (op. cit.) nie tylko nie definiuje pojêcie pokrywa, lecz tak¿e b³êdnie je stosuje, przenosz¹c je na wszystkie formy przestrzennego wystêpowania osadów stokowych. Tymczasem z samych okreœleñ niektórych typów gene-tycznych osadów stokowych, a tak¿e z podanych przez Autorkê warunków wystêpowania (kolumna 2: morfolo-giczna lokalizacja, tab. 1, Pawelec, op. cit., s. 992) konkret-nych ich typów genetyczkonkret-nych na badanym przez Ni¹ obszarze wynika, ze niektóre z nich, a pobie¿ne obserwacje w³asne autora poczynione na obszarze badañ Autorki to 286
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 4, 2005
A. PROCESY STOKOWE (genetyczne) B. OSADY STOKOWE (genetyczne)
Grupa Podgrupy Typy Podtypy Grupa Podgrupy Typy Podtypy
Procesy stokowe Procesy powierzhniowych ruchów mas obrywanie Brak ustalonych kryteriów wydzielenia. Ewentualnie mo¿liwy podzia³ oparty na braku b¹dŸ obecnoœci kriolitozony Osady stokowe Osady koluwialne koluwia koluwia z obrywania Brak ustalonych kryteriów wydzielenia. Ewentualnie mo¿liwy podzia³ oparty na braku b¹dŸ obecnoœci kriolitozony osypywanie koluwia z osypywania
osuwanie (+ zsuwanie) koluwia
z osuwania i zsuwania spe³zywanie koluwia ze spe³zywania sp³ywanie koluwia ze sp³ywania Procesy erozji i transportu strugami i okresowymi potokami wodnymi SP£UKIWANIE a) rozproszone Osady deluwialne deluwia Ewentualnie: deluwia ze sp³ukiwania rozproszonego
b) warstwowe deluwia ze sp³ukiwania
warstwowego c) bruzdowe (a,b,c — ewentualnie w randze podtypów) deluwia ze sp³ukiwania bruzdowego Erozja w¹wozowa Osady proluwialne proluwia proluwia okresowo suchych dolin proluwia sto¿ków nap³ywowych
Tab. 1. Uogólniona klasyfikacja osadów stokowych w nawi¹zaniu do procesów
*W Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN, 1994–1997, znajdujemy jedynie pojêcie deluwium
potwierdzaj¹, maj¹ formy wystêpowania jêzorów b¹dŸ strumieni oraz sto¿ków, a wiêc bry³ o odmiennej geometrii, o odmiennych stosunkach charakterystycznych wymiarów liniowych.
Dla uszczegó³owienia obiektu swych badañ Autorka uzupe³nia rzeczowo (materialnie) puste pojêcie pokrywa pojêciem „stok(owe)”. Autorka nie dostrzega, ¿e z punktu widzenia formalnego owe uszczegó³owione pojêcie „pokrywa stokowa” jest nadal pojêciem materialnie pustym, dopóki nie zdefiniuje siê pojêcia „stok” i dopóki nie sygnalizuje siê, ¿e pojêcie „pokrywa stokowa” jest skrótem myœlowym zbioru obiektów geomaterialnych. Jego objêtoœæ zale¿na jest od rozumienia terminu „stok” w³aœnie.
W naukach o Ziemi termin „stok” jest stosowany w dwóch znaczeniach. W pierwszym znaczeniu terminem tym okreœla siê „ka¿d¹ nachylon¹ powierzchniê rozpoœcie-raj¹c¹ siê miêdzy kulminacj¹ wzniesienia a jego podnó¿-em” (Jaroszewski i in., 1985, s. 234). W tym znaczeniu termin „stok” okreœla wy³¹cznie element rzeŸby terenu i posiada wy³¹cznie treœæ morfologiczn¹, geometryczn¹, a wiêc nie (geo-)materialn¹. W drugim znaczeniu termin stok okreœla najbardziej dynamiczny element rzeŸby powierzchni Ziemi, formowany przez autonomiczny dla niego zespó³ procesów egzogeodynamicznych — proce-sów stokowych. W takim — dynamicznym — ujêciu pojê-cie stok rozumiane i u¿ywane jest przez znakomit¹ wiêkszoœæ geomorfologów dynamicznych (por. m.in. Jahn, 1954, sic!), i tak pojmowa³ i stosuje ten termin autor (por. Stochlak, 1971, 1974a,b, 1996). Lecz i w takim ujêciu ter-minu stok, sformu³owanie „pokrywa stokowa” bêdzie nadal, formalnie rzecz bior¹c, (geo-)materialnie puste. Sformu³owanie to jest wiêc dwuznaczne i tym samym przeczy drugiemu formalnemu wymogowi klasyfikacji (por. pkt 2, str. 285).
Jednak dla wiêkszoœci geomorfologów i geologów sformu³owanie pokrywa stokowa zawiera w sobie — choæ niedopowiedziane — treœci geomaterialne. Treœæ ta jest jednak „czytelna” tylko dla tej grupy specjalistów. W tym sensie sformu³owane to jest specjalistycznym skrótem myœlowym o charakterze „¿argonowym” dla:
a) w rozumieniu pierwszym — dowolnych obiektów geomaterialnych pokrywaj¹cych stok, niezale¿nie od genezy i litologii tych obiektów. Innymi s³owy w tym rozu-mieniu sformu³owanie „pokrywa stokowa” formalnie jest skrótowym zapisem sformu³owania pokrywa osadów
wystêpuj¹cych na stoku niezale¿nie od ich genezy.
b) w rozumieniu drugim — tylko autonomicznych obiektów geomaterialnych pokrywaj¹cych stok, genetycz-nie (przyczynowo — skutkowo) powi¹zanych z dynamik¹ stoku. Innymi s³owy w tym rozumieniu „pokrywa stoko-wa” jest skrótowym zapisem sformu³owania pokrywa
osadów wystêpuj¹cych na stoku genetycznie
powi¹zanych z jego dynamik¹ (procesami stokowymi).
Nie trudno dostrzec zasadniczych ró¿nic obu sfor-mu³owañ. Autorka (Pawelec, op. cit.) najwyraŸniej u¿ywa sformu³owania „pokrywa stokowa” jako (myœlowo) to¿sa-me z okreœleniem (a). Wynika to bezpoœrednio z analizy Jej tabeli 1, gdzie w kolumnie 1 (typy genetyczne) wystêpuj¹ pokrywy stokowe wietrzeniowe (Jej „pokrywy zwietrzeli-nowe”), koluwialne (Jej „osady usypiskowe”, „osady soli-flukcyjne” oraz „osady sp³ywów o ma³ej gêstoœci”),
deluwialne (Jej „deluwia lessowe”) oraz eoliczne (Jej „les-sy stokowe”). Tylko drugi i trzeci typy genetyczne pokryw (osadów) s¹ autonomicznymi dla strefy stokowej, zwi¹zane genetycznie z grup¹ procesów stokowych w rozumieniu m.in. autora (por. tab. 1A, B). Tyko one (wraz z osadami proluwialnymi) spe³niaj¹ okreœlenie pokryw sto-kowych w drugim rozumieniu (b). I tylko w tym zrozumie-niu rysuje siê mo¿liwoœæ stworzenia klasyfikacji pe³nego zbioru podgrup, typów i podtypów genetycznych osadów stokowych. Schemat takiej klasyfikacji prezentuje tab. 1B.
Autorka (Pawelec, op. cit.) wprowadza jeszcze jedno uszczegó³owienie obiektu swych badañ poprzez dodanie do okreœlenia „pokrywy stokowe” przymiotnika „perygla-cjalne”. W ten sposób obiekt badañ zosta³ teoretycznie zawê¿ony do reliktowych „pokryw stokowych” powsta³ych w odmiennych od dzisiejszych warunkach kli-matycznych plejstoceñskiej kriolitozony. Peryglacjalny charakter wiêkszoœci mi¹¿szych gruzowych, gruzo-wo-piaszczystych i gruzowo-gliniastych pokryw stoko-wych na obszarach podgórskich i wy¿ynnych Polski raczej nie budzi zastrze¿eñ. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ze teza o peryglacjalnej genezie takich pokryw musi zostaæ udowod-niona b¹dŸ uprawdopodobudowod-niona, w przeciwnym razie teza ta nabiera charakteru hipotezy, w krañcowym przypadku zaledwie intuicyjnej. Autorka nie podaje kryteriów pozwa-laj¹cych na weryfikacjê hipotezy o peryglacjalnej naturze badanych przez siebie „pokryw stokowych”, chocia¿ z pobie¿nych obserwacji w³asnych autora wynika, ¿e w nie-których przypadkach ich cechy wyró¿niaj¹ce s¹ ³atwe do identyfikacji. Ponadto fakt, ze Autorka zajmowa³a siê badaniami „peryglacjalnych (a wiêc reliktowych b¹dŸ pogrzebanych) pokryw stokowych”, powsta³ych w zasad-niczo odmiennych od aktualnych warunkach fizyczno–kli-matycznych, nie znajduje swego odbicia w nazwach typów (podtypów) genetycznych pokryw (osadów). Tymczasem mechanizmy rozwoju wielu procesów stokowych w warunkach istnienia kriolitozony s¹ na tyle specyficzne, ze procesom tym nadano nazwy w³asne np. kriodeserpcja (syn. deserpcja kriogeniczna T.N. Kaplina, 1965 vide Sto-chlak, 1971), geliflukcja (Baulig, 1956), kongeliflukcja (Dylik, 1951), kriosoliflukcja (podtyp soliflukcji), derazja itd. Z uwzglêdnieniem ww. strefowych podtypów proce-sów stokowych, czêœæ typów genetycznych pokryw stoko-wych w zrozumieniu Autorki (Jej osady usypiskowe, osady sp³ywów o ma³ej gêstoœci, osady soliflukcyjne) bêdzie musia³a wyst¹piæ w randze podtypów (genetycz-nych).
Równie¿ nie spe³niono trzeciego wymogu formalnego klasyfikacji. Zwrócono ju¿ uwagê na niekonsekwencje i niejednoznacznoœci w definiowaniu obiektu badañ; z tytu³u klasyfikacji wynika, ze s¹ nimi pokrywy stokowe, z tytu³u publikacji — peryglacjalne pokrywy stokowe, z tab. 1 (Pawelec, op. cit., s. 992) oraz tekstu publikacji — pokry-wy i osady pokry-wystêpuj¹ce na stokach (patrz dyskusja pokry-wy¿ej). Jako „diagnostyczne kryteria wydzielenia pokryw stoko-wych” Autorka w cytowanej ju¿ tab. 1 wymienia (w kolej-noœci): morfologiczna lokalizacja (na stoku, przyp. autora), maksymalna mi¹¿szoœæ ³awic (sic!), tekstura, struktura oraz orientacja d³ugich osi klastów. Obserwujemy tu bar-dzo wyraŸn¹ dwuznacznoœæ kryteriów diagnostycznych: kryteria 1 i 2 (w podanej kolejnoœci) nale¿¹ do kategorii geometrycznych, kryteria 3–5 — do litogenetycznych. 287 Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 4, 2005
Jeœli za obiekt badañ Autorki uznaæ „pokrywy stokowe” to kryteria geometryczne rzeczywiœcie powinno wyst¹piæ jako wiod¹ce. Wyszczególnione kryteria s¹ jednak niedo-stateczne i niewystarczaj¹ce dla formalnego opisu prze-strzennej geometrii bry³y geomaterialnej; powinne one by³y zostaæ uzupe³nione o charakterystyczne wymiary liniowe „pokryw”: d³ugoœæ (L) mierzon¹ zgodnie z lini¹ nachylenia stoku, szerokoœæ (B) mierzon¹ wzd³u¿ linii pro-stopad³ej do L lub stosunek obu tych wielkoœci (B : L) oraz mi¹¿szoœci (h lub hmax) do d³ugoœci (h : L lub hmax: L), a tak¿e nachylenie „pokrywy”. Ostatnia wielkoœæ w przy-padku pokryw stokowych (w rozumieniu Jahna, Washbur-na, 1979 i in. oraz w³asnym) jest szczególnie istotWashbur-na, gdy¿ pozwala a priori wyeliminowaæ niektóre typy procesów stokowych z dalszej analizy. Dla przyk³adu: na stokach o nachyleniu mniejszym od 0,47 ÷ 0,54 nie mog¹ formowaæ siê pokrywy usypiskowe (w czystej postaci). Jeœli za obiekt badañ Autorki uznaæ „osady stokowe” czy „pokrywowe osady stokowe” to oczywiœcie kryteria litogenetyczne powinne wyst¹piæ jako wiod¹ce. Jednak wyszczególnione kryteria s¹ tak¿e niedostateczne i niewystarczaj¹ce; powin-ny one by³y zostaæ uzupe³nione o charakterystykê petro-graficzn¹ frakcji gruboklastycznej (= szkielet ziarnowy wg Autorki) (nawet jeœli, jak w przypadku obszaru badañ Autorki, pod³o¿e zbudowane jest z wapieni) oraz mineralo-giczn¹ frakcji drobnoklastycznej czy drobnoziarnistej (Ø = 2 mm) (= matriksu wg Autorki). W charakterystyce teksturalnej osadów gruboklastycznych (diamiktonów w ujêciu Autorki) brakuje informacji o stosunku (objêtoœcio-wym lub wago(objêtoœcio-wym) pomiêdzy „szkieletem ziarno(objêtoœcio-wym” a „matriksem”, pomimo, ¿e informacjê tê mo¿na z „grubsza” odczytaæ z diagramów ryc. 2 (Pawelec, op. cit., s. 993). Wœród cech teksturalnych Autorka wymienia równie¿ cechy strukturalne w rodzaju „normalne uziarnienie frak-cjonalne”, „tekstura openwork” itp. Dyskusjê budzi u¿y-wanie terminu diamikton na okreœlenie bardzo s³abo b¹dŸ niewysortowanych gruboziarnistych osadów klastycznych o monomiktycznym sk³adzie petrograficznym „szkieletu ziarnowego” i to zarówno zwartym, jak i rozproszonym. Jest to z ca³¹ pewnoœci¹ niezgodne z pierwotn¹ definicj¹ tego terminu podan¹ przez jego autorów Flinta, Sandersa & Rodgersa (1960), chocia¿ w oryginale zosta³ u¿yty termin diamiktyt. Pomimo, ¿e termin ten bywa u¿ywany w litera-turze geologicznej w podobnie poszerzonym rozumieniu jak u Pawelec (op. cit.), autor nie zgadza siê z tak¹ zmian¹ tego terminu. Termin ten w odniesieniu do utworów wie-trzeniowych (zwietrzelin) musi zostaæ bezwarunkowo odrzucony. Pojêcie „osady sp³ywów o ma³ej gêstoœci” nie jest pojêciem (geo-)genetycznym, lecz fizycznym, i to naj-prawdopodobniej b³êdnie uto¿samianym ze sp³ywami o niskiej lepkoœci. O dalszych uchybieniach formalnych, dyskusyjnej terminologii, niejasnoœciach i niedomówie-niach nie wspomnê.
Pragnê bardzo mocno podkreœliæ, ¿e w niczym nie pod-wa¿am ogromnego materia³u faktograficznego zebranego przez Autorkê, jego oryginalnoœci, ani celowoœci podjêcia badañ nad cechami litogenetycznymi peryglacjalnych osa-dów stokowych. Wrêcz przeciwnie. Zamiarem moim by³o zwrócenie uwagi na kilka zagadnieñ zwi¹zanych z klasyfi-kowaniem jakichkolwiek obiektów geomaterialnych, a
publikacja Pawelec (op. cit.) by³a li tylko najœwie¿sz¹, i to dotycz¹c¹ grupy obiektów geomaterialnych — osadów stokowych — któr¹ autor zajmowa³ siê od ponad æwieræ wieku, na bazie której móg³ je przedstawiæ. Klasyfikacje obiektów s¹ wa¿nym elementem wielu dziedzin nauk przy-rodniczych, stanowi¹ bowiem formê syntezy wiedzy o przedmiocie jej badañ oraz podstawê modelowania fizycz-nego i matematyczfizycz-nego. St¹d wysokie wymagania formal-ne jakie stawia siê klasyfikacjom. Tym wymogom formalnym przed³o¿on¹ przez Pawelec (2004) klasyfikacja litogenetyczna peryglacjalnych pokryw stokowych nie sprosta³a.
Literatura
BAULIG H. 1956 — Pénéplaines et pédiplaines. Bull. Soc. Belge Etu-des Géogr., 25: 25–58.
BONDARIK G. K. 1969 — Gieo³ogija i matiematika. Nedra, Moskwa. DYLIK J. 1951 — Some periglacial structures in Pleistocene deposits of middle Poland. Bull. Soc. Sci. Lett. Lodz, Sci. Math. Nat. Classe, 3: 1–6.
FARNDON J. 1996 — Ilustrowany s³ownik szkolny. Nauki o Ziemi. Muza S.A. Warszawa.
FLINT R.G., SANDERS J.E & RODGERS J. 1960 — Diamictite, a substitute term for symmictite. Geol. Soc. Am. Bull., 71.
FOTIADI E.E. (red.) 1969 — Gieo³ogija i matiematika. Nauka, Nowo-sibirsk.
GRADZIÑSKI R., KOSTECKA A., RADOMSKI A. & UNRUG R. 1986 — Zarys sedymentologii. Wyd. Geol.
JAHN A. 1954 — Denudacyjny bilans stoku. Czasop. Geogr., 25. JAROSZEWSKI W., MARKS L. & RADOMSKI A. 1985 — S³ownik geologii dynamicznej. Wyd. Geol.
£ANCZONT M. 1993 — Warunki akumulacji plejstoceñskich utwo-rów lessowych w dolinie Sanu ko³o Przemyœla. Geologia, 19. MARKS L. 1992 — Osady i formy rzeŸby terenu. [W:] Czwartorzêd Osady Metody badañ Stratygrafia Red. L. Lindner. Wyd. PAE. PAWELEC H. 2004 — Klasyfikacja litogenetyczna peryglacjanych pokryw stokowych w po³udniowej czêœci P³askowy¿u Ojcowskiego. Prz. Geol., 52: 990–996.
PAW£OW A.P. 1888 — Kratkij oczerk gieo³ogiczeskogo strojenija Pria³atyrskogo kraja. Izw. Geo³. Kom., VI.
RÜHLE E. 1973 — Klasyfikacja genetyczna osadów czwartorzêdo-wych w Polsce. [W:] Metodyka badañ osadów czwartorzêdoczwartorzêdo-wych. Red. E. Rühle. Wyd. Geol.
SINKIEWICZ M. 1989 — Zmiany rzeŸby terenu Pojezierza Kujaw-skiego pod wp³ywem procesów stokowych. Studio Soc. Sci. Toruñ., 9(6). Sec. C. Geographia et Geologia Toruñ.
STOCHLAK J. 1971 — Wykszta³cenie i charakterystyka in¿yniersko-geolo-giczna osadów deluwialnych na obszarze miêdzy dolinami dolnej Kamiennej a Zwolenki. Rozprawa doktorska — maszynopis. Bibl. G³ówna UW Warszawa.
STOCHLAK J. 1974a — The classification of slope deposits from the engineering–geological point of view. IId Intern. Congr. IAEG Sao Paulo, vol. 2, Sao Paulo.
STOCHLAK J. 1974b — Klasyfikacja osadów zboczowych z in¿yniersko-geo-logicznego punktu widzenia. Prz. Geol., 22: 487–492.
STOCHLAK J. 1978 — Struktury i tekstury m³odoplejstoceñskich osa-dów deluwialnych. [W:] Z badañ czwartorzêdu w Polsce 21. Biul. Inst. Geol. 306. Wyd. Geol. Warszawa.
STOCHLAK J. 1980 — Charakterystyka i metodyka badañ osadów zboczowych [W:] In¿yniersko-geologiczne problemy badañ pokrywy czwartorzêdowej w Polsce. Wyd. Geol.
STOCHLAK J. 1996 — Osady deluwialne nieod³¹czny efekt procesów sp³ukiwania i propozycja ich podzia³ów. [W:] Ogólnopolskie Sympo-zjum Naukowe „Ochrona agrosystemów zagro¿onych erozj¹” Pu³awy, 11–13 wrzesieñ 1996 r. Pr. Nauk. Cz. 2. IUNG w Pu³awach. AR w Lublinie UMCS w Lublinie, s. 111–132.
SUCHODROWSKIJ W.£. 1979 — Ekzogiennyoje w kriolitozonie. Nauka, Moskwa.
TWARDY J. 1995 — Dynamika denudacji holoceñskiej w strefie krawêdziowej Wy¿yny £ódzkiej. Acta Geogr. Lodz., 35.
WASHBURN A.L. 1979 — Geocryptology. A survey of periglacial processes and environments. Edward Arnold, London.
288
